| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಖುದ್ದಸಿಕ್ಖಾ-ಮೂಲಸಿಕ್ಖಾ • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
೮. ಕಾಲಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
8. Kālikaniddesavaṇṇanā
೮೪. ಕಾಲಿಕಾತಿ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಸತ್ತಾಹಯಾವಜೀವಪ್ಪವತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೋ ಕಾಲೋ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಕಾಲಿಕಾ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಖಜ್ಜಭೋಜ್ಜಲೇಯ್ಯಪೇಯ್ಯಸಙ್ಖಾತಾ ಅತ್ಥಾ। ತೇ ಪನ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಹೋನ್ತಿ। ಕಿಂ ತೇ ಅಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಾಪಿ ಸಭಾವೇನೇವ ಕಾಲಿಕವೋಹಾರಂ ಲಭನ್ತಿ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞಥಾಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ, ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಾಯೇವ ತೇ ಯಾವಕಾಲಿಕಾದಿ ಕಾಲಿಕವೋಹಾರಲಾಭಿನೋ, ನೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇದಾನಿ ತೇ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಯಾವಕಾಲಿಕ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ। ತತ್ಥ ಅರುಣುಗ್ಗಮನತೋ ಯಾವ ಠಿತಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೋ, ತಾವ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಯಾವ ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕಸಙ್ಖಾತೋ ಕಾಲೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಯಾವಕಾಲಿಕಂ, ಪಿಟ್ಠಖಾದನೀಯಾದಿಕಂ ವತ್ಥು, ಠಿತಮಜ್ಝನ್ಹಿಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಜಾನನತ್ಥಂ ಕಾಲತ್ಥಮ್ಭೋ ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ, ಕಾಲನ್ತರೇ ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಯಾವ ರತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಛಿಮಸಙ್ಖಾತೋ ಯಾಮೋ, ತಾವ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಯಾಮೋ ಕಾಲೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಯಾಮಕಾಲಿಕಂ। ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿಧೇತಬ್ಬತೋ ಸತ್ತಾಹೋ ಕಾಲೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ। ಠಪೇತ್ವಾ ಉದಕಂ ಅವಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಯಾವಜೀವಂ ಪರಿಹರಿತ್ವಾ ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಜೀವಸ್ಸ ಯತ್ತಕೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಯಾವಜೀವಂ, ತಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಯಾವಜೀವಿಕಂ।
84.Kālikāti majjhanhikapacchimayāmasattāhayāvajīvappavattisaṅkhāto kālo etesamatthīti kālikā, sabbepi khajjabhojjaleyyapeyyasaṅkhātā atthā. Te pana gaṇanaparicchedato cattāro honti. Kiṃ te appaṭiggahitāpi sabhāveneva kālikavohāraṃ labhanti, udāhu aññathāpīti āha ‘‘paṭiggahitā’’ti, paṭiggahitāyeva te yāvakālikādi kālikavohāralābhino, no aññathāti adhippāyo. Idāni te dasseti ‘‘yāvakālika’’ntiādinā. Tattha aruṇuggamanato yāva ṭhitamajjhanhiko, tāva paribhuñjitabbattā yāva majjhanhikasaṅkhāto kālo assāti yāvakālikaṃ, piṭṭhakhādanīyādikaṃ vatthu, ṭhitamajjhanhikato paṭṭhāya taṃ paribhuñjituṃ na sakkā, kālaparicchedajānanatthaṃ kālatthambho vā yojetabbo, kālantare vā bhattakiccaṃ kātabbaṃ. Yāva rattiyā pacchimasaṅkhāto yāmo, tāva paribhuñjitabbato yāmo kālo assāti yāmakālikaṃ. Paṭiggahetvā sattāhaṃ nidhetabbato sattāho kālo assāti sattāhakālikaṃ. Ṭhapetvā udakaṃ avasesaṃ sabbampi paṭiggahitaṃ yāvajīvaṃ pariharitvā sati paccaye paribhuñjitabbato jīvassa yattako paricchedo yāvajīvaṃ, taṃ assa atthīti yāvajīvikaṃ.
ನನು ಚ ಅಞ್ಞತ್ಥ ವಿಯ ‘‘ಯಾವಜೀವಿಕ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಲಸುತಿಯಾ ಅಭಾವೇ ಕಥಂ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಕಾಲಿಕಾ’’ತಿ ಯುಜ್ಜತೀತಿ? ಯುಜ್ಜತಿ, ಸೋಗತಾನಂ ಖನ್ಧವಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸೇವ ಕಾಲಸ್ಸಾಭಾವತೋ ಜೀವಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಸೋಪಿ ಕಾಲೋಯೇವಾತಿ। ನನು ಚೇತ್ಥ ‘‘ಯಾವಕಾಲಿಕ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನೇವ ‘‘ಕಾಲಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ, ‘‘ಕಾಲಿಕಾನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾತಿ? ನೇದಮೇವಂ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ‘‘ಕಾಲಿಕ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವತ್ಥುಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ‘‘ಕಾಲಿಕಾ’’ತಿ ಪನ ಸಾಮಞ್ಞನ್ತರವಸೇನ ಅತ್ಥಸದ್ದಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ನತ್ಥಿ ವಿರೋಧೋತಿ।
Nanu ca aññattha viya ‘‘yāvajīvika’’nti ettha kālasutiyā abhāve kathaṃ ‘‘cattāro kālikā’’ti yujjatīti? Yujjati, sogatānaṃ khandhavinimuttasseva kālassābhāvato jīvasaṅkhātassa jīvitindriyassa khandhasaṅgahitattā sopi kāloyevāti. Nanu cettha ‘‘yāvakālika’’ntiādinā niddiṭṭhāneva ‘‘kālikā’’ti vuttāni, ‘‘kālikānī’’ti vattabbaṃ siyāti? Nedamevaṃ viññeyyaṃ, ‘‘kālika’’ntiādīni vatthusambandhena vuttāni, ‘‘kālikā’’ti pana sāmaññantaravasena atthasaddasambandhena vuttanti natthi virodhoti.
೮೫. ಇದಾನಿ ತೇಸು ‘‘ಪಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಯಾವಕಾಲಿಕಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಪಿಟ್ಠಂ ಮೂಲಂ ಫಲನ್ತಿ ಪಿಟ್ಠಖಾದನೀಯಂ ಮೂಲಖಾದನೀಯಂ ಫಲಖಾದನೀಯಞ್ಚ । ತತ್ಥ ಸತ್ತನ್ನಂ ತಾವ ಧಞ್ಞಾನಂ ಧಞ್ಞಾನುಲೋಮಾನಂ ಅಪರಣ್ಣಾನಞ್ಚ ಪಿಟ್ಠಂ ಪನಸಲಬುಜಅಮ್ಬಾಟಕಧೋತತಾಲಪಿಟ್ಠಾದಿಕಞ್ಚೇತಿ ತೇಸು ತೇಸು ಜನಪದೇಸು ಪಕತಿಆಹಾರವಸೇನ ೦೩ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯಕಿಚ್ಚಸಾಧಕಂ ಪಿಟ್ಠಂ ಪಿಟ್ಠಖಾದನೀಯಂ। ‘‘ಅಧೋತಂ ತಾಲಪಿಟ್ಠಂ ಖೀರವಲ್ಲಿಪಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಗಣಿಯಮಾನಾನಂ ಗಣನಾಯ ಅನ್ತೋ ನತ್ಥಿ, ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯಕಿಚ್ಚಸಾಧಕಭಾವೋಯೇವ ಪನೇತೇಸಂ ಲಕ್ಖಣಂ, ಸುಬಹುಂ ವತ್ವಾಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಲಕ್ಖಣೇ ಠಾತಬ್ಬನ್ತಿ ನ ವಿತ್ಥಾರಯಾಮ। ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ। ತಮ್ಬಕತಣ್ಡುಲೇಯ್ಯಾದಿಮೂಲಂ ಮೂಲಖಾದನೀಯಂ। ಪನಸಲಬುಜನಾಳಿಕೇರಾದಿಫಲಂ ಫಲಖಾದನೀಯಂ। ಖಜ್ಜನ್ತಿ ಸಕ್ಖಲಿಮೋದಕಾದಿಪುಬ್ಬಣ್ಣಾಪರಣ್ಣಮಯಂ ಖಾದನೀಯಞ್ಚ। ಗೋರಸೋತಿ ಖೀರದಧಿತಕ್ಕಸಙ್ಖಾತೋ ಗುನ್ನಂ ರಸೋ ಚ। ಧಞ್ಞಭೋಜನನ್ತಿ ಸಾನುಲೋಮಾನಂ ಧಞ್ಞಾನಂ ಓದನಸತ್ತುಕುಮ್ಮಾಸಸಙ್ಖಾತಭೋಜನಞ್ಚ। ಟೀಕಾಯಂ ಪನ ‘‘ಸಾನುಲೋಮಾನಿ ಸತ್ತಧಞ್ಞಾನಿ ಚ ಪಞ್ಚವಿಧಭೋಜನಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ, ಧಞ್ಞಾನಂ ವಿಸುಂ ಗಹಣೇ ಪಯೋಜನಾಭಾವಾ, ಪಯೋಜನಸಮ್ಭವೇ ಚ ಫಲಗ್ಗಹಣೇನೇವ ತೇಸಂ ಗಹಣಸಮ್ಭವತೋ।
85. Idāni tesu ‘‘piṭṭha’’ntiādinā yāvakālikaṃ dasseti. Tattha piṭṭhaṃ mūlaṃ phalanti piṭṭhakhādanīyaṃ mūlakhādanīyaṃ phalakhādanīyañca . Tattha sattannaṃ tāva dhaññānaṃ dhaññānulomānaṃ aparaṇṇānañca piṭṭhaṃ panasalabujaambāṭakadhotatālapiṭṭhādikañceti tesu tesu janapadesu pakatiāhāravasena 03 manussānaṃ khādanīyabhojanīyakiccasādhakaṃ piṭṭhaṃ piṭṭhakhādanīyaṃ. ‘‘Adhotaṃ tālapiṭṭhaṃ khīravallipiṭṭha’’ntiādinā gaṇiyamānānaṃ gaṇanāya anto natthi, khādanīyabhojanīyakiccasādhakabhāvoyeva panetesaṃ lakkhaṇaṃ, subahuṃ vatvāpi imasmiṃyeva lakkhaṇe ṭhātabbanti na vitthārayāma. Evaṃ sabbattha. Tambakataṇḍuleyyādimūlaṃ mūlakhādanīyaṃ. Panasalabujanāḷikerādiphalaṃ phalakhādanīyaṃ. Khajjanti sakkhalimodakādipubbaṇṇāparaṇṇamayaṃ khādanīyañca. Gorasoti khīradadhitakkasaṅkhāto gunnaṃ raso ca. Dhaññabhojananti sānulomānaṃ dhaññānaṃ odanasattukummāsasaṅkhātabhojanañca. Ṭīkāyaṃ pana ‘‘sānulomāni sattadhaññāni ca pañcavidhabhojanañcā’’ti vuttaṃ, taṃ na yuttaṃ, dhaññānaṃ visuṃ gahaṇe payojanābhāvā, payojanasambhave ca phalaggahaṇeneva tesaṃ gahaṇasambhavato.
ಯಾಗುಸೂಪಪ್ಪಭುತಯೋತಿ ಯಾಗು ಚ ಸೂಪಞ್ಚ, ತಂ ಪಭುತಿ ಯೇಸಂ ತೇತಿ ಏತೇ ಯಾವಕಾಲಿಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಭುತಿ-ಸದ್ದೇನ ಮಚ್ಛಮಂಸಸಙ್ಖಾತಂ ಧಞ್ಞಭೋಜನತೋ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ಭೋಜನಞ್ಚ ಪಿಟ್ಠಮೂಲಫಲಖಾದನೀಯತೋ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ಕನ್ದಖಾದನೀಯಂ, ಮುಳಾಲಖಾದನೀಯಾದಿಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತೇಸು ದೀಘೋ ಚ ಭಿಸಕನ್ದಾದಿ ವಟ್ಟೋ ಚ ಉಪ್ಪಲಕಣ್ಡಾದಿ ಕನ್ದಖಾದನೀಯಂ, ಪದುಮಮೂಲಾದಿ ಚ ತಂಸದಿಸಂ ಏರಕಮೂಲಾದಿ ಚ ಮುಳಾಲಖಾದನೀಯಂ, ತಾಲಾದೀನಂ ಕಳೀರಸಙ್ಖಾತಾ ಮತ್ಥಕಾ ಮತ್ಥಕಖಾದನೀಯಂ, ಉಚ್ಛುಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ನೀಲುಪ್ಪಲಾದೀನಂ ದಣ್ಡಕ್ಖನ್ಧಕಾದಿ ಖನ್ಧಖಾದನೀಯಂ, ತಮ್ಬಕತಣ್ಡುಲೇಯ್ಯಾದೀನಂ ಪಣ್ಣಂ ಪತ್ತಖಾದನೀಯಂ, ಉಚ್ಛುತಚೋವ ಏಕೋ ಸರಸೋ ತಚಖಾದನೀಯಂ, ತಮ್ಬಕಸಿಗ್ಗುಪುಪ್ಫಾದಿ ಪುಪ್ಫಖಾದನೀಯಂ, ಲಬುಜಟ್ಠಿಪನಸಟ್ಠಿಆದಿಕಂ ಅಟ್ಠಿಖಾದನೀಯಂ।
Yāgusūpappabhutayoti yāgu ca sūpañca, taṃ pabhuti yesaṃ teti ete yāvakālikā hontīti sambandho. Ettha ca pabhuti-saddena macchamaṃsasaṅkhātaṃ dhaññabhojanato avasiṭṭhaṃ bhojanañca piṭṭhamūlaphalakhādanīyato avasiṭṭhaṃ kandakhādanīyaṃ, muḷālakhādanīyādiñca saṅgaṇhāti. Tesu dīgho ca bhisakandādi vaṭṭo ca uppalakaṇḍādi kandakhādanīyaṃ, padumamūlādi ca taṃsadisaṃ erakamūlādi ca muḷālakhādanīyaṃ, tālādīnaṃ kaḷīrasaṅkhātā matthakā matthakakhādanīyaṃ, ucchukkhandhādayo nīluppalādīnaṃ daṇḍakkhandhakādi khandhakhādanīyaṃ, tambakataṇḍuleyyādīnaṃ paṇṇaṃ pattakhādanīyaṃ, ucchutacova eko saraso tacakhādanīyaṃ, tambakasiggupupphādi pupphakhādanīyaṃ, labujaṭṭhipanasaṭṭhiādikaṃ aṭṭhikhādanīyaṃ.
೮೬. ‘‘ಮಧೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಾಮಕಾಲಿಕಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಮಧು ಚ ಮುದ್ದಿಕಾ ಚ ಸಾಲೂಕಞ್ಚ ಚೋಚಞ್ಚ ಮೋಚಞ್ಚ ಅಮ್ಬಞ್ಚ ಜಮ್ಬು ಚಾತಿ ದ್ವನ್ದೋ। ಮುದ್ದಿಕಾ ಫಲೇಪಿ ಇತ್ಥಿಯಂ, ಫಲೇ ಸೇಸಾ ನಪುಂಸಕೇ, ‘‘ಜಮ್ಬು’’ ಇತಿ ಫಲವಾಚೀ ನಪುಂಸಕಸದ್ದನ್ತರಂ, ತತೋ ಜಾತಂ ಮಧುಪಾನಾದಿ ಮಧು…ಪೇ॰… ಜಮ್ಬುಜಂ, ತಞ್ಚ ಫಾರುಸಞ್ಚ ಪಾನಕನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ತತ್ಥ ಮಧುಜಂ ಪಾನಂ ನಾಮ ಮುದ್ದಿಕಾನಂ ಜಾತಿರಸಂ ಉದಕಸಮ್ಭಿನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಕತಪಾನಂ। ತಂ ಅತ್ತನಾ ಕತಂ ಪುರೇಭತ್ತಮೇವ ಸಾಮಿಸಂ ನಿರಾಮಿಸಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ। ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇಹಿ ಕತಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪನ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಸಾಮಿಸಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪನ ನಿರಾಮಿಸಮೇವ ವಟ್ಟತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬಪಾನೇಸು। ಮುದ್ದಿಕಜಂ ಪಾನಂ ನಾಮ ಮುದ್ದಿಕಾನಂ ಉದಕೇ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಕತಪಾನಂ। ತಥಾ ಸೇಸಪಾನಾನಿ ಯಥಾನುರೂಪಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ, ಸಾಲೂಕಂ ರತ್ತುಪ್ಪಲಾದೀನಂ ಸಾಲೂಕಂ। ಚೋಚಂ ಅಟ್ಠಿಕಕದಲಿಫಲಂ। ಮೋಚಂ ಅನಟ್ಠಿಕಂ। ಇಮಾನಿ ಅಟ್ಠ ಪಾನಾನಿ ಸೀತಾನಿಪಿ ಆದಿಚ್ಚಪಾಕಾನಿಪಿ ವಟ್ಟನ್ತಿ, ಅಗ್ಗಿಪಾಕಾನಿ ಪನ ನ ವಟ್ಟನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಾಗ್ಗಿಸನ್ತತ್ತ’’ನ್ತಿ।
86.‘‘Madhū’’tiādinā yāmakālikaṃ dasseti. Madhu ca muddikā ca sālūkañca cocañca mocañca ambañca jambu cāti dvando. Muddikā phalepi itthiyaṃ, phale sesā napuṃsake, ‘‘jambu’’ iti phalavācī napuṃsakasaddantaraṃ, tato jātaṃ madhupānādi madhu…pe… jambujaṃ, tañca phārusañca pānakanti yojanā. Tattha madhujaṃ pānaṃ nāma muddikānaṃ jātirasaṃ udakasambhinnaṃ katvā katapānaṃ. Taṃ attanā kataṃ purebhattameva sāmisaṃ nirāmisampi vaṭṭati. Anupasampannehi kataṃ labhitvā pana purebhattaṃ paṭiggahitaṃ purebhattaṃ sāmisampi vaṭṭati, pacchābhattaṃ pana nirāmisameva vaṭṭati. Esa nayo sabbapānesu. Muddikajaṃ pānaṃ nāma muddikānaṃ udake madditvā katapānaṃ. Tathā sesapānāni yathānurūpaṃ veditabbāni, sālūkaṃ rattuppalādīnaṃ sālūkaṃ. Cocaṃ aṭṭhikakadaliphalaṃ. Mocaṃ anaṭṭhikaṃ. Imāni aṭṭha pānāni sītānipi ādiccapākānipi vaṭṭanti, aggipākāni pana na vaṭṭanti. Tenāha ‘‘nāggisantatta’’nti.
೮೭-೮. ಅವಸೇಸಾನಿ ಪನ ವೇತ್ತತಿನ್ತಿಣಿಕಮಾತುಲುಙ್ಗಕಪಿತ್ಥಕರಮನ್ದಾದಿಖುದ್ದಕಫಲಪಾನಾನಿ ಅಟ್ಠಪಾನಗತಿಕಾನೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಾನುಲೋಮಾನಿ ಧಞ್ಞಾನಿ, ಠಪೇತ್ವಾ ಫಲಜೋ ರಸೋ’’ತಿ। ಏಕಸ್ಸ ಪನ ವಕ್ಖಮಾನಾನಞ್ಚ ‘‘ಪುಪ್ಫರಸೋ’’ತಿಆದೀನಂ ‘‘ಸೀತೋದಮದ್ದಿತಾದಿಚ್ಚಪಾಕೋ ವಾ ಯಾಮಕಾಲಿಕೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಾಲನಾಳಿಕೇರಪನಸಲಬುಜಅಲಾಬುಕುಮ್ಭಣ್ಡಪುಸ್ಸಫಲತಿಪುಸಏಳಾಲುಕಫಲಾನೀತಿ ನವ ಮಹಾಫಲಾನಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಚ ಅಪರಣ್ಣಂ ಸತ್ತಧಞ್ಞಾನಿ ಅನುಲೋಮೇನ್ತೀತಿ ಸಹ ಅನುಲೋಮೇಹೀತಿ ಸಾನುಲೋಮಾನಿ। ಸಾನುಲೋಮಧಞ್ಞಾನಂ ಪನ ರಸೋ ಯಾವಕಾಲಿಕೋ। ‘‘ಸಾನುಲೋಮಾನಿ ಧಞ್ಞಾನೀ’’ತಿ ಫಲಾನಿ ವಿಞ್ಞಾಯನ್ತಿ। ಫಲಸುತಿಯಾ ‘‘ಸೇಸಫಲಜೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಗಮ್ಯಮಾನತ್ತಾ ನ ವುತ್ತಂ। ಮಧುಕಪುಪ್ಫಮಞ್ಞತ್ರಾತಿ ಮಧುಕಪುಪ್ಫಂ ಠಪೇತ್ವಾ। ಪಕ್ಕಡಾಕಜನ್ತಿ ಪಕ್ಕೇಹಿ ಯಾವಕಾಲಿಕೇಹಿ ಡಾಕೇಹಿ ಜಾತಂ ರಸಂ। ಸೀತಮುದಕಂ ಸೀತೋದಂ, ಖೀರೋದೇ ವಿಯ ಸೀತೋದೇ ಮದ್ದಿತೋತಿ ತಪ್ಪುರಿಸೋ। ಆದಿಚ್ಚ-ಸದ್ದೋ ಆತಪೇ ವತ್ತತಿ ಉಪಚಾರತೋತಿ ಆದಿಚ್ಚೇ ಪಾಕೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಸಮಾಸೋ।
87-8. Avasesāni pana vettatintiṇikamātuluṅgakapitthakaramandādikhuddakaphalapānāni aṭṭhapānagatikāneva. Tenāha ‘‘sānulomāni dhaññāni, ṭhapetvā phalajo raso’’ti. Ekassa pana vakkhamānānañca ‘‘puppharaso’’tiādīnaṃ ‘‘sītodamadditādiccapāko vā yāmakāliko’’ti iminā sambandho veditabbo. Tālanāḷikerapanasalabujaalābukumbhaṇḍapussaphalatipusaeḷālukaphalānīti nava mahāphalāni, sabbañca aparaṇṇaṃ sattadhaññāni anulomentīti saha anulomehīti sānulomāni. Sānulomadhaññānaṃ pana raso yāvakāliko. ‘‘Sānulomāni dhaññānī’’ti phalāni viññāyanti. Phalasutiyā ‘‘sesaphalajo’’ti vattabbe gamyamānattā na vuttaṃ. Madhukapupphamaññatrāti madhukapupphaṃ ṭhapetvā. Pakkaḍākajanti pakkehi yāvakālikehi ḍākehi jātaṃ rasaṃ. Sītamudakaṃ sītodaṃ, khīrode viya sītode madditoti tappuriso. Ādicca-saddo ātape vattati upacāratoti ādicce pāko yassāti samāso.
೮೯. ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸಪ್ಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ। ತತ್ಥ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಿ ಸಪ್ಪಿಆದೀನಿ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಾನಿ। ಇದಾನಿ ಸಪ್ಪಿಆದೀನಿ ವಿಭಜತಿ ‘‘ಸಪ್ಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ। ತತ್ಥ ಯೇಸಂ ಗೋಮಹಿಂ ಸಾದೀನಂ ಮಂಸಂ ಕಪ್ಪತಿ, ತೇಸಂ ಸಪ್ಪಿ ಸಪ್ಪಿ ನಾಮಾತಿ ‘‘ಸಪ್ಪೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಪ್ಪಿಲಕ್ಖಣಮಾಹ। ಅಕಪ್ಪಿಯಮಂಸಸಪ್ಪಿನೋಪಿ ಕಪ್ಪಿಯಸಮ್ಭವೇ ತತ್ಥ ಸತ್ತಾಹಾತಿಕ್ಕಮೇ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯವತ್ಥುಮೇವ ಚೇತ್ಥ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೇಸಂ ಮಂಸಮವಾರಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಖೀರಾದೀಸು ಹಿ ತೇಸಮಕಪ್ಪಿಯಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ನವನೀತಸ್ಸ ಸಪ್ಪಿಸದಿಸತಾಯ ನವನೀತಲಕ್ಖಣಂ ವಿಸುಂ ನ ವುತ್ತಂ। ಉಪರಿ ಸಪ್ಪಿಪಿಣ್ಡಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೀತಲಪಾಯಾಸಂ ದೇನ್ತಿ, ಯಂ ಪಾಯಾಸೇನ ಅಸಂಸಟ್ಠಂ, ತಂ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ, ಮಿಸ್ಸಿತಂ ಪನ ಆದಿಚ್ಚಪಾಕಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಸ್ಸಾವಿತಂ, ತಥಾ ಖೀರಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕತೇಲಮ್ಪಿ, ತೇಸು ನವನೀತಂ ನಾಮ ನವುದ್ಧಟಂ। ತೇನ ಕತಂ ಪನ ಸಪ್ಪಿ।
89. Sattāhakālikaṃ dasseti ‘‘sappī’’tiādinā. Tattha sattāhakālikāti yathāvuttāni sappiādīni sattāhakālikāni. Idāni sappiādīni vibhajati ‘‘sappī’’tiādinā. Tattha yesaṃ gomahiṃ sādīnaṃ maṃsaṃ kappati, tesaṃ sappi sappi nāmāti ‘‘sappī’’tiādinā sappilakkhaṇamāha. Akappiyamaṃsasappinopi kappiyasambhave tattha sattāhātikkame dukkaṭassa vakkhamānattā nissaggiyavatthumeva cettha dassetuṃ ‘‘yesaṃ maṃsamavārita’’nti vuttaṃ. Khīrādīsu hi tesamakappiyaṃ nāma natthi. Navanītassa sappisadisatāya navanītalakkhaṇaṃ visuṃ na vuttaṃ. Upari sappipiṇḍaṃ ṭhapetvā sītalapāyāsaṃ denti, yaṃ pāyāsena asaṃsaṭṭhaṃ, taṃ sattāhakālikaṃ, missitaṃ pana ādiccapākaṃ katvā parissāvitaṃ, tathā khīraṃ pakkhipitvā pakkatelampi, tesu navanītaṃ nāma navuddhaṭaṃ. Tena kataṃ pana sappi.
೯೦. ತಿಲಾ ಚ ವಸಾ ಚ ಏರಣ್ಡಾನಿ ಚ ಮಧುಕಾನಿ ಚ ಸಾಸಪಾ ಚಾತಿ ದ್ವನ್ದೋ। ತೇಹಿ ಸಮ್ಭವೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಬಾಹಿರತ್ಥೋ, ತಂ ತೇಲಂ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಖುದ್ದಾ ಖುದ್ದಮಧುಮಕ್ಖಿಕಾ ಚ ಭಮರಾ ಚ ಖುದ್ದಭಮರಂ, ಖುದ್ದಜನ್ತುಕತ್ತಾ ನಪುಂಸಕೇಕವಚನಂ। ಮಧುಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಮಧುಕರಿಯೋ, ತಾ ಏವ ಮಕ್ಖಿಕಾ ಮಧುಕರಿಮಕ್ಖಿಕಾ, ಖುದ್ದಭಮರಮೇವ ಮಧುಕರಿಮಕ್ಖಿಕಾತಿ ಕಮ್ಮಧಾರಯೋ। ತಾಹಿ ಕತಂ ಮಧು ಮಧು ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಟೀಕಾಯಂ ಪನ ವಿಸುಂ ಮಧುಕರೀ-ಸದ್ದಂ ವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ‘‘ದಣ್ಡಕೇಸು ಮಧುಕರಾ ಮಧುಕರಿಮಕ್ಖಿಕಾ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮಧುಪಟಲಂ ವಾ ಮಧುಸಿತ್ಥಕಂ ವಾ ಸಚೇ ಮಧುನಾ ಮಕ್ಖಿತಂ, ಮಧುಗತಿಕಮೇವ। ತುಮ್ಬಲಕಾನಂ ಚೀರಿಕಾನಞ್ಚ ನಿಯ್ಯಾಸಸದಿಸಂ ಮಧು ಪನ ಯಾವಜೀವಿಕಂ। ರಸೋ ನಿಕ್ಕಸಟೋ ಆದಿ ಯಸ್ಸಾ ಸಾ ರಸಾದಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಫಾಣಿತಾದೀನಂ ಗಹಣಂ, ಸಾ ಉಚ್ಛುವಿಕತಿ। ಪಕ್ಕಾತಿ ಅವತ್ಥುಕಪಕ್ಕಾ ವಾ, ಫಾಣಿತಂ ಫಾಣಿತಂ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೀತೂದಕೇನ ಕತಮಧುಕಪುಪ್ಫಫಾಣಿತಂ ಪನ ಫಾಣಿತಗತಿಕಮೇವ। ಅಮ್ಬಫಾಣಿತಾದೀನಿ ಯಾವಕಾಲಿಕಾನಿ। ಏತಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಿ ಸಪ್ಪಿಆದೀನಿ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಸಾಮಿಸಪರಿಭೋಗೇನಾಪಿ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪನ ತಾನಿ ಚ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಾನಿ ಚ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿದಹಿತ್ವಾ ನಿರಾಮಿಸಪರಿಭೋಗೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಾನಿ।
90. Tilā ca vasā ca eraṇḍāni ca madhukāni ca sāsapā cāti dvando. Tehi sambhavo yassāti bāhirattho, taṃ telaṃ nāmāti attho. Khuddā khuddamadhumakkhikā ca bhamarā ca khuddabhamaraṃ, khuddajantukattā napuṃsakekavacanaṃ. Madhuṃ karontīti madhukariyo, tā eva makkhikā madhukarimakkhikā, khuddabhamarameva madhukarimakkhikāti kammadhārayo. Tāhi kataṃ madhu madhu nāmāti attho. Ṭīkāyaṃ pana visuṃ madhukarī-saddaṃ vikappetvā ‘‘daṇḍakesu madhukarā madhukarimakkhikā nāmā’’ti vuttaṃ. Madhupaṭalaṃ vā madhusitthakaṃ vā sace madhunā makkhitaṃ, madhugatikameva. Tumbalakānaṃ cīrikānañca niyyāsasadisaṃ madhu pana yāvajīvikaṃ. Raso nikkasaṭo ādi yassā sā rasādi. Ādi-saddena phāṇitādīnaṃ gahaṇaṃ, sā ucchuvikati. Pakkāti avatthukapakkā vā, phāṇitaṃ phāṇitaṃ nāmāti attho. Sītūdakena katamadhukapupphaphāṇitaṃ pana phāṇitagatikameva. Ambaphāṇitādīni yāvakālikāni. Etāni yathāvuttāni sappiādīni purebhattaṃ sāmisaparibhogenāpi, pacchābhattato paṭṭhāya pana tāni ca pacchābhattaṃ paṭiggahitāni ca sattāhaṃ nidahitvā nirāmisaparibhogena paribhuñjitabbāni.
೯೧. ಇದಾನಿ ಓದಿಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತವಸಾಯ ಪಾಕತೋ ವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತತೋ ಸಪ್ಪಿಆದೀನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸವತ್ಥೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಸಾಮಂ ವಾ ಅತ್ತನಾ ಏವ। ವಾ-ಸದ್ದೇನ ಪರೇಹಿ ವಾ। ಅಮಾನುಸಾ ಮನುಸ್ಸವಸಾರಹಿತಾ। ವಸಾ ಅಚ್ಛಾದೀನಂ ಅಕಪ್ಪಿಯಾನಂ, ಸೂಕರಾದೀನಂ ಕಪ್ಪಿಯಾನಞ್ಚ ಸತ್ತಾನಂ ವಸಾ। ಸವತ್ಥುಪಕ್ಕಾ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಾ ಹೋತೀತಿ ಸೇಸೋ। ಸವತ್ಥುಪಕ್ಕಾತಿ ಸವತ್ಥುಕಂ ಕತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಸಚೇ ಪನ ವಸಂ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಚಿತ್ವಾ ತೇಲಂ ಪರಿಸ್ಸಾವಿತಂ ಸತ್ತಾಹಾನಿ ನಿರಾಮಿಸಪರಿಭೋಗೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ಅಥ ಪರೇಹಿ ಕತಂ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ, ಪುರೇಭತ್ತಂ ಸಾಮಿಸಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಿರಾಮಿಸಮೇವ, ನೋ ಚೇ, ದುಕ್ಕಟಂ ಹೋತೀತಿ। ಕಾರಿಯೇ ಕಾರಣೋಪಚಾರೇನ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ವಸಾ’’ತಿ ತೇಲಮೇವ ವುತ್ತಂ, ವಸಾ ಪನ ಯಾವಕಾಲಿಕಾವ।
91. Idāni odissa anuññātavasāya pākato vibhāgaṃ dassetvā tato sappiādīnaṃ dassetuṃ ‘‘savatthū’’tiādimāha. Tattha purebhattaṃ sāmaṃ vā attanā eva. Vā-saddena parehi vā. Amānusā manussavasārahitā. Vasā acchādīnaṃ akappiyānaṃ, sūkarādīnaṃ kappiyānañca sattānaṃ vasā. Savatthupakkā sattāhakālikā hotīti seso. Savatthupakkāti savatthukaṃ katvā pakkā. Ayamettha adhippāyo – sace pana vasaṃ purebhattaṃ paṭiggahetvā pacitvā telaṃ parissāvitaṃ sattāhāni nirāmisaparibhogena paribhuñjitabbaṃ. Atha parehi kataṃ purebhattaṃ paṭiggahitaṃ, purebhattaṃ sāmisampi vaṭṭati, pacchābhattato paṭṭhāya nirāmisameva, no ce, dukkaṭaṃ hotīti. Kāriye kāraṇopacārena panettha ‘‘vasā’’ti telameva vuttaṃ, vasā pana yāvakālikāva.
ಟೀಕಾಯಂ ಪನ ವಸಾಯ ‘‘ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕೇ ಆಗತಟ್ಠಾನಂ ನತ್ಥೀತಿ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವಸಾಯ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕತ್ತಮಾಸಂಕಿಯಂ ವುತ್ತಂ। ಕಿಮೇತ್ಥ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ? ಭೇಸಜ್ಜಂ ಅನುಜಾನತಾ ಭಗವತಾ ‘‘ಯಾನಿ ಖೋ ಪನ ತಾನಿ ಗಿಲಾನಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಟಿಸಾಯನೀಯಾನಿ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ, ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಸಪ್ಪಿ ನವನೀತಂ ತೇಲಂ ಮಧು ಫಾಣಿತಂ, ತಾನಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಪರಮಂ ಸನ್ನಿಧಿಕಾರಕಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೬೨೨) ಸಪ್ಪಿಆದೀನಮೇವ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕತ್ತಂ ವುತ್ತಂ। ಭೇಸಜ್ಜಕ್ಖನ್ಧಕೇಪಿ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಲೇಪಿ ವಿಕಾಲೇಪಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೦) ತಾನಿ ಪಞ್ಚೇವ ‘‘ಭೇಸಜ್ಜಾನೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇಲಂ ನಿಯಮತೋ ‘‘ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಸಾನಿ ಭೇಸಜ್ಜಾನಿ ಅಚ್ಛವಸಂ ಮಚ್ಛವಸಂ ಸುಸುಕಾವಸಂ ಸೂಕರವಸಂ ಗದ್ರಭವಸಂ ಕಾಲೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಕಾಲೇ ನಿಪ್ಪಕ್ಕಂ ಕಾಲೇ ಸಂಸಟ್ಠಂ ತೇಲಪರಿಭೋಗೇನ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತು’’ನ್ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೬೨) ವುತ್ತಂ। ಭೇಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ (ಕಙ್ಖಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಭೇಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ) ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸವಸಂ ಅಞ್ಞಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವಸ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಸಾತೇಲಸ್ಸ ವಿಧಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞೇಸಂ ಯಾವಕಾಲಿಕವತ್ಥೂನಂ ವತ್ಥುಂ ಪಚಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿಯೇವಾ’’ತಿ ವದತಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇನ ಯಾವಕಾಲಿಕೇಸು ವಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಯಾವಕಾಲಿಕವತ್ಥೂನಂ ವತ್ಥುಂ ಪಚಿತುಂ ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದೀಪಿತೋತಿ ವಸಾ ‘‘ಯಾವಕಾಲಿಕಾಯೇವಾ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಕೋ ಏತ್ಥ ಸುಖುಮೋ ನಯೋತಿ।
Ṭīkāyaṃ pana vasāya ‘‘sattāhakālike āgataṭṭhānaṃ natthīti vadantī’’ti vatvā ‘‘taṃ upaparikkhitabba’’nti vasāya sattāhakālikattamāsaṃkiyaṃ vuttaṃ. Kimettha upaparikkhitabbaṃ? Bhesajjaṃ anujānatā bhagavatā ‘‘yāni kho pana tāni gilānānaṃ bhikkhūnaṃ paṭisāyanīyāni bhesajjāni, seyyathidaṃ – sappi navanītaṃ telaṃ madhu phāṇitaṃ, tāni paṭiggahetvā sattāhaparamaṃ sannidhikārakaṃ paribhuñjitabbānī’’ti (pārā. 622) sappiādīnameva sattāhakālikattaṃ vuttaṃ. Bhesajjakkhandhakepi ‘‘anujānāmi, bhikkhave, tāni pañca bhesajjāni paṭiggahetvā kālepi vikālepi paribhuñjitu’’nti (mahāva. 260) tāni pañceva ‘‘bhesajjānī’’ti vatvā telaṃ niyamato ‘‘anujānāmi, bhikkhave, vasāni bhesajjāni acchavasaṃ macchavasaṃ susukāvasaṃ sūkaravasaṃ gadrabhavasaṃ kāle paṭiggahitaṃ kāle nippakkaṃ kāle saṃsaṭṭhaṃ telaparibhogena paribhuñjitu’’nti (mahāva. 262) vuttaṃ. Bhesajjasikkhāpadaṭṭhakathāyañca (kaṅkhā. aṭṭha. bhesajjasikkhāpadavaṇṇanā) ‘‘ṭhapetvā manussavasaṃ aññaṃ yaṃ kiñci vasa’’ntiādinā vasātelassa vidhānaṃ dassetvā ‘‘aññesaṃ yāvakālikavatthūnaṃ vatthuṃ pacituṃ na vaṭṭatiyevā’’ti vadatā aṭṭhakathācariyena yāvakālikesu vasaṃ ṭhapetvā aññesaṃ yāvakālikavatthūnaṃ vatthuṃ pacituṃ na vaṭṭatīti ayamettha attho dīpitoti vasā ‘‘yāvakālikāyevā’’ti viññāyatīti ko ettha sukhumo nayoti.
ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಸಾತೇಲತೋ ಪರೇಸಂ ಯಾವಕಾಲಿಕವತ್ಥೂನಂ ಯೇಸಂ ತೇಸಂ ಯಾವಕಾಲಿಕವತ್ಥೂನಂ ಸಪ್ಪಿಆದೀನಂ ವತ್ಥುಂ ಯಾವಕಾಲಿಕಸಙ್ಖಾತಂ ಖೀರಾದಿಕಂ ನ ಪಚೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಥಾ ಸತ್ತಾಹಪರಿಭೋಗತ್ಥಾಯ ವಸಂ ಕಾಲೇ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಲೇ ಪಚಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ನ ಏವಂ ಸಪ್ಪಿಆದೀನಂ ವತ್ಥುಭೂತಂ ಖೀರಾದಿಯಾವಕಾಲಿಕಂ, ತಂ ಪನ ಸತ್ತಾಹಪರಿಭೋಗತ್ಥಾಯ ಕಾಲೇಪಿ ನ ವಟ್ಟತಿ। ತಾನಿ ಹಿ ಯದಿ ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸಯಂ ಕತಾನಿ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನ ವಟ್ಟನ್ತಿ ಸವತ್ಥುಕಪ್ಪಟಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ, ಸಾಮಿಸಂ ನ ವಟ್ಟನ್ತಿ ಸಾಮಂಪಕ್ಕತ್ತಾ, ಪುರೇಭತ್ತಮ್ಪಿ ನ ವಟ್ಟನ್ತಿ ಯಾವಕಾಲಿಕವತ್ಥುತೋ ವಿವೇಚಿತತ್ತಾ। ಪರೇಹಿ ಕತಾನಿ ಪನ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಸಾಮಿಸಮ್ಪಿ ವಟ್ಟನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಅಪಕ್ಕತ್ತಾ। ಯಾವಜೀವಿಕಾನಿ ತು ಸಾಸಪಮಧುಕಏರಣ್ಡಅಟ್ಠೀನಿ ತೇಲಕರಣತ್ಥಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತದಹೇವ ಕತಂ ತೇಲಂ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ, ದುತಿಯದಿವಸೇ ಕತಂ ಛಾಹಂ ವಟ್ಟತಿ, ಏವಂ ಯಾವ ಸತ್ತಮದಿವಸೇ ಕತಂ ತದಹೇವ ವಟ್ಟತಿ, ಉಗ್ಗತೇ ಅರುಣೇ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ , ಅಟ್ಠಮೇ ದಿವಸೇ ಅನಜ್ಝೋಹರಣೀಯಂ, ಉಗ್ಗಹಿತೇನ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ವತ್ಥುನಾ ಕತಸದಿಸಂ ಹೋತಿ। ತೇಲತ್ಥಾಯ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಸಾಸಪಾದೀನಂ ಸತ್ತಾಹಾತಿಕ್ಕಮೇನ ದುಕ್ಕಟಂ। ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ ಸಪ್ಪಿ ವಾ ನವನೀತಂ ವಾ ಕಾಲೇಪಿ ವಿಕಾಲೇಪಿ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪಚಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ತಂ ಪನ ತದಹು ಪುರೇಭತ್ತಮ್ಪಿ ಸಾಮಿಸಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ಸಂಸಗ್ಗತೋ ಯಾವಕಾಲಿಕಮ್ಪಿ ಸಾಮಂಪಕ್ಕಂ ಸಿಯಾತಿ ನಿರಾಮಿಸಂ ಪನ ಸತ್ತಾಹಮ್ಪಿ ವಟ್ಟತಿ।
Aññesaṃ vasātelato paresaṃ yāvakālikavatthūnaṃ yesaṃ tesaṃ yāvakālikavatthūnaṃ sappiādīnaṃ vatthuṃ yāvakālikasaṅkhātaṃ khīrādikaṃ na paceti sambandho. Ayamettha adhippāyo – yathā sattāhaparibhogatthāya vasaṃ kāle paṭiggahetvā kāle pacituṃ vaṭṭati, na evaṃ sappiādīnaṃ vatthubhūtaṃ khīrādiyāvakālikaṃ, taṃ pana sattāhaparibhogatthāya kālepi na vaṭṭati. Tāni hi yadi taṃ paṭiggahetvā sayaṃ katāni, pacchābhattato paṭṭhāya na vaṭṭanti savatthukappaṭiggahitattā, sāmisaṃ na vaṭṭanti sāmaṃpakkattā, purebhattampi na vaṭṭanti yāvakālikavatthuto vivecitattā. Parehi katāni pana purebhattaṃ sāmisampi vaṭṭanti attanā apakkattā. Yāvajīvikāni tu sāsapamadhukaeraṇḍaaṭṭhīni telakaraṇatthaṃ paṭiggahetvā tadaheva kataṃ telaṃ sattāhakālikaṃ, dutiyadivase kataṃ chāhaṃ vaṭṭati, evaṃ yāva sattamadivase kataṃ tadaheva vaṭṭati, uggate aruṇe nissaggiyaṃ , aṭṭhame divase anajjhoharaṇīyaṃ, uggahitena yena kenaci vatthunā katasadisaṃ hoti. Telatthāya paṭiggahitasāsapādīnaṃ sattāhātikkamena dukkaṭaṃ. Nibbattitaṃ sappi vā navanītaṃ vā kālepi vikālepi paṭiggahetvā pacituṃ vaṭṭati. Taṃ pana tadahu purebhattampi sāmisaṃ na vaṭṭati, saṃsaggato yāvakālikampi sāmaṃpakkaṃ siyāti nirāmisaṃ pana sattāhampi vaṭṭati.
೯೨. ಇದಾನಿ ‘‘ಹಲಿದ್ದಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಯಾವಜೀವಿಕಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಹಲಿದ್ದಿ ನಾಮ ನಿಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುಚ್ಚಮಾನೇಪಿ ಪರಿಯಾಯವಚನೇ ಸಮ್ಮೋಹೋ ಸಿಯಾತಿ ನ ತಂವಚನೇನ ಭುಸಂ ಸಮ್ಮೋಹಯಿಸ್ಸಾಮ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಉಪದೇಸತೋವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಹಲಿದ್ದಿ’’ನ್ತಿ ಬಿನ್ದುಆಗಮೇನ ವುತ್ತಂ। ಉಪಚಾರೇನ ತು ಮೂಲಾದೀನಿ ಹಲಿದ್ದಾದಿಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ತಾ ಹಲಿದ್ದಾದಯೋ ಕೇಚಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾಯೇವ। ಮೂಲಫಲೇ ವಚತ್ತಞ್ಚ…ಪೇ॰… ಭದ್ದಮುತ್ತಞ್ಚ ಅತಿವಿಸಾತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ। ಪಞ್ಚಮೂಲ-ಸದ್ದೇನ ಚೂಳಪಞ್ಚಮೂಲಮಹಾಪಞ್ಚಮೂಲಾನಿ ಗಹಿತಾನಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವಜಕಲಿಮೂಲೇ ಜರಟ್ಠನ್ತಿ ಏವಮಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ।
92. Idāni ‘‘haliddi’’ntiādinā yāvajīvikaṃ dasseti. Tattha ‘‘haliddi nāma nisā’’tiādinā vuccamānepi pariyāyavacane sammoho siyāti na taṃvacanena bhusaṃ sammohayissāma, tasmā tāni upadesatova veditabbāni. Tattha ‘‘haliddi’’nti binduāgamena vuttaṃ. Upacārena tu mūlādīni haliddādisaddena vuttāni. Tā haliddādayo keci itthiliṅgāyeva. Mūlaphale vacattañca…pe… bhaddamuttañca ativisāti padacchedo. Pañcamūla-saddena cūḷapañcamūlamahāpañcamūlāni gahitāni. Ādi-saddena vajakalimūle jaraṭṭhanti evamādīnaṃ saṅgaho.
೯೩-೫. ಗೋಟ್ಠಫಲನ್ತಿ ಮದನಫಲನ್ತಿ ವದನ್ತೀತಿ। ತೀಣಿ ಫಲಾನಿ ಯಸ್ಸಂ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ಸಾ ತಿಫಲಾ। ಏರಣ್ಡಕಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಜಾತಿರುಕ್ಖಾದೀನಂ ಗಹಣಂ। ಸುಲಸಾದೀನಂ ಪಣ್ಣನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಸೋಕಾದೀನಂ ಗಹಣಂ। ಸೂಪೇಯ್ಯಪಣ್ಣನ್ತಿ ತಮ್ಬಕತಣ್ಡುಲೇಯ್ಯಾದಿಸೂಪಯೋಗ್ಗಪಣ್ಣಂ। ಉಚ್ಛುನಿಯ್ಯಾಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೋ ನಿಯ್ಯಾಸೋ ಚ ಸರಸಂ ಉಚ್ಛುಜಂ ತಚಞ್ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೋ ತಚೋ ಚಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥ ಹಿಙ್ಗುಕಣಿಕಾರನಿಯ್ಯಾಸಾದಿ ಸಬ್ಬೋ ನಿಯ್ಯಾಸೋ ನಾಮ। ನಿರಸಉಚ್ಛುತಚಾದಿ ಸಬ್ಬೋ ತಚೋ ನಾಮ। ಲೋಣಂ ಸಾಮುದ್ದಾದಿ। ಲೋಹಂ ಅಯತಮ್ಬಾದಿ। ಸಿಲಾ ಕಾಳಸಿಲಾದಿ।
93-5.Goṭṭhaphalanti madanaphalanti vadantīti. Tīṇi phalāni yassaṃ saṅgahitaṃ sā tiphalā. Eraṇḍakādīnanti ādi-saddena jātirukkhādīnaṃ gahaṇaṃ. Sulasādīnaṃ paṇṇanti sambandho. Ādi-saddena asokādīnaṃ gahaṇaṃ. Sūpeyyapaṇṇanti tambakataṇḍuleyyādisūpayoggapaṇṇaṃ. Ucchuniyyāsaṃ ṭhapetvā sabbo niyyāso ca sarasaṃ ucchujaṃ tacañca ṭhapetvā sabbo taco cāti sambandho. Tattha hiṅgukaṇikāraniyyāsādi sabbo niyyāso nāma. Nirasaucchutacādi sabbo taco nāma. Loṇaṃ sāmuddādi. Lohaṃ ayatambādi. Silā kāḷasilādi.
೯೬. ಸುದ್ಧಸಿತ್ಥನ್ತಿ ಮಧುನಾ ಅಮಕ್ಖಿತಂ। ಮಧುಮಕ್ಖಿತಂ ಪನ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ। ಯಞ್ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ಸುಝಾಪಿತನ್ತಿ ದುಜ್ಝಾಪಿತಂ ಅಕತ್ವಾ ಸುಜ್ಝಾಪಿತಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಚ। ವಿಕಟಾದಿಪ್ಪಭೇದನ್ತಿ ವಿಕಟಂ ಗೂಥಮತ್ತಿಕಾಮುತ್ತಛಾರಿಕಾಸಙ್ಖಾತಂ ಆದಿ ಯಸ್ಸ, ಸೋ ಪಭೇದೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಬಾಹಿರತ್ಥೋ, ತಂ। ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಚಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏತ್ಥ ಪನ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕನ್ದಖಾದನೀಯೇ ಖೀರಕಾಕೋಲಾದಯೋ, ಮುಳಾಲಖಾದನೀಯೇ ಹಲಿದ್ದಿಸಿಙ್ಗಿವೇರಮೂಲಾದಯೋ, ಮತ್ಥಕಖಾದನೀಯೇ ಹಲಿದ್ದಿಸಿಙ್ಗಿವೇರಕಳೀರಾದಯೋ, ಖನ್ಧಖಾದನೀಯೇ ಉಪ್ಪಲಪಣ್ಣದಣ್ಡಾದಯೋ, ಪುಪ್ಫಖಾದನೀಯೇ ಚಮ್ಪಕಪುಪ್ಫಾದಯೋ, ಅಟ್ಠಿಖಾದನೀಯೇ ಮಧುಕಟ್ಠಿಏರಣ್ಡಸಾಸಪಾದಯೋ, ಪಿಟ್ಠಖಾದನೀಯೇ ಅಧೋತತಾಲಪಿಟ್ಠಾದಯೋ ಚ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
96.Suddhasitthanti madhunā amakkhitaṃ. Madhumakkhitaṃ pana sattāhakālikaṃ. Yañca kiñci sujhāpitanti dujjhāpitaṃ akatvā sujjhāpitaṃ yaṃ kiñci ca. Vikaṭādippabhedanti vikaṭaṃ gūthamattikāmuttachārikāsaṅkhātaṃ ādi yassa, so pabhedo yassāti bāhirattho, taṃ. Yaṃ kiñci cāti sambandho. Ettha pana ādi-saddena kandakhādanīye khīrakākolādayo, muḷālakhādanīye haliddisiṅgiveramūlādayo, matthakakhādanīye haliddisiṅgiverakaḷīrādayo, khandhakhādanīye uppalapaṇṇadaṇḍādayo, pupphakhādanīye campakapupphādayo, aṭṭhikhādanīye madhukaṭṭhieraṇḍasāsapādayo, piṭṭhakhādanīye adhotatālapiṭṭhādayo ca saṅgahitāti daṭṭhabbā.
೯೭. ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಯಾವಜೀವಿಕಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ವುತ್ತಾನಿ ಚ ಅವುತ್ತಾನಿ ಚ ಏಕತೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಂ ಠಪೇನ್ತೋ ‘‘ಮೂಲ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ‘‘ಸಾರೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಸಾರ’’ನ್ತಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನಾಹ। ‘‘ಸಾರೋ ಬಲೇ ಥಿರಂಸೇ ಚಾ’’ತಿ ಹಿ ನಿಘಣ್ಡು। ಆಹಾರಟ್ಠನ್ತಿ ಆಹಾರೇನ ಜಾತೋ ಅತ್ಥೋ ಪಯೋಜನಂ ಆಹಾರತ್ಥೋ, ಸೋವ ಆಹಾರಟ್ಠೋ, ತಂ ಆಹಾರಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
97. Idāni sabbaso yāvajīvikaṃ dassetuṃ asakkuṇeyyattā vuttāni ca avuttāni ca ekato sampiṇḍetvā tattha lakkhaṇaṃ ṭhapento ‘‘mūla’’ntiādimāha. Tattha ‘‘sāro’’ti vattabbe ‘‘sāra’’nti liṅgavipallāsenāha. ‘‘Sāro bale thiraṃse cā’’ti hi nighaṇḍu. Āhāraṭṭhanti āhārena jāto attho payojanaṃ āhārattho, sova āhāraṭṭho, taṃ āhārakiccanti vuttaṃ hoti.
೯೮. ಇದಾನಿ ಚತೂಸು ಕಪ್ಪಿಯಾಕಪ್ಪಿಯಾದಿವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬೇ ಕಾಲಿಕಾ, ತೇಸಂ ಸಮ್ಭೋಗೋ ಅನುಭವೋತಿ ಸಮಾಸೋ। ಕಾಲೇತಿ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಕಾಲೇ। ಸಬ್ಬಸ್ಸಾತಿ ಗಿಲಾನಾಗಿಲಾನಸ್ಸ। ಸತಿ ಪಚ್ಚಯೇತಿ ತೀಸು ಯಾಮಕಾಲಿಕಂ ಪಿಪಾಸಾದಿಕಾರಣೇ ಸತಿ, ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ ಯಾವಜೀವಿಕಞ್ಚ ಗೇಲಞ್ಞಕಾರಣೇ ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕಾಲತೋ ವಿಗತೋ ವಿಕಾಲೋ, ತಸ್ಮಿಂ, ಯಾಮಕಾಲಿಕಂ ವಿಕಾಲೇ ಆಹಾರತ್ಥಾಯ ಅಜ್ಝೋಹರಣೇ, ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ ಪನ ಯಾವಜೀವಿಕಞ್ಚ ತದತ್ಥಾಯ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮತ್ತೇಪಿ ದುಕ್ಕಟಂ।
98. Idāni catūsu kappiyākappiyādivibhāgaṃ dasseti ‘‘sabbā’’tiādinā. Tattha sabbe kālikā, tesaṃ sambhogo anubhavoti samāso. Kāleti pubbaṇhakāle. Sabbassāti gilānāgilānassa. Sati paccayeti tīsu yāmakālikaṃ pipāsādikāraṇe sati, sattāhakālikaṃ yāvajīvikañca gelaññakāraṇe satīti attho, kālato vigato vikālo, tasmiṃ, yāmakālikaṃ vikāle āhāratthāya ajjhoharaṇe, sattāhakālikaṃ pana yāvajīvikañca tadatthāya paṭiggahaṇamattepi dukkaṭaṃ.
೯೯. ಉಭೋತಿ ಯಾವಕಾಲಿಕಂ ಯಾಮಕಾಲಿಕಞ್ಚ। ತತ್ಥ ಯಾವಕಾಲಿಕಂ ಅತ್ತನೋ ಕಾಲಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ ವಿಕಾಲಭೋಜನಭಿಕ್ಖಾಪದೇನ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ ಜನಯತಿ, ಯಾಮಕಾಲಿಕಂ ಯಾಮಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಸನ್ನಿಧಿಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ। ಏತೇ ಉಭೋಪಿ ಅನ್ತೋವುತ್ಥಞ್ಚ ಸನ್ನಿಧಿಞ್ಚ ಜನಯನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಅನ್ತೋವುತ್ಥಂ ಸನ್ನಿಧಿ’’ನ್ತಿ ಭಾವಪ್ಪಧಾನೋಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಅನ್ತೋವುತ್ಥತ್ತಂ ಸನ್ನಿಧಿತ್ತಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
99.Ubhoti yāvakālikaṃ yāmakālikañca. Tattha yāvakālikaṃ attano kālātikkantaṃ vikālabhojanabhikkhāpadena pācittiyaṃ janayati, yāmakālikaṃ yāmātikkantaṃ sannidhisikkhāpadena. Ete ubhopi antovutthañca sannidhiñca janayantīti sambandho. ‘‘Antovutthaṃ sannidhi’’nti bhāvappadhānoyaṃ niddeso, antovutthattaṃ sannidhittañcāti attho.
೧೦೦. ಅತಿನಾಮಿತೇತಿ ಅತಿಕ್ಕಾಮಿತೇ। ಪಾಚಿತ್ತೀತಿ ಸತ್ತಾಹಾತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಭೇಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಪಾಚಿತ್ತಿಯಾಪತ್ತಿ ಚ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಚೇ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸನ್ತಕಂ ಏಕೇನ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ ಅವಿಭತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಸತ್ತಾಹಾತಿಕ್ಕಮೇ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅನಾಪತ್ತಿ, ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ಪನ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಪಾಳಿನಾರುಳ್ಹೇತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾರುಳ್ಹೇ ಸಪ್ಪಿಆದಿಮ್ಹಿ ಸತ್ತ ಅಹಾನಿ ಅತಿನಾಮಿತೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಸಪ್ಪೀತಿ ಮನುಸ್ಸಾದೀನಂ ಸಪ್ಪಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ತೇಸಂಯೇವ ನವನೀತಂ, ನಾಳಿಕೇರಾದಿತೇಲಂ, ಸೀತೋದಕೇನ ಕತಂ ಮಧುಕಪುಪ್ಫಫಾಣಿತಞ್ಚ ಸಙ್ಗಹಿತಂ।
100.Atināmiteti atikkāmite. Pācittīti sattāhātikkantaṃ bhesajjasikkhāpadena nissaggiyapācittiyāpatti ca hotīti attho. Sace dvinnaṃ santakaṃ ekena paṭiggahitaṃ avibhattaṃ hoti, sattāhātikkame dvinnampi anāpatti, paribhuñjituṃ pana na vaṭṭati. Pāḷināruḷheti pāḷiyaṃ anāruḷhe sappiādimhi satta ahāni atināmiteti sambandho. Sappīti manussādīnaṃ sappi. Ādi-saddena tesaṃyeva navanītaṃ, nāḷikerāditelaṃ, sītodakena kataṃ madhukapupphaphāṇitañca saṅgahitaṃ.
೧೦೧. ನಿಸ್ಸಟ್ಠಲದ್ಧನ್ತಿ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ವಿನಯಕಮ್ಮವಸೇನ ನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಞ್ಚ ತಂ ಲದ್ಧಞ್ಚ ಪುನ ತಥೇವಾತಿ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಲದ್ಧಂ। ತಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಸೇಸೋ। ನಿಸ್ಸಜ್ಜನವಿಧಾನಂ ಪನ ವಕ್ಖಮಾನನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ನಙ್ಗ’’ನ್ತಿಆದಿ ಉಪಲಕ್ಖಣಮತ್ತಂ। ತೇನ ಮಕ್ಖಿತಾನಿ ಕಾಸಾವಾದೀನಿ ಚ ಪನ ಅಪರಿಭೋಗಾನಿಯೇವ । ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪನ ಕಾಯಿಕಪರಿಭೋಗೋ ವಟ್ಟತಿ। ವಿಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತಾಹೇ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಟೀಕಾಯಂ ‘‘ಇದಂ ಸಪ್ಪಿಂ ತುಯ್ಹಂ ವಿಕಪ್ಪೇಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮುಖಾಪರಮ್ಮುಖಾವಿಕಪ್ಪನವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಂ ಸಾಧಯನ್ತೇಹಿ ಅವಿಕಪ್ಪಿತೇ ವಿಕಪ್ಪಿತಸಞ್ಞೀ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ ಆಪತ್ತಿವಾರೇ ಪಾಳಿ ಆಹಟಾ। ‘‘ಸಚೇ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಿಕಪ್ಪೇತಿ, ಅತ್ತನೋ ಏವ ಸನ್ತಕಂ ಹೋತಿ, ಪಟಿಗ್ಗಹಣಮ್ಪಿ ನ ವಿಜಹತೀ’’ತಿ ದೋಸಂ ವತ್ವಾ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಿಕಪ್ಪನೇ ಅತ್ತಸನ್ತಕತ್ತಾಭಾವೋ, ಪಟಿಗ್ಗಹಣವಿಜಹನಞ್ಚ ಪಯೋಜನಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ವದಾಮ – ಆಪತ್ತಿವಾರೇ ‘‘ಅವಿಕಪ್ಪಿತೇ’’ತಿಆದಿಪಾಳಿಯೇವ ನತ್ಥಿ, ‘‘ಅನಧಿಟ್ಠಿತೇ ಅಧಿಟ್ಠಿತಸಞ್ಞೀ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಸಞ್ಞೀ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯಂ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಪಾರಾ॰ ೬೨೪) ಪಾಳಿಯಾ ಆಗತತ್ತಾ ತದನುರೂಪಮೇವ ಅನಾಪತ್ತಿವಾರೇ ‘‘ಅಧಿಟ್ಠೇತಿ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾವ ಪಾಳಿ ಆಗತಾ। ಯದಿ ಭವೇಯ್ಯ, ವಣ್ಣನೀಯಟ್ಠಾನತಾಯ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ನ ಚೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಿಕಪ್ಪನೇ ಚ ಕಥಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಣಂ ವಿಜಹತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಾದೀಸು ಛಸು ಪಟಿಗ್ಗಹಣವಿಜಹನಕಾರಣೇಸು ವಿಕಪ್ಪನಸ್ಸ ಅನನ್ತೋಗಧತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ನಾಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋತಿ।
101.Nissaṭṭhaladdhanti nissaṭṭhaṃ vinayakammavasena nissajjitañca taṃ laddhañca puna tathevāti nissaṭṭhaladdhaṃ. Taṃ gahetvāti seso. Nissajjanavidhānaṃ pana vakkhamānanayena veditabbaṃ. ‘‘Naṅga’’ntiādi upalakkhaṇamattaṃ. Tena makkhitāni kāsāvādīni ca pana aparibhogāniyeva . Aññassa pana kāyikaparibhogo vaṭṭati. Vikappentassa sattāhe sāmaṇerassāti ettha ṭīkāyaṃ ‘‘idaṃ sappiṃ tuyhaṃ vikappemī’’tiādinā tesaṃ tesaṃ nāmaṃ gahetvā sammukhāparammukhāvikappanavasena atthaṃ dassetvā taṃ sādhayantehi avikappite vikappitasaññī nissaggiyaṃ pācittiya’’nti āpattivāre pāḷi āhaṭā. ‘‘Sace upasampannassa vikappeti, attano eva santakaṃ hoti, paṭiggahaṇampi na vijahatī’’ti dosaṃ vatvā anupasampannassa vikappane attasantakattābhāvo, paṭiggahaṇavijahanañca payojanaṃ vuttaṃ. Tattha vadāma – āpattivāre ‘‘avikappite’’tiādipāḷiyeva natthi, ‘‘anadhiṭṭhite adhiṭṭhitasaññī nissaggiyaṃ pācittiyaṃ, avissajjite vissajjitasaññī nissaggiyaṃ pācittiya’’ntiādinā (pārā. 624) pāḷiyā āgatattā tadanurūpameva anāpattivāre ‘‘adhiṭṭheti, vissajjetī’’tiādināva pāḷi āgatā. Yadi bhaveyya, vaṇṇanīyaṭṭhānatāya aṭṭhakathāya bhavitabbaṃ, na cettha aṭṭhakathāyaṃ vijjati. Anupasampannassa vikappane ca kathaṃ paṭiggahaṇaṃ vijahati sikkhāpaccakkhānādīsu chasu paṭiggahaṇavijahanakāraṇesu vikappanassa anantogadhattā, tasmā nāyamettha atthoti.
ಮಯಮೇತ್ಥ ಏವಮತ್ಥಂ ಭಣಾಮ – ವಿಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ವಿಕಪ್ಪನಂ ಸಂವಿದಹನಂ ‘‘ಚಿತ್ತಸಙ್ಕಪ್ಪೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ, ಉಭಯತ್ಥ ಪನ ಉಪಸಗ್ಗೇಹಿ ನಾನತ್ತಮತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅನ್ತೋಸತ್ತಾಹೇ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ವಿಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸ ಸಂವಿದಹನ್ತಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಾಗಸಞ್ಞಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗಚೇತನಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಞ್ಚ ಮಹಾಸುಮತ್ಥೇರವಾದಮೋಲುಬ್ಭ ವುತ್ತಂ। ವುತ್ತಞ್ಹಿ ‘‘ತೇನ ಚಿತ್ತೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು ಪಾಳಿವಚನೇಸು ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ, ‘‘ಇದಂ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ। ಏವಞ್ಹಿ ಅನ್ತೋಸತ್ತಾಹೇ ದತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೬೨೫)। ಮಹಾಪದುಮತ್ಥೇರೋ ಪನಾಹ ‘‘ಸತ್ತಾಹಾತಿಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಪರಿಭೋಗೇ ಅನಾಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಮಿದಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೬೨೫)। ಅಯಮೇವ ವಾದೋ ತೇಸು ಸುನ್ದರತರೋ। ಸತ್ತಾಹೇ ಮಕ್ಖನಾದಿಂ ಅಧಿಟ್ಠತೋ ಚ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ದದತೋಪಿ ಚ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಬ್ಭಞ್ಜನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಸಪ್ಪಿಆದಿಂ ಅಬ್ಭಞ್ಜನಾದಿಂ ಮಧುಂ ಅರುಮಕ್ಖನಂ, ಫಾಣಿತಂ ಘರಧೂಪನಂ ಅಧಿಟ್ಠತೋ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ। ಅಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಉಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಾ।
Mayamettha evamatthaṃ bhaṇāma – vikappentassāti ettha vikappanaṃ saṃvidahanaṃ ‘‘cittasaṅkappo’’tiādīsu viya, ubhayattha pana upasaggehi nānattamattaṃ, tasmā antosattāhe sāmaṇerassa yassa kassaci vikappentassa saṃvidahantassa pariccāgasaññaṃ pariccāgacetanaṃ pariccāgādhippāyaṃ uppādentassa anāpattīti attho. Idañca mahāsumattheravādamolubbha vuttaṃ. Vuttañhi ‘‘tena cittenā’’tiādīsu pāḷivacanesu adhippāyaṃ dassentena, ‘‘idaṃ kasmā vuttaṃ. Evañhi antosattāhe datvā pacchā paṭilabhitvā paribhuñjantassa anāpattidassanattha’’nti (pārā. aṭṭha. 2.625). Mahāpadumatthero panāha ‘‘sattāhātikkantassa pana paribhoge anāpattidassanatthamidaṃ vutta’’nti (pārā. aṭṭha. 2.625). Ayameva vādo tesu sundarataro. Sattāhe makkhanādiṃ adhiṭṭhato ca aññassa dadatopi ca anāpattīti sambandho. Ādi-saddena abbhañjanādiṃ saṅgaṇhāti. Ayametthādhippāyo – sappiādiṃ abbhañjanādiṃ madhuṃ arumakkhanaṃ, phāṇitaṃ gharadhūpanaṃ adhiṭṭhato anāpattīti. Aññassāti upasampannassa vā anupasampannassa vā.
೧೦೨. ಯಾವಕಾಲಿಕಆದೀನಿ ಅತ್ತನಾ ಸಹ ಸಂಸಟ್ಠಾನಿ ಸಬ್ಭಾವಂ ಗಾಹಾಪಯನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಸಬ್ಭಾವನ್ತಿ ಸಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಭಾವೋ ದ್ವಿತ್ತೇ ಸಬ್ಭಾವೋ, ತಂ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಏವಂ, ತಸ್ಮಾ। ಏವಮುದೀರಿತನ್ತಿ ಏವಂ ‘‘ವಿಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತಾಹೇ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಂ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ತನಾ ಸಂಸಟ್ಠಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಭಾವಂ ಗಾಹಾಪಯನ್ತಿ ಯಾವಕಾಲಿಕಾದೀನಿ, ತಸ್ಮಾ ಸತ್ತಾಹಾತಿಕ್ಕಾಮಿತಾನಿ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಾನಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಜನಕಾನಿ ಸಂಸಟ್ಠಾನಿ ಅತ್ತಸಂಸಟ್ಠಾನಿಪಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಜನಕಾನಿ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಅವಿಕಪ್ಪನಾದಿಮ್ಹಿ ಸತಿ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಾಪತ್ತಿಪರಿದೀಪಕಂ ‘‘ವಿಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ವಾಕ್ಯತ್ತಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ। ಟೀಕಾಯಂ ಪನ ‘‘ಇದಾನಿ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏವನ್ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ವಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ ಅತೀತಉದೀರಿತತ್ತಾಯೋಗತೋ ಕಥಂ ಯುಜ್ಜತೀತಿ। ಏವಮುದೀರಿತನ್ತಿ ವಾ ಪಾಳಿಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ಏವಮೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣೇ।
102. Yāvakālikaādīni attanā saha saṃsaṭṭhāni sabbhāvaṃ gāhāpayantīti sambandho. Sabbhāvanti sassa attano bhāvo dvitte sabbhāvo, taṃ. Tasmāti yasmā evaṃ, tasmā. Evamudīritanti evaṃ ‘‘vikappentassa sattāhe’’tiādinā vuttaṃ. Ayamettha adhippāyo – yasmā attanā saṃsaṭṭhāni attano bhāvaṃ gāhāpayanti yāvakālikādīni, tasmā sattāhātikkāmitāni sattāhakālikāni pācittiyajanakāni saṃsaṭṭhāni attasaṃsaṭṭhānipi pācittiyajanakāni karontīti avikappanādimhi sati byatirekato pācittiyāpattiparidīpakaṃ ‘‘vikappentassā’’tiādikaṃ vākyattayaṃ vuttanti. Ṭīkāyaṃ pana ‘‘idāni vakkhamānaṃ sandhāya evanti vutta’’nti vuttaṃ. Taṃ vakkhamānassa atītaudīritattāyogato kathaṃ yujjatīti. Evamudīritanti vā pāḷiyaṃ aṭṭhakathāyañca evameva vuttanti attho. Eva-saddo avadhāraṇe.
೧೦೩-೫. ಇದಾನಿ ಅತ್ತಸಂಸಟ್ಠಾನಂ ಯಾವಕಾಲಿಕಾದೀನಂ ಸಬ್ಭಾವಗಾಹಾಪನಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪುರೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸತ್ತಾಹನ್ತಿ ಸತ್ತ ಅಹಾನಿ ಯಸ್ಸ ತಂ ಸತ್ತಾಹಂ, ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ। ಚ-ಸದ್ದೋ ಅಟ್ಠಾನಪ್ಪಯುತ್ತೋ, ಸೋ ಸತ್ತಾಹಞ್ಚ ಯಾವಜೀವಿಕಞ್ಚಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಸೇಸಕಾಲಿಕಸಮ್ಮಿಸ್ಸನ್ತಿ ಸೇಸೇಹಿ ತದಹು ಪಟಿಗ್ಗಹಿತೇಹಿ ಕಾಲಿಕೇಹಿ ಯಾವಕಾಲಿಕಯಾಮಕಾಲಿಕಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ। ಪಾಚಿತ್ತೀತಿ ಸನ್ನಿಧಿಸಿಕ್ಖಾಪದೇನ ಪಾಚಿತ್ತಿ। ತದಹು ಪಟಿಗ್ಗಹಿತನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ದಿನೇ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಂ। ತದಹೇವಾತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ದಿನೇ ಪುರೇಭತ್ತಮೇವ। ಸೇಸನ್ತಿ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕಂ ಯಾವಜೀವಿಕಞ್ಚ। ಏವನ್ತಿ ಯಾಮೇ ಏವ ಪರಿಭುಞ್ಜಯೇತಿ ವಿಜಾನೀಯನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಇತರನ್ತಿ ಸತ್ತಾಹಕಾಲಿಕತೋ ಅಞ್ಞಂ ಯಾವಜೀವಿಕಂ।
103-5. Idāni attasaṃsaṭṭhānaṃ yāvakālikādīnaṃ sabbhāvagāhāpanaṃ sarūpato dassetuṃ ‘‘pure’’tiādimāha. Tattha sattāhanti satta ahāni yassa taṃ sattāhaṃ, sattāhakālikaṃ. Ca-saddo aṭṭhānappayutto, so sattāhañca yāvajīvikañcāti yojetabbo. Sesakālikasammissanti sesehi tadahu paṭiggahitehi kālikehi yāvakālikayāmakālikasaṅkhātehi sammissaṃ. Pācittīti sannidhisikkhāpadena pācitti. Tadahu paṭiggahitanti tasmiṃyeva dine purebhattaṃ paṭiggahitaṃ. Tadahevāti tasmiṃyeva dine purebhattameva. Sesanti sattāhakālikaṃ yāvajīvikañca. Evanti yāme eva paribhuñjayeti vijānīyanti sambandho. Itaranti sattāhakālikato aññaṃ yāvajīvikaṃ.
ಕಾಲಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Kālikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
