| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಖುದ್ದಸಿಕ್ಖಾ-ಮೂಲಸಿಕ್ಖಾ • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
೮. ಕಾಲಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
8. Kālikaniddesavaṇṇanā
೮೪. ಇದಾನಿ ಯೇ ತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಕಾಲಿಕಾ ಮುನಿನಾ ವುತ್ತಾ ‘‘ಯಾವಕಾಲಿಕಂ ಯಾಮಕಾಲಿಕಂ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ ಯಾವಜೀವಿಕ’’ನ್ತಿ, ತೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಾಲಿಕಾ ಚಾ’’ತಿ ಪದಂ ಉದ್ಧಟಂ। ತತ್ಥ (ಪಾಚಿ॰ ೨೫೪-೨೫೬; ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೫೩-೨೫೬) ಕತಮೇ ತೇ ಕಾಲಿಕಾತಿ ಚೇ, ತೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಾವಕಾಲಿಕ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇಸು ಅರುಣುಗ್ಗಮನತೋ ಯಾವ ಠಿತಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಾ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಯಾವಕಾಲಿಕಂ। ಅರುಣುಗ್ಗಮನತೋ ಯಾವ ಯಾಮಾವಸಾನಾ ಪಿಪಾಸಾಯ ಸತಿ ಪಿಪಾಸಚ್ಛೇದನತ್ಥಂ ಪಾತಬ್ಬತೋ ಯಾಮೋ ಕಾಲೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಯಾಮಕಾಲಿಕಂ। ತೇನ ಉಪಸಮೇತಬ್ಬೇ ಆಬಾಧೇ ಸತಿ ಯಾವ ಸತ್ತಾಹಾ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ। ಆಬಾಧೇ ಸತಿ ಯಾವಜೀವಂ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಯಾವಜೀವಿಕಂ।
84. Idāni ye te cattāro kālikā muninā vuttā ‘‘yāvakālikaṃ yāmakālikaṃ sattāhakālikaṃ yāvajīvika’’nti, te dassetuṃ ‘‘kālikā cā’’ti padaṃ uddhaṭaṃ. Tattha (pāci. 254-256; pāci. aṭṭha. 253-256) katame te kālikāti ce, te dassetuṃ ‘‘yāvakālika’’ntiādimāha. Tesu aruṇuggamanato yāva ṭhitamajjhanhikā bhuñjitabbato yāvakālikaṃ. Aruṇuggamanato yāva yāmāvasānā pipāsāya sati pipāsacchedanatthaṃ pātabbato yāmo kālo assāti yāmakālikaṃ. Tena upasametabbe ābādhe sati yāva sattāhā paribhuñjitabbato sattāhakālikaṃ. Ābādhe sati yāvajīvaṃ pariharitvā bhuñjitabbato yāvajīvikaṃ.
೮೫. ತೇಸು ಯಾವಕಾಲಿಕಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಿಟ್ಠಂ ಮೂಲಂ ಫಲಂ ಖಜ್ಜ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತ್ಥ (ಪಾಚಿ॰ ೨೪೮-೨೫೦; ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೪೮-೨೪೯) ಪಿಟ್ಠಖಾದನೀಯಂ ನಾಮ ಸತ್ತನ್ನಂ ತಾವ ಧಞ್ಞಾನಂ ಧಞ್ಞಾನುಲೋಮಾನಂ ಅಪರಣ್ಣಾನಞ್ಚ ಪಿಟ್ಠಂ ಪನಸಪಿಟ್ಠಂ ಲಬುಜಪಿಟ್ಠಂ ಅಮ್ಬಾಟಕಪಿಟ್ಠಂ ಸಾಲಪಿಟ್ಠಂ ಧೋತಕತಾಲಪಿಟ್ಠಂ ಖೀರವಲ್ಲಿಪಿಟ್ಠಞ್ಚಾತಿ ಏವಮಾದೀನಿ ತೇಸು ತೇಸು ಜನಪದೇಸು ಪಕತಿಆಹಾರವಸೇನ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಖಾದನೀಯತ್ಥಞ್ಚ ಭೋಜನೀಯತ್ಥಞ್ಚ ಫರಣಕಾನಿ ಪಿಟ್ಠಾನಿ ಯಾವಕಾಲಿಕಾನಿ। ಇಮಿನಾವ ಲಕ್ಖಣೇನ ಮೂಲಖಾದನೀಯಾದೀಸುಪಿ ಯಾವಕಾಲಿಕಲಕ್ಖಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಅತಿವಿತ್ಥಾರಭಯೇನ ಸಂಖಿತ್ತಂ। ಗೋರಸೋ ನಾಮ ಖೀರದಧಿತಕ್ಕರಸೋ। ಧಞ್ಞಭೋಜನನ್ತಿ ಸಾನುಲೋಮಾನಿ ಸತ್ತಧಞ್ಞಾನಿ ಚ ಪಞ್ಚವಿಧಭೋಜನಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಾಗುಸೂಪಪ್ಪಭುತಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಪಭುತಿ-ಸದ್ದೇನ ಕನ್ದಖಾದನೀಯಂ ಮುಳಾಲಖಾದನೀಯಂ ಮತ್ಥಕಖಾದನೀಯಂ ಖನ್ಧಖಾದನೀಯಂ ತಚಖಾದನೀಯಂ ಪತ್ತಖಾದನೀಯಂ ಪುಪ್ಫಖಾದನೀಯಂ ಅಟ್ಠಿಖಾದನೀಯಂ ನಿಯ್ಯಾಸಖಾದನೀಯನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
85. Tesu yāvakālikaṃ dassetuṃ ‘‘piṭṭhaṃ mūlaṃ phalaṃ khajja’’ntiādimāha. Ettha (pāci. 248-250; pāci. aṭṭha. 248-249) piṭṭhakhādanīyaṃ nāma sattannaṃ tāva dhaññānaṃ dhaññānulomānaṃ aparaṇṇānañca piṭṭhaṃ panasapiṭṭhaṃ labujapiṭṭhaṃ ambāṭakapiṭṭhaṃ sālapiṭṭhaṃ dhotakatālapiṭṭhaṃ khīravallipiṭṭhañcāti evamādīni tesu tesu janapadesu pakatiāhāravasena manussānaṃ khādanīyatthañca bhojanīyatthañca pharaṇakāni piṭṭhāni yāvakālikāni. Imināva lakkhaṇena mūlakhādanīyādīsupi yāvakālikalakkhaṇaṃ veditabbaṃ, ativitthārabhayena saṃkhittaṃ. Goraso nāma khīradadhitakkaraso. Dhaññabhojananti sānulomāni sattadhaññāni ca pañcavidhabhojanañcāti attho. Yāgusūpappabhutayoti ettha pabhuti-saddena kandakhādanīyaṃ muḷālakhādanīyaṃ matthakakhādanīyaṃ khandhakhādanīyaṃ tacakhādanīyaṃ pattakhādanīyaṃ pupphakhādanīyaṃ aṭṭhikhādanīyaṃ niyyāsakhādanīyanti imāni saṅgahitānīti veditabbāni.
ತತ್ರಿದಂ ಮುಖಮತ್ತನಿದಸ್ಸನಂ – ಭಿಸಸಙ್ಖಾತೋ ಪದುಮಪುಣ್ಡರೀಕಕನ್ದೋ ಪಿಣ್ಡಾಲುಮಸಾಲುಕಆದಯೋ ವಲ್ಲಿಕನ್ದೋ ಆಲುವಕನ್ದೋ ತಾಲಕನ್ದೋತಿ ಏವಮಾದಿ ಕನ್ದಖಾದನೀಯಂ। ಪದುಮಮುಳಾಲಾದಯೋ ಮುಳಾಲಖಾದನೀಯಂ। ತಾಲಹಿನ್ತಾಲಕುನ್ತಾಲಕೇತಕನಾಳಿಕೇರಪೂಗರುಕ್ಖಖಜ್ಜೂರೀಆದೀನಂ ಕಳೀರಸಙ್ಖಾತಾ ಮತ್ಥಕಾ ಮತ್ಥಕಖಾದನೀಯಂ। ಉಚ್ಛುಖನ್ಧೋ ನೀಲುಪ್ಪಲರತ್ತುಪ್ಪಲಕುಮುದಸೋಗನ್ಧಿಕಾನಂ ಪುಪ್ಫದಣ್ಡಕಾನೀತಿ ಏವಮಾದಿ ಖನ್ಧಖಾದನೀಯಂ। ತಚಖಾದನೀಯಂ ಉಚ್ಛುತಚೋ ಏವ ಏಕೋ ಯಾವಕಾಲಿಕೋ, ಸೋಪಿ ಸರಸೋ। ಮೂಲಕಂ ಖಾರಕೋ ಚಚ್ಚು ತಮ್ಬುಕೋ ತಣ್ಡುಲೇಯ್ಯಕೋತಿ ಏವಮಾದಿ ಪತ್ತಖಾದನೀಯಂ। ಮೂಲಕಪುಪ್ಫಂ ಖಾರಕಪುಪ್ಫಂ ಚಚ್ಚುಪುಪ್ಫಂ ತಮ್ಬುಕಪುಪ್ಫನ್ತಿ ಏವಮಾದಿ ಪುಪ್ಫಖಾದನೀಯಂ, ಅಸೋಕಪುಪ್ಫಂ ಪನ ಯಾವಜೀವಿಕಂ। ಲಬುಜಪನಸಟ್ಠಿಆದಿ ಅಟ್ಠಿಖಾದನೀಯಂ। ನಿಯ್ಯಾಸಖಾದನೀಯೇ ಯಾವಕಾಲಿಕಂ ನತ್ಥಿ। ಏತೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ಯಾವಕಾಲಿಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tatridaṃ mukhamattanidassanaṃ – bhisasaṅkhāto padumapuṇḍarīkakando piṇḍālumasālukaādayo vallikando āluvakando tālakandoti evamādi kandakhādanīyaṃ. Padumamuḷālādayo muḷālakhādanīyaṃ. Tālahintālakuntālaketakanāḷikerapūgarukkhakhajjūrīādīnaṃ kaḷīrasaṅkhātā matthakā matthakakhādanīyaṃ. Ucchukhandho nīluppalarattuppalakumudasogandhikānaṃ pupphadaṇḍakānīti evamādi khandhakhādanīyaṃ. Tacakhādanīyaṃ ucchutaco eva eko yāvakāliko, sopi saraso. Mūlakaṃ khārako caccu tambuko taṇḍuleyyakoti evamādi pattakhādanīyaṃ. Mūlakapupphaṃ khārakapupphaṃ caccupupphaṃ tambukapupphanti evamādi pupphakhādanīyaṃ, asokapupphaṃ pana yāvajīvikaṃ. Labujapanasaṭṭhiādi aṭṭhikhādanīyaṃ. Niyyāsakhādanīye yāvakālikaṃ natthi. Ete vuttappakārā yāvakālikā hontīti attho.
೮೬. ಇದಾನಿ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಟ್ಠ ಪಾನಾನಿ ಅಮ್ಬಪಾನಂ ಜಮ್ಬುಪಾನಂ ಚೋಚಪಾನಂ ಮೋಚಪಾನಂ ಮಧುಕಪಾನಂ ಮುದ್ದಿಕಪಾನಂ ಸಾಲೂಕಪಾನಂ ಫಾರುಸಕಪಾನ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೩೦೦) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಪಾನಕಂ ಯಾಮಕಾಲಿಕಂ ನಾಮಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮಧೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ (ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೦೦) ಮಧುಜಂ ಮುದ್ದಿಕಜಂ ಸಾಲೂಕಜಂ ಚೋಚಜಂ ಮೋಚಜಂ ಅಮ್ಬುಜಂ ಜಮ್ಬುಜಞ್ಚಾತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥ ಮಧುಜಂ ನಾಮ ಮಧುಕಾನಂ ಜಾತಿರಸೇನ ಕತಂ, ತಂ ಪನ ಉದಕಸಮ್ಭಿನ್ನಮೇವ ವಟ್ಟತಿ, ಸುದ್ಧಂ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಮುದ್ದಿಕಪಾನಂ ನಾಮ ಮುದ್ದಿಕಾ ಉದಕೇ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಪರಿಸ್ಸಾವೇತ್ವಾ ಗಹಿತಂ। ಸಾಲೂಕಪಾನಂ ನಾಮ ರತ್ತುಪ್ಪಲನೀಲುಪ್ಪಲಾದೀನಂ ಕಿಞ್ಜಕ್ಖರೇಹಿ ಕತಂ। ಸೇಸಾನಿ ಪಾಕಟಾನೇವ। ಏತ್ಥ ಪನ ಸಚೇ ಸಯಂ ಏತಾನಿ ಯಾವಕಾಲಿಕವತ್ಥೂನಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಉದಕೇ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಆತಪೇ ಆದಿಚ್ಚಪಾಕೇನ ಪಚಿತ್ವಾ ಪರಿಸ್ಸಾವೇತ್ವಾ ಪಾನಕಂ ಕರೋತಿ, ತಂ ಪುರೇಭತ್ತಮೇವ ಕಪ್ಪತಿ। ಸಚೇ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಕತಂ ಲಭತಿ, ತದಹುಪುರೇಭತ್ತಂ ಸಾಮಿಸಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ನಿರಾಮಿಸಪರಿಭೋಗೇನ ಯಾವ ಅರುಣುಗ್ಗಮನಾ ವಟ್ಟತಿ। ಇಮಾನಿ ಅಟ್ಠ ಪಾನಾನಿ ಸೀತಾನಿಪಿ ಆದಿಚ್ಚಪಾಕಾನಿಪಿ ವಟ್ಟನ್ತಿ, ಅಗ್ಗಿಪಾಕಾನಿ ಪನ ನ ವಟ್ಟನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನಗ್ಗಿಸನ್ತತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
86. Idāni ‘‘anujānāmi, bhikkhave, aṭṭha pānāni ambapānaṃ jambupānaṃ cocapānaṃ mocapānaṃ madhukapānaṃ muddikapānaṃ sālūkapānaṃ phārusakapāna’’nti (mahāva. 300) evaṃ vuttaṃ aṭṭhavidhaṃ pānakaṃ yāmakālikaṃ nāmāti dassetuṃ ‘‘madhū’’tiādimāha. Tattha (mahāva. aṭṭha. 300) madhujaṃ muddikajaṃ sālūkajaṃ cocajaṃ mocajaṃ ambujaṃ jambujañcāti evamattho gahetabbo. Ettha madhujaṃ nāma madhukānaṃ jātirasena kataṃ, taṃ pana udakasambhinnameva vaṭṭati, suddhaṃ na vaṭṭati. Muddikapānaṃ nāma muddikā udake madditvā parissāvetvā gahitaṃ. Sālūkapānaṃ nāma rattuppalanīluppalādīnaṃ kiñjakkharehi kataṃ. Sesāni pākaṭāneva. Ettha pana sace sayaṃ etāni yāvakālikavatthūni paṭiggahetvā udake madditvā ātape ādiccapākena pacitvā parissāvetvā pānakaṃ karoti, taṃ purebhattameva kappati. Sace anupasampannena kataṃ labhati, tadahupurebhattaṃ sāmisampi vaṭṭati, pacchābhattaṃ nirāmisaparibhogena yāva aruṇuggamanā vaṭṭati. Imāni aṭṭha pānāni sītānipi ādiccapākānipi vaṭṭanti, aggipākāni pana na vaṭṭanti, tasmā ‘‘naggisantatta’’nti vuttaṃ.
೮೭. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬಂ ಫಲರಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಧಞ್ಞಫಲರಸ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೩೦೦) ವುತ್ತತ್ತಾ ಧಞ್ಞಫಲರಸೋ ಪನ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಾನುಲೋಮಾನಿ ಧಞ್ಞಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ। ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬಂ ಪುಪ್ಫರಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಮಧುಕಪುಪ್ಫರಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಮಧುಕಪುಪ್ಫರಸೋ ಆದಿಚ್ಚಪಾಕೋ ವಾ ಹೋತು ಅಗ್ಗಿಪಾಕೋ ವಾ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಧುಕಪುಪ್ಫಮಞ್ಞತ್ರಾ’’ತಿ।
87. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, sabbaṃ phalarasaṃ ṭhapetvā dhaññaphalarasa’’nti (mahāva. 300) vuttattā dhaññaphalaraso pana na vaṭṭati, tena vuttaṃ ‘‘sānulomāni dhaññāni ṭhapetvā’’ti. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, sabbaṃ puppharasaṃ ṭhapetvā madhukapuppharasa’’nti vuttattā madhukapuppharaso ādiccapāko vā hotu aggipāko vā, pacchābhattaṃ na vaṭṭati, tena vuttaṃ ‘‘madhukapupphamaññatrā’’ti.
೮೮. ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬಂ ಪತ್ತರಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಡಾಕರಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಉದಕೇನ ಪಕ್ಕಾನಮ್ಪಿ ಯಾವಕಾಲಿಕಪತ್ತಾನಂ ರಸೋ ಪುರೇಭತ್ತಮೇವ ವಟ್ಟತಿ, ಸೀತೋದಕೇನ ಮದ್ದಿತಾನಂ ರಸೋ ಯಾಮಕಾಲಿಕಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಪಕ್ಕಡಾಕಜ’’ನ್ತಿ। ಯಾವಜೀವಿಕಪಣ್ಣಸ್ಸ ಉದಕೇನ ಪಕ್ಕಸ್ಸ ರಸೋ ಯಾವಜೀವಿಕೋ ಹೋತಿ।
88. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, sabbaṃ pattarasaṃ ṭhapetvā ḍākarasa’’nti vuttattā udakena pakkānampi yāvakālikapattānaṃ raso purebhattameva vaṭṭati, sītodakena madditānaṃ raso yāmakālikaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘ṭhapetvā pakkaḍākaja’’nti. Yāvajīvikapaṇṇassa udakena pakkassa raso yāvajīviko hoti.
೮೯. ಇದಾನಿ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಪ್ಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತ್ಥ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೦) ಪನ –
89. Idāni sattāhakālike dassetuṃ ‘‘sappī’’tiādimāha. Ettha (mahāva. 260) pana –
‘‘ಸಪ್ಪಿನೋನೀತತೇಲಾನಿ, ಮಧುಫಾಣಿತಮೇವ ಚ।
‘‘Sappinonītatelāni, madhuphāṇitameva ca;
ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಾ ಸಪ್ಪಿ, ಯೇಸಂ ಮಂಸಮವಾರಿತ’’ನ್ತಿ॥ –
Sattāhakālikā sappi, yesaṃ maṃsamavārita’’nti. –
ಪಾಠೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಏವಂ ಪನ ಗಹಿತೇ ವಸಾ ತೇಲಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾವ ಹೋತಿ ‘‘ತೇಲಂ ನಾಮ ತಿಲತೇಲಂ ಸಾಸಪತೇಲಂ ಮಧುಕತೇಲಂ ಏರಣ್ಡತೇಲಂ ವಸಾತೇಲ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೬೨೩; ಪಾಚಿ॰ ೨೬೦) ಏವಂ ಪಾಳಿಯಂ ವಿತ್ಥಾರಿತತ್ತಾ। ಏವಂ ಪನ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಸಾ ಚ ‘‘ಮಧುಫಾಣಿತ’’ನ್ತಿ ಪಾಠೇ ಗಹಿತೇ ಯಾವಕಾಲಿಕಭೂತಾ ವಸಾ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಾತಿ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ‘‘ಯಾನಿ ಖೋ ಪನ ತಾನಿ ಗಿಲಾನಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಟಿಸಾಯನೀಯಾನಿ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಸಪ್ಪಿ ನವನೀತಂ ತೇಲಂ ಮಧು ಫಾಣಿತ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೬೨೨) ಏವಂ ಪಞ್ಚೇವ ಭಗವತಾ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಅನುಞ್ಞಾತಾನಿ, ತತೋ ಉತ್ತರಿ ಛಟ್ಠಸ್ಸ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಭೇಸಜ್ಜಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಪಿ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಭೇಸಜ್ಜಕ್ಖನ್ಧಕೇಪಿ ಭಗವತಾ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಸಾನಿ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಅಚ್ಛವಸಂ ಮಚ್ಛವಸಂ ಸುಸುಕಾವಸಂ ಸೂಕರವಸಂ ಗದ್ರಭವಸಂ ಕಾಲೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಕಾಲೇ ನಿಪ್ಪಕ್ಕಂ ಕಾಲೇ ಸಂಸಟ್ಠಂ ತೇಲಪರಿಭೋಗೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೨) ಏವಂ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕವಸೇನ ವಸಂ ಅನನುಜಾನಿತ್ವಾ ತತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತತೇಲಮೇವ ಅನುಞ್ಞಾತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮಧುಫಾಣಿತಮೇವ ಚಾ’’ತಿ ಪಾಠೇ ಅಗ್ಗಹಿತೇ ಪಾಳಿಯಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಚ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ಥೇರೇನ ಪನ ಉತ್ತರವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ಖುದ್ದಸಿಕ್ಖಾಯ ಆಗತನಯೇನ ವುತ್ತಂ। ತೇಸಂ ಪನ –
Pāṭho gahetabbo. Evaṃ pana gahite vasā telaggahaṇena gahitāva hoti ‘‘telaṃ nāma tilatelaṃ sāsapatelaṃ madhukatelaṃ eraṇḍatelaṃ vasātela’’nti (pārā. 623; pāci. 260) evaṃ pāḷiyaṃ vitthāritattā. Evaṃ pana aggahetvā vasā ca ‘‘madhuphāṇita’’nti pāṭhe gahite yāvakālikabhūtā vasā sattāhakālikāti āpajjeyya, ‘‘yāni kho pana tāni gilānānaṃ bhikkhūnaṃ paṭisāyanīyāni bhesajjāni, seyyathidaṃ – sappi navanītaṃ telaṃ madhu phāṇita’’nti (pārā. 622) evaṃ pañceva bhagavatā sattāhakālikabhesajjāni anuññātāni, tato uttari chaṭṭhassa sattāhakālikabhesajjassa atthitāpi āpajjati, bhesajjakkhandhakepi bhagavatā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, vasāni bhesajjāni acchavasaṃ macchavasaṃ susukāvasaṃ sūkaravasaṃ gadrabhavasaṃ kāle paṭiggahitaṃ kāle nippakkaṃ kāle saṃsaṭṭhaṃ telaparibhogena paribhuñjitu’’nti (mahāva. 262) evaṃ sattāhakālikavasena vasaṃ ananujānitvā tato nibbattatelameva anuññātaṃ, tasmā ‘‘madhuphāṇitameva cā’’ti pāṭhe aggahite pāḷiyā aṭṭhakathāya ca virujjhati. Therena pana uttaravihāravāsīnaṃ khuddasikkhāya āgatanayena vuttaṃ. Tesaṃ pana –
‘‘ಸಪ್ಪಿ ನವನೀತಂ ತೇಲಂ, ಮಧು ಫಾಣಿತಪಞ್ಚಮಂ।
‘‘Sappi navanītaṃ telaṃ, madhu phāṇitapañcamaṃ;
ಅಚ್ಛಮಚ್ಛವಸಾದಿ ಚ, ಹೋನ್ತಿ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಾ’’ತಿ॥ –
Acchamacchavasādi ca, honti sattāhakālikā’’ti. –
ಏವಮಾಗತಂ। ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನ ವಿಸುಂ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕೇ ಆಗತಟ್ಠಾನಂ ನತ್ಥೀತಿ ವದನ್ತಿ, ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ।
Evamāgataṃ. Amhākaṃ pana visuṃ sattāhakālike āgataṭṭhānaṃ natthīti vadanti, upaparikkhitabbaṃ.
ಇದಾನಿ ತೇಸು ಸಪ್ಪಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೇಸಂ ಮಂಸಪವಾರಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಸಪ್ಪಿನಾಮ ಗೋಸಪ್ಪಿ ವಾ ಅಜಿಕಾಸಪ್ಪಿ ವಾ ಮಹಿಂ ಸಸಪ್ಪಿ ವಾ। ಯೇಸಂ ಮಂಸಂ ಕಪ್ಪತಿ, ತೇಸಂ ಸಪ್ಪಿ, ನವನೀತಂ ನಾಮ ತೇಸಂಯೇವ ನವನೀತ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೬೨೩; ಪಾಚಿ॰ ೨೬೦) ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ನವನೀತಂ ಪನ ಗಹಿತನ್ತಿ ನ ವಿತ್ಥಾರಿತಂ , ಸಪ್ಪಿ ಪನ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ತದಹು ಪುರೇಭತ್ತಂ ಸಾಮಿಸಮ್ಪಿನಿರಾಮಿಸಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ। ಪಚ್ಛಾಭತ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರಾಮಿಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ಸತ್ತಾಹಾತಿಕ್ಕಮೇ ಸಚೇ ಏಕಭಾಜನೇ ಠಪಿತಂ, ಏಕಂ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ। ಸಚೇ ಬಹೂಸು, ವತ್ಥುಗಣನಾಯ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಪಾಚಿತ್ತಿಯಾನಿ। ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರಾಮಿಸಮೇವ ವಟ್ಟತಿ। ಸಪ್ಪಿ ತಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ಸಾಮಂಪಾಕೋ ನ ಹೋತಿ, ‘‘ನವನೀತಂ ಪನ ತಾಪೇನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಸಾಮಂಪಾಕೋ ನ ಹೋತಿ, ಸಾಮಂಪಕ್ಕೇನ ಪನ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಮಿಸಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ಸಚೇ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತನವನೀತೇನ ಸಪ್ಪಿಂ ಕತ್ವಾ ದೇತಿ, ಪುರೇಭತ್ತಂ ಸಾಮಿಸಂ ವಟ್ಟತಿ। ಸಚೇ ಸಯಂ ಕರೋತಿ, ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರಾಮಿಸಮೇವ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೬೨೨) ನವನೀತಮ್ಹಿಯೇವ ಸಾಮಂಪಾಕತಾ ವುತ್ತಾ, ನ ಸಪ್ಪಿಮ್ಹಿ। ಯಂ ಪನ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣಿಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಸಪ್ಪಿ ವಾ ನವನೀತಂ ವಾ ಪಚಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ, ‘‘ತಂ ಪನ ತದಹು ಪುರೇಭತ್ತಮ್ಪಿ ಸಾಮಿಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ (ಕಙ್ಖಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಭೇಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ) ಚ, ತತ್ಥ ಯಾವಕಾಲಿಕವತ್ಥುನಾ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ಸುಧೋತಂ ನವನೀತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಚಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಯಂಪಚಿತಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯದಿ ಆಮಿಸಂ ಭುಞ್ಜತಿ, ತಂ ಆಮಿಸಂ ಸಯಂಪಕ್ಕಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕೇನ ಮಿಸ್ಸಿತಂ ಅತ್ತನೋ ಯಾವಕಾಲಿಕಭಾವಂ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕೇನ ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ, ತಥಾ ಚ ಸತಿ ಯಾವಕಾಲಿಕಂ ಅಪಕ್ಕಮ್ಪಿ ಸಯಂಪಕ್ಕಭಾವಂ ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ ‘‘ಸಾಮಿಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಸಯಂಪಕ್ಕಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕವಸಾತೇಲಂ ಸಯಂಭಜ್ಜಿತಸಾಸಪಾದಿಯಾವಜೀವಿಕವತ್ಥೂನಂ ತೇಲಞ್ಚ ಸಾಮಿಸಂ ತದಹು ಪುರೇಭತ್ತಮ್ಪಿ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತಥಾ ನವನೀತಸಪ್ಪೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವಕ್ಖತಿ ಚ ಆಚರಿಯೋ –
Idāni tesu sappiṃ dassetuṃ ‘‘yesaṃ maṃsapavārita’’nti vuttaṃ. ‘‘Sappināma gosappi vā ajikāsappi vā mahiṃ sasappi vā. Yesaṃ maṃsaṃ kappati, tesaṃ sappi, navanītaṃ nāma tesaṃyeva navanīta’’nti (pārā. 623; pāci. 260) pāḷiyaṃ vuttattā navanītaṃ pana gahitanti na vitthāritaṃ , sappi pana purebhattaṃ paṭiggahitaṃ tadahu purebhattaṃ sāmisampinirāmisampi vaṭṭati. Pacchābhattato paṭṭhāya sattāhaṃ nirāmisaṃ paribhuñjitabbaṃ. Sattāhātikkame sace ekabhājane ṭhapitaṃ, ekaṃ nissaggiyaṃ. Sace bahūsu, vatthugaṇanāya nissaggiyapācittiyāni. Pacchābhattaṃ paṭiggahitaṃ sattāhaṃ nirāmisameva vaṭṭati. Sappi tāpentassa sāmaṃpāko na hoti, ‘‘navanītaṃ pana tāpentassa hi sāmaṃpāko na hoti, sāmaṃpakkena pana tena saddhiṃ āmisaṃ na vaṭṭatī’’ti ca ‘‘sace anupasampanno purebhattaṃ paṭiggahitanavanītena sappiṃ katvā deti, purebhattaṃ sāmisaṃ vaṭṭati. Sace sayaṃ karoti, sattāhaṃ nirāmisameva vaṭṭatī’’ti ca samantapāsādikāyaṃ (pārā. aṭṭha. 2.622) navanītamhiyeva sāmaṃpākatā vuttā, na sappimhi. Yaṃ pana kaṅkhāvitaraṇiyaṃ vuttaṃ ‘‘nibbattitasappi vā navanītaṃ vā pacituṃ vaṭṭatī’’ti, ‘‘taṃ pana tadahu purebhattampi sāmisaṃ paribhuñjituṃ na vaṭṭatī’’ti (kaṅkhā. aṭṭha. bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā) ca, tattha yāvakālikavatthunā asammissaṃ sudhotaṃ navanītaṃ sandhāya ‘‘pacituṃ vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Sayaṃpacitasattāhakālikena saddhiṃ yadi āmisaṃ bhuñjati, taṃ āmisaṃ sayaṃpakkasattāhakālikena missitaṃ attano yāvakālikabhāvaṃ sattāhakālikena gaṇhāpeti, tathā ca sati yāvakālikaṃ apakkampi sayaṃpakkabhāvaṃ upagacchatīti ‘‘sāmisaṃ paribhuñjituṃ na vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Yathā sayaṃpakkasattāhakālikavasātelaṃ sayaṃbhajjitasāsapādiyāvajīvikavatthūnaṃ telañca sāmisaṃ tadahu purebhattampi na vaṭṭati, tathā navanītasappīti veditabbaṃ. Vakkhati ca ācariyo –
‘‘ಯಾವಕಾಲಿಕಆದೀನಿ, ಸಂಸಟ್ಠಾನಿ ಸಹತ್ತನಾ। ಗಾಹಾಪಯನ್ತಿ ಸಬ್ಭಾವ’’ನ್ತಿ ಚ,
‘‘Yāvakālikaādīni, saṃsaṭṭhāni sahattanā. Gāhāpayanti sabbhāva’’nti ca,
‘‘ತೇಹೇವ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಕ್ಕಂ, ಕಪ್ಪತೇ ಯಾವಜೀವಿಕಂ।
‘‘Teheva bhikkhunā pakkaṃ, kappate yāvajīvikaṃ;
ನಿರಾಮಿಸಞ್ಚ ಸತ್ತಾಹಂ, ಸಾಮಿಸೇ ಸಾಮಪಾಕತಾ’’ತಿ ಚ॥
Nirāmisañca sattāhaṃ, sāmise sāmapākatā’’ti ca.
ಯಾ ಪನ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ನವನೀತಮ್ಹಿ ಸಾಮಂಪಾಕತಾ ವುತ್ತಾ, ಸಾ ತಕ್ಕಾದಿಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ಅಧೋತನವನೀತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಪಿ ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೀಪಿ ಸಮೇನ್ತಿ, ತಂ ನವನೀತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾ ವದನ್ತಿ। ಇದಮೇವ ಯುತ್ತಂ। ಯದಿ ಸಪ್ಪಿಮ್ಹಿ ಸಾಮಂಪಾಕತಾ ಹೋತಿ, ಅವಸ್ಸಂಯೇವ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ, ತತ್ಥ ಪನ ‘‘ಸಪ್ಪಿ ತಾವ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ, ತದಹು ಪುರೇಭತ್ತಂ ಸಾಮಿಸಮ್ಪಿ ನಿರಾಮಿಸಮ್ಪಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೬೨೨) ಹಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪಚನವಿಧಾನಂ। ಮನುಸ್ಸಸಪ್ಪಿನವನೀತಾನಂ, ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಾದೀನಂ ಅಕಪ್ಪಿಯಮಂಸಸಪ್ಪಿನವನೀತಾನಂ ಸತ್ತಾಹಾತಿಕ್ಕಮೇ ದುಕ್ಕಟಂ। ಕಿಂ ಪನ ತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತೀತಿ? ಆಮ ವಟ್ಟತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಪಟಿಕ್ಖೇಪಾಭಾವಾ ಚ ಸಬ್ಬಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಚ। ‘‘ಯೇಸಂ ಮಂಸಂ ಕಪ್ಪತಿ, ತೇಸಂ ಸಪ್ಪಿ, ನವನೀತ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೬೨೩) ಇದಂ ಪನ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯವತ್ಥುಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಾರಣತ್ಥಾಯ।
Yā pana samantapāsādikāyaṃ navanītamhi sāmaṃpākatā vuttā, sā takkādisammissaṃ adhotanavanītaṃ sandhāya vuttā. Tasmā viññūnaṃ samantapāsādikāpi kaṅkhāvitaraṇīpi samenti, taṃ navanītaṃ sandhāya vuttanti ācariyā vadanti. Idameva yuttaṃ. Yadi sappimhi sāmaṃpākatā hoti, avassaṃyeva samantapāsādikāyaṃ vucceyya, tattha pana ‘‘sappi tāva purebhattaṃ paṭiggahitaṃ, tadahu purebhattaṃ sāmisampi nirāmisampi paribhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti (pārā. aṭṭha. 2.622) hi vuttaṃ, na pacanavidhānaṃ. Manussasappinavanītānaṃ, aññesampi hatthiassādīnaṃ akappiyamaṃsasappinavanītānaṃ sattāhātikkame dukkaṭaṃ. Kiṃ pana taṃ paribhuñjituṃ vaṭṭatīti? Āma vaṭṭati. Kasmā? Paṭikkhepābhāvā ca sabbaaṭṭhakathāsu anuññātattā ca. ‘‘Yesaṃ maṃsaṃ kappati, tesaṃ sappi, navanīta’’nti (pārā. 623) idaṃ pana nissaggiyavatthuṃ dassetuṃ vuttaṃ, na aññesaṃ vāraṇatthāya.
೯೦. ಇದಾನಿ ತೇಲಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತೇಲಂ ತಿಲವಸೇರಣ್ಡಮಧುಸಾಸಪಸಮ್ಭವ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತ್ಥ ತಿಲಾದೀಹಿ ಸಮ್ಭವಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ತೇಲನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏತ್ಥ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೦) ಪನ ಪುರೇಭತ್ತಂ ತಿಲೇ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಕತತೇಲಂ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಸಾಮಿಸಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸವತ್ಥುಕಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಅನಜ್ಝೋಹರಣೀಯಂ। ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಕತತೇಲಂ ಅನಜ್ಝೋಹರಣೀಯಂ, ಸೀಸಮಕ್ಖನಾದೀಸು ಉಪನೇತಬ್ಬಂ। ಏರಣ್ಡಮಧುಕಸಾಸಪಟ್ಠೀನಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಚೇ ತಾನಿ ಭಜ್ಜಿತ್ವಾ ತೇಲಂ ಕರೋತಿ, ತದಹು ಪುರೇಭತ್ತಮ್ಪಿ ಸಾಮಿಸಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಸಾಮಂಪಾಕತಾ ಹೋತಿ। ಸಚೇ ಅಭಜ್ಜಿತ್ವಾ ಕರೋತಿ, ತದಹು ಪುರೇಭತ್ತಂ ಸಾಮಿಸಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಿರಾಮಿಸಮೇವ ವಟ್ಟತಿ, ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬವತ್ಥೂನಂ ಯಾವಜೀವಿಕತ್ತಾ ಸವತ್ಥುಕಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ದೋಸೋ ನತ್ಥೀತಿ। ತೇಲಗ್ಗಹಣತ್ಥಾಯ ಏರಣ್ಡಕಟ್ಠಿಆದೀನಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಅತಿಕ್ಕಾಮಯತೋ ದುಕ್ಕಟಂ। ತಥಾ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತಾನಿ ಅದಸ್ಸಿತಾನಿ ಕೋಸಮ್ಬಕಕುಸುಮ್ಭಾದೀನಂ ತೇಲಾನಿ।
90. Idāni telaṃ dassetuṃ ‘‘telaṃ tilavaseraṇḍamadhusāsapasambhava’’ntiādimāha. Ettha tilādīhi sambhavaṃ nibbattaṃ telanti sambandho. Ettha (pārā. aṭṭha. 1.100) pana purebhattaṃ tile paṭiggahetvā katatelaṃ purebhattaṃ sāmisampi vaṭṭati, pacchābhattato paṭṭhāya savatthukappaṭiggahitattā anajjhoharaṇīyaṃ. Pacchābhattaṃ paṭiggahetvā katatelaṃ anajjhoharaṇīyaṃ, sīsamakkhanādīsu upanetabbaṃ. Eraṇḍamadhukasāsapaṭṭhīni paṭiggahetvā sace tāni bhajjitvā telaṃ karoti, tadahu purebhattampi sāmisaṃ na vaṭṭati, sāmaṃpākatā hoti. Sace abhajjitvā karoti, tadahu purebhattaṃ sāmisampi vaṭṭati, pacchābhattato paṭṭhāya nirāmisameva vaṭṭati, paribhuñjitabbavatthūnaṃ yāvajīvikattā savatthukappaṭiggahaṇe doso natthīti. Telaggahaṇatthāya eraṇḍakaṭṭhiādīni paṭiggahetvā sattāhaṃ atikkāmayato dukkaṭaṃ. Tathā pāḷiyaṃ anāgatāni adassitāni kosambakakusumbhādīnaṃ telāni.
ಇದಾನಿ ಮಧುವಿಕತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಖುದ್ದಾಭಮರಮಧುಕರಿ-ಮಕ್ಖಿಕಾಹಿ ಕತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೬೨೩) ಖುದ್ದಾತಿ ಖುದ್ದಮಕ್ಖಿಕಾ। ಭಮರಾತಿ ಮಹಾಭಮರಮಕ್ಖಿಕಾ । ದಣ್ಡಕೇಸು ಮಧುಕರಾ ಮಧುಕರಿಮಕ್ಖಿಕಾ ನಾಮ। ಏತಾಹಿ ತೀಹಿ ಮಕ್ಖಿಕಾಹಿ ಕತಂ ಮಧು ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಮಧು ನಾಮ ಮಕ್ಖಿಕಾಮಧೂ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ (ಪಾರಾ॰ ೬೨೩; ಪಾಚಿ॰ ೨೬೦) ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಞ್ಞೇಹಿ ತುಮ್ಬಟಕಾದೀಹಿ ಕತಂ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ ನ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Idāni madhuvikatiṃ dassetuṃ ‘‘khuddābhamaramadhukari-makkhikāhi kata’’nti vuttaṃ. Tattha (pārā. aṭṭha. 2.623) khuddāti khuddamakkhikā. Bhamarāti mahābhamaramakkhikā . Daṇḍakesu madhukarā madhukarimakkhikā nāma. Etāhi tīhi makkhikāhi kataṃ madhu nāmāti attho. ‘‘Madhu nāma makkhikāmadhū’’ti pāḷiyaṃ (pārā. 623; pāci. 260) vuttattā aññehi tumbaṭakādīhi kataṃ sattāhakālikaṃ na hotīti veditabbaṃ.
ಇದಾನಿ ಫಾಣಿತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ರಸಾದಿಉಚ್ಛುವಿಕತಿ, ಪಕ್ಕಾಪಕ್ಕಾ ಚ ಫಾಣಿತ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಪಕ್ಕಾ ಚ ಅಪಕ್ಕಾ ಚ ರಸಾದಿಉಚ್ಛುವಿಕತಿ ಫಾಣಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಧುಕಪುಪ್ಫಫಾಣಿತಂ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಸಾಮಿಸಂ ವಟ್ಟತಿ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರಾಮಿಸಮೇವ ವಟ್ಟತಿ। ತಸ್ಸ ಸತ್ತಾಹಾತಿಕ್ಕಮೇ ದುಕ್ಕಟಂ। ಚಿಞ್ಚಫಾಣಿತಞ್ಚ ಅಮ್ಬಫಾಣಿತಞ್ಚ ಯಾವಕಾಲಿಕಮೇವ।
Idāni phāṇitaṃ dassetuṃ ‘‘rasādiucchuvikati, pakkāpakkā ca phāṇita’’nti āha. Pakkā ca apakkā ca rasādiucchuvikati phāṇitanti attho. Madhukapupphaphāṇitaṃ purebhattaṃ sāmisaṃ vaṭṭati, pacchābhattato paṭṭhāya sattāhaṃ nirāmisameva vaṭṭati. Tassa sattāhātikkame dukkaṭaṃ. Ciñcaphāṇitañca ambaphāṇitañca yāvakālikameva.
೯೧. ಇದಾನಿ ಏತೇಸು ವಸಾತೇಲಸ್ಸ ಓದಿಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ ತಂ ವಿಸುಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸವತ್ಥುಪಕ್ಕಾ ಸಾಮಂ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸತ್ತವಿಧಞ್ಹಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೬೨೩) ಓದಿಸ್ಸಂ ನಾಮ ಬ್ಯಾಧೋದಿಸ್ಸಂ ಪುಗ್ಗಲೋದಿಸ್ಸಂ ಕಾಲೋದಿಸ್ಸಂ ಸಮಯೋದಿಸ್ಸಂ ದೇಸೋದಿಸ್ಸಂ ವಸೋದಿಸ್ಸಂ ಭೇಸಜ್ಜೋದಿಸ್ಸನ್ತಿ।
91. Idāni etesu vasātelassa odissa anuññātattā taṃ visuṃ uddharitvā dassetuṃ ‘‘savatthupakkā sāmaṃ vā’’tiādimāha. Sattavidhañhi (pārā. aṭṭha. 2.623) odissaṃ nāma byādhodissaṃ puggalodissaṃ kālodissaṃ samayodissaṃ desodissaṃ vasodissaṃ bhesajjodissanti.
ತತ್ಥ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಮನುಸ್ಸಿಕಾಬಾಧೇ ಆಮಕಮಂಸಂ ಆಮಕಲೋಹಿತ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೪) ವುತ್ತಂ, ಇದಂ ಬ್ಯಾಧೋದಿಸ್ಸಂ ನಾಮ। ಏತ್ಥ ಪನ ಕಾಲೇಪಿ ವಿಕಾಲೇಪಿ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಮಂಸಲೋಹಿತಂ ವಟ್ಟತಿ। ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೋಮನ್ಥಕಸ್ಸ ರೋಮನ್ಥನ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳವ॰ ೨೭೩) ಏವಂ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ಪುಗ್ಗಲೋದಿಸ್ಸಂ ನಾಮ। ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾವಿಕಟಾನಿ ದಾತುಂ ಗೂಥಂ ಮುತ್ತಂ ಛಾರಿಕಂ ಮತ್ತಿಕ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೮) ಏವಂ ಸಪ್ಪದಟ್ಠಕಾಲೇ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಕಂ ಅನುಞ್ಞಾತಂ ಕಾಲೋದಿಸ್ಸಂ ನಾಮ। ಗಣಭೋಜನಾದಿ ಸಮಯೋದಿಸ್ಸಂ ನಾಮ। ಗಣಙ್ಗಣೂಪಾಹನಾನಿ ದೇಸೋದಿಸ್ಸಂ ನಾಮ। ವಸೋದಿಸ್ಸಂ ನಾಮ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಸಾನಿ ಭೇಸಜ್ಜಾನೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೨) ಏವಂ ವಸಾನಾಮೇನ ಅನುಞ್ಞಾತಂ। ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸವಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯವಸಾನಂ ತೇಲಂ ತಂತದತ್ಥಿಕಾನಂ ತೇಲಪರಿಭೋಗೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಭೇಸಜ್ಜೋದಿಸ್ಸಂ ನಾಮ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಭೇಸಜ್ಜಾನೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೧) ಏವಂ ಭೇಸಜ್ಜನಾಮೇನ ವುತ್ತಾನಿ ಸಪ್ಪಿಆದೀನಿ ಪಞ್ಚ।
Tattha ‘‘anujānāmi, bhikkhave, amanussikābādhe āmakamaṃsaṃ āmakalohita’’nti (mahāva. 264) vuttaṃ, idaṃ byādhodissaṃ nāma. Ettha pana kālepi vikālepi kappiyākappiyamaṃsalohitaṃ vaṭṭati. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, romanthakassa romanthana’’nti (cūḷava. 273) evaṃ anuññātaṃ puggalodissaṃ nāma. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, cattāri mahāvikaṭāni dātuṃ gūthaṃ muttaṃ chārikaṃ mattika’’nti (mahāva. 268) evaṃ sappadaṭṭhakāle appaṭiggahitakaṃ anuññātaṃ kālodissaṃ nāma. Gaṇabhojanādi samayodissaṃ nāma. Gaṇaṅgaṇūpāhanāni desodissaṃ nāma. Vasodissaṃ nāma ‘‘anujānāmi, bhikkhave, vasāni bhesajjānī’’ti (mahāva. 262) evaṃ vasānāmena anuññātaṃ. Taṃ ṭhapetvā manussavasaṃ sabbesaṃ kappiyākappiyavasānaṃ telaṃ taṃtadatthikānaṃ telaparibhogena paribhuñjituṃ vaṭṭati. Bhesajjodissaṃ nāma ‘‘anujānāmi, bhikkhave, tāni pañca bhesajjānī’’ti (mahāva. 261) evaṃ bhesajjanāmena vuttāni sappiādīni pañca.
ಯಥಾ ಪನ ಖೀರದಧಿಆದೀಹಿ ಪಕ್ಕತೇಲಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ನ ಏವಮಿದಂ। ಇದಂ ಪನ ತೇಲಂ ಸವತ್ಥುಕಪಕ್ಕಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸವತ್ಥುಪಕ್ಕಾ ಸಾಮಂ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಸಂ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ‘‘ಸವತ್ಥುಪಕ್ಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಾಮಂ ಪಕ್ಕಾ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಸವತ್ಥುಕಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಸಾಮಂಪಕ್ಕತ್ತಾ ದಧಿಆದೀಹಿ ಪಕ್ಕತೇಲಂ ಅತ್ತನಾ ಕತಂ ಪುರೇಭತ್ತಮ್ಪಿ ನ ವಟ್ಟತಿ, ನ ಏವಮಿದಂ। ಇದಂ ಪನ ಅತ್ತನಾ ಸವತ್ಥುಕಪಕ್ಕಮ್ಪಿ ಪುರೇಭತ್ತಮ್ಪಿ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಪನ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ವಸಾತೇಲಂ ‘‘ವಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Yathā pana khīradadhiādīhi pakkatelaṃ pacchābhattaṃ na vaṭṭati, na evamidaṃ. Idaṃ pana telaṃ savatthukapakkampi vaṭṭati, taṃ dassetuṃ ‘‘savatthupakkā sāmaṃ vā’’ti vuttaṃ. Vasaṃ oloketvā ‘‘savatthupakkā’’ti vuttaṃ. Sāmaṃ pakkā vāti attho. Yathā savatthukappaṭiggahitattā sāmaṃpakkattā dadhiādīhi pakkatelaṃ attanā kataṃ purebhattampi na vaṭṭati, na evamidaṃ. Idaṃ pana attanā savatthukapakkampi purebhattampi pacchābhattampi vaṭṭatīti attho. Ettha pana kāraṇūpacārena vasātelaṃ ‘‘vasā’’ti vuttaṃ.
ಕಾಲೇತಿ ಪುರೇಭತ್ತಕಾಲೇ ಪರೇಹಿ ವಾ ಅತ್ತನಾ ವಾ ಪಕ್ಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪನ ಪಚಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ ‘‘ಕಾಲೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಕಾಲೇ ನಿಪ್ಪಕ್ಕಂ ಕಾಲೇ ಸಂಸಟ್ಠ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೨) ವುತ್ತತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಕಾಲೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯೋ ಪನ ವಿಕಾಲೇ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಕಾಲೇ ಪಚಿತ್ವಾ ವಿಕಾಲೇ ಪರಿಸ್ಸಾವೇತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ, ಸೋ ತೀಣಿ ದುಕ್ಕಟಾನಿ ಆಪಜ್ಜತಿ।
Kāleti purebhattakāle parehi vā attanā vā pakkāti attho. Pacchābhattaṃ pana pacituṃ na vaṭṭati ‘‘kāle paṭiggahitaṃ kāle nippakkaṃ kāle saṃsaṭṭha’’nti (mahāva. 262) vuttattā. Tasmā ‘‘kāle’’ti vuttaṃ. Yo pana vikāle paṭiggahetvā vikāle pacitvā vikāle parissāvetvā paribhuñjati, so tīṇi dukkaṭāni āpajjati.
ಅಮಾನುಸಾತಿ ಏತ್ಥ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೨) ಪನ ಅಚ್ಛವಸಾದೀನಂ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸವಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅಕಪ್ಪಿಯಮಂಸಾನಂ ವಸಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಮಂಸೇಸು ಹಿ ಮನುಸ್ಸಹತ್ಥಿಮಂಸಾದೀನಿ ದಸ ಮಂಸಾನಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಿ, ವಸಾ ಪನ ಏಕಾ ಮನುಸ್ಸವಸಾ ಏವ।
Amānusāti ettha (mahāva. 262) pana acchavasādīnaṃ anuññātattā ṭhapetvā manussavasaṃ sabbesaṃ akappiyamaṃsānaṃ vasā anuññātāti veditabbā. Maṃsesu hi manussahatthimaṃsādīni dasa maṃsāni paṭikkhittāni, vasā pana ekā manussavasā eva.
ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೬೨೩) ಕತನಿಬ್ಬಟ್ಟಿತವಸಾತೇಲಂ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಸಾಮಿಸಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರಾಮಿಸಮೇವ ವಟ್ಟತಿ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸುಖುಮರಜಸದಿಸಂ ಮಂಸಂ ವಾ ನ್ಹಾರು ವಾ ಅಟ್ಠಿ ವಾ ಲೋಹಿತಂ ವಾ, ತಂ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಂ। ಸಚೇ ಸಯಂ ಕರೋತಿ, ಪುರೇಭತ್ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಚಿತ್ವಾ ಪರಿಸ್ಸಾವೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರಾಮಿಸಮೇವ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ನಿರಾಮಿಸಪರಿಭೋಗಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ಇದಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಲೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಕಾಲೇ ನಿಪ್ಪಕ್ಕಂ ಕಾಲೇ ಸಂಸಟ್ಠಂ ತೇಲಪರಿಭೋಗೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೨)। ಅಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ಸಪ್ಪಿಆದೀನಂ। ವತ್ಥುನ್ತಿ ಯಾವಕಾಲಿಕಭೂತಂ ವತ್ಥುಂ। ಯಾವಕಾಲಿಕವತ್ಥೂನಂ ವತ್ಥುಂ ನ ಪಚೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Anupasampannena (pārā. aṭṭha. 2.623) katanibbaṭṭitavasātelaṃ purebhattaṃ paṭiggahitaṃ purebhattaṃ sāmisampi vaṭṭati, pacchābhattato paṭṭhāya sattāhaṃ nirāmisameva vaṭṭati. Yaṃ panettha sukhumarajasadisaṃ maṃsaṃ vā nhāru vā aṭṭhi vā lohitaṃ vā, taṃ abbohārikaṃ. Sace sayaṃ karoti, purebhattaṃ paṭiggahetvā pacitvā parissāvetvā sattāhaṃ nirāmisameva paribhuñjitabbaṃ. Nirāmisaparibhogañhi sandhāya idaṃ vuttaṃ ‘‘kāle paṭiggahitaṃ kāle nippakkaṃ kāle saṃsaṭṭhaṃ telaparibhogena paribhuñjitu’’nti (mahāva. 262). Aññesanti sappiādīnaṃ. Vatthunti yāvakālikabhūtaṃ vatthuṃ. Yāvakālikavatthūnaṃ vatthuṃ na paceti sambandho.
೯೨. ಇದಾನಿ ಯಾವಜೀವಿಕವಿಕತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಹಲಿದ್ದೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥಾಯಮನುತ್ತಾನಪದತ್ಥೋ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೩; ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೪೮-೨೪೯) – ಪಞ್ಚಮೂಲಾದಿಕಞ್ಚಾಪೀತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವಿಪಞ್ಚಮೂಲೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ತಗ್ಗತಿಕಾನಿ ಮೂಲಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಗಹಿತಾನೀತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ।
92. Idāni yāvajīvikavikatiṃ dassetuṃ ‘‘haliddī’’tiādi vuttaṃ. Tatthāyamanuttānapadattho (mahāva. 263; pāci. aṭṭha. 248-249) – pañcamūlādikañcāpīti ettha dvipañcamūlena saddhiṃ aññānipi taggatikāni mūlabhesajjāni gahitānīti ñātabbaṃ.
೯೩-೫. ಬಿಳಙ್ಗಾದೀನಿ ಫಲಭೇಸಜ್ಜಾನಿ। ತತ್ಥ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೩) ಗೋಟ್ಠಫಲನ್ತಿ ಮದನಫಲನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಕಪ್ಪಾಸಾದೀನಂ ಪಣ್ಣನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಇಮೇ ಪನ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ಮೂಲಭೇಸಜ್ಜಫಲಭೇಸಜ್ಜಪಣ್ಣಭೇಸಜ್ಜವಸೇನ ವುತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇ ಕಪ್ಪಿಯಾ। ಇಮೇಸಂ ಪುಪ್ಫಫಲಪಣ್ಣಮೂಲಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಪ್ಪಿಯಾ ಯಾವಜೀವಿಕಾಯೇವ। ಠಪೇತ್ವಾ ಉಚ್ಛುನಿಯ್ಯಾಸಂ ಸಬ್ಬೋ ಚ ನಿಯ್ಯಾಸೋ ಸರಸಞ್ಚ ಉಚ್ಛುಜಂ ತಚಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೋ ಚ ತಚೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
93-5. Biḷaṅgādīni phalabhesajjāni. Tattha (mahāva. 263) goṭṭhaphalanti madanaphalanti vadanti. Kappāsādīnaṃ paṇṇanti sambandho. Ime pana vuttappakārā mūlabhesajjaphalabhesajjapaṇṇabhesajjavasena vuttā sabbe kappiyā. Imesaṃ pupphaphalapaṇṇamūlā sabbepi kappiyā yāvajīvikāyeva. Ṭhapetvā ucchuniyyāsaṃ sabbo ca niyyāso sarasañca ucchujaṃ tacaṃ ṭhapetvā sabbo ca tacoti sambandho.
೯೬. ಮಧುನಾ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೬೨೩) ಅಮಕ್ಖಿತಂ ಸುದ್ಧಸಿತ್ಥಞ್ಚ। ಮಧುಮಕ್ಖಿತಂ ಪನ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಮೇವ। ಯಞ್ಚ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಓದನಂ ಮಂಸಂ ಅಟ್ಠಿಆದೀನೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
96. Madhunā (pārā. aṭṭha. 2.623) amakkhitaṃ suddhasitthañca. Madhumakkhitaṃ pana sattāhakālikameva. Yañca kiñcīti odanaṃ maṃsaṃ aṭṭhiādīnīti attho.
೯೭. ‘‘ಯಾನಿ ವಾ ಪನಞ್ಞಾನಿಪಿ ಅತ್ಥಿ ನೇವ ಖಾದನೀಯೇ ಖಾದನೀಯತ್ಥಂ ಫರನ್ತಿ, ನ ಭೋಜನೀಯೇ ಭೋಜನೀಯತ್ಥಂ ಫರನ್ತಿ, ತಾನಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಯಾವಜೀವಂ ಪರಿಹರಿತುಂ, ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ , ಅಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೩) ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಆಹಾರತ್ಥಮಸಾಧೇನ್ತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಯಾವಜೀವಿಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
97. ‘‘Yāni vā panaññānipi atthi neva khādanīye khādanīyatthaṃ pharanti, na bhojanīye bhojanīyatthaṃ pharanti, tāni paṭiggahetvā yāvajīvaṃ pariharituṃ, sati paccaye paribhuñjituṃ , asati paccaye paribhuñjantassa āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 263) vuttattā ‘‘āhāratthamasādhentaṃ, sabbaṃ taṃ yāvajīvika’’nti vuttaṃ.
೯೮. ಸಬ್ಬಸ್ಸಾತಿ ಗಿಲಾನಸ್ಸಾಪಿ ಅಗಿಲಾನಸ್ಸಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಾಲಿಕತ್ತಯನ್ತಿ ಯಾವಕಾಲಿಕಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ವಿಕಾಲೇ ಕಪ್ಪತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
98.Sabbassāti gilānassāpi agilānassapīti attho. Kālikattayanti yāvakālikaṃ vajjetvā avasesaṃ sati paccaye vikāle kappatīti attho.
೯೯. ಜನಯನ್ತುಭೋತಿ ಜನಯನ್ತಿ ಉಭೋ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯಾವಕಾಲಿಕಯಾಮಕಾಲಿಕಸಙ್ಖಾತಾ ಉಭೋ ಕಾಲಿಕಾ ಅತ್ತನೋ ಕಾಲಮತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪರಿಭುತ್ತಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಂ ಜನಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ (ಮಹಾವ॰ ೨೭೪; ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೭೪; ಕಙ್ಖಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ) – ಉಭೋಪಿ ಪನೇತೇ ಅಕಪ್ಪಿಯಕುಟಿಯಂ ವುತ್ತಾ ಅನ್ತೋವುತ್ಥಂ ದುಕ್ಕಟಞ್ಚ, ಪುನದಿವಸೇ ಪರಿಭುಞ್ಜತೋ ಸನ್ನಿಧಿಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಞ್ಚ ಜನಯನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
99.Janayantubhoti janayanti ubho. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yāvakālikayāmakālikasaṅkhātā ubho kālikā attano kālamatikkamitvā paribhuttā pācittiṃ janayantīti attho. Kiñca bhiyyo (mahāva. 274; mahāva. aṭṭha. 274; kaṅkhā. aṭṭha. sannidhikārakasikkhāpadavaṇṇanā) – ubhopi panete akappiyakuṭiyaṃ vuttā antovutthaṃ dukkaṭañca, punadivase paribhuñjato sannidhiṃ pācittiyañca janayantīti attho.
೧೦೦. ಅನಾರುಳ್ಹೇತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತೇ ಮನುಸ್ಸಸಪ್ಪಿಆದಿಮ್ಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
100.Anāruḷheti pāḷiyaṃ anāgate manussasappiādimhīti attho.
೧೦೧. ನಿಸ್ಸಟ್ಠಲದ್ಧನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೬೨೪) ವಿನಯಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಲದ್ಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತಾಹೇತಿ ಸತ್ತಾಹಬ್ಭನ್ತರೇ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ‘‘ಇದಂ ಸಪ್ಪಿಂ ತೇಲ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ತುಯ್ಹಂ ವಿಕಪ್ಪೇಮೀ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಇತ್ಥನ್ನಾಮಸ್ಸ ವಿಕಪ್ಪೇಮೀ’’ತಿ ವಾ ಸಮ್ಮುಖಾಪಿ ವಾ ಪರಮ್ಮುಖಾಪಿ ವಾ ವಿಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಅನ್ತೋಸತ್ತಾಹೇ ಅಧಿಟ್ಠೇತಿ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ನಸ್ಸತಿ, ವಿನಸ್ಸತಿ, ಡಯ್ಹತಿ, ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ವಿಸ್ಸಾಸಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೬೨೫) ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ, ‘‘ವಿಕಪ್ಪೇಮೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ನತ್ಥಿ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನತ್ಥಿ, ಅಥ ಖೋ ‘‘ಅನಧಿಟ್ಠಿತೇ ಅಧಿಟ್ಠಿತಸಞ್ಞೀ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಅವಿಕಪ್ಪಿತೇ ವಿಕಪ್ಪಿತಸಞ್ಞೀ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೬೨೪) ಆಪತ್ತಿವಾರೇ ಆಗತತ್ತಾ ಥೇರೇನ ದಸ್ಸಿತಂ। ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನಾಪಿ ಸಚೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಿಕಪ್ಪೇತಿ, ಅತ್ತನೋ ಏವ ಸನ್ತಕಂ ಹೋತಿ, ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮ್ಪಿ ನ ವಿಜಹತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನವಸೇನ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನವಸೇನ ದಸ್ಸಿತಂ। ತಸ್ಸ ಹಿ ವಿಕಪ್ಪಿತೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮ್ಪಿ ವಿಜಹತಿ, ಆಪತ್ತಿಪಿ ನ ಹೋತೀತಿ। ಅಧಿಟ್ಠತೋತಿ ಅಬ್ಭಞ್ಜನಾದೀನಿ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಚೇ ಪನ ಸತ್ತಾಹಬ್ಭನ್ತರೇ ನಿರಪೇಕ್ಖೋ ಹುತ್ವಾ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ಪರಿಚ್ಚತ್ತತ್ತಾ ಅನಾಪತ್ತಿ, ಇತರಸ್ಸ ಚ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಕಾಯಿಕಪರಿಭೋಗೋ ವಟ್ಟತಿ। ಅನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯತ್ತಾ ಪನ ಬಾಹಿರಪರಿಭೋಗೇನ ವಟ್ಟತಿ। ‘‘ತಾನಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಪರಮಂ ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಕಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೬೨೩) ಏವಂ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಞ್ಞಸ್ಸ ದದತೋಪಿ ಚ ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ।
101.Nissaṭṭhaladdhanti (pārā. 624) vinayakammaṃ katvā puna laddhanti attho. Vikappentassa sattāheti sattāhabbhantare sāmaṇerassa ‘‘idaṃ sappiṃ tela’’ntiādinā nayena nāmaṃ gahetvā ‘‘tuyhaṃ vikappemī’’ti vā ‘‘itthannāmassa vikappemī’’ti vā sammukhāpi vā parammukhāpi vā vikappentassa anāpattīti sambandho. Pāḷiyaṃ pana ‘‘anāpatti antosattāhe adhiṭṭheti, vissajjeti, nassati, vinassati, ḍayhati, acchinditvā gaṇhanti, vissāsaṃ gaṇhantī’’ti (pārā. 625) ettakameva vuttaṃ, ‘‘vikappemī’’ti idaṃ pana natthi. Kiñcāpi natthi, atha kho ‘‘anadhiṭṭhite adhiṭṭhitasaññī nissaggiyaṃ pācittiyaṃ, avikappite vikappitasaññī nissaggiyaṃ pācittiya’’nti (pārā. 624) āpattivāre āgatattā therena dassitaṃ. Taṃ dassentenāpi sace upasampannassa vikappeti, attano eva santakaṃ hoti, paṭiggahaṇampi na vijahati, tasmā upasampannavasena adassetvā anupasampannavasena dassitaṃ. Tassa hi vikappite paṭiggahaṇampi vijahati, āpattipi na hotīti. Adhiṭṭhatoti abbhañjanādīni adhiṭṭhahantassa anāpattīti attho. Sace pana sattāhabbhantare nirapekkho hutvā anupasampannassa pariccajati, pariccattattā anāpatti, itarassa ca appaṭiggahitattā ubhinnampi kāyikaparibhogo vaṭṭati. Anissaggiyattā pana bāhiraparibhogena vaṭṭati. ‘‘Tāni paṭiggahetvā sattāhaparamaṃ sannidhikārakaṃ paribhuñjitabbānī’’ti (pārā. 623) evaṃ niyametvā anuññātattā vuttaṃ ‘‘aññassa dadatopi ca anāpattī’’ti.
೧೦೨. ಸಬ್ಭಾವನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವಂ। ಯಸ್ಮಾ ಗಾಹಾಪಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಮುದೀರಿತನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಾನಿ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
102.Sabbhāvanti attano sabhāvaṃ. Yasmā gāhāpayanti, tasmā evamudīritanti vuttanti attho. Idāni vakkhamānaṃ sandhāya ‘‘eva’’nti vuttaṃ.
೧೦೩-೫. ಸತ್ತಾಹಂ ಯಾವಜೀವಿಕನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೩೦೫; ಮಹಾವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಕಙ್ಖಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಕಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ) ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಞ್ಚ ಯಾವಜೀವಿಕಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಯಾವಜೀವಿಕದ್ವಯಂ ಸೇಸಕಾಲಿಕಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ಸಮ್ಭಿನ್ನರಸಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜತೋ ಸನ್ನಿಧಿಪಾಚಿತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಉದೀರಿತನ್ತಿ। ತದಹು ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ತದಹೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸನ್ತಿ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಯಾವಜೀವಿಕದ್ವಯಂ। ಇತರನ್ತಿ ಯಾವಜೀವಿಕಂ। ಪುರೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ವಾ ಹೋತು, ತದಹು ವಾ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ, ಯಾವಜೀವಿಕಂ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕೇನ ಸತ್ತಾಹಂ ಕಪ್ಪತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಯಾವಕಾಲಿಕೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾಮಕಾಲಿಕಂ, ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ, ಯಾವಜೀವಿಕಂ ತದಹು ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಕಾಲೇ ಕಪ್ಪತಿ, ನೋ ವಿಕಾಲೇ। ಯಾಮಕಾಲಿಕೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ, ಯಾವಜೀವಿಕಂ ತದಹು ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಯಾಮೇ ಕಪ್ಪತಿ, ಯಾಮಾತಿಕ್ಕನ್ತೇ ನ ಕಪ್ಪತಿ। ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕೇನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಾವಜೀವಿಕಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಸತ್ತಾಹಂ ಕಪ್ಪತಿ, ಸತ್ತಾಹಾತಿಕ್ಕನ್ತೇ ನ ಕಪ್ಪತೀ’’ತಿ ಹಿ ಭೇಸಜ್ಜಕ್ಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ॰ ೩೦೫) ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ತದಹು ಪಟಿಗ್ಗಹಿತ’’ನ್ತಿ ವಿಸೇಸವಚನಸ್ಸ ನತ್ಥಿತಾಯ ಪುರೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತೀತಿ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ। ಕಾಲಿಕವಿನಿಚ್ಛಯೋ।
103-5.Sattāhaṃ yāvajīvikanti (mahāva. 305; mahāva. aṭṭha. kaṅkhā. aṭṭha. sannidhikārakasikkhāpadavaṇṇanā) sattāhakālikañca yāvajīvikañcāti attho. Kiṃ vuttaṃ hoti? Sattāhakālikayāvajīvikadvayaṃ sesakālikasammissaṃ sambhinnarasaṃ katvā paribhuñjato sannidhipācitti hotīti udīritanti. Tadahu paṭiggahitaṃ tadahevāti attho. Sesanti sattāhakālikayāvajīvikadvayaṃ. Itaranti yāvajīvikaṃ. Pure paṭiggahitaṃ vā hotu, tadahu vā paṭiggahitaṃ, yāvajīvikaṃ sattāhakālikena sattāhaṃ kappatīti veditabbaṃ. ‘‘Yāvakālikena, bhikkhave, yāmakālikaṃ, sattāhakālikaṃ, yāvajīvikaṃ tadahu paṭiggahitaṃ kāle kappati, no vikāle. Yāmakālikena, bhikkhave, sattāhakālikaṃ, yāvajīvikaṃ tadahu paṭiggahitaṃ yāme kappati, yāmātikkante na kappati. Sattāhakālikena, bhikkhave, yāvajīvikaṃ paṭiggahitaṃ sattāhaṃ kappati, sattāhātikkante na kappatī’’ti hi bhesajjakkhandhake (mahāva. 305) vuttaṃ. Ettha pana ‘‘tadahu paṭiggahita’’nti visesavacanassa natthitāya pure paṭiggahitampi vaṭṭatīti siddhanti. Kālikavinicchayo.
ಕಾಲಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Kālikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
