| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
३. कल्याणवग्गो
3. Kalyāṇavaggo
[१७१] १. कल्याणधम्मजातकवण्णना
[171] 1. Kalyāṇadhammajātakavaṇṇanā
कल्याणधम्मोति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं बधिरसस्सुं आरब्भ कथेसि। सावत्थियञ्हि एको कुटुम्बिको सद्धो पसन्नो तिसरणगतो पञ्चसीलेन समन्नागतो। सो एकदिवसं बहूनि सप्पिआदीनि भेसज्जानि चेव पुप्फगन्धवत्थादीनि च गहेत्वा ‘‘जेतवने सत्थु सन्तिके धम्मं सोस्सामी’’ति अगमासि। तस्स तत्थ गतकाले सस्सु खादनीयभोजनीयं गहेत्वा धीतरं दट्ठुकामा तं गेहं अगमासि, सा च थोकं बधिरधातुका होति। सा धीतरा सद्धिं भुत्तभोजना भत्तसम्मदं विनोदयमाना धीतरं पुच्छि – ‘‘किं, अम्म, भत्ता ते सम्मोदमानो अविवदमानो पियसंवासं वसती’’ति। ‘‘किं, अम्म, कथेथ यादिसो तुम्हाकं जामाता सीलेन चेव आचारसम्पदाय च, तादिसो पब्बजितोपि दुल्लभो’’ति। उपासिका धीतु वचनं साधुकं असल्लक्खेत्वा ‘‘पब्बजितो’’ति पदमेव गहेत्वा ‘‘अम्म, कस्मा ते भत्ता पब्बजितो’’ति महासद्दं अकासि। तं सुत्वा सकलगेहवासिनो ‘‘अम्हाकं किर कुटुम्बिको पब्बजितो’’ति विरविंसु। तेसं सद्दं सुत्वा द्वारेन सञ्चरन्ता ‘‘किं नाम किरेत’’न्ति पुच्छिंसु। ‘‘इमस्मिं किर गेहे कुटुम्बिको पब्बजितो’’ति। सोपि खो कुटुम्बिको दसबलस्स धम्मं सुत्वा विहारा निक्खम्म नगरं पाविसि।
Kalyāṇadhammoti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ badhirasassuṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyañhi eko kuṭumbiko saddho pasanno tisaraṇagato pañcasīlena samannāgato. So ekadivasaṃ bahūni sappiādīni bhesajjāni ceva pupphagandhavatthādīni ca gahetvā ‘‘jetavane satthu santike dhammaṃ sossāmī’’ti agamāsi. Tassa tattha gatakāle sassu khādanīyabhojanīyaṃ gahetvā dhītaraṃ daṭṭhukāmā taṃ gehaṃ agamāsi, sā ca thokaṃ badhiradhātukā hoti. Sā dhītarā saddhiṃ bhuttabhojanā bhattasammadaṃ vinodayamānā dhītaraṃ pucchi – ‘‘kiṃ, amma, bhattā te sammodamāno avivadamāno piyasaṃvāsaṃ vasatī’’ti. ‘‘Kiṃ, amma, kathetha yādiso tumhākaṃ jāmātā sīlena ceva ācārasampadāya ca, tādiso pabbajitopi dullabho’’ti. Upāsikā dhītu vacanaṃ sādhukaṃ asallakkhetvā ‘‘pabbajito’’ti padameva gahetvā ‘‘amma, kasmā te bhattā pabbajito’’ti mahāsaddaṃ akāsi. Taṃ sutvā sakalagehavāsino ‘‘amhākaṃ kira kuṭumbiko pabbajito’’ti viraviṃsu. Tesaṃ saddaṃ sutvā dvārena sañcarantā ‘‘kiṃ nāma kireta’’nti pucchiṃsu. ‘‘Imasmiṃ kira gehe kuṭumbiko pabbajito’’ti. Sopi kho kuṭumbiko dasabalassa dhammaṃ sutvā vihārā nikkhamma nagaraṃ pāvisi.
अथ नं अन्तरामग्गेयेव एको पुरिसो दिस्वा ‘‘सम्म, त्वं किर पब्बजितोति तव गेहे पुत्तदारपरिजनो परिदेवती’’ति आह। अथस्स एतदहोसि – ‘‘अयं अपब्बजितमेव किर मं ‘पब्बजितो’ति वदति, उप्पन्नो खो पन मे कल्याणसद्दो न अन्तरधापेतब्बो, अज्जेव मया पब्बजितुं वट्टती’’ति ततोव निवत्तित्वा सत्थु सन्तिकं गन्त्वा ‘‘किं नु खो, उपासक, इदानेव बुद्धुपट्ठानं कत्वा गन्त्वा इदानेव पच्चागतोसी’’ति वुत्ते तमत्थं आरोचेत्वा ‘‘भन्ते, कल्याणसद्दो नाम उप्पन्नो न अन्तरधापेतुं वट्टति, तस्मा पब्बजितुकामो हुत्वा आगतोम्ही’’ति आह। सो पब्बज्जञ्च उपसम्पदञ्च लभित्वा सम्मा पटिपन्नो नचिरस्सेव अरहत्तं पापुणि। इदं किर कारणं भिक्खुसङ्घे पाकटं जातं। अथेकदिवसं धम्मसभायं भिक्खू कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, असुको नाम कुटुम्बिको ‘उप्पन्नो कल्याणसद्दो न अन्तरधापेतब्बो’ति पब्बजित्वा इदानि अरहत्तं पत्तो’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘भिक्खवे, पोराणकपण्डितापि ‘उप्पन्नो कल्याणसद्दो विराधेतुं न वट्टती’ति पब्बजिंसुयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Atha naṃ antarāmaggeyeva eko puriso disvā ‘‘samma, tvaṃ kira pabbajitoti tava gehe puttadāraparijano paridevatī’’ti āha. Athassa etadahosi – ‘‘ayaṃ apabbajitameva kira maṃ ‘pabbajito’ti vadati, uppanno kho pana me kalyāṇasaddo na antaradhāpetabbo, ajjeva mayā pabbajituṃ vaṭṭatī’’ti tatova nivattitvā satthu santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ nu kho, upāsaka, idāneva buddhupaṭṭhānaṃ katvā gantvā idāneva paccāgatosī’’ti vutte tamatthaṃ ārocetvā ‘‘bhante, kalyāṇasaddo nāma uppanno na antaradhāpetuṃ vaṭṭati, tasmā pabbajitukāmo hutvā āgatomhī’’ti āha. So pabbajjañca upasampadañca labhitvā sammā paṭipanno nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Idaṃ kira kāraṇaṃ bhikkhusaṅghe pākaṭaṃ jātaṃ. Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, asuko nāma kuṭumbiko ‘uppanno kalyāṇasaddo na antaradhāpetabbo’ti pabbajitvā idāni arahattaṃ patto’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘bhikkhave, porāṇakapaṇḍitāpi ‘uppanno kalyāṇasaddo virādhetuṃ na vaṭṭatī’ti pabbajiṃsuyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो सेट्ठिकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो पितु अच्चयेन सेट्ठिट्ठानं पापुणि। सो एकदिवसं निवेसना निक्खमित्वा राजुपट्ठानं अगमासि। अथस्स सस्सु ‘‘धीतरं पस्सिस्सामी’’ति तं गेहं अगमासि, सा थोकं बधिरधातुकाति सब्बं पच्चुप्पन्नवत्थुसदिसमेव। तं पन राजुपट्ठानं गन्त्वा अत्तनो घरं आगच्छन्तं दिस्वा एको पुरिसो ‘‘तुम्हे किर पब्बजिताति तुम्हाकं गेहे महापरिदेवो पवत्तती’’ति आह। बोधिसत्तो ‘‘उप्पन्नो कल्याणसद्दो नाम न अन्तरधापेतुं वट्टती’’ति ततोव निवत्तित्वा रञ्ञो सन्तिकं गन्त्वा ‘‘किं, महासेट्ठि, इदानेव गन्त्वा पुन आगतोसी’’ति वुत्ते ‘‘देव, गेहजनो किर मं अपब्बजितमेव ‘पब्बजितो’ति वत्वा परिदेवति, उप्पन्नो खो पन कल्याणसद्दो न अन्तरधापेतब्बो, पब्बजिस्सामहं, पब्बज्जं मे अनुजानाही’’ति एतमत्थं पकासेतुं इमा गाथा आह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto seṭṭhikule nibbattitvā vayappatto pitu accayena seṭṭhiṭṭhānaṃ pāpuṇi. So ekadivasaṃ nivesanā nikkhamitvā rājupaṭṭhānaṃ agamāsi. Athassa sassu ‘‘dhītaraṃ passissāmī’’ti taṃ gehaṃ agamāsi, sā thokaṃ badhiradhātukāti sabbaṃ paccuppannavatthusadisameva. Taṃ pana rājupaṭṭhānaṃ gantvā attano gharaṃ āgacchantaṃ disvā eko puriso ‘‘tumhe kira pabbajitāti tumhākaṃ gehe mahāparidevo pavattatī’’ti āha. Bodhisatto ‘‘uppanno kalyāṇasaddo nāma na antaradhāpetuṃ vaṭṭatī’’ti tatova nivattitvā rañño santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ, mahāseṭṭhi, idāneva gantvā puna āgatosī’’ti vutte ‘‘deva, gehajano kira maṃ apabbajitameva ‘pabbajito’ti vatvā paridevati, uppanno kho pana kalyāṇasaddo na antaradhāpetabbo, pabbajissāmahaṃ, pabbajjaṃ me anujānāhī’’ti etamatthaṃ pakāsetuṃ imā gāthā āha –
४१.
41.
‘‘कल्याणधम्मोति यदा जनिन्द, लोके समञ्ञं अनुपापुणाति।
‘‘Kalyāṇadhammoti yadā janinda, loke samaññaṃ anupāpuṇāti;
तस्मा न हिय्येथ नरो सपञ्ञो, हिरियापि सन्तो घुरमादियन्ति॥
Tasmā na hiyyetha naro sapañño, hiriyāpi santo ghuramādiyanti.
४२.
42.
‘‘सायं समञ्ञा इध मज्ज पत्ता, कल्याणधम्मोति जनिन्द लोके।
‘‘Sāyaṃ samaññā idha majja pattā, kalyāṇadhammoti janinda loke;
ताहं समेक्खं इध पब्बजिस्सं, न हि मत्थि छन्दो इध कामभोगे’’ति॥
Tāhaṃ samekkhaṃ idha pabbajissaṃ, na hi matthi chando idha kāmabhoge’’ti.
तत्थ कल्याणधम्मोति सुन्दरधम्मो। समञ्ञं अनुपापुणातीति यदा सीलवा कल्याणधम्मो पब्बजितोति इदं पञ्ञत्तिवोहारं पापुणाति। तस्मा न हिय्येथाति ततो सामञ्ञतो न परिहायेथ। हिरियापि सन्तो धुरमादियन्तीति, महाराज, सप्पुरिसा नाम अज्झत्तसमुट्ठिताय हिरिया बहिद्धसमुट्ठितेन ओत्तप्पेनपि एतं पब्बजितधुरं गण्हन्ति। इध मज्ज पत्ताति इध मया अज्ज पत्ता। ताहं समेक्खन्ति तं अहं गुणवसेन लद्धसमञ्ञं समेक्खन्तो पस्सन्तो। न हि मत्थि छन्दोति न हि मे अत्थि छन्दो। इध कामभोगेति इमस्मिं लोके किलेसकामवत्थुकामपरिभोगेहि।
Tattha kalyāṇadhammoti sundaradhammo. Samaññaṃ anupāpuṇātīti yadā sīlavā kalyāṇadhammo pabbajitoti idaṃ paññattivohāraṃ pāpuṇāti. Tasmā na hiyyethāti tato sāmaññato na parihāyetha. Hiriyāpi santo dhuramādiyantīti, mahārāja, sappurisā nāma ajjhattasamuṭṭhitāya hiriyā bahiddhasamuṭṭhitena ottappenapi etaṃ pabbajitadhuraṃ gaṇhanti. Idha majja pattāti idha mayā ajja pattā. Tāhaṃ samekkhanti taṃ ahaṃ guṇavasena laddhasamaññaṃ samekkhanto passanto. Na hi matthi chandoti na hi me atthi chando. Idha kāmabhogeti imasmiṃ loke kilesakāmavatthukāmaparibhogehi.
बोधिसत्तो एवं वत्वा राजानं पब्बज्जं अनुजानापेत्वा हिमवन्तपदेसं गन्त्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा अभिञ्ञा च समापत्तियो च निब्बत्तेत्वा ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि।
Bodhisatto evaṃ vatvā rājānaṃ pabbajjaṃ anujānāpetvā himavantapadesaṃ gantvā isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā brahmalokaparāyaṇo ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा राजा आनन्दो अहोसि, बाराणसिसेट्ठि पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā rājā ānando ahosi, bārāṇasiseṭṭhi pana ahameva ahosi’’nti.
कल्याणधम्मजातकवण्णना पठमा।
Kalyāṇadhammajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १७१. कल्याणधम्मजातकं • 171. Kalyāṇadhammajātakaṃ
