| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[४७९] ६. कालिङ्गबोधिजातकवण्णना
[479] 6. Kāliṅgabodhijātakavaṇṇanā
राजा कालिङ्गो चक्कवत्तीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो आनन्दत्थेरेन कतं महाबोधिपूजं आरब्भ कथेसि। वेनेय्यसङ्गहत्थाय हि तथागते जनपदचारिकं पक्कन्ते सावत्थिवासिनो गन्धमालादिहत्था जेतवनं गन्त्वा अञ्ञं पूजनीयट्ठानं अलभित्वा गन्धकुटिद्वारे पातेत्वा गच्छन्ति, ते उळारपामोज्जा न होन्ति। तं कारणं ञत्वा अनाथपिण्डिको तथागतस्स जेतवनं आगतकाले आनन्दत्थेरस्स सन्तिकं गन्त्वा ‘‘भन्ते, अयं विहारो तथागते चारिकं पक्कन्ते निपच्चयो होति, मनुस्सानं गन्धमालादीहि पूजनीयट्ठानं न होति, साधु, भन्ते, तथागतस्स इममत्थं आरोचेत्वा एकस्स पूजनीयट्ठानस्स सक्कुणेय्यभावं जानाथा’’ति आह। सो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा तथागतं पुच्छि ‘‘कति नु खो, भन्ते, चेतियानी’’ति? ‘‘तीणि आनन्दा’’ति। ‘‘कतमानि, भन्ते, तीणी’’ति? ‘‘सारीरिकं पारिभोगिकं उद्दिस्सक’’न्ति। ‘‘सक्का पन, भन्ते, तुम्हेसु धरन्तेसुयेव चेतियं कातु’’न्ति। ‘‘आनन्द, सारीरिकं न सक्का कातुं। तञ्हि बुद्धानं परिनिब्बानकाले होति, उद्दिस्सकं अवत्थुकं ममायनमत्तमेव होति, बुद्धेहि परिभुत्तो महाबोधिरुक्खो बुद्धेसु धरन्तेसुपि चेतियमेवा’’ति। ‘‘भन्ते, तुम्हेसु पक्कन्तेसु जेतवनविहारो अप्पटिसरणो होति, महाजनो पूजनीयट्ठानं न लभति, महाबोधितो बीजं आहरित्वा जेतवनद्वारे रोपेस्सामि, भन्ते’’ति। ‘‘साधु, आनन्द, रोपेहि, एवं सन्ते जेतवने मम निबद्धवासो विय भविस्सती’’ति।
Rājā kāliṅgo cakkavattīti idaṃ satthā jetavane viharanto ānandattherena kataṃ mahābodhipūjaṃ ārabbha kathesi. Veneyyasaṅgahatthāya hi tathāgate janapadacārikaṃ pakkante sāvatthivāsino gandhamālādihatthā jetavanaṃ gantvā aññaṃ pūjanīyaṭṭhānaṃ alabhitvā gandhakuṭidvāre pātetvā gacchanti, te uḷārapāmojjā na honti. Taṃ kāraṇaṃ ñatvā anāthapiṇḍiko tathāgatassa jetavanaṃ āgatakāle ānandattherassa santikaṃ gantvā ‘‘bhante, ayaṃ vihāro tathāgate cārikaṃ pakkante nipaccayo hoti, manussānaṃ gandhamālādīhi pūjanīyaṭṭhānaṃ na hoti, sādhu, bhante, tathāgatassa imamatthaṃ ārocetvā ekassa pūjanīyaṭṭhānassa sakkuṇeyyabhāvaṃ jānāthā’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tathāgataṃ pucchi ‘‘kati nu kho, bhante, cetiyānī’’ti? ‘‘Tīṇi ānandā’’ti. ‘‘Katamāni, bhante, tīṇī’’ti? ‘‘Sārīrikaṃ pāribhogikaṃ uddissaka’’nti. ‘‘Sakkā pana, bhante, tumhesu dharantesuyeva cetiyaṃ kātu’’nti. ‘‘Ānanda, sārīrikaṃ na sakkā kātuṃ. Tañhi buddhānaṃ parinibbānakāle hoti, uddissakaṃ avatthukaṃ mamāyanamattameva hoti, buddhehi paribhutto mahābodhirukkho buddhesu dharantesupi cetiyamevā’’ti. ‘‘Bhante, tumhesu pakkantesu jetavanavihāro appaṭisaraṇo hoti, mahājano pūjanīyaṭṭhānaṃ na labhati, mahābodhito bījaṃ āharitvā jetavanadvāre ropessāmi, bhante’’ti. ‘‘Sādhu, ānanda, ropehi, evaṃ sante jetavane mama nibaddhavāso viya bhavissatī’’ti.
थेरो कोसलनरिन्दस्स अनाथपिण्डिकस्स विसाखादीनञ्च आरोचेत्वा जेतवनद्वारे बोधिरोपनट्ठाने आवाटं खणापेत्वा महामोग्गल्लानत्थेरं आह – ‘‘भन्ते, अहं जेतवनद्वारे बोधिं रोपेस्सामि, महाबोधितो मे बोधिपक्कं आहरथा’’ति। थेरो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा आकासेन बोधिमण्डं गन्त्वा वण्टा परिगलन्तं पक्कं भूमिं असम्पत्तमेव चीवरेन सम्पटिच्छित्वा गहेत्वा आनन्दत्थेरस्स अदासि। आनन्दत्थेरो ‘‘अज्ज बोधिं रोपेस्सामी’’ति कोसलराजादीनं आरोचेसि। राजा सायन्हसमये महन्तेन परिवारेन सब्बूपकरणानि गाहापेत्वा आगमि, तथा अनाथपिण्डिको विसाखा च अञ्ञो च सद्धो जनो। थेरो महाबोधिरोपनट्ठाने महन्तं सुवण्णकटाहं ठपेत्वा हेट्ठा छिद्दं कारेत्वा गन्धकललस्स पूरेत्वा ‘‘इदं बोधिपक्कं रोपेहि, महाराजा’’ति रञ्ञो अदासि। सो चिन्तेसि ‘‘रज्जं नाम न सब्बकालं अम्हाकं हत्थे तिट्ठति, इदं मया अनाथपिण्डिकेन रोपापेतुं वट्टती’’ति । सो तं बोधिपक्कं महासेट्ठिस्स हत्थे ठपेसि। अनाथपिण्डिको गन्धकललं वियूहित्वा तत्थ पातेसि। तस्मिं तस्स हत्थतो मुत्तमत्तेयेव सब्बेसं पस्सन्तानञ्ञेव नङ्गलसीसप्पमाणो बोधिखन्धो पण्णासहत्थुब्बेधो उट्ठहि, चतूसु दिसासु उद्धञ्चाति पञ्च महासाखा पण्णासहत्थाव निक्खमिंसु। इति सो तङ्खणञ्ञेव वनप्पतिजेट्ठको हुत्वा अट्ठासि। राजा अट्ठारसमत्ते सुवण्णरजतघटे गन्धोदकेन पूरेत्वा नीलुप्पलहत्थकादिपटिमण्डिते महाबोधिं परिक्खिपित्वा पुण्णघटे पटिपाटिया ठपेसि, सत्तरतनमयं वेदिकं कारेसि, सुवण्णमिस्सकं वालुकं ओकिरि, पाकारपरिक्खेपं कारेसि, सत्तरतनमयं द्वारकोट्ठकं कारेसि, सक्कारो महा अहोसि।
Thero kosalanarindassa anāthapiṇḍikassa visākhādīnañca ārocetvā jetavanadvāre bodhiropanaṭṭhāne āvāṭaṃ khaṇāpetvā mahāmoggallānattheraṃ āha – ‘‘bhante, ahaṃ jetavanadvāre bodhiṃ ropessāmi, mahābodhito me bodhipakkaṃ āharathā’’ti. Thero ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ākāsena bodhimaṇḍaṃ gantvā vaṇṭā parigalantaṃ pakkaṃ bhūmiṃ asampattameva cīvarena sampaṭicchitvā gahetvā ānandattherassa adāsi. Ānandatthero ‘‘ajja bodhiṃ ropessāmī’’ti kosalarājādīnaṃ ārocesi. Rājā sāyanhasamaye mahantena parivārena sabbūpakaraṇāni gāhāpetvā āgami, tathā anāthapiṇḍiko visākhā ca añño ca saddho jano. Thero mahābodhiropanaṭṭhāne mahantaṃ suvaṇṇakaṭāhaṃ ṭhapetvā heṭṭhā chiddaṃ kāretvā gandhakalalassa pūretvā ‘‘idaṃ bodhipakkaṃ ropehi, mahārājā’’ti rañño adāsi. So cintesi ‘‘rajjaṃ nāma na sabbakālaṃ amhākaṃ hatthe tiṭṭhati, idaṃ mayā anāthapiṇḍikena ropāpetuṃ vaṭṭatī’’ti . So taṃ bodhipakkaṃ mahāseṭṭhissa hatthe ṭhapesi. Anāthapiṇḍiko gandhakalalaṃ viyūhitvā tattha pātesi. Tasmiṃ tassa hatthato muttamatteyeva sabbesaṃ passantānaññeva naṅgalasīsappamāṇo bodhikhandho paṇṇāsahatthubbedho uṭṭhahi, catūsu disāsu uddhañcāti pañca mahāsākhā paṇṇāsahatthāva nikkhamiṃsu. Iti so taṅkhaṇaññeva vanappatijeṭṭhako hutvā aṭṭhāsi. Rājā aṭṭhārasamatte suvaṇṇarajataghaṭe gandhodakena pūretvā nīluppalahatthakādipaṭimaṇḍite mahābodhiṃ parikkhipitvā puṇṇaghaṭe paṭipāṭiyā ṭhapesi, sattaratanamayaṃ vedikaṃ kāresi, suvaṇṇamissakaṃ vālukaṃ okiri, pākāraparikkhepaṃ kāresi, sattaratanamayaṃ dvārakoṭṭhakaṃ kāresi, sakkāro mahā ahosi.
थेरो तथागतं उपसङ्कमित्वा ‘‘भन्ते, तुम्हेहि महाबोधिमूले समापन्नसमापत्तिं मया रोपितबोधिमूले निसीदित्वा महाजनस्स हितत्थाय समापज्जथा’’ति आह। ‘‘आनन्द, किं कथेसि, मयि महाबोधिमूले समापन्नसमापत्तिं समापज्जित्वा निसिन्ने अञ्ञो पदेसो धारेतुं न सक्कोती’’ति। ‘‘भन्ते, महाजनस्स हितत्थाय इमस्स भूमिप्पदेसस्स धुवनियामेन समापत्तिसुखेन तं बोधिमूलं परिभुञ्जथा’’ति। सत्था एकरत्तिं समापत्तिसुखेन परिभुञ्जि। थेरो कोसलराजादीनं कथेत्वा बोधिमहं नाम कारेसि। सोपि खो बोधिरुक्खो आनन्दत्थेरेन रोपितत्ता आनन्दबोधियेवाति पञ्ञायित्थ। तदा भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो आयस्मा आनन्दो धरन्तेयेव तथागते बोधिं रोपेत्वा महापूजं कारेसि , अहो महागुणो थेरो’’ति । सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपि आनन्दो सपरिवारेसु चतूसु महादीपेसु मनुस्से गहेत्वा बहुगन्धमालादीनि आहरित्वा महाबोधिमण्डे बोधिमहं कारेसियेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Thero tathāgataṃ upasaṅkamitvā ‘‘bhante, tumhehi mahābodhimūle samāpannasamāpattiṃ mayā ropitabodhimūle nisīditvā mahājanassa hitatthāya samāpajjathā’’ti āha. ‘‘Ānanda, kiṃ kathesi, mayi mahābodhimūle samāpannasamāpattiṃ samāpajjitvā nisinne añño padeso dhāretuṃ na sakkotī’’ti. ‘‘Bhante, mahājanassa hitatthāya imassa bhūmippadesassa dhuvaniyāmena samāpattisukhena taṃ bodhimūlaṃ paribhuñjathā’’ti. Satthā ekarattiṃ samāpattisukhena paribhuñji. Thero kosalarājādīnaṃ kathetvā bodhimahaṃ nāma kāresi. Sopi kho bodhirukkho ānandattherena ropitattā ānandabodhiyevāti paññāyittha. Tadā bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso āyasmā ānando dharanteyeva tathāgate bodhiṃ ropetvā mahāpūjaṃ kāresi , aho mahāguṇo thero’’ti . Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi ānando saparivāresu catūsu mahādīpesu manusse gahetvā bahugandhamālādīni āharitvā mahābodhimaṇḍe bodhimahaṃ kāresiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते कलिङ्गरट्ठे दन्तपुरनगरे कालिङ्गो नाम राजा रज्जं कारेसि। तस्स महाकालिङ्गो, चूळकालिङ्गोति द्वे पुत्ता अहेसुं। नेमित्तका ‘‘जेट्ठपुत्तो पितु अच्चयेन रज्जं कारेस्सति, कनिट्ठो पन इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा भिक्खाय चरिस्सति, पुत्तो पनस्स चक्कवत्ती भविस्सती’’ति ब्याकरिंसु। अपरभागे जेट्ठपुत्तो पितु अच्चयेन राजा अहोसि, कनिट्ठो पन उपराजा। सो ‘‘पुत्तो किर मे चक्कवत्ती भविस्सती’’ति पुत्तं निस्साय मानं अकासि। राजा असहन्तो ‘‘चूळकालिङ्गं गण्हा’’ति एकं अत्थचरकं आणापेसि। सो गन्त्वा ‘‘कुमार, राजा तं गण्हापेतुकामो, तव जीवितं रक्खाही’’ति आह। सो अत्तनो लञ्जनमुद्दिकञ्च सुखुमकम्बलञ्च खग्गञ्चाति इमानि तीणि अत्थचरकामच्चस्स दस्सेत्वा ‘‘इमाय सञ्ञाय मम पुत्तस्स रज्जं ददेय्याथा’’ति वत्वा अरञ्ञं पविसित्वा रमणीये भूमिभागे अस्समं कत्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा नदीतीरे वासं कप्पेसि।
Atīte kaliṅgaraṭṭhe dantapuranagare kāliṅgo nāma rājā rajjaṃ kāresi. Tassa mahākāliṅgo, cūḷakāliṅgoti dve puttā ahesuṃ. Nemittakā ‘‘jeṭṭhaputto pitu accayena rajjaṃ kāressati, kaniṭṭho pana isipabbajjaṃ pabbajitvā bhikkhāya carissati, putto panassa cakkavattī bhavissatī’’ti byākariṃsu. Aparabhāge jeṭṭhaputto pitu accayena rājā ahosi, kaniṭṭho pana uparājā. So ‘‘putto kira me cakkavattī bhavissatī’’ti puttaṃ nissāya mānaṃ akāsi. Rājā asahanto ‘‘cūḷakāliṅgaṃ gaṇhā’’ti ekaṃ atthacarakaṃ āṇāpesi. So gantvā ‘‘kumāra, rājā taṃ gaṇhāpetukāmo, tava jīvitaṃ rakkhāhī’’ti āha. So attano lañjanamuddikañca sukhumakambalañca khaggañcāti imāni tīṇi atthacarakāmaccassa dassetvā ‘‘imāya saññāya mama puttassa rajjaṃ dadeyyāthā’’ti vatvā araññaṃ pavisitvā ramaṇīye bhūmibhāge assamaṃ katvā isipabbajjaṃ pabbajitvā nadītīre vāsaṃ kappesi.
मद्दरट्ठेपि सागलनगरे मद्दरञ्ञो अग्गमहेसी धीतरं विजायि। तं नेमित्तका ‘‘अयं भिक्खं चरित्वा जीविकं कप्पेस्सति, पुत्तो पनस्सा चक्कवत्ती भविस्सती’’ति ब्याकरिंसु। सकलजम्बुदीपे राजानो तं पवत्तिं सुत्वा एकप्पहारेनेव आगन्त्वा सागलनगरं रुन्धिंसु। मद्दराजा चिन्तेसि ‘‘सचाहं इमं एकस्स दस्सामि, सेसराजानो कुज्झिस्सन्ति, मम धीतरं रक्खिस्सामी’’ति धीतरञ्च भरियञ्च गहेत्वा अञ्ञातकवेसेन पलायित्वा अरञ्ञं पविसित्वा चूळकालिङ्गकुमारस्स अस्समपदतो उपरिभागे अस्समं कत्वा पब्बजित्वा उञ्छाचरियाय जीविकं कप्पेन्तो तत्थ पटिवसति। मातापितरो ‘‘धीतरं रक्खिस्सामा’’ति तं अस्समपदे कत्वा फलाफलत्थाय गच्छन्ति। सा तेसं गतकाले नानापुप्फानि गहेत्वा पुप्फचुम्बटकं कत्वा गङ्गातीरे ठपितसोपानपन्ति विय जातो एको सुपुप्फितो अम्बरुक्खो अत्थि, तं अभिरुहित्वा कीळित्वा पुप्फचुम्बटकं उदके खिपि। तं एकदिवसं गङ्गायं न्हायन्तस्स चूळकालिङ्गकुमारस्स सीसे लग्गि। सो तं ओलोकेत्वा ‘‘इदं एकाय इत्थिया कतं, नो च खो महल्लिकाय, तरुणकुमारिकाय कतकम्मं, वीमंसिस्सामि ताव न’’न्ति किलेसवसेन उपरिगङ्गं गन्त्वा तस्सा अम्बरुक्खे निसीदित्वा मधुरेन सरेन गायन्तिया सद्दं सुत्वा रुक्खमूलं गन्त्वा तं दिस्वा ‘‘भद्दे, का नाम त्व’’न्ति आह। ‘‘मनुस्सित्थीहमस्मि सामी’’ति । ‘‘तेन हि ओतराही’’ति। ‘‘न सक्का सामि, अहं खत्तिया’’ति। ‘‘भद्दे, अहम्पि खत्तियोयेव, ओतराही’’ति। सामि, न वचनमत्तेनेव खत्तियो होति, यदिसि खत्तियो, खत्तियमायं कथेही’’ति। ते उभोपि अञ्ञमञ्ञं खत्तियमायं कथयिंसु। राजधीता ओतरि।
Maddaraṭṭhepi sāgalanagare maddarañño aggamahesī dhītaraṃ vijāyi. Taṃ nemittakā ‘‘ayaṃ bhikkhaṃ caritvā jīvikaṃ kappessati, putto panassā cakkavattī bhavissatī’’ti byākariṃsu. Sakalajambudīpe rājāno taṃ pavattiṃ sutvā ekappahāreneva āgantvā sāgalanagaraṃ rundhiṃsu. Maddarājā cintesi ‘‘sacāhaṃ imaṃ ekassa dassāmi, sesarājāno kujjhissanti, mama dhītaraṃ rakkhissāmī’’ti dhītarañca bhariyañca gahetvā aññātakavesena palāyitvā araññaṃ pavisitvā cūḷakāliṅgakumārassa assamapadato uparibhāge assamaṃ katvā pabbajitvā uñchācariyāya jīvikaṃ kappento tattha paṭivasati. Mātāpitaro ‘‘dhītaraṃ rakkhissāmā’’ti taṃ assamapade katvā phalāphalatthāya gacchanti. Sā tesaṃ gatakāle nānāpupphāni gahetvā pupphacumbaṭakaṃ katvā gaṅgātīre ṭhapitasopānapanti viya jāto eko supupphito ambarukkho atthi, taṃ abhiruhitvā kīḷitvā pupphacumbaṭakaṃ udake khipi. Taṃ ekadivasaṃ gaṅgāyaṃ nhāyantassa cūḷakāliṅgakumārassa sīse laggi. So taṃ oloketvā ‘‘idaṃ ekāya itthiyā kataṃ, no ca kho mahallikāya, taruṇakumārikāya katakammaṃ, vīmaṃsissāmi tāva na’’nti kilesavasena uparigaṅgaṃ gantvā tassā ambarukkhe nisīditvā madhurena sarena gāyantiyā saddaṃ sutvā rukkhamūlaṃ gantvā taṃ disvā ‘‘bhadde, kā nāma tva’’nti āha. ‘‘Manussitthīhamasmi sāmī’’ti . ‘‘Tena hi otarāhī’’ti. ‘‘Na sakkā sāmi, ahaṃ khattiyā’’ti. ‘‘Bhadde, ahampi khattiyoyeva, otarāhī’’ti. Sāmi, na vacanamatteneva khattiyo hoti, yadisi khattiyo, khattiyamāyaṃ kathehī’’ti. Te ubhopi aññamaññaṃ khattiyamāyaṃ kathayiṃsu. Rājadhītā otari.
ते अञ्ञमञ्ञं अज्झाचारं चरिंसु। सा मातापितूसु आगतेसु तस्स कालिङ्गराजपुत्तभावञ्चेव अरञ्ञं पविट्ठकारणञ्च वित्थारेन तेसं कथेसि। ते ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा तं तस्स अदंसु। तेसं पियसंवासेन वसन्तानं राजधीता गब्भं लभित्वा दसमासच्चयेन धञ्ञपुञ्ञलक्खणसम्पन्नं पुत्तं विजायि, ‘‘कालिङ्गो’’तिस्स नामं अकंसु। सो वयप्पत्तो पितु चेव अय्यकस्स च सन्तिके सब्बसिप्पानं निप्फत्तिं पापुणि। अथस्स पिता नक्खत्तयोगवसेन भातु मतभावं ञत्वा ‘‘तात, मा त्वं अरञ्ञे वस, पेत्तेय्यो ते महाकालिङ्गो कालकतो, त्वं दन्तपुरनगरं गन्त्वा कुलसन्तकं सकलरज्जं गण्हाही’’ति वत्वा अत्तना आनीतं मुद्दिकञ्च कम्बलञ्च खग्गञ्च दत्वा ‘‘तात, दन्तपुरनगरे असुकवीथियं अम्हाकं अत्थचरको अमच्चो अत्थि, तस्स गेहे सयनमज्झे ओतरित्वा इमानि तीणि रतनानि तस्स दस्सेत्वा मम पुत्तभावं आचिक्ख, सो तं रज्जे पतिट्ठापेस्सती’’ति उय्योजेसि। सो मातापितरो च अय्यकाय्यिके च वन्दित्वा पुञ्ञमहिद्धिया आकासेन गन्त्वा अमच्चस्स सयनपिट्ठेयेव ओतरित्वा ‘‘कोसि त्व’’न्ति पुट्ठो ‘‘चूळकालिङ्गस्स पुत्तोम्ही’’ति आचिक्खित्वा तानि रतनानि दस्सेसि। अमच्चो राजपरिसाय आरोचेसि। अमच्चा नगरं अलङ्कारापेत्वा तस्स सेतच्छत्तं उस्सापयिंसु।
Te aññamaññaṃ ajjhācāraṃ cariṃsu. Sā mātāpitūsu āgatesu tassa kāliṅgarājaputtabhāvañceva araññaṃ paviṭṭhakāraṇañca vitthārena tesaṃ kathesi. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā taṃ tassa adaṃsu. Tesaṃ piyasaṃvāsena vasantānaṃ rājadhītā gabbhaṃ labhitvā dasamāsaccayena dhaññapuññalakkhaṇasampannaṃ puttaṃ vijāyi, ‘‘kāliṅgo’’tissa nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto pitu ceva ayyakassa ca santike sabbasippānaṃ nipphattiṃ pāpuṇi. Athassa pitā nakkhattayogavasena bhātu matabhāvaṃ ñatvā ‘‘tāta, mā tvaṃ araññe vasa, petteyyo te mahākāliṅgo kālakato, tvaṃ dantapuranagaraṃ gantvā kulasantakaṃ sakalarajjaṃ gaṇhāhī’’ti vatvā attanā ānītaṃ muddikañca kambalañca khaggañca datvā ‘‘tāta, dantapuranagare asukavīthiyaṃ amhākaṃ atthacarako amacco atthi, tassa gehe sayanamajjhe otaritvā imāni tīṇi ratanāni tassa dassetvā mama puttabhāvaṃ ācikkha, so taṃ rajje patiṭṭhāpessatī’’ti uyyojesi. So mātāpitaro ca ayyakāyyike ca vanditvā puññamahiddhiyā ākāsena gantvā amaccassa sayanapiṭṭheyeva otaritvā ‘‘kosi tva’’nti puṭṭho ‘‘cūḷakāliṅgassa puttomhī’’ti ācikkhitvā tāni ratanāni dassesi. Amacco rājaparisāya ārocesi. Amaccā nagaraṃ alaṅkārāpetvā tassa setacchattaṃ ussāpayiṃsu.
अथस्स कालिङ्गभारद्वाजो नाम पुरोहितो तस्स दस चक्कवत्तिवत्तानि आचिक्खि। सो तं वत्तं पूरेसि। अथस्स पन्नरसउपोसथदिवसे चक्कदहतो चक्करतनं, उपोसथकुलतो हत्थिरतनं, वलाहककुलतो अस्सरतनं, वेपुल्लपब्बततो मणिरतनं आगमि, इत्थिरतनगहपतिरतनपरिणायकरतनानि पातुभवन्ति। सो सकलचक्कवाळगब्भे रज्जं गण्हित्वा एकदिवसञ्च छत्तिंसयोजनाय परिसाय परिवुतो सब्बसेतं केलासकूटपटिभागं हत्थिं आरुय्ह महन्तेन सिरिविलासेन मातापितूनं सन्तिकं पायासि। अथस्स सब्बबुद्धानं जयपल्लङ्कस्स पथवीनाभिभूतस्स महाबोधिमण्डस्स उपरिभागे नागो गन्तुं नासक्खि। राजा पुनप्पुनं चोदेसि, सो नासक्खियेव। तमत्थं पकासेन्तो सत्था पठमं गाथमाह –
Athassa kāliṅgabhāradvājo nāma purohito tassa dasa cakkavattivattāni ācikkhi. So taṃ vattaṃ pūresi. Athassa pannarasauposathadivase cakkadahato cakkaratanaṃ, uposathakulato hatthiratanaṃ, valāhakakulato assaratanaṃ, vepullapabbatato maṇiratanaṃ āgami, itthiratanagahapatiratanapariṇāyakaratanāni pātubhavanti. So sakalacakkavāḷagabbhe rajjaṃ gaṇhitvā ekadivasañca chattiṃsayojanāya parisāya parivuto sabbasetaṃ kelāsakūṭapaṭibhāgaṃ hatthiṃ āruyha mahantena sirivilāsena mātāpitūnaṃ santikaṃ pāyāsi. Athassa sabbabuddhānaṃ jayapallaṅkassa pathavīnābhibhūtassa mahābodhimaṇḍassa uparibhāge nāgo gantuṃ nāsakkhi. Rājā punappunaṃ codesi, so nāsakkhiyeva. Tamatthaṃ pakāsento satthā paṭhamaṃ gāthamāha –
६७.
67.
‘‘राजा कालिङ्गो चक्कवत्ति, धम्मेन पथविमनुसासं।
‘‘Rājā kāliṅgo cakkavatti, dhammena pathavimanusāsaṃ;
अगमा बोधिसमीपं, नागेन महानुभावेना’’ति॥
Agamā bodhisamīpaṃ, nāgena mahānubhāvenā’’ti.
अथ रञ्ञो पुरोहितो रञ्ञा सद्धिं गच्छन्तो ‘‘आकासे आवरणं नाम नत्थि, किं नु खो राजा हत्थिं पेसेतुं न सक्कोति , वीमंसिस्सामी’’ति आकासतो ओरुय्ह सब्बबुद्धानंयेव जयपल्लङ्कं पथवीनाभिमण्डलभूतं भूमिभागं पस्सि। तदा किर तत्थ अट्ठराजकरीसमत्ते ठाने केसमस्सुमत्तम्पि तिणं नाम नत्थि, रजतपट्टवण्णवालुका विप्पकिण्णा होन्ति, समन्ता तिणलतावनप्पतियो बोधिमण्डं पदक्खिणं कत्वा आवट्टेत्वा बोधिमण्डाभिमुखाव अट्ठंसु। ब्राह्मणो तं भूमिभागं ओलोकेत्वा ‘‘इदञ्हि सब्बबुद्धानं सब्बकिलेसविद्धंसनट्ठानं, इमस्स उपरिभागे सक्कादीहिपि न सक्का गन्तु’’न्ति चिन्तेत्वा कालिङ्गरञ्ञो सन्तिकं गन्त्वा बोधिमण्डस्स वण्णं कथेत्वा राजानं ‘‘ओतरा’’ति आह। तमत्थं पकासेन्तो सत्था इमा गाथा आह –
Atha rañño purohito raññā saddhiṃ gacchanto ‘‘ākāse āvaraṇaṃ nāma natthi, kiṃ nu kho rājā hatthiṃ pesetuṃ na sakkoti , vīmaṃsissāmī’’ti ākāsato oruyha sabbabuddhānaṃyeva jayapallaṅkaṃ pathavīnābhimaṇḍalabhūtaṃ bhūmibhāgaṃ passi. Tadā kira tattha aṭṭharājakarīsamatte ṭhāne kesamassumattampi tiṇaṃ nāma natthi, rajatapaṭṭavaṇṇavālukā vippakiṇṇā honti, samantā tiṇalatāvanappatiyo bodhimaṇḍaṃ padakkhiṇaṃ katvā āvaṭṭetvā bodhimaṇḍābhimukhāva aṭṭhaṃsu. Brāhmaṇo taṃ bhūmibhāgaṃ oloketvā ‘‘idañhi sabbabuddhānaṃ sabbakilesaviddhaṃsanaṭṭhānaṃ, imassa uparibhāge sakkādīhipi na sakkā gantu’’nti cintetvā kāliṅgarañño santikaṃ gantvā bodhimaṇḍassa vaṇṇaṃ kathetvā rājānaṃ ‘‘otarā’’ti āha. Tamatthaṃ pakāsento satthā imā gāthā āha –
६८.
68.
‘‘कालिङ्गो भारद्वाजो च, राजानं कालिङ्गं समणकोलञ्ञं।
‘‘Kāliṅgo bhāradvājo ca, rājānaṃ kāliṅgaṃ samaṇakolaññaṃ;
चक्कं वत्तयतो परिग्गहेत्वा, पञ्जली इदमवोच॥
Cakkaṃ vattayato pariggahetvā, pañjalī idamavoca.
६९.
69.
‘‘पच्चोरोह महाराज, भूमिभागो यथा समणुग्गतो।
‘‘Paccoroha mahārāja, bhūmibhāgo yathā samaṇuggato;
इध अनधिवरा बुद्धा, अभिसम्बुद्धा विरोचन्ति॥
Idha anadhivarā buddhā, abhisambuddhā virocanti.
७०.
70.
‘‘पदक्खिणतो आवट्टा, तिणलता अस्मिं भूमिभागस्मिं।
‘‘Padakkhiṇato āvaṭṭā, tiṇalatā asmiṃ bhūmibhāgasmiṃ;
पथविया नाभियं मण्डो, इति नो सुतं मन्ते महाराज॥
Pathaviyā nābhiyaṃ maṇḍo, iti no sutaṃ mante mahārāja.
७१.
71.
‘‘सागरपरियन्ताय, मेदिनिया सब्बभूतधरणिया।
‘‘Sāgarapariyantāya, mediniyā sabbabhūtadharaṇiyā;
पथविया अयं मण्डो, ओरोहित्वा नमो करोहि॥
Pathaviyā ayaṃ maṇḍo, orohitvā namo karohi.
७२.
72.
‘‘ये ते भवन्ति नागा च, अभिजाता च कुञ्जरा।
‘‘Ye te bhavanti nāgā ca, abhijātā ca kuñjarā;
एत्तावता पदेसं ते, नागा नेव मुपयन्ति॥
Ettāvatā padesaṃ te, nāgā neva mupayanti.
७३.
73.
‘‘अभिजातो नागो कामं, पेसेहि कुञ्जरं दन्तिं।
‘‘Abhijāto nāgo kāmaṃ, pesehi kuñjaraṃ dantiṃ;
एत्तावता पदेसो, सक्का नागेन मुपगन्तुं॥
Ettāvatā padeso, sakkā nāgena mupagantuṃ.
७४.
74.
‘‘तं सुत्वा राजा कालिङ्गो, वेय्यञ्जनिकवचो निसामेत्वा।
‘‘Taṃ sutvā rājā kāliṅgo, veyyañjanikavaco nisāmetvā;
सम्पेसेसि नागं ञस्साम, मयं यथिमस्सिदं वचनं॥
Sampesesi nāgaṃ ñassāma, mayaṃ yathimassidaṃ vacanaṃ.
७५.
75.
‘‘सम्पेसितो च रञ्ञा, नागो कोञ्चोव अभिनदित्वान।
‘‘Sampesito ca raññā, nāgo koñcova abhinaditvāna;
पटिसक्कित्वा निसीदि, गरुंव भारं असहमानो’’ति॥
Paṭisakkitvā nisīdi, garuṃva bhāraṃ asahamāno’’ti.
तत्थ समणकोलञ्ञन्ति तापसानं पुत्तं। चक्कं वत्तयतोति चक्कं वत्तयमानं, चक्कवत्तिन्ति अत्थो। परिग्गहेत्वाति भूमिभागं वीमंसित्वा। समणुग्गतोति सब्बबुद्धेहि वण्णितो। अनधिवराति अतुल्या अप्पमेय्या। विरोचन्तीति विहतसब्बकिलेसन्धकारा तरुणसूरिया विय इध निसिन्ना विरोचन्ति। तिणलताति तिणानि च लतायो च। मण्डोति चतुनहुताधिकद्वियोजनसतसहस्सबहलाय पथविया मण्डो सारो नाभिभूतो अचलट्ठानं, कप्पे सण्ठहन्ते पठमं सण्ठहति, विनस्सन्ते पच्छा विनस्सति। इति नो सुतन्ति एवं अम्हेहि लक्खणमन्तवसेन सुतं। ओरोहित्वाति आकासतो ओतरित्वा इमस्स सब्बबुद्धानं किलेसविद्धंसनट्ठानस्स नमो करोहि, पूजासक्कारं करोहि।
Tattha samaṇakolaññanti tāpasānaṃ puttaṃ. Cakkaṃ vattayatoti cakkaṃ vattayamānaṃ, cakkavattinti attho. Pariggahetvāti bhūmibhāgaṃ vīmaṃsitvā. Samaṇuggatoti sabbabuddhehi vaṇṇito. Anadhivarāti atulyā appameyyā. Virocantīti vihatasabbakilesandhakārā taruṇasūriyā viya idha nisinnā virocanti. Tiṇalatāti tiṇāni ca latāyo ca. Maṇḍoti catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalāya pathaviyā maṇḍo sāro nābhibhūto acalaṭṭhānaṃ, kappe saṇṭhahante paṭhamaṃ saṇṭhahati, vinassante pacchā vinassati. Iti no sutanti evaṃ amhehi lakkhaṇamantavasena sutaṃ. Orohitvāti ākāsato otaritvā imassa sabbabuddhānaṃ kilesaviddhaṃsanaṭṭhānassa namo karohi, pūjāsakkāraṃ karohi.
ये तेति ये चक्कवत्तिरञ्ञो हत्थिरतनसङ्खाता उपोसथकुले निब्बत्तनागा। एत्तावताति सब्बेपि ते एत्तकं पदेसं नेव उपयन्ति, कोट्टियमानापि न उपगच्छन्तियेव। अभिजातोति गोचरियादीनि अट्ठ हत्थिकुलानि अभिभवित्वा अतिक्कमित्वा उपोसथकुले जातो। कुञ्जरन्ति उत्तमं। एत्तावताति एत्तको पदेसो सक्का एतेन नागेन उपगन्तुं, इतो उत्तरि न सक्का, अभिकङ्खन्तो वजिरङ्कुसेन सञ्ञं दत्वा पेसेहीति। वेय्यञ्जनिकवचो निसामेत्वाति भिक्खवे, सो राजा तस्स लक्खणपाठकस्स वेय्यञ्जनिकस्स कालिङ्गभारद्वाजस्स वचो निसामेत्वा उपधारेत्वा ‘‘ञस्साम मयं यथा इमस्स वचनं यदि वा सच्चं यदि वा अलिक’’न्ति वीमंसन्तो नागं पेसेसीति अत्थो। कोञ्चोव अभिनदित्वानाति भिक्खवे, सो नागो तेन रञ्ञा वजिरङ्कुसेन चोदेत्वा पेसितो कोञ्चसकुणो विय नदित्वा पटिसक्कित्वा सोण्डं उक्खिपित्वा गीवं उन्नामेत्वा गरुं भारं वहितुं असक्कोन्तो विय आकासेयेव निसीदि।
Ye teti ye cakkavattirañño hatthiratanasaṅkhātā uposathakule nibbattanāgā. Ettāvatāti sabbepi te ettakaṃ padesaṃ neva upayanti, koṭṭiyamānāpi na upagacchantiyeva. Abhijātoti gocariyādīni aṭṭha hatthikulāni abhibhavitvā atikkamitvā uposathakule jāto. Kuñjaranti uttamaṃ. Ettāvatāti ettako padeso sakkā etena nāgena upagantuṃ, ito uttari na sakkā, abhikaṅkhanto vajiraṅkusena saññaṃ datvā pesehīti. Veyyañjanikavaco nisāmetvāti bhikkhave, so rājā tassa lakkhaṇapāṭhakassa veyyañjanikassa kāliṅgabhāradvājassa vaco nisāmetvā upadhāretvā ‘‘ñassāma mayaṃ yathā imassa vacanaṃ yadi vā saccaṃ yadi vā alika’’nti vīmaṃsanto nāgaṃ pesesīti attho. Koñcova abhinaditvānāti bhikkhave, so nāgo tena raññā vajiraṅkusena codetvā pesito koñcasakuṇo viya naditvā paṭisakkitvā soṇḍaṃ ukkhipitvā gīvaṃ unnāmetvā garuṃ bhāraṃ vahituṃ asakkonto viya ākāseyeva nisīdi.
सो तेन पुनप्पुनं विज्झियमानो वेदनं सहितुं असक्कोन्तो कालमकासि। राजा पनस्स मतभावं अजानन्तो पिट्ठे निसिन्नोव अहोसि। कालिङ्गभारद्वाजो ‘‘महाराज, तव नागो निरुद्धो, अञ्ञं हत्थिं सङ्कमा’’ति आह। तमत्थं पकासेन्तो सत्था दसमं गाथमाह –
So tena punappunaṃ vijjhiyamāno vedanaṃ sahituṃ asakkonto kālamakāsi. Rājā panassa matabhāvaṃ ajānanto piṭṭhe nisinnova ahosi. Kāliṅgabhāradvājo ‘‘mahārāja, tava nāgo niruddho, aññaṃ hatthiṃ saṅkamā’’ti āha. Tamatthaṃ pakāsento satthā dasamaṃ gāthamāha –
७६.
76.
‘‘कालिङ्गभारद्वाजो , नागं खीणायुकं विदित्वान।
‘‘Kāliṅgabhāradvājo , nāgaṃ khīṇāyukaṃ viditvāna;
राजानं कालिङ्गं, तरमानो अज्झभासित्थ।
Rājānaṃ kāliṅgaṃ, taramāno ajjhabhāsittha;
अञ्ञं सङ्कम नागं, नागो खीणायुको महाराजा’’ति॥
Aññaṃ saṅkama nāgaṃ, nāgo khīṇāyuko mahārājā’’ti.
तत्थ नागो खीणायुकोति नागो ते जीवितक्खयं पत्तो, यं किञ्चि करोन्तेन न सक्का पिट्ठे निसिन्नेन बोधिमण्डमत्थकेन गन्तुं। अञ्ञं नागं सङ्कमाति रञ्ञो पुञ्ञिद्धिबलेन अञ्ञो नागो उपोसथकुलतो आगन्त्वा पिट्ठिं उपनामेसि।
Tattha nāgo khīṇāyukoti nāgo te jīvitakkhayaṃ patto, yaṃ kiñci karontena na sakkā piṭṭhe nisinnena bodhimaṇḍamatthakena gantuṃ. Aññaṃ nāgaṃ saṅkamāti rañño puññiddhibalena añño nāgo uposathakulato āgantvā piṭṭhiṃ upanāmesi.
राजा तस्स पिट्ठियं निसीदि। तस्मिं खणे मतहत्थी भूमियं पति। तमत्थं पकासेन्तो सत्था इतरं गाथमाह –
Rājā tassa piṭṭhiyaṃ nisīdi. Tasmiṃ khaṇe matahatthī bhūmiyaṃ pati. Tamatthaṃ pakāsento satthā itaraṃ gāthamāha –
७७.
77.
‘‘तं सुत्वा कालिङ्गो, तरमानो सङ्कमी नागं।
‘‘Taṃ sutvā kāliṅgo, taramāno saṅkamī nāgaṃ;
सङ्कन्तेव रञ्ञे नागो, तत्थेव पति भुम्या।
Saṅkanteva raññe nāgo, tattheva pati bhumyā;
वेय्यञ्जनिकवचो, यथा तथा अहु नागो’’ति॥
Veyyañjanikavaco, yathā tathā ahu nāgo’’ti.
अथ राजा आकासतो ओरुय्ह बोधिमण्डं ओलोकेत्वा पाटिहारियं दिस्वा भारद्वाजस्स थुतिं करोन्तो आह –
Atha rājā ākāsato oruyha bodhimaṇḍaṃ oloketvā pāṭihāriyaṃ disvā bhāradvājassa thutiṃ karonto āha –
७८.
78.
‘‘कालिङ्गो राजा कालिङ्गं, ब्राह्मणं एतदवोच।
‘‘Kāliṅgo rājā kāliṅgaṃ, brāhmaṇaṃ etadavoca;
त्वमेव असि सम्बुद्धो, सब्बञ्ञू सब्बदस्सावी’’ति॥
Tvameva asi sambuddho, sabbaññū sabbadassāvī’’ti.
ब्राह्मणो तं अनधिवासेन्तो अत्तानं नीचट्ठाने ठपेत्वा बुद्धेयेव उक्खिपित्वा वण्णेसि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था इमा गाथा अभासि –
Brāhmaṇo taṃ anadhivāsento attānaṃ nīcaṭṭhāne ṭhapetvā buddheyeva ukkhipitvā vaṇṇesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā imā gāthā abhāsi –
७९.
79.
‘‘तं अनधिवासेन्तो कालिङ्ग, ब्राह्मणो इदमवोच।
‘‘Taṃ anadhivāsento kāliṅga, brāhmaṇo idamavoca;
वेय्यञ्जनिका हि मयं, बुद्धा सब्बञ्ञुनो महाराज॥
Veyyañjanikā hi mayaṃ, buddhā sabbaññuno mahārāja.
८०.
80.
‘‘सब्बञ्ञू सब्बविदू च, बुद्धा न लक्खणेन जानन्ति।
‘‘Sabbaññū sabbavidū ca, buddhā na lakkhaṇena jānanti;
आगमबलसा हि मयं, बुद्धा सब्बं पजानन्ती’’ति॥
Āgamabalasā hi mayaṃ, buddhā sabbaṃ pajānantī’’ti.
तत्थ वेय्यञ्जनिकाति महाराज, मयं ब्यञ्जनं दिस्वा ब्याकरणसमत्था सुतबुद्धा नाम, बुद्धा पन सब्बञ्ञू सब्बविदू। बुद्धा हि अतीतादिभेदं सब्बं जानन्ति चेव पस्सन्ति च, सब्बञ्ञुतञ्ञाणेन ते सब्बं जानन्ति, न लक्खणेन। मयं पन आगमबलसा अत्तनो सिप्पबलेनेव जानाम, तञ्च एकदेसमेव, बुद्धा पन सब्बं पजानन्तीति।
Tattha veyyañjanikāti mahārāja, mayaṃ byañjanaṃ disvā byākaraṇasamatthā sutabuddhā nāma, buddhā pana sabbaññū sabbavidū. Buddhā hi atītādibhedaṃ sabbaṃ jānanti ceva passanti ca, sabbaññutaññāṇena te sabbaṃ jānanti, na lakkhaṇena. Mayaṃ pana āgamabalasā attano sippabaleneva jānāma, tañca ekadesameva, buddhā pana sabbaṃ pajānantīti.
राजा बुद्धगुणे सुत्वा सोमनस्सप्पत्तो हुत्वा सकलचक्कवाळवासिकेहि बहुगन्धमालं आहरापेत्वा महाबोधिमण्डे सत्ताहं वसित्वा महाबोधिपूजं कारेसि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था इमं गाथाद्वयमाह –
Rājā buddhaguṇe sutvā somanassappatto hutvā sakalacakkavāḷavāsikehi bahugandhamālaṃ āharāpetvā mahābodhimaṇḍe sattāhaṃ vasitvā mahābodhipūjaṃ kāresi. Tamatthaṃ pakāsento satthā imaṃ gāthādvayamāha –
८१.
81.
‘‘महयित्वा सम्बोधिं, नानातुरियेहि वज्जमानेहि।
‘‘Mahayitvā sambodhiṃ, nānāturiyehi vajjamānehi;
मालाविलेपनं अभिहरित्वा, अथ राजा मनुपायासि॥
Mālāvilepanaṃ abhiharitvā, atha rājā manupāyāsi.
८२.
82.
‘‘सट्ठि वाहसहस्सानि, पुप्फानं सन्निपातयि।
‘‘Saṭṭhi vāhasahassāni, pupphānaṃ sannipātayi;
पूजेसि राजा कालिङ्गो, बोधिमण्डमनुत्तर’’न्ति॥
Pūjesi rājā kāliṅgo, bodhimaṇḍamanuttara’’nti.
तत्थ मनुपायासीति मातापितूनं सन्तिकं अगमासि। सो महाबोधिमण्डे अट्ठारसहत्थं सुवण्णत्थम्भं उस्सापेसि। तस्स सत्तरतनमया वेदिका कारेसि, रतनमिस्सकं वालुकं ओकिरापेत्वा पाकारपरिक्खित्तं कारेसि, सत्तरतनमयं द्वारकोट्ठकं कारेसि, देवसिकं पुप्फानं सट्ठिवाहसहस्सानि सन्निपातयि, एवं बोधिमण्डं पूजेसि। पाळियं पन ‘‘सट्ठि वाहसहस्सानि पुप्फान’’न्ति एत्तकमेव आगतं।
Tattha manupāyāsīti mātāpitūnaṃ santikaṃ agamāsi. So mahābodhimaṇḍe aṭṭhārasahatthaṃ suvaṇṇatthambhaṃ ussāpesi. Tassa sattaratanamayā vedikā kāresi, ratanamissakaṃ vālukaṃ okirāpetvā pākāraparikkhittaṃ kāresi, sattaratanamayaṃ dvārakoṭṭhakaṃ kāresi, devasikaṃ pupphānaṃ saṭṭhivāhasahassāni sannipātayi, evaṃ bodhimaṇḍaṃ pūjesi. Pāḷiyaṃ pana ‘‘saṭṭhi vāhasahassāni pupphāna’’nti ettakameva āgataṃ.
एवं महाबोधिपूजं कत्वा मातापितरो अय्यकाय्यिके च आदाय दन्तपुरमेव आनेत्वा दानादीनि पुञ्ञानि कत्वा तावतिंसभवने निब्बत्ति।
Evaṃ mahābodhipūjaṃ katvā mātāpitaro ayyakāyyike ca ādāya dantapurameva ānetvā dānādīni puññāni katvā tāvatiṃsabhavane nibbatti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपि आनन्दो बोधिपूजं कारेसियेवा’’ति वत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा माणवककालिङ्गो आनन्दो अहोसि, कालिङ्गभारद्वाजो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi ānando bodhipūjaṃ kāresiyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā māṇavakakāliṅgo ānando ahosi, kāliṅgabhāradvājo pana ahameva ahosi’’nti.
कालिङ्गबोधिजातकवण्णना छट्ठा।
Kāliṅgabodhijātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४७९. कालिङ्गबोधिजातकं • 479. Kāliṅgabodhijātakaṃ
