| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
२. कळारसुत्तवण्णना
2. Kaḷārasuttavaṇṇanā
३२. दुतिये कळारखत्तियोति तस्स थेरस्स नामं। दन्ता पनस्स कळारा विसमसण्ठाना, तस्मा ‘‘कळारो’’ति वुच्चति। हीनायावत्तोति हीनस्स गिहिभावस्स अत्थाय निवत्तो। अस्सासमलत्थाति अस्सासं अवस्सयं पतिट्ठं न हि नून अलत्थ, तयो मग्गे तीणि च फलानि नून नालत्थाति दीपेति। यदि हि तानि लभेय्य, न सिक्खं पच्चक्खाय हीनायावत्तेय्याति अयं थेरस्स अधिप्पायो। न ख्वाहं, आवुसोति अहं खो, आवुसो, ‘‘अस्सासं पत्तो, न पत्तो’’ति न कङ्खामि। थेरस्स हि सावकपारमीञाणं अवस्सयो, तस्मा सो न कङ्खति। आयतिं पनावुसोति इमिना ‘‘आयतिं पटिसन्धि तुम्हाकं उग्घाटिता, न उग्घाटिता’’ति अरहत्तप्पत्तिं पुच्छति। न ख्वाहं, आवुसो, विचिकिच्छामीति इमिना थेरो तत्थ विचिकिच्छाभावं दीपेति।
32. Dutiye kaḷārakhattiyoti tassa therassa nāmaṃ. Dantā panassa kaḷārā visamasaṇṭhānā, tasmā ‘‘kaḷāro’’ti vuccati. Hīnāyāvattoti hīnassa gihibhāvassa atthāya nivatto. Assāsamalatthāti assāsaṃ avassayaṃ patiṭṭhaṃ na hi nūna alattha, tayo magge tīṇi ca phalāni nūna nālatthāti dīpeti. Yadi hi tāni labheyya, na sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvatteyyāti ayaṃ therassa adhippāyo. Na khvāhaṃ, āvusoti ahaṃ kho, āvuso, ‘‘assāsaṃ patto, na patto’’ti na kaṅkhāmi. Therassa hi sāvakapāramīñāṇaṃ avassayo, tasmā so na kaṅkhati. Āyatiṃ panāvusoti iminā ‘‘āyatiṃ paṭisandhi tumhākaṃ ugghāṭitā, na ugghāṭitā’’ti arahattappattiṃ pucchati. Na khvāhaṃ, āvuso, vicikicchāmīti iminā thero tattha vicikicchābhāvaṃ dīpeti.
येन भगवा तेनुपसङ्कमीति ‘‘इमं सुतकारणं भगवतो आरोचेस्सामी’’ति उपसङ्कमि। अञ्ञा ब्याकताति अरहत्तं ब्याकतं। खीणा जातीति न थेरेन एवं ब्याकता, अयं पन थेरो तुट्ठो पसन्नो एवं पदब्यञ्जनानि आरोपेत्वा आह। अञ्ञतरं भिक्खुं आमन्तेसीति तं सुत्वा सत्था चिन्तेसि – ‘‘सारिपुत्तो धीरो गम्भीरो। न सो केनचि कारणेन एवं ब्याकरिस्सति। संखित्तेन पन पञ्हो ब्याकतो भविस्सति। पक्कोसापेत्वा नं पञ्हं ब्याकरापेस्सामी’’ति अञ्ञतरं भिक्खुं आमन्तेसि।
Yena bhagavā tenupasaṅkamīti ‘‘imaṃ sutakāraṇaṃ bhagavato ārocessāmī’’ti upasaṅkami. Aññā byākatāti arahattaṃ byākataṃ. Khīṇā jātīti na therena evaṃ byākatā, ayaṃ pana thero tuṭṭho pasanno evaṃ padabyañjanāni āropetvā āha. Aññataraṃ bhikkhuṃ āmantesīti taṃ sutvā satthā cintesi – ‘‘sāriputto dhīro gambhīro. Na so kenaci kāraṇena evaṃ byākarissati. Saṃkhittena pana pañho byākato bhavissati. Pakkosāpetvā naṃ pañhaṃ byākarāpessāmī’’ti aññataraṃ bhikkhuṃ āmantesi.
सचे तं सारिपुत्ताति इदं भगवा ‘‘न एस अत्तनो धम्मताय अञ्ञं ब्याकरिस्सति, पञ्हमेतं पुच्छिस्सामि, तं कथेन्तोव अञ्ञं ब्याकरिस्सती’’ति अञ्ञं ब्याकरापेतुं एवं पुच्छि। यंनिदानावुसो, जातीति, आवुसो, अयं जाति नाम यंपच्चया, तस्स पच्चयस्स खया खीणस्मिं जातिया पच्चये जातिसङ्खातं फलं खीणन्ति विदितं। इधापि च थेरो पञ्हे अकङ्खित्वा अज्झासये कङ्खति। एवं किरस्स अहोसि – ‘‘अञ्ञा नाम तण्हा खीणा, उपादानं खीणं, भवो खीणो, पच्चयो खीणो, किलेसा खीणातिआदीहि बहूहि कारणेहि सक्का ब्याकातुं, कथं कथेन्तो पन सत्थु अज्झासयं गहेतुं सक्खिस्सामी’’ति।
Sace taṃ sāriputtāti idaṃ bhagavā ‘‘na esa attano dhammatāya aññaṃ byākarissati, pañhametaṃ pucchissāmi, taṃ kathentova aññaṃ byākarissatī’’ti aññaṃ byākarāpetuṃ evaṃ pucchi. Yaṃnidānāvuso, jātīti, āvuso, ayaṃ jāti nāma yaṃpaccayā, tassa paccayassa khayā khīṇasmiṃ jātiyā paccaye jātisaṅkhātaṃ phalaṃ khīṇanti viditaṃ. Idhāpi ca thero pañhe akaṅkhitvā ajjhāsaye kaṅkhati. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘aññā nāma taṇhā khīṇā, upādānaṃ khīṇaṃ, bhavo khīṇo, paccayo khīṇo, kilesā khīṇātiādīhi bahūhi kāraṇehi sakkā byākātuṃ, kathaṃ kathento pana satthu ajjhāsayaṃ gahetuṃ sakkhissāmī’’ti.
किञ्चापि एवं अज्झासये कङ्खति, पञ्हं पन अट्ठपेत्वाव पच्चयाकारवसेन ब्याकासि। सत्थापि पच्चयाकारवसेनेव ब्याकरापेतुकामो, तस्मा एस ब्याकरोन्तोव अज्झासयं गण्हि। तावदेव ‘‘गहितो मे सत्थु अज्झासयो’’ति अञ्ञासि। अथस्स नयसतेन नयसहस्सेन पञ्हब्याकरणं उपट्ठासि। यस्मा पन भगवा उत्तरि पञ्हं पुच्छति, तस्मा तेन तं ब्याकरणं अनुमोदितन्ति वेदितब्बं।
Kiñcāpi evaṃ ajjhāsaye kaṅkhati, pañhaṃ pana aṭṭhapetvāva paccayākāravasena byākāsi. Satthāpi paccayākāravaseneva byākarāpetukāmo, tasmā esa byākarontova ajjhāsayaṃ gaṇhi. Tāvadeva ‘‘gahito me satthu ajjhāsayo’’ti aññāsi. Athassa nayasatena nayasahassena pañhabyākaraṇaṃ upaṭṭhāsi. Yasmā pana bhagavā uttari pañhaṃ pucchati, tasmā tena taṃ byākaraṇaṃ anumoditanti veditabbaṃ.
कथं जानतो पन तेति इदं कस्मा आरभि? सविसये सीहनादं नदापेतुं। थेरो किर सूकरनिखातलेणद्वारे दीघनखपरिब्बाजकस्स वेदनापरिग्गहसुत्ते कथियमाने तालवण्टं गहेत्वा सत्थारं बीजयमानो ठितो तिस्सो वेदना परिग्गहेत्वा सावकपारमीञाणं अधिगतो, अयमस्स सविसयो। इमस्मिं सविसये ठितो सीहनादं नदिस्सतीति नं सन्धाय सत्था इदं पञ्हं पुच्छि। अनिच्चाति हुत्वा अभावट्ठेन अनिच्चा। यदनिच्चं तं दुक्खन्ति एत्थ किञ्चापि सुखा वेदना ठितिसुखा विपरिणामदुक्खा, दुक्खा वेदना ठितिदुक्खा विपरिणामसुखा, अदुक्खमसुखा ञाणसुखा अञ्ञाणदुक्खा, विपरिणामकोटिया पन सब्बाव दुक्खा नाम जाता। विदितन्ति यस्मा एवं वेदनात्तयं दुक्खन्ति विदितं, तस्मा या तत्थ तण्हा, सा न उपट्ठासीति दस्सेति।
Kathaṃjānato pana teti idaṃ kasmā ārabhi? Savisaye sīhanādaṃ nadāpetuṃ. Thero kira sūkaranikhātaleṇadvāre dīghanakhaparibbājakassa vedanāpariggahasutte kathiyamāne tālavaṇṭaṃ gahetvā satthāraṃ bījayamāno ṭhito tisso vedanā pariggahetvā sāvakapāramīñāṇaṃ adhigato, ayamassa savisayo. Imasmiṃ savisaye ṭhito sīhanādaṃ nadissatīti naṃ sandhāya satthā idaṃ pañhaṃ pucchi. Aniccāti hutvā abhāvaṭṭhena aniccā. Yadaniccaṃ taṃ dukkhanti ettha kiñcāpi sukhā vedanā ṭhitisukhā vipariṇāmadukkhā, dukkhā vedanā ṭhitidukkhā vipariṇāmasukhā, adukkhamasukhā ñāṇasukhā aññāṇadukkhā, vipariṇāmakoṭiyā pana sabbāva dukkhā nāma jātā. Viditanti yasmā evaṃ vedanāttayaṃ dukkhanti viditaṃ, tasmā yā tattha taṇhā, sā na upaṭṭhāsīti dasseti.
साधु साधूति थेरस्स वेदनापरिच्छेदजानने सम्पहंसनं। थेरो हि वेदना एकाति वा द्वे तिस्सो चतस्सोति वा अवुत्तेपि वुत्तनयेन तासं तिस्सोति परिच्छेदं अञ्ञासि, तेन तं भगवा सम्पहंसन्तो एवमाह। दुक्खस्मिन्ति इदं भगवा इमिना अधिप्पायेन आह – ‘‘सारिपुत्त, यं तया ‘इमिना कारणेन वेदनासु तण्हा न उपट्ठासी’ति ब्याकतं, तं सुब्याकतं। ‘तिस्सो वेदना’ति विभजन्तेन पन ते अतिप्पपञ्चो कतो, तं ‘दुक्खस्मि’न्ति ब्याकरोन्तेनपि हि ते सुब्याकतमेव भवेय्य। यंकिञ्चि वेदयितं, तं दुक्खन्ति ञातमत्तेपि हि वेदनासु तण्हा न तिट्ठति’’।
Sādhusādhūti therassa vedanāparicchedajānane sampahaṃsanaṃ. Thero hi vedanā ekāti vā dve tisso catassoti vā avuttepi vuttanayena tāsaṃ tissoti paricchedaṃ aññāsi, tena taṃ bhagavā sampahaṃsanto evamāha. Dukkhasminti idaṃ bhagavā iminā adhippāyena āha – ‘‘sāriputta, yaṃ tayā ‘iminā kāraṇena vedanāsu taṇhā na upaṭṭhāsī’ti byākataṃ, taṃ subyākataṃ. ‘Tisso vedanā’ti vibhajantena pana te atippapañco kato, taṃ ‘dukkhasmi’nti byākarontenapi hi te subyākatameva bhaveyya. Yaṃkiñci vedayitaṃ, taṃ dukkhanti ñātamattepi hi vedanāsu taṇhā na tiṭṭhati’’.
कथं विमोक्खाति कतरा विमोक्खा, कतरेन विमोक्खेन तया अञ्ञा ब्याकताति अत्थो? अज्झत्तं विमोक्खाति अज्झत्तविमोक्खेन, अज्झत्तसङ्खारे परिग्गहेत्वा पत्तअरहत्तेनाति अत्थो। तत्थ चतुक्कं वेदितब्बं – अज्झत्तं अभिनिवेसो अज्झत्तं वुट्ठानं, अज्झत्तं अभिनिवेसो बहिद्धा वुट्ठानं, बहिद्धा अभिनिवेसो बहिद्धा वुट्ठानं, बहिद्धा अभिनिवेसो अज्झत्तं वुट्ठानन्ति। अज्झत्तञ्हि अभिनिवेसित्वा बहिद्धाधम्मापि दट्ठब्बायेव, बहिद्धा अभिनिवेसित्वा अज्झत्तधम्मापि। तस्मा कोचि भिक्खु अज्झत्तं सङ्खारेसु ञाणं ओतारेत्वा ते ववत्थपेत्वा बहिद्धा ओतारेति, बहिद्धापि परिग्गहेत्वा पुन अज्झत्तं ओतारेति, तस्स अज्झत्त सङ्खारे सम्मसनकाले मग्गवुट्ठानं होति। इति अज्झत्तं अभिनिवेसो अज्झत्तं वुट्ठानं नाम। कोचि अज्झत्तं सङ्खारेसु ञाणं ओतारेत्वा ते ववत्थपेत्वा बहिद्धा ओतारेति, तस्स बहिद्धा सङ्खारे सम्मसनकाले मग्गवुट्ठानं होति। इति अज्झत्तं अभिनिवेसो बहिद्धा वुट्ठानं नाम। कोचि बहिद्धा सङ्खारेसु ञाणं ओतारेत्वा, ते ववत्थपेत्वा अज्झत्तं ओतारेति, अज्झत्तम्पि परिग्गहेत्वा पुन बहिद्धा ओतारेति, तस्स बहिद्धा सङ्खारे सम्मसनकाले मग्गवुट्ठानं होति। इति बहिद्धा अभिनिवेसो बहिद्धा वुट्ठानं नाम। कोचि बहिद्धा सङ्खारेसु ञाणं ओतारेत्वा ते ववत्थपेत्वा अज्झत्तं ओतारेति, तस्स अज्झत्तसङ्खारे सम्मसनकाले मग्गवुट्ठानं होति। इति बहिद्धा अभिनिवेसो अज्झत्तं वुट्ठानं नाम। तत्र थेरो ‘‘अज्झत्तसङ्खारे परिग्गहेत्वा तेसं ववत्थानकाले मग्गवुट्ठानेन अरहत्तं पत्तोस्मी’’ति दस्सेन्तो अज्झत्तं विमोक्खा ख्वाहं, आवुसोति आह।
Kathaṃ vimokkhāti katarā vimokkhā, katarena vimokkhena tayā aññā byākatāti attho? Ajjhattaṃ vimokkhāti ajjhattavimokkhena, ajjhattasaṅkhāre pariggahetvā pattaarahattenāti attho. Tattha catukkaṃ veditabbaṃ – ajjhattaṃ abhiniveso ajjhattaṃ vuṭṭhānaṃ, ajjhattaṃ abhiniveso bahiddhā vuṭṭhānaṃ, bahiddhā abhiniveso bahiddhā vuṭṭhānaṃ, bahiddhā abhiniveso ajjhattaṃ vuṭṭhānanti. Ajjhattañhi abhinivesitvā bahiddhādhammāpi daṭṭhabbāyeva, bahiddhā abhinivesitvā ajjhattadhammāpi. Tasmā koci bhikkhu ajjhattaṃ saṅkhāresu ñāṇaṃ otāretvā te vavatthapetvā bahiddhā otāreti, bahiddhāpi pariggahetvā puna ajjhattaṃ otāreti, tassa ajjhatta saṅkhāre sammasanakāle maggavuṭṭhānaṃ hoti. Iti ajjhattaṃ abhiniveso ajjhattaṃ vuṭṭhānaṃ nāma. Koci ajjhattaṃ saṅkhāresu ñāṇaṃ otāretvā te vavatthapetvā bahiddhā otāreti, tassa bahiddhā saṅkhāre sammasanakāle maggavuṭṭhānaṃ hoti. Iti ajjhattaṃ abhiniveso bahiddhā vuṭṭhānaṃ nāma. Koci bahiddhā saṅkhāresu ñāṇaṃ otāretvā, te vavatthapetvā ajjhattaṃ otāreti, ajjhattampi pariggahetvā puna bahiddhā otāreti, tassa bahiddhā saṅkhāre sammasanakāle maggavuṭṭhānaṃ hoti. Iti bahiddhā abhiniveso bahiddhā vuṭṭhānaṃ nāma. Koci bahiddhā saṅkhāresu ñāṇaṃ otāretvā te vavatthapetvā ajjhattaṃ otāreti, tassa ajjhattasaṅkhāre sammasanakāle maggavuṭṭhānaṃ hoti. Iti bahiddhā abhiniveso ajjhattaṃ vuṭṭhānaṃ nāma. Tatra thero ‘‘ajjhattasaṅkhāre pariggahetvā tesaṃ vavatthānakāle maggavuṭṭhānena arahattaṃ pattosmī’’ti dassento ajjhattaṃ vimokkhā khvāhaṃ, āvusoti āha.
सब्बुपादानक्खयाति सब्बेसं चतुन्नम्पि उपादानानं खयेन। तथा सतो विहरामीति तेनाकारेन सतिया समन्नागतो विहरामि। यथा सतं विहरन्तन्ति येनाकारेन मं सतिया समन्नागतं विहरन्तं। आसवा नानुस्सवन्तीति चक्खुतो रूपे सवन्ति आसवन्ति सन्दन्ति पवत्तन्तीति एवं छहि द्वारेहि छसु आरम्मणेसु सवनधम्मा कामासवादयो आसवा नानुस्सवन्ति नानुप्पवड्ढन्ति, यथा मे न उप्पज्जन्तीति अत्थो। अत्तानञ्च नावजानामीति अत्तानञ्च न अवजानामि। इमिना ओमानपहानं कथितं। एवञ्हि सति पजानना पसन्ना होति।
Sabbupādānakkhayāti sabbesaṃ catunnampi upādānānaṃ khayena. Tathā sato viharāmīti tenākārena satiyā samannāgato viharāmi. Yathā sataṃ viharantanti yenākārena maṃ satiyā samannāgataṃ viharantaṃ. Āsavā nānussavantīti cakkhuto rūpe savanti āsavanti sandanti pavattantīti evaṃ chahi dvārehi chasu ārammaṇesu savanadhammā kāmāsavādayo āsavā nānussavanti nānuppavaḍḍhanti, yathā me na uppajjantīti attho. Attānañca nāvajānāmīti attānañca na avajānāmi. Iminā omānapahānaṃ kathitaṃ. Evañhi sati pajānanā pasannā hoti.
समणेनाति बुद्धसमणेन। तेस्वाहं न कङ्खामीति तेसु अहं ‘‘कतरो कामासवो, कतरो भवासवो, कतरो दिट्ठासवो, कतरो अविज्जासवो’’ति एवं सरूपभेदतोपि, ‘‘चत्तारो आसवा’’ति एवं गणनपरिच्छेदतोपि न कङ्खामि। ते मे पहीनाति न विचिकिच्छामीति ते मय्हं पहीनाति विचिकिच्छं न उप्पादेमि। इदं भगवा ‘‘एवं ब्याकरोन्तेनपि तया सुब्याकतं भवेय्य ‘अज्झत्तं विमोक्खा ख्वाहं, आवुसो’तिआदीनि पन ते वदन्तेन अतिप्पपञ्चो कतो’’ति दस्सेन्तो आह।
Samaṇenāti buddhasamaṇena. Tesvāhaṃ na kaṅkhāmīti tesu ahaṃ ‘‘kataro kāmāsavo, kataro bhavāsavo, kataro diṭṭhāsavo, kataro avijjāsavo’’ti evaṃ sarūpabhedatopi, ‘‘cattāro āsavā’’ti evaṃ gaṇanaparicchedatopi na kaṅkhāmi. Te me pahīnāti na vicikicchāmīti te mayhaṃ pahīnāti vicikicchaṃ na uppādemi. Idaṃ bhagavā ‘‘evaṃ byākarontenapi tayā subyākataṃ bhaveyya ‘ajjhattaṃ vimokkhā khvāhaṃ, āvuso’tiādīni pana te vadantena atippapañco kato’’ti dassento āha.
उट्ठायासना विहारं पाविसीति पञ्ञत्तवरबुद्धासनतो उट्ठहित्वा विहारं अन्तोमहागन्धकुटिं पाविसि असम्भिन्नाय एव परिसाय। कस्मा? बुद्धा हि अनिट्ठिताय देसनाय असम्भिन्नाय परिसाय उट्ठायासना गन्धकुटिं पविसन्ता पुग्गलथोमनत्थं वा पविसन्ति धम्मथोमनत्थं वा। तत्थ पुग्गलथोमनत्थं पविसन्तो सत्था एवं चिन्तेसि – ‘‘इमं मया संखित्तेन उद्देसं उद्दिट्ठं वित्थारेन च अविभत्तं धम्मपटिग्गाहका भिक्खू उग्गहेत्वा आनन्दं वा कच्चायनं वा उपसङ्कमित्वा पुच्छिस्सन्ति, ते मय्हं ञाणेन संसन्देत्वा कथेस्सन्ति, ततोपि धम्मपटिग्गाहका पुन मं पुच्छिस्सन्ति। तेसमहं ‘सुकथितं, भिक्खवे, आनन्देन, सुकथितं कच्चायनेन, मं चेपि तुम्हे एतमत्थं पुच्छेय्याथ, अहम्पि नं एवमेव ब्याकरेय्य’न्ति एवं ते पुग्गले थोमेस्सामि। ततो तेसु गारवं जनेत्वा भिक्खू उपसङ्कमिस्सन्ति, तेपि भिक्खू अत्थे च धम्मे च नियोजेस्सन्ति, ते तेहि नियोजिता तिस्सो सिक्खा परिपूरेत्वा दुक्खस्सन्तं करिस्सन्ती’’ति।
Uṭṭhāyāsanā vihāraṃ pāvisīti paññattavarabuddhāsanato uṭṭhahitvā vihāraṃ antomahāgandhakuṭiṃ pāvisi asambhinnāya eva parisāya. Kasmā? Buddhā hi aniṭṭhitāya desanāya asambhinnāya parisāya uṭṭhāyāsanā gandhakuṭiṃ pavisantā puggalathomanatthaṃ vā pavisanti dhammathomanatthaṃ vā. Tattha puggalathomanatthaṃ pavisanto satthā evaṃ cintesi – ‘‘imaṃ mayā saṃkhittena uddesaṃ uddiṭṭhaṃ vitthārena ca avibhattaṃ dhammapaṭiggāhakā bhikkhū uggahetvā ānandaṃ vā kaccāyanaṃ vā upasaṅkamitvā pucchissanti, te mayhaṃ ñāṇena saṃsandetvā kathessanti, tatopi dhammapaṭiggāhakā puna maṃ pucchissanti. Tesamahaṃ ‘sukathitaṃ, bhikkhave, ānandena, sukathitaṃ kaccāyanena, maṃ cepi tumhe etamatthaṃ puccheyyātha, ahampi naṃ evameva byākareyya’nti evaṃ te puggale thomessāmi. Tato tesu gāravaṃ janetvā bhikkhū upasaṅkamissanti, tepi bhikkhū atthe ca dhamme ca niyojessanti, te tehi niyojitā tisso sikkhā paripūretvā dukkhassantaṃ karissantī’’ti.
अथ वा पनस्स एवं होति – ‘‘एस मयि पक्कन्ते अत्तनो आनुभावं करिस्सति, अथ नं अहम्पि तथेव थोमेस्सामि, तं मम थोमनं सुत्वा गारवजाता भिक्खू इमं उपसङ्कमितब्बं, वचनञ्चस्स सोतब्बं सद्धातब्बं मञ्ञिस्सन्ति, तं तेसं भविस्सति दीघरत्तं हिताय सुखाया’’ति धम्मथोमनत्थं पविसन्तो एवं चिन्तेसि यथा धम्मदायादसुत्ते चिन्तेसि। तत्र हिस्स एवं अहोसि – ‘‘मयि विहारं पविट्ठे आमिसदायादं गरहन्तो धम्मदायादञ्च थोमेन्तो इमिस्संयेव परिसति निसिन्नो सारिपुत्तो धम्मं देसेस्सति, एवं द्विन्नम्पि अम्हाकं एकज्झासयाय मतिया देसिता अयं देसना अग्गा च गरुका च भविस्सति पासाणच्छत्तसदिसा’’ति।
Atha vā panassa evaṃ hoti – ‘‘esa mayi pakkante attano ānubhāvaṃ karissati, atha naṃ ahampi tatheva thomessāmi, taṃ mama thomanaṃ sutvā gāravajātā bhikkhū imaṃ upasaṅkamitabbaṃ, vacanañcassa sotabbaṃ saddhātabbaṃ maññissanti, taṃ tesaṃ bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti dhammathomanatthaṃ pavisanto evaṃ cintesi yathā dhammadāyādasutte cintesi. Tatra hissa evaṃ ahosi – ‘‘mayi vihāraṃ paviṭṭhe āmisadāyādaṃ garahanto dhammadāyādañca thomento imissaṃyeva parisati nisinno sāriputto dhammaṃ desessati, evaṃ dvinnampi amhākaṃ ekajjhāsayāya matiyā desitā ayaṃ desanā aggā ca garukā ca bhavissati pāsāṇacchattasadisā’’ti.
इध पन आयस्मन्तं सारिपुत्तं उक्कंसेत्वा पकासेत्वा ठपेतुकामो पुग्गलथोमनत्थं उट्ठायासना विहारं पाविसि। ईदिसेसु ठानेसु भगवा निसिन्नासनेयेव अन्तरहितो चित्तगतिया विहारं पविसतीति वेदितब्बो। यदि हि कायगतिया गच्छेय्य, सब्बा परिसा भगवन्तं परिवारेत्वा गच्छेय्य, सा एकवारं भिन्ना पुन दुस्सन्निपाता भवेय्याति भगवा अदिस्समानेन कायेन चित्तगतिया एव पाविसि।
Idha pana āyasmantaṃ sāriputtaṃ ukkaṃsetvā pakāsetvā ṭhapetukāmo puggalathomanatthaṃ uṭṭhāyāsanā vihāraṃ pāvisi. Īdisesu ṭhānesu bhagavā nisinnāsaneyeva antarahito cittagatiyā vihāraṃ pavisatīti veditabbo. Yadi hi kāyagatiyā gaccheyya, sabbā parisā bhagavantaṃ parivāretvā gaccheyya, sā ekavāraṃ bhinnā puna dussannipātā bhaveyyāti bhagavā adissamānena kāyena cittagatiyā eva pāvisi.
एवं पविट्ठे पन भगवति भगवतो अधिप्पायानुरूपमेव सीहनादं नदितुकामो तत्र खो आयस्मा सारिपुत्तो अचिरपक्कन्तस्स भगवतो भिक्खू आमन्तेसि। पुब्बे अप्पटिसंविदितन्ति इदं नाम पुच्छिस्सतीति पुब्बे मया अविदितं अञ्ञातं। पठमं पञ्हन्ति, ‘‘सचे तं, सारिपुत्त, एवं पुच्छेय्युं कथं जानता पन तया, आवुसो सारिपुत्त, कथं पस्सता अञ्ञा ब्याकता खीणा जाती’’ति इमं पठमं पञ्हं। दन्धायितत्तन्ति सत्थु आसयजाननत्थं दन्धभावो असीघता। पठमं पञ्हं अनुमोदीति, ‘‘जाति पनावुसो सारिपुत्त, किंनिदाना’’ति इमं दुतियं पञ्हं पुच्छन्तो, ‘‘यंनिदानावुसो, जाती’’ति एवं विस्सज्जितं पठमं पञ्हं अनुमोदि।
Evaṃ paviṭṭhe pana bhagavati bhagavato adhippāyānurūpameva sīhanādaṃ naditukāmo tatra kho āyasmā sāriputto acirapakkantassa bhagavato bhikkhū āmantesi. Pubbe appaṭisaṃviditanti idaṃ nāma pucchissatīti pubbe mayā aviditaṃ aññātaṃ. Paṭhamaṃ pañhanti, ‘‘sace taṃ, sāriputta, evaṃ puccheyyuṃ kathaṃ jānatā pana tayā, āvuso sāriputta, kathaṃ passatā aññā byākatā khīṇā jātī’’ti imaṃ paṭhamaṃ pañhaṃ. Dandhāyitattanti satthu āsayajānanatthaṃ dandhabhāvo asīghatā. Paṭhamaṃ pañhaṃ anumodīti, ‘‘jāti panāvuso sāriputta, kiṃnidānā’’ti imaṃ dutiyaṃ pañhaṃ pucchanto, ‘‘yaṃnidānāvuso, jātī’’ti evaṃ vissajjitaṃ paṭhamaṃ pañhaṃ anumodi.
एतदहोसीति भगवता अनुमोदिते नयसतेन नयसहस्सेन पञ्हस्स एकङ्गणिकभावेन पाकटीभूतत्ता एतं अहोसि। दिवसम्पाहं भगवतो एतमत्थं ब्याकरेय्यन्ति सकलदिवसम्पि अहं भगवतो एतं पटिच्चसमुप्पादत्थं पुट्ठो सकलदिवसम्पि अञ्ञमञ्ञेहि पदब्यञ्जनेहि ब्याकरेय्यं। येन भगवा तेनुपसङ्कमीति एवं किरस्स अहोसि – ‘‘थेरो उळारसीहनादं नदति, सुकारणं एतं, दसबलस्स नं आरोचेस्सामी’’ति। तस्मा येन भगवा तेनुपसङ्कमि।
Etadahosīti bhagavatā anumodite nayasatena nayasahassena pañhassa ekaṅgaṇikabhāvena pākaṭībhūtattā etaṃ ahosi. Divasampāhaṃ bhagavato etamatthaṃ byākareyyanti sakaladivasampi ahaṃ bhagavato etaṃ paṭiccasamuppādatthaṃ puṭṭho sakaladivasampi aññamaññehi padabyañjanehi byākareyyaṃ. Yena bhagavā tenupasaṅkamīti evaṃ kirassa ahosi – ‘‘thero uḷārasīhanādaṃ nadati, sukāraṇaṃ etaṃ, dasabalassa naṃ ārocessāmī’’ti. Tasmā yena bhagavā tenupasaṅkami.
सा हि भिक्खु सारिपुत्तस्स धम्मधातूति एत्थ धम्मधातूति पच्चयाकारस्स विवटभावदस्सनसमत्थं सावकपारमीञाणं। सावकानञ्हि सावकपारमीञाणं सब्बञ्ञुतञ्ञाणगतिकमेव होति। यथा बुद्धानं अतीतानागतपच्चुप्पन्ना धम्मा सब्बञ्ञुतञ्ञाणस्स पाकटा होन्ति, एवं थेरस्स सावकपारमीञाणं सब्बेपि सावकञाणस्स गोचरधम्मे जानातीति। दुतियं।
Sā hi bhikkhu sāriputtassa dhammadhātūti ettha dhammadhātūti paccayākārassa vivaṭabhāvadassanasamatthaṃ sāvakapāramīñāṇaṃ. Sāvakānañhi sāvakapāramīñāṇaṃ sabbaññutaññāṇagatikameva hoti. Yathā buddhānaṃ atītānāgatapaccuppannā dhammā sabbaññutaññāṇassa pākaṭā honti, evaṃ therassa sāvakapāramīñāṇaṃ sabbepi sāvakañāṇassa gocaradhamme jānātīti. Dutiyaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / २. कळारसुत्तं • 2. Kaḷārasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / २. कळारसुत्तवण्णना • 2. Kaḷārasuttavaṇṇanā
