| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
८. कालिकनिद्देसवण्णना
8. Kālikaniddesavaṇṇanā
८४. इदानि ये ते चत्तारो कालिका मुनिना वुत्ता ‘‘यावकालिकं यामकालिकं सत्ताहकालिकं यावजीविक’’न्ति, ते दस्सेतुं ‘‘कालिका चा’’ति पदं उद्धटं। तत्थ (पाचि॰ २५४-२५६; पाचि॰ अट्ठ॰ २५३-२५६) कतमे ते कालिकाति चे, ते दस्सेतुं ‘‘यावकालिक’’न्तिआदिमाह। तेसु अरुणुग्गमनतो याव ठितमज्झन्हिका भुञ्जितब्बतो यावकालिकं। अरुणुग्गमनतो याव यामावसाना पिपासाय सति पिपासच्छेदनत्थं पातब्बतो यामो कालो अस्साति यामकालिकं। तेन उपसमेतब्बे आबाधे सति याव सत्ताहा परिभुञ्जितब्बतो सत्ताहकालिकं। आबाधे सति यावजीवं परिहरित्वा भुञ्जितब्बतो यावजीविकं।
84. Idāni ye te cattāro kālikā muninā vuttā ‘‘yāvakālikaṃ yāmakālikaṃ sattāhakālikaṃ yāvajīvika’’nti, te dassetuṃ ‘‘kālikā cā’’ti padaṃ uddhaṭaṃ. Tattha (pāci. 254-256; pāci. aṭṭha. 253-256) katame te kālikāti ce, te dassetuṃ ‘‘yāvakālika’’ntiādimāha. Tesu aruṇuggamanato yāva ṭhitamajjhanhikā bhuñjitabbato yāvakālikaṃ. Aruṇuggamanato yāva yāmāvasānā pipāsāya sati pipāsacchedanatthaṃ pātabbato yāmo kālo assāti yāmakālikaṃ. Tena upasametabbe ābādhe sati yāva sattāhā paribhuñjitabbato sattāhakālikaṃ. Ābādhe sati yāvajīvaṃ pariharitvā bhuñjitabbato yāvajīvikaṃ.
८५. तेसु यावकालिकं दस्सेतुं ‘‘पिट्ठं मूलं फलं खज्ज’’न्तिआदिमाह। एत्थ (पाचि॰ २४८-२५०; पाचि॰ अट्ठ॰ २४८-२४९) पिट्ठखादनीयं नाम सत्तन्नं ताव धञ्ञानं धञ्ञानुलोमानं अपरण्णानञ्च पिट्ठं पनसपिट्ठं लबुजपिट्ठं अम्बाटकपिट्ठं सालपिट्ठं धोतकतालपिट्ठं खीरवल्लिपिट्ठञ्चाति एवमादीनि तेसु तेसु जनपदेसु पकतिआहारवसेन मनुस्सानं खादनीयत्थञ्च भोजनीयत्थञ्च फरणकानि पिट्ठानि यावकालिकानि। इमिनाव लक्खणेन मूलखादनीयादीसुपि यावकालिकलक्खणं वेदितब्बं, अतिवित्थारभयेन संखित्तं। गोरसो नाम खीरदधितक्करसो। धञ्ञभोजनन्ति सानुलोमानि सत्तधञ्ञानि च पञ्चविधभोजनञ्चाति अत्थो। यागुसूपप्पभुतयोति एत्थ पभुति-सद्देन कन्दखादनीयं मुळालखादनीयं मत्थकखादनीयं खन्धखादनीयं तचखादनीयं पत्तखादनीयं पुप्फखादनीयं अट्ठिखादनीयं निय्यासखादनीयन्ति इमानि सङ्गहितानीति वेदितब्बानि।
85. Tesu yāvakālikaṃ dassetuṃ ‘‘piṭṭhaṃ mūlaṃ phalaṃ khajja’’ntiādimāha. Ettha (pāci. 248-250; pāci. aṭṭha. 248-249) piṭṭhakhādanīyaṃ nāma sattannaṃ tāva dhaññānaṃ dhaññānulomānaṃ aparaṇṇānañca piṭṭhaṃ panasapiṭṭhaṃ labujapiṭṭhaṃ ambāṭakapiṭṭhaṃ sālapiṭṭhaṃ dhotakatālapiṭṭhaṃ khīravallipiṭṭhañcāti evamādīni tesu tesu janapadesu pakatiāhāravasena manussānaṃ khādanīyatthañca bhojanīyatthañca pharaṇakāni piṭṭhāni yāvakālikāni. Imināva lakkhaṇena mūlakhādanīyādīsupi yāvakālikalakkhaṇaṃ veditabbaṃ, ativitthārabhayena saṃkhittaṃ. Goraso nāma khīradadhitakkaraso. Dhaññabhojananti sānulomāni sattadhaññāni ca pañcavidhabhojanañcāti attho. Yāgusūpappabhutayoti ettha pabhuti-saddena kandakhādanīyaṃ muḷālakhādanīyaṃ matthakakhādanīyaṃ khandhakhādanīyaṃ tacakhādanīyaṃ pattakhādanīyaṃ pupphakhādanīyaṃ aṭṭhikhādanīyaṃ niyyāsakhādanīyanti imāni saṅgahitānīti veditabbāni.
तत्रिदं मुखमत्तनिदस्सनं – भिससङ्खातो पदुमपुण्डरीककन्दो पिण्डालुमसालुकआदयो वल्लिकन्दो आलुवकन्दो तालकन्दोति एवमादि कन्दखादनीयं। पदुममुळालादयो मुळालखादनीयं। तालहिन्तालकुन्तालकेतकनाळिकेरपूगरुक्खखज्जूरीआदीनं कळीरसङ्खाता मत्थका मत्थकखादनीयं। उच्छुखन्धो नीलुप्पलरत्तुप्पलकुमुदसोगन्धिकानं पुप्फदण्डकानीति एवमादि खन्धखादनीयं। तचखादनीयं उच्छुतचो एव एको यावकालिको, सोपि सरसो। मूलकं खारको चच्चु तम्बुको तण्डुलेय्यकोति एवमादि पत्तखादनीयं। मूलकपुप्फं खारकपुप्फं चच्चुपुप्फं तम्बुकपुप्फन्ति एवमादि पुप्फखादनीयं, असोकपुप्फं पन यावजीविकं। लबुजपनसट्ठिआदि अट्ठिखादनीयं। निय्यासखादनीये यावकालिकं नत्थि। एते वुत्तप्पकारा यावकालिका होन्तीति अत्थो।
Tatridaṃ mukhamattanidassanaṃ – bhisasaṅkhāto padumapuṇḍarīkakando piṇḍālumasālukaādayo vallikando āluvakando tālakandoti evamādi kandakhādanīyaṃ. Padumamuḷālādayo muḷālakhādanīyaṃ. Tālahintālakuntālaketakanāḷikerapūgarukkhakhajjūrīādīnaṃ kaḷīrasaṅkhātā matthakā matthakakhādanīyaṃ. Ucchukhandho nīluppalarattuppalakumudasogandhikānaṃ pupphadaṇḍakānīti evamādi khandhakhādanīyaṃ. Tacakhādanīyaṃ ucchutaco eva eko yāvakāliko, sopi saraso. Mūlakaṃ khārako caccu tambuko taṇḍuleyyakoti evamādi pattakhādanīyaṃ. Mūlakapupphaṃ khārakapupphaṃ caccupupphaṃ tambukapupphanti evamādi pupphakhādanīyaṃ, asokapupphaṃ pana yāvajīvikaṃ. Labujapanasaṭṭhiādi aṭṭhikhādanīyaṃ. Niyyāsakhādanīye yāvakālikaṃ natthi. Ete vuttappakārā yāvakālikā hontīti attho.
८६. इदानि ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अट्ठ पानानि अम्बपानं जम्बुपानं चोचपानं मोचपानं मधुकपानं मुद्दिकपानं सालूकपानं फारुसकपान’’न्ति (महाव॰ ३००) एवं वुत्तं अट्ठविधं पानकं यामकालिकं नामाति दस्सेतुं ‘‘मधू’’तिआदिमाह। तत्थ (महाव॰ अट्ठ॰ ३००) मधुजं मुद्दिकजं सालूकजं चोचजं मोचजं अम्बुजं जम्बुजञ्चाति एवमत्थो गहेतब्बो। एत्थ मधुजं नाम मधुकानं जातिरसेन कतं, तं पन उदकसम्भिन्नमेव वट्टति, सुद्धं न वट्टति। मुद्दिकपानं नाम मुद्दिका उदके मद्दित्वा परिस्सावेत्वा गहितं। सालूकपानं नाम रत्तुप्पलनीलुप्पलादीनं किञ्जक्खरेहि कतं। सेसानि पाकटानेव। एत्थ पन सचे सयं एतानि यावकालिकवत्थूनि पटिग्गहेत्वा उदके मद्दित्वा आतपे आदिच्चपाकेन पचित्वा परिस्सावेत्वा पानकं करोति, तं पुरेभत्तमेव कप्पति। सचे अनुपसम्पन्नेन कतं लभति, तदहुपुरेभत्तं सामिसम्पि वट्टति, पच्छाभत्तं निरामिसपरिभोगेन याव अरुणुग्गमना वट्टति। इमानि अट्ठ पानानि सीतानिपि आदिच्चपाकानिपि वट्टन्ति, अग्गिपाकानि पन न वट्टन्ति, तस्मा ‘‘नग्गिसन्तत्त’’न्ति वुत्तं।
86. Idāni ‘‘anujānāmi, bhikkhave, aṭṭha pānāni ambapānaṃ jambupānaṃ cocapānaṃ mocapānaṃ madhukapānaṃ muddikapānaṃ sālūkapānaṃ phārusakapāna’’nti (mahāva. 300) evaṃ vuttaṃ aṭṭhavidhaṃ pānakaṃ yāmakālikaṃ nāmāti dassetuṃ ‘‘madhū’’tiādimāha. Tattha (mahāva. aṭṭha. 300) madhujaṃ muddikajaṃ sālūkajaṃ cocajaṃ mocajaṃ ambujaṃ jambujañcāti evamattho gahetabbo. Ettha madhujaṃ nāma madhukānaṃ jātirasena kataṃ, taṃ pana udakasambhinnameva vaṭṭati, suddhaṃ na vaṭṭati. Muddikapānaṃ nāma muddikā udake madditvā parissāvetvā gahitaṃ. Sālūkapānaṃ nāma rattuppalanīluppalādīnaṃ kiñjakkharehi kataṃ. Sesāni pākaṭāneva. Ettha pana sace sayaṃ etāni yāvakālikavatthūni paṭiggahetvā udake madditvā ātape ādiccapākena pacitvā parissāvetvā pānakaṃ karoti, taṃ purebhattameva kappati. Sace anupasampannena kataṃ labhati, tadahupurebhattaṃ sāmisampi vaṭṭati, pacchābhattaṃ nirāmisaparibhogena yāva aruṇuggamanā vaṭṭati. Imāni aṭṭha pānāni sītānipi ādiccapākānipi vaṭṭanti, aggipākāni pana na vaṭṭanti, tasmā ‘‘naggisantatta’’nti vuttaṃ.
८७. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सब्बं फलरसं ठपेत्वा धञ्ञफलरस’’न्ति (महाव॰ ३००) वुत्तत्ता धञ्ञफलरसो पन न वट्टति, तेन वुत्तं ‘‘सानुलोमानि धञ्ञानि ठपेत्वा’’ति। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सब्बं पुप्फरसं ठपेत्वा मधुकपुप्फरस’’न्ति वुत्तत्ता मधुकपुप्फरसो आदिच्चपाको वा होतु अग्गिपाको वा, पच्छाभत्तं न वट्टति, तेन वुत्तं ‘‘मधुकपुप्फमञ्ञत्रा’’ति।
87. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, sabbaṃ phalarasaṃ ṭhapetvā dhaññaphalarasa’’nti (mahāva. 300) vuttattā dhaññaphalaraso pana na vaṭṭati, tena vuttaṃ ‘‘sānulomāni dhaññāni ṭhapetvā’’ti. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, sabbaṃ puppharasaṃ ṭhapetvā madhukapuppharasa’’nti vuttattā madhukapuppharaso ādiccapāko vā hotu aggipāko vā, pacchābhattaṃ na vaṭṭati, tena vuttaṃ ‘‘madhukapupphamaññatrā’’ti.
८८. ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, सब्बं पत्तरसं ठपेत्वा डाकरस’’न्ति वुत्तत्ता उदकेन पक्कानम्पि यावकालिकपत्तानं रसो पुरेभत्तमेव वट्टति, सीतोदकेन मद्दितानं रसो यामकालिकं। तेन वुत्तं ‘‘ठपेत्वा पक्कडाकज’’न्ति। यावजीविकपण्णस्स उदकेन पक्कस्स रसो यावजीविको होति।
88. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, sabbaṃ pattarasaṃ ṭhapetvā ḍākarasa’’nti vuttattā udakena pakkānampi yāvakālikapattānaṃ raso purebhattameva vaṭṭati, sītodakena madditānaṃ raso yāmakālikaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘ṭhapetvā pakkaḍākaja’’nti. Yāvajīvikapaṇṇassa udakena pakkassa raso yāvajīviko hoti.
८९. इदानि सत्ताहकालिके दस्सेतुं ‘‘सप्पी’’तिआदिमाह। एत्थ (महाव॰ २६०) पन –
89. Idāni sattāhakālike dassetuṃ ‘‘sappī’’tiādimāha. Ettha (mahāva. 260) pana –
‘‘सप्पिनोनीततेलानि, मधुफाणितमेव च।
‘‘Sappinonītatelāni, madhuphāṇitameva ca;
सत्ताहकालिका सप्पि, येसं मंसमवारित’’न्ति॥ –
Sattāhakālikā sappi, yesaṃ maṃsamavārita’’nti. –
पाठो गहेतब्बो। एवं पन गहिते वसा तेलग्गहणेन गहिताव होति ‘‘तेलं नाम तिलतेलं सासपतेलं मधुकतेलं एरण्डतेलं वसातेल’’न्ति (पारा॰ ६२३; पाचि॰ २६०) एवं पाळियं वित्थारितत्ता। एवं पन अग्गहेत्वा वसा च ‘‘मधुफाणित’’न्ति पाठे गहिते यावकालिकभूता वसा सत्ताहकालिकाति आपज्जेय्य, ‘‘यानि खो पन तानि गिलानानं भिक्खूनं पटिसायनीयानि भेसज्जानि, सेय्यथिदं – सप्पि नवनीतं तेलं मधु फाणित’’न्ति (पारा॰ ६२२) एवं पञ्चेव भगवता सत्ताहकालिकभेसज्जानि अनुञ्ञातानि, ततो उत्तरि छट्ठस्स सत्ताहकालिकभेसज्जस्स अत्थितापि आपज्जति, भेसज्जक्खन्धकेपि भगवता ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, वसानि भेसज्जानि अच्छवसं मच्छवसं सुसुकावसं सूकरवसं गद्रभवसं काले पटिग्गहितं काले निप्पक्कं काले संसट्ठं तेलपरिभोगेन परिभुञ्जितु’’न्ति (महाव॰ २६२) एवं सत्ताहकालिकवसेन वसं अननुजानित्वा ततो निब्बत्ततेलमेव अनुञ्ञातं, तस्मा ‘‘मधुफाणितमेव चा’’ति पाठे अग्गहिते पाळिया अट्ठकथाय च विरुज्झति। थेरेन पन उत्तरविहारवासीनं खुद्दसिक्खाय आगतनयेन वुत्तं। तेसं पन –
Pāṭho gahetabbo. Evaṃ pana gahite vasā telaggahaṇena gahitāva hoti ‘‘telaṃ nāma tilatelaṃ sāsapatelaṃ madhukatelaṃ eraṇḍatelaṃ vasātela’’nti (pārā. 623; pāci. 260) evaṃ pāḷiyaṃ vitthāritattā. Evaṃ pana aggahetvā vasā ca ‘‘madhuphāṇita’’nti pāṭhe gahite yāvakālikabhūtā vasā sattāhakālikāti āpajjeyya, ‘‘yāni kho pana tāni gilānānaṃ bhikkhūnaṃ paṭisāyanīyāni bhesajjāni, seyyathidaṃ – sappi navanītaṃ telaṃ madhu phāṇita’’nti (pārā. 622) evaṃ pañceva bhagavatā sattāhakālikabhesajjāni anuññātāni, tato uttari chaṭṭhassa sattāhakālikabhesajjassa atthitāpi āpajjati, bhesajjakkhandhakepi bhagavatā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, vasāni bhesajjāni acchavasaṃ macchavasaṃ susukāvasaṃ sūkaravasaṃ gadrabhavasaṃ kāle paṭiggahitaṃ kāle nippakkaṃ kāle saṃsaṭṭhaṃ telaparibhogena paribhuñjitu’’nti (mahāva. 262) evaṃ sattāhakālikavasena vasaṃ ananujānitvā tato nibbattatelameva anuññātaṃ, tasmā ‘‘madhuphāṇitameva cā’’ti pāṭhe aggahite pāḷiyā aṭṭhakathāya ca virujjhati. Therena pana uttaravihāravāsīnaṃ khuddasikkhāya āgatanayena vuttaṃ. Tesaṃ pana –
‘‘सप्पि नवनीतं तेलं, मधु फाणितपञ्चमं।
‘‘Sappi navanītaṃ telaṃ, madhu phāṇitapañcamaṃ;
अच्छमच्छवसादि च, होन्ति सत्ताहकालिका’’ति॥ –
Acchamacchavasādi ca, honti sattāhakālikā’’ti. –
एवमागतं। अम्हाकं पन विसुं सत्ताहकालिके आगतट्ठानं नत्थीति वदन्ति, उपपरिक्खितब्बं।
Evamāgataṃ. Amhākaṃ pana visuṃ sattāhakālike āgataṭṭhānaṃ natthīti vadanti, upaparikkhitabbaṃ.
इदानि तेसु सप्पिं दस्सेतुं ‘‘येसं मंसपवारित’’न्ति वुत्तं। ‘‘सप्पिनाम गोसप्पि वा अजिकासप्पि वा महिं ससप्पि वा। येसं मंसं कप्पति, तेसं सप्पि, नवनीतं नाम तेसंयेव नवनीत’’न्ति (पारा॰ ६२३; पाचि॰ २६०) पाळियं वुत्तत्ता नवनीतं पन गहितन्ति न वित्थारितं , सप्पि पन पुरेभत्तं पटिग्गहितं तदहु पुरेभत्तं सामिसम्पिनिरामिसम्पि वट्टति। पच्छाभत्ततो पट्ठाय सत्ताहं निरामिसं परिभुञ्जितब्बं। सत्ताहातिक्कमे सचे एकभाजने ठपितं, एकं निस्सग्गियं। सचे बहूसु, वत्थुगणनाय निस्सग्गियपाचित्तियानि। पच्छाभत्तं पटिग्गहितं सत्ताहं निरामिसमेव वट्टति। सप्पि तापेन्तस्स सामंपाको न होति, ‘‘नवनीतं पन तापेन्तस्स हि सामंपाको न होति, सामंपक्केन पन तेन सद्धिं आमिसं न वट्टती’’ति च ‘‘सचे अनुपसम्पन्नो पुरेभत्तं पटिग्गहितनवनीतेन सप्पिं कत्वा देति, पुरेभत्तं सामिसं वट्टति। सचे सयं करोति, सत्ताहं निरामिसमेव वट्टती’’ति च समन्तपासादिकायं (पारा॰ अट्ठ॰ २.६२२) नवनीतम्हियेव सामंपाकता वुत्ता, न सप्पिम्हि। यं पन कङ्खावितरणियं वुत्तं ‘‘निब्बत्तितसप्पि वा नवनीतं वा पचितुं वट्टती’’ति, ‘‘तं पन तदहु पुरेभत्तम्पि सामिसं परिभुञ्जितुं न वट्टती’’ति (कङ्खा॰ अट्ठ॰ भेसज्जसिक्खापदवण्णना) च, तत्थ यावकालिकवत्थुना असम्मिस्सं सुधोतं नवनीतं सन्धाय ‘‘पचितुं वट्टती’’ति वुत्तं। सयंपचितसत्ताहकालिकेन सद्धिं यदि आमिसं भुञ्जति, तं आमिसं सयंपक्कसत्ताहकालिकेन मिस्सितं अत्तनो यावकालिकभावं सत्ताहकालिकेन गण्हापेति, तथा च सति यावकालिकं अपक्कम्पि सयंपक्कभावं उपगच्छतीति ‘‘सामिसं परिभुञ्जितुं न वट्टती’’ति वुत्तं। यथा सयंपक्कसत्ताहकालिकवसातेलं सयंभज्जितसासपादियावजीविकवत्थूनं तेलञ्च सामिसं तदहु पुरेभत्तम्पि न वट्टति, तथा नवनीतसप्पीति वेदितब्बं। वक्खति च आचरियो –
Idāni tesu sappiṃ dassetuṃ ‘‘yesaṃ maṃsapavārita’’nti vuttaṃ. ‘‘Sappināma gosappi vā ajikāsappi vā mahiṃ sasappi vā. Yesaṃ maṃsaṃ kappati, tesaṃ sappi, navanītaṃ nāma tesaṃyeva navanīta’’nti (pārā. 623; pāci. 260) pāḷiyaṃ vuttattā navanītaṃ pana gahitanti na vitthāritaṃ , sappi pana purebhattaṃ paṭiggahitaṃ tadahu purebhattaṃ sāmisampinirāmisampi vaṭṭati. Pacchābhattato paṭṭhāya sattāhaṃ nirāmisaṃ paribhuñjitabbaṃ. Sattāhātikkame sace ekabhājane ṭhapitaṃ, ekaṃ nissaggiyaṃ. Sace bahūsu, vatthugaṇanāya nissaggiyapācittiyāni. Pacchābhattaṃ paṭiggahitaṃ sattāhaṃ nirāmisameva vaṭṭati. Sappi tāpentassa sāmaṃpāko na hoti, ‘‘navanītaṃ pana tāpentassa hi sāmaṃpāko na hoti, sāmaṃpakkena pana tena saddhiṃ āmisaṃ na vaṭṭatī’’ti ca ‘‘sace anupasampanno purebhattaṃ paṭiggahitanavanītena sappiṃ katvā deti, purebhattaṃ sāmisaṃ vaṭṭati. Sace sayaṃ karoti, sattāhaṃ nirāmisameva vaṭṭatī’’ti ca samantapāsādikāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.622) navanītamhiyeva sāmaṃpākatā vuttā, na sappimhi. Yaṃ pana kaṅkhāvitaraṇiyaṃ vuttaṃ ‘‘nibbattitasappi vā navanītaṃ vā pacituṃ vaṭṭatī’’ti, ‘‘taṃ pana tadahu purebhattampi sāmisaṃ paribhuñjituṃ na vaṭṭatī’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā) ca, tattha yāvakālikavatthunā asammissaṃ sudhotaṃ navanītaṃ sandhāya ‘‘pacituṃ vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Sayaṃpacitasattāhakālikena saddhiṃ yadi āmisaṃ bhuñjati, taṃ āmisaṃ sayaṃpakkasattāhakālikena missitaṃ attano yāvakālikabhāvaṃ sattāhakālikena gaṇhāpeti, tathā ca sati yāvakālikaṃ apakkampi sayaṃpakkabhāvaṃ upagacchatīti ‘‘sāmisaṃ paribhuñjituṃ na vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Yathā sayaṃpakkasattāhakālikavasātelaṃ sayaṃbhajjitasāsapādiyāvajīvikavatthūnaṃ telañca sāmisaṃ tadahu purebhattampi na vaṭṭati, tathā navanītasappīti veditabbaṃ. Vakkhati ca ācariyo –
‘‘यावकालिकआदीनि, संसट्ठानि सहत्तना। गाहापयन्ति सब्भाव’’न्ति च,
‘‘Yāvakālikaādīni, saṃsaṭṭhāni sahattanā. Gāhāpayanti sabbhāva’’nti ca,
‘‘तेहेव भिक्खुना पक्कं, कप्पते यावजीविकं।
‘‘Teheva bhikkhunā pakkaṃ, kappate yāvajīvikaṃ;
निरामिसञ्च सत्ताहं, सामिसे सामपाकता’’ति च॥
Nirāmisañca sattāhaṃ, sāmise sāmapākatā’’ti ca.
या पन समन्तपासादिकायं नवनीतम्हि सामंपाकता वुत्ता, सा तक्कादिसम्मिस्सं अधोतनवनीतं सन्धाय वुत्ता। तस्मा विञ्ञूनं समन्तपासादिकापि कङ्खावितरणीपि समेन्ति, तं नवनीतं सन्धाय वुत्तन्ति आचरिया वदन्ति। इदमेव युत्तं। यदि सप्पिम्हि सामंपाकता होति, अवस्संयेव समन्तपासादिकायं वुच्चेय्य, तत्थ पन ‘‘सप्पि ताव पुरेभत्तं पटिग्गहितं, तदहु पुरेभत्तं सामिसम्पि निरामिसम्पि परिभुञ्जितुं वट्टती’’ति (पारा॰ अट्ठ॰ २.६२२) हि वुत्तं, न पचनविधानं। मनुस्ससप्पिनवनीतानं, अञ्ञेसम्पि हत्थिअस्सादीनं अकप्पियमंससप्पिनवनीतानं सत्ताहातिक्कमे दुक्कटं। किं पन तं परिभुञ्जितुं वट्टतीति? आम वट्टति। कस्मा? पटिक्खेपाभावा च सब्बअट्ठकथासु अनुञ्ञातत्ता च। ‘‘येसं मंसं कप्पति, तेसं सप्पि, नवनीत’’न्ति (पारा॰ ६२३) इदं पन निस्सग्गियवत्थुं दस्सेतुं वुत्तं, न अञ्ञेसं वारणत्थाय।
Yā pana samantapāsādikāyaṃ navanītamhi sāmaṃpākatā vuttā, sā takkādisammissaṃ adhotanavanītaṃ sandhāya vuttā. Tasmā viññūnaṃ samantapāsādikāpi kaṅkhāvitaraṇīpi samenti, taṃ navanītaṃ sandhāya vuttanti ācariyā vadanti. Idameva yuttaṃ. Yadi sappimhi sāmaṃpākatā hoti, avassaṃyeva samantapāsādikāyaṃ vucceyya, tattha pana ‘‘sappi tāva purebhattaṃ paṭiggahitaṃ, tadahu purebhattaṃ sāmisampi nirāmisampi paribhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti (pārā. aṭṭha. 2.622) hi vuttaṃ, na pacanavidhānaṃ. Manussasappinavanītānaṃ, aññesampi hatthiassādīnaṃ akappiyamaṃsasappinavanītānaṃ sattāhātikkame dukkaṭaṃ. Kiṃ pana taṃ paribhuñjituṃ vaṭṭatīti? Āma vaṭṭati. Kasmā? Paṭikkhepābhāvā ca sabbaaṭṭhakathāsu anuññātattā ca. ‘‘Yesaṃ maṃsaṃ kappati, tesaṃ sappi, navanīta’’nti (pārā. 623) idaṃ pana nissaggiyavatthuṃ dassetuṃ vuttaṃ, na aññesaṃ vāraṇatthāya.
९०. इदानि तेलं दस्सेतुं ‘‘तेलं तिलवसेरण्डमधुसासपसम्भव’’न्तिआदिमाह। एत्थ तिलादीहि सम्भवं निब्बत्तं तेलन्ति सम्बन्धो। एत्थ (पारा॰ अट्ठ॰ १.१००) पन पुरेभत्तं तिले पटिग्गहेत्वा कततेलं पुरेभत्तं सामिसम्पि वट्टति, पच्छाभत्ततो पट्ठाय सवत्थुकप्पटिग्गहितत्ता अनज्झोहरणीयं। पच्छाभत्तं पटिग्गहेत्वा कततेलं अनज्झोहरणीयं, सीसमक्खनादीसु उपनेतब्बं। एरण्डमधुकसासपट्ठीनि पटिग्गहेत्वा सचे तानि भज्जित्वा तेलं करोति, तदहु पुरेभत्तम्पि सामिसं न वट्टति, सामंपाकता होति। सचे अभज्जित्वा करोति, तदहु पुरेभत्तं सामिसम्पि वट्टति, पच्छाभत्ततो पट्ठाय निरामिसमेव वट्टति, परिभुञ्जितब्बवत्थूनं यावजीविकत्ता सवत्थुकप्पटिग्गहणे दोसो नत्थीति। तेलग्गहणत्थाय एरण्डकट्ठिआदीनि पटिग्गहेत्वा सत्ताहं अतिक्कामयतो दुक्कटं। तथा पाळियं अनागतानि अदस्सितानि कोसम्बककुसुम्भादीनं तेलानि।
90. Idāni telaṃ dassetuṃ ‘‘telaṃ tilavaseraṇḍamadhusāsapasambhava’’ntiādimāha. Ettha tilādīhi sambhavaṃ nibbattaṃ telanti sambandho. Ettha (pārā. aṭṭha. 1.100) pana purebhattaṃ tile paṭiggahetvā katatelaṃ purebhattaṃ sāmisampi vaṭṭati, pacchābhattato paṭṭhāya savatthukappaṭiggahitattā anajjhoharaṇīyaṃ. Pacchābhattaṃ paṭiggahetvā katatelaṃ anajjhoharaṇīyaṃ, sīsamakkhanādīsu upanetabbaṃ. Eraṇḍamadhukasāsapaṭṭhīni paṭiggahetvā sace tāni bhajjitvā telaṃ karoti, tadahu purebhattampi sāmisaṃ na vaṭṭati, sāmaṃpākatā hoti. Sace abhajjitvā karoti, tadahu purebhattaṃ sāmisampi vaṭṭati, pacchābhattato paṭṭhāya nirāmisameva vaṭṭati, paribhuñjitabbavatthūnaṃ yāvajīvikattā savatthukappaṭiggahaṇe doso natthīti. Telaggahaṇatthāya eraṇḍakaṭṭhiādīni paṭiggahetvā sattāhaṃ atikkāmayato dukkaṭaṃ. Tathā pāḷiyaṃ anāgatāni adassitāni kosambakakusumbhādīnaṃ telāni.
इदानि मधुविकतिं दस्सेतुं ‘‘खुद्दाभमरमधुकरि-मक्खिकाहि कत’’न्ति वुत्तं। तत्थ (पारा॰ अट्ठ॰ २.६२३) खुद्दाति खुद्दमक्खिका। भमराति महाभमरमक्खिका । दण्डकेसु मधुकरा मधुकरिमक्खिका नाम। एताहि तीहि मक्खिकाहि कतं मधु नामाति अत्थो। ‘‘मधु नाम मक्खिकामधू’’ति पाळियं (पारा॰ ६२३; पाचि॰ २६०) वुत्तत्ता अञ्ञेहि तुम्बटकादीहि कतं सत्ताहकालिकं न होतीति वेदितब्बं।
Idāni madhuvikatiṃ dassetuṃ ‘‘khuddābhamaramadhukari-makkhikāhi kata’’nti vuttaṃ. Tattha (pārā. aṭṭha. 2.623) khuddāti khuddamakkhikā. Bhamarāti mahābhamaramakkhikā . Daṇḍakesu madhukarā madhukarimakkhikā nāma. Etāhi tīhi makkhikāhi kataṃ madhu nāmāti attho. ‘‘Madhu nāma makkhikāmadhū’’ti pāḷiyaṃ (pārā. 623; pāci. 260) vuttattā aññehi tumbaṭakādīhi kataṃ sattāhakālikaṃ na hotīti veditabbaṃ.
इदानि फाणितं दस्सेतुं ‘‘रसादिउच्छुविकति, पक्कापक्का च फाणित’’न्ति आह। पक्का च अपक्का च रसादिउच्छुविकति फाणितन्ति अत्थो। मधुकपुप्फफाणितं पुरेभत्तं सामिसं वट्टति, पच्छाभत्ततो पट्ठाय सत्ताहं निरामिसमेव वट्टति। तस्स सत्ताहातिक्कमे दुक्कटं। चिञ्चफाणितञ्च अम्बफाणितञ्च यावकालिकमेव।
Idāni phāṇitaṃ dassetuṃ ‘‘rasādiucchuvikati, pakkāpakkā ca phāṇita’’nti āha. Pakkā ca apakkā ca rasādiucchuvikati phāṇitanti attho. Madhukapupphaphāṇitaṃ purebhattaṃ sāmisaṃ vaṭṭati, pacchābhattato paṭṭhāya sattāhaṃ nirāmisameva vaṭṭati. Tassa sattāhātikkame dukkaṭaṃ. Ciñcaphāṇitañca ambaphāṇitañca yāvakālikameva.
९१. इदानि एतेसु वसातेलस्स ओदिस्स अनुञ्ञातत्ता तं विसुं उद्धरित्वा दस्सेतुं ‘‘सवत्थुपक्का सामं वा’’तिआदिमाह। सत्तविधञ्हि (पारा॰ अट्ठ॰ २.६२३) ओदिस्सं नाम ब्याधोदिस्सं पुग्गलोदिस्सं कालोदिस्सं समयोदिस्सं देसोदिस्सं वसोदिस्सं भेसज्जोदिस्सन्ति।
91. Idāni etesu vasātelassa odissa anuññātattā taṃ visuṃ uddharitvā dassetuṃ ‘‘savatthupakkā sāmaṃ vā’’tiādimāha. Sattavidhañhi (pārā. aṭṭha. 2.623) odissaṃ nāma byādhodissaṃ puggalodissaṃ kālodissaṃ samayodissaṃ desodissaṃ vasodissaṃ bhesajjodissanti.
तत्थ ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अमनुस्सिकाबाधे आमकमंसं आमकलोहित’’न्ति (महाव॰ २६४) वुत्तं, इदं ब्याधोदिस्सं नाम। एत्थ पन कालेपि विकालेपि कप्पियाकप्पियमंसलोहितं वट्टति। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, रोमन्थकस्स रोमन्थन’’न्ति (चूळव॰ २७३) एवं अनुञ्ञातं पुग्गलोदिस्सं नाम। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, चत्तारि महाविकटानि दातुं गूथं मुत्तं छारिकं मत्तिक’’न्ति (महाव॰ २६८) एवं सप्पदट्ठकाले अप्पटिग्गहितकं अनुञ्ञातं कालोदिस्सं नाम। गणभोजनादि समयोदिस्सं नाम। गणङ्गणूपाहनानि देसोदिस्सं नाम। वसोदिस्सं नाम ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, वसानि भेसज्जानी’’ति (महाव॰ २६२) एवं वसानामेन अनुञ्ञातं। तं ठपेत्वा मनुस्सवसं सब्बेसं कप्पियाकप्पियवसानं तेलं तंतदत्थिकानं तेलपरिभोगेन परिभुञ्जितुं वट्टति। भेसज्जोदिस्सं नाम ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तानि पञ्च भेसज्जानी’’ति (महाव॰ २६१) एवं भेसज्जनामेन वुत्तानि सप्पिआदीनि पञ्च।
Tattha ‘‘anujānāmi, bhikkhave, amanussikābādhe āmakamaṃsaṃ āmakalohita’’nti (mahāva. 264) vuttaṃ, idaṃ byādhodissaṃ nāma. Ettha pana kālepi vikālepi kappiyākappiyamaṃsalohitaṃ vaṭṭati. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, romanthakassa romanthana’’nti (cūḷava. 273) evaṃ anuññātaṃ puggalodissaṃ nāma. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, cattāri mahāvikaṭāni dātuṃ gūthaṃ muttaṃ chārikaṃ mattika’’nti (mahāva. 268) evaṃ sappadaṭṭhakāle appaṭiggahitakaṃ anuññātaṃ kālodissaṃ nāma. Gaṇabhojanādi samayodissaṃ nāma. Gaṇaṅgaṇūpāhanāni desodissaṃ nāma. Vasodissaṃ nāma ‘‘anujānāmi, bhikkhave, vasāni bhesajjānī’’ti (mahāva. 262) evaṃ vasānāmena anuññātaṃ. Taṃ ṭhapetvā manussavasaṃ sabbesaṃ kappiyākappiyavasānaṃ telaṃ taṃtadatthikānaṃ telaparibhogena paribhuñjituṃ vaṭṭati. Bhesajjodissaṃ nāma ‘‘anujānāmi, bhikkhave, tāni pañca bhesajjānī’’ti (mahāva. 261) evaṃ bhesajjanāmena vuttāni sappiādīni pañca.
यथा पन खीरदधिआदीहि पक्कतेलं पच्छाभत्तं न वट्टति, न एवमिदं। इदं पन तेलं सवत्थुकपक्कम्पि वट्टति, तं दस्सेतुं ‘‘सवत्थुपक्का सामं वा’’ति वुत्तं। वसं ओलोकेत्वा ‘‘सवत्थुपक्का’’ति वुत्तं। सामं पक्का वाति अत्थो। यथा सवत्थुकप्पटिग्गहितत्ता सामंपक्कत्ता दधिआदीहि पक्कतेलं अत्तना कतं पुरेभत्तम्पि न वट्टति, न एवमिदं। इदं पन अत्तना सवत्थुकपक्कम्पि पुरेभत्तम्पि पच्छाभत्तम्पि वट्टतीति अत्थो। एत्थ पन कारणूपचारेन वसातेलं ‘‘वसा’’ति वुत्तं।
Yathā pana khīradadhiādīhi pakkatelaṃ pacchābhattaṃ na vaṭṭati, na evamidaṃ. Idaṃ pana telaṃ savatthukapakkampi vaṭṭati, taṃ dassetuṃ ‘‘savatthupakkā sāmaṃ vā’’ti vuttaṃ. Vasaṃ oloketvā ‘‘savatthupakkā’’ti vuttaṃ. Sāmaṃ pakkā vāti attho. Yathā savatthukappaṭiggahitattā sāmaṃpakkattā dadhiādīhi pakkatelaṃ attanā kataṃ purebhattampi na vaṭṭati, na evamidaṃ. Idaṃ pana attanā savatthukapakkampi purebhattampi pacchābhattampi vaṭṭatīti attho. Ettha pana kāraṇūpacārena vasātelaṃ ‘‘vasā’’ti vuttaṃ.
कालेति पुरेभत्तकाले परेहि वा अत्तना वा पक्काति अत्थो। पच्छाभत्तं पन पचितुं न वट्टति ‘‘काले पटिग्गहितं काले निप्पक्कं काले संसट्ठ’’न्ति (महाव॰ २६२) वुत्तत्ता। तस्मा ‘‘काले’’ति वुत्तं। यो पन विकाले पटिग्गहेत्वा विकाले पचित्वा विकाले परिस्सावेत्वा परिभुञ्जति, सो तीणि दुक्कटानि आपज्जति।
Kāleti purebhattakāle parehi vā attanā vā pakkāti attho. Pacchābhattaṃ pana pacituṃ na vaṭṭati ‘‘kāle paṭiggahitaṃ kāle nippakkaṃ kāle saṃsaṭṭha’’nti (mahāva. 262) vuttattā. Tasmā ‘‘kāle’’ti vuttaṃ. Yo pana vikāle paṭiggahetvā vikāle pacitvā vikāle parissāvetvā paribhuñjati, so tīṇi dukkaṭāni āpajjati.
अमानुसाति एत्थ (महाव॰ २६२) पन अच्छवसादीनं अनुञ्ञातत्ता ठपेत्वा मनुस्सवसं सब्बेसं अकप्पियमंसानं वसा अनुञ्ञाताति वेदितब्बा। मंसेसु हि मनुस्सहत्थिमंसादीनि दस मंसानि पटिक्खित्तानि, वसा पन एका मनुस्सवसा एव।
Amānusāti ettha (mahāva. 262) pana acchavasādīnaṃ anuññātattā ṭhapetvā manussavasaṃ sabbesaṃ akappiyamaṃsānaṃ vasā anuññātāti veditabbā. Maṃsesu hi manussahatthimaṃsādīni dasa maṃsāni paṭikkhittāni, vasā pana ekā manussavasā eva.
अनुपसम्पन्नेन (पारा॰ अट्ठ॰ २.६२३) कतनिब्बट्टितवसातेलं पुरेभत्तं पटिग्गहितं पुरेभत्तं सामिसम्पि वट्टति, पच्छाभत्ततो पट्ठाय सत्ताहं निरामिसमेव वट्टति। यं पनेत्थ सुखुमरजसदिसं मंसं वा न्हारु वा अट्ठि वा लोहितं वा, तं अब्बोहारिकं। सचे सयं करोति, पुरेभत्तं पटिग्गहेत्वा पचित्वा परिस्सावेत्वा सत्ताहं निरामिसमेव परिभुञ्जितब्बं। निरामिसपरिभोगञ्हि सन्धाय इदं वुत्तं ‘‘काले पटिग्गहितं काले निप्पक्कं काले संसट्ठं तेलपरिभोगेन परिभुञ्जितु’’न्ति (महाव॰ २६२)। अञ्ञेसन्ति सप्पिआदीनं। वत्थुन्ति यावकालिकभूतं वत्थुं। यावकालिकवत्थूनं वत्थुं न पचेति सम्बन्धो।
Anupasampannena (pārā. aṭṭha. 2.623) katanibbaṭṭitavasātelaṃ purebhattaṃ paṭiggahitaṃ purebhattaṃ sāmisampi vaṭṭati, pacchābhattato paṭṭhāya sattāhaṃ nirāmisameva vaṭṭati. Yaṃ panettha sukhumarajasadisaṃ maṃsaṃ vā nhāru vā aṭṭhi vā lohitaṃ vā, taṃ abbohārikaṃ. Sace sayaṃ karoti, purebhattaṃ paṭiggahetvā pacitvā parissāvetvā sattāhaṃ nirāmisameva paribhuñjitabbaṃ. Nirāmisaparibhogañhi sandhāya idaṃ vuttaṃ ‘‘kāle paṭiggahitaṃ kāle nippakkaṃ kāle saṃsaṭṭhaṃ telaparibhogena paribhuñjitu’’nti (mahāva. 262). Aññesanti sappiādīnaṃ. Vatthunti yāvakālikabhūtaṃ vatthuṃ. Yāvakālikavatthūnaṃ vatthuṃ na paceti sambandho.
९२. इदानि यावजीविकविकतिं दस्सेतुं ‘‘हलिद्दी’’तिआदि वुत्तं। तत्थायमनुत्तानपदत्थो (महाव॰ २६३; पाचि॰ अट्ठ॰ २४८-२४९) – पञ्चमूलादिकञ्चापीति एत्थ द्विपञ्चमूलेन सद्धिं अञ्ञानिपि तग्गतिकानि मूलभेसज्जानि गहितानीति ञातब्बं।
92. Idāni yāvajīvikavikatiṃ dassetuṃ ‘‘haliddī’’tiādi vuttaṃ. Tatthāyamanuttānapadattho (mahāva. 263; pāci. aṭṭha. 248-249) – pañcamūlādikañcāpīti ettha dvipañcamūlena saddhiṃ aññānipi taggatikāni mūlabhesajjāni gahitānīti ñātabbaṃ.
९३-५. बिळङ्गादीनि फलभेसज्जानि। तत्थ (महाव॰ २६३) गोट्ठफलन्ति मदनफलन्ति वदन्ति। कप्पासादीनं पण्णन्ति सम्बन्धो। इमे पन वुत्तप्पकारा मूलभेसज्जफलभेसज्जपण्णभेसज्जवसेन वुत्ता सब्बे कप्पिया। इमेसं पुप्फफलपण्णमूला सब्बेपि कप्पिया यावजीविकायेव। ठपेत्वा उच्छुनिय्यासं सब्बो च निय्यासो सरसञ्च उच्छुजं तचं ठपेत्वा सब्बो च तचोति सम्बन्धो।
93-5. Biḷaṅgādīni phalabhesajjāni. Tattha (mahāva. 263) goṭṭhaphalanti madanaphalanti vadanti. Kappāsādīnaṃ paṇṇanti sambandho. Ime pana vuttappakārā mūlabhesajjaphalabhesajjapaṇṇabhesajjavasena vuttā sabbe kappiyā. Imesaṃ pupphaphalapaṇṇamūlā sabbepi kappiyā yāvajīvikāyeva. Ṭhapetvā ucchuniyyāsaṃ sabbo ca niyyāso sarasañca ucchujaṃ tacaṃ ṭhapetvā sabbo ca tacoti sambandho.
९६. मधुना (पारा॰ अट्ठ॰ २.६२३) अमक्खितं सुद्धसित्थञ्च। मधुमक्खितं पन सत्ताहकालिकमेव। यञ्च किञ्चीति ओदनं मंसं अट्ठिआदीनीति अत्थो।
96. Madhunā (pārā. aṭṭha. 2.623) amakkhitaṃ suddhasitthañca. Madhumakkhitaṃ pana sattāhakālikameva. Yañca kiñcīti odanaṃ maṃsaṃ aṭṭhiādīnīti attho.
९७. ‘‘यानि वा पनञ्ञानिपि अत्थि नेव खादनीये खादनीयत्थं फरन्ति, न भोजनीये भोजनीयत्थं फरन्ति, तानि पटिग्गहेत्वा यावजीवं परिहरितुं, सति पच्चये परिभुञ्जितुं , असति पच्चये परिभुञ्जन्तस्स आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ २६३) वुत्तत्ता ‘‘आहारत्थमसाधेन्तं, सब्बं तं यावजीविक’’न्ति वुत्तं।
97. ‘‘Yāni vā panaññānipi atthi neva khādanīye khādanīyatthaṃ pharanti, na bhojanīye bhojanīyatthaṃ pharanti, tāni paṭiggahetvā yāvajīvaṃ pariharituṃ, sati paccaye paribhuñjituṃ , asati paccaye paribhuñjantassa āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 263) vuttattā ‘‘āhāratthamasādhentaṃ, sabbaṃ taṃ yāvajīvika’’nti vuttaṃ.
९८. सब्बस्साति गिलानस्सापि अगिलानस्सपीति अत्थो। कालिकत्तयन्ति यावकालिकं वज्जेत्वा अवसेसं सति पच्चये विकाले कप्पतीति अत्थो।
98.Sabbassāti gilānassāpi agilānassapīti attho. Kālikattayanti yāvakālikaṃ vajjetvā avasesaṃ sati paccaye vikāle kappatīti attho.
९९. जनयन्तुभोति जनयन्ति उभो। किं वुत्तं होति? यावकालिकयामकालिकसङ्खाता उभो कालिका अत्तनो कालमतिक्कमित्वा परिभुत्ता पाचित्तिं जनयन्तीति अत्थो। किञ्च भिय्यो (महाव॰ २७४; महाव॰ अट्ठ॰ २७४; कङ्खा॰ अट्ठ॰ सन्निधिकारकसिक्खापदवण्णना) – उभोपि पनेते अकप्पियकुटियं वुत्ता अन्तोवुत्थं दुक्कटञ्च, पुनदिवसे परिभुञ्जतो सन्निधिं पाचित्तियञ्च जनयन्तीति अत्थो।
99.Janayantubhoti janayanti ubho. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yāvakālikayāmakālikasaṅkhātā ubho kālikā attano kālamatikkamitvā paribhuttā pācittiṃ janayantīti attho. Kiñca bhiyyo (mahāva. 274; mahāva. aṭṭha. 274; kaṅkhā. aṭṭha. sannidhikārakasikkhāpadavaṇṇanā) – ubhopi panete akappiyakuṭiyaṃ vuttā antovutthaṃ dukkaṭañca, punadivase paribhuñjato sannidhiṃ pācittiyañca janayantīti attho.
१००. अनारुळ्हेति पाळियं अनागते मनुस्ससप्पिआदिम्हीति अत्थो।
100.Anāruḷheti pāḷiyaṃ anāgate manussasappiādimhīti attho.
१०१. निस्सट्ठलद्धन्ति (पारा॰ ६२४) विनयकम्मं कत्वा पुन लद्धन्ति अत्थो। विकप्पेन्तस्स सत्ताहेति सत्ताहब्भन्तरे सामणेरस्स ‘‘इदं सप्पिं तेल’’न्तिआदिना नयेन नामं गहेत्वा ‘‘तुय्हं विकप्पेमी’’ति वा ‘‘इत्थन्नामस्स विकप्पेमी’’ति वा सम्मुखापि वा परम्मुखापि वा विकप्पेन्तस्स अनापत्तीति सम्बन्धो। पाळियं पन ‘‘अनापत्ति अन्तोसत्ताहे अधिट्ठेति, विस्सज्जेति, नस्सति, विनस्सति, डय्हति, अच्छिन्दित्वा गण्हन्ति, विस्सासं गण्हन्ती’’ति (पारा॰ ६२५) एत्तकमेव वुत्तं, ‘‘विकप्पेमी’’ति इदं पन नत्थि। किञ्चापि नत्थि, अथ खो ‘‘अनधिट्ठिते अधिट्ठितसञ्ञी निस्सग्गियं पाचित्तियं, अविकप्पिते विकप्पितसञ्ञी निस्सग्गियं पाचित्तिय’’न्ति (पारा॰ ६२४) आपत्तिवारे आगतत्ता थेरेन दस्सितं। तं दस्सेन्तेनापि सचे उपसम्पन्नस्स विकप्पेति, अत्तनो एव सन्तकं होति, पटिग्गहणम्पि न विजहति, तस्मा उपसम्पन्नवसेन अदस्सेत्वा अनुपसम्पन्नवसेन दस्सितं। तस्स हि विकप्पिते पटिग्गहणम्पि विजहति, आपत्तिपि न होतीति। अधिट्ठतोति अब्भञ्जनादीनि अधिट्ठहन्तस्स अनापत्तीति अत्थो। सचे पन सत्ताहब्भन्तरे निरपेक्खो हुत्वा अनुपसम्पन्नस्स परिच्चजति, परिच्चत्तत्ता अनापत्ति, इतरस्स च अप्पटिग्गहितत्ता उभिन्नम्पि कायिकपरिभोगो वट्टति। अनिस्सग्गियत्ता पन बाहिरपरिभोगेन वट्टति। ‘‘तानि पटिग्गहेत्वा सत्ताहपरमं सन्निधिकारकं परिभुञ्जितब्बानी’’ति (पारा॰ ६२३) एवं नियमेत्वा अनुञ्ञातत्ता वुत्तं ‘‘अञ्ञस्स ददतोपि च अनापत्ती’’ति।
101.Nissaṭṭhaladdhanti (pārā. 624) vinayakammaṃ katvā puna laddhanti attho. Vikappentassa sattāheti sattāhabbhantare sāmaṇerassa ‘‘idaṃ sappiṃ tela’’ntiādinā nayena nāmaṃ gahetvā ‘‘tuyhaṃ vikappemī’’ti vā ‘‘itthannāmassa vikappemī’’ti vā sammukhāpi vā parammukhāpi vā vikappentassa anāpattīti sambandho. Pāḷiyaṃ pana ‘‘anāpatti antosattāhe adhiṭṭheti, vissajjeti, nassati, vinassati, ḍayhati, acchinditvā gaṇhanti, vissāsaṃ gaṇhantī’’ti (pārā. 625) ettakameva vuttaṃ, ‘‘vikappemī’’ti idaṃ pana natthi. Kiñcāpi natthi, atha kho ‘‘anadhiṭṭhite adhiṭṭhitasaññī nissaggiyaṃ pācittiyaṃ, avikappite vikappitasaññī nissaggiyaṃ pācittiya’’nti (pārā. 624) āpattivāre āgatattā therena dassitaṃ. Taṃ dassentenāpi sace upasampannassa vikappeti, attano eva santakaṃ hoti, paṭiggahaṇampi na vijahati, tasmā upasampannavasena adassetvā anupasampannavasena dassitaṃ. Tassa hi vikappite paṭiggahaṇampi vijahati, āpattipi na hotīti. Adhiṭṭhatoti abbhañjanādīni adhiṭṭhahantassa anāpattīti attho. Sace pana sattāhabbhantare nirapekkho hutvā anupasampannassa pariccajati, pariccattattā anāpatti, itarassa ca appaṭiggahitattā ubhinnampi kāyikaparibhogo vaṭṭati. Anissaggiyattā pana bāhiraparibhogena vaṭṭati. ‘‘Tāni paṭiggahetvā sattāhaparamaṃ sannidhikārakaṃ paribhuñjitabbānī’’ti (pārā. 623) evaṃ niyametvā anuññātattā vuttaṃ ‘‘aññassa dadatopi ca anāpattī’’ti.
१०२. सब्भावन्ति अत्तनो सभावं। यस्मा गाहापयन्ति, तस्मा एवमुदीरितन्ति वुत्तन्ति अत्थो। इदानि वक्खमानं सन्धाय ‘‘एव’’न्ति वुत्तं।
102.Sabbhāvanti attano sabhāvaṃ. Yasmā gāhāpayanti, tasmā evamudīritanti vuttanti attho. Idāni vakkhamānaṃ sandhāya ‘‘eva’’nti vuttaṃ.
१०३-५. सत्ताहं यावजीविकन्ति (महाव॰ ३०५; महाव॰ अट्ठ॰ कङ्खा॰ अट्ठ॰ सन्निधिकारकसिक्खापदवण्णना) सत्ताहकालिकञ्च यावजीविकञ्चाति अत्थो। किं वुत्तं होति? सत्ताहकालिकयावजीविकद्वयं सेसकालिकसम्मिस्सं सम्भिन्नरसं कत्वा परिभुञ्जतो सन्निधिपाचित्ति होतीति उदीरितन्ति। तदहु पटिग्गहितं तदहेवाति अत्थो। सेसन्ति सत्ताहकालिकयावजीविकद्वयं। इतरन्ति यावजीविकं। पुरे पटिग्गहितं वा होतु, तदहु वा पटिग्गहितं, यावजीविकं सत्ताहकालिकेन सत्ताहं कप्पतीति वेदितब्बं। ‘‘यावकालिकेन, भिक्खवे, यामकालिकं, सत्ताहकालिकं, यावजीविकं तदहु पटिग्गहितं काले कप्पति, नो विकाले। यामकालिकेन, भिक्खवे, सत्ताहकालिकं, यावजीविकं तदहु पटिग्गहितं यामे कप्पति, यामातिक्कन्ते न कप्पति। सत्ताहकालिकेन, भिक्खवे, यावजीविकं पटिग्गहितं सत्ताहं कप्पति, सत्ताहातिक्कन्ते न कप्पती’’ति हि भेसज्जक्खन्धके (महाव॰ ३०५) वुत्तं। एत्थ पन ‘‘तदहु पटिग्गहित’’न्ति विसेसवचनस्स नत्थिताय पुरे पटिग्गहितम्पि वट्टतीति सिद्धन्ति। कालिकविनिच्छयो।
103-5.Sattāhaṃ yāvajīvikanti (mahāva. 305; mahāva. aṭṭha. kaṅkhā. aṭṭha. sannidhikārakasikkhāpadavaṇṇanā) sattāhakālikañca yāvajīvikañcāti attho. Kiṃ vuttaṃ hoti? Sattāhakālikayāvajīvikadvayaṃ sesakālikasammissaṃ sambhinnarasaṃ katvā paribhuñjato sannidhipācitti hotīti udīritanti. Tadahu paṭiggahitaṃ tadahevāti attho. Sesanti sattāhakālikayāvajīvikadvayaṃ. Itaranti yāvajīvikaṃ. Pure paṭiggahitaṃ vā hotu, tadahu vā paṭiggahitaṃ, yāvajīvikaṃ sattāhakālikena sattāhaṃ kappatīti veditabbaṃ. ‘‘Yāvakālikena, bhikkhave, yāmakālikaṃ, sattāhakālikaṃ, yāvajīvikaṃ tadahu paṭiggahitaṃ kāle kappati, no vikāle. Yāmakālikena, bhikkhave, sattāhakālikaṃ, yāvajīvikaṃ tadahu paṭiggahitaṃ yāme kappati, yāmātikkante na kappati. Sattāhakālikena, bhikkhave, yāvajīvikaṃ paṭiggahitaṃ sattāhaṃ kappati, sattāhātikkante na kappatī’’ti hi bhesajjakkhandhake (mahāva. 305) vuttaṃ. Ettha pana ‘‘tadahu paṭiggahita’’nti visesavacanassa natthitāya pure paṭiggahitampi vaṭṭatīti siddhanti. Kālikavinicchayo.
कालिकनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Kālikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
