| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
८. कल्याणमित्तसुत्तवण्णना
8. Kalyāṇamittasuttavaṇṇanā
१२९. अट्ठमे सो च खो कल्याणमित्तस्साति सो चायं धम्मो कल्याणमित्तस्सेव स्वाक्खातो नाम होति, न पापमित्तस्साति। किञ्चापि हि धम्मो सब्बेसम्पि स्वाक्खातोव, कल्याणमित्तस्स पन सुस्सूसन्तस्स सद्दहन्तस्स अत्थं पूरेति भेसज्जं विय वळञ्जन्तस्स न इतरस्साति। तेनेतं वुत्तं। धम्मोति चेत्थ देसनाधम्मो वेदितब्बो।
129. Aṭṭhame so ca kho kalyāṇamittassāti so cāyaṃ dhammo kalyāṇamittasseva svākkhāto nāma hoti, na pāpamittassāti. Kiñcāpi hi dhammo sabbesampi svākkhātova, kalyāṇamittassa pana sussūsantassa saddahantassa atthaṃ pūreti bhesajjaṃ viya vaḷañjantassa na itarassāti. Tenetaṃ vuttaṃ. Dhammoti cettha desanādhammo veditabbo.
उपड्ढमिदन्ति थेरो किर रहोगतो चिन्तेसि – ‘‘अयं समणधम्मो नाम ओवादके अनुसासके कल्याणमित्ते सति पच्चत्तपुरिसकारे ठितस्स सम्पज्जति, उपड्ढं कल्याणमित्ततो होति, उपड्ढं पच्चत्तपुरिसकारतो’’ति। अथस्स एतदहोसि – ‘‘अहं पदेसञाणे ठितो निप्पदेसं चिन्तेतुं न सक्कोमि, सत्थारं पुच्छित्वा निक्कङ्खो भविस्सामी’’ति। तस्मा सत्थारं उपसङ्कमित्वा एवमाह। ब्रह्मचरियस्साति अरियमग्गस्स। यदिदं कल्याणमित्तताति या एसा कल्याणमित्तता नाम, सा उपड्ढं, ततो उपड्ढं आगच्छतीति अत्थो। इति थेरेन ‘‘उपड्ढुपड्ढा सम्मादिट्ठिआदयो कल्याणमित्ततो आगच्छन्ति, उपड्ढुपड्ढा पच्चत्तपुरिसकारतो’’ति वुत्तं। किञ्चापि थेरस्स अयं मनोरथो, यथा पन बहूहि सिलाथम्भे उस्सापिते, ‘‘एत्तकं ठानं असुकेन उस्सापितं, एत्तकं असुकेना’’ति विनिब्भोगो नत्थि, यथा च मातापितरो निस्साय उप्पन्नेसु पुत्तेसु ‘‘एत्तकं मातितो निब्बत्तं, एत्तकं पितितो’’ति विनिब्भोगो नत्थि, एवं इधापि अविनिब्भोगधम्मो हेस, ‘‘एत्तकं सम्मादिट्ठिआदीनं कल्याणमित्ततो निब्बत्तं, एत्तकं पच्चत्तपुरिसकारतो’’ति न सक्का लद्धुं, कल्याणमित्तताय पन उपड्ढगुणो लब्भतीति थेरस्स अज्झासयेन उपड्ढं नाम जातं, सकलगुणो पटिलब्भतीति भगवतो अज्झासयेन सकलं नाम जातं। कल्याणमित्तताति चेतं पुब्बभागपटिलाभङ्गं नामाति गहितं। अत्थतो कल्याणमित्तं निस्साय लद्धा सीलसमाधिविपस्सनावसेन चत्तारो खन्धा। सङ्खारक्खन्धोतिपि वदन्तियेव।
Upaḍḍhamidanti thero kira rahogato cintesi – ‘‘ayaṃ samaṇadhammo nāma ovādake anusāsake kalyāṇamitte sati paccattapurisakāre ṭhitassa sampajjati, upaḍḍhaṃ kalyāṇamittato hoti, upaḍḍhaṃ paccattapurisakārato’’ti. Athassa etadahosi – ‘‘ahaṃ padesañāṇe ṭhito nippadesaṃ cintetuṃ na sakkomi, satthāraṃ pucchitvā nikkaṅkho bhavissāmī’’ti. Tasmā satthāraṃ upasaṅkamitvā evamāha. Brahmacariyassāti ariyamaggassa. Yadidaṃ kalyāṇamittatāti yā esā kalyāṇamittatā nāma, sā upaḍḍhaṃ, tato upaḍḍhaṃ āgacchatīti attho. Iti therena ‘‘upaḍḍhupaḍḍhā sammādiṭṭhiādayo kalyāṇamittato āgacchanti, upaḍḍhupaḍḍhā paccattapurisakārato’’ti vuttaṃ. Kiñcāpi therassa ayaṃ manoratho, yathā pana bahūhi silāthambhe ussāpite, ‘‘ettakaṃ ṭhānaṃ asukena ussāpitaṃ, ettakaṃ asukenā’’ti vinibbhogo natthi, yathā ca mātāpitaro nissāya uppannesu puttesu ‘‘ettakaṃ mātito nibbattaṃ, ettakaṃ pitito’’ti vinibbhogo natthi, evaṃ idhāpi avinibbhogadhammo hesa, ‘‘ettakaṃ sammādiṭṭhiādīnaṃ kalyāṇamittato nibbattaṃ, ettakaṃ paccattapurisakārato’’ti na sakkā laddhuṃ, kalyāṇamittatāya pana upaḍḍhaguṇo labbhatīti therassa ajjhāsayena upaḍḍhaṃ nāma jātaṃ, sakalaguṇo paṭilabbhatīti bhagavato ajjhāsayena sakalaṃ nāma jātaṃ. Kalyāṇamittatāti cetaṃ pubbabhāgapaṭilābhaṅgaṃ nāmāti gahitaṃ. Atthato kalyāṇamittaṃ nissāya laddhā sīlasamādhivipassanāvasena cattāro khandhā. Saṅkhārakkhandhotipi vadantiyeva.
मा हेवं, आनन्दाति, आनन्द, मा एवं अभणि, बहुस्सुतो त्वं सेखपटिसम्भिदप्पत्तो अट्ठ वरे गहेत्वा मं उपट्ठहसि, चतूहि अच्छरियब्भुतधम्मेहि समन्नागतो, तादिसस्स एवं कथेतुं न वट्टति। सकलमेव हिदं, आनन्द, ब्रह्मचरियं, यदिदं कल्याणमित्तताति इदं भगवा – ‘‘चत्तारो मग्गा चत्तारि फलानि तिस्सो विज्जा छ अभिञ्ञा सब्बं कल्याणमित्तमूलकमेव होती’’ति सन्धायाह। इदानि वचीभेदेनेव कारणं दस्सेन्तो कल्याणमित्तस्सेतन्तिआदिमाह। तत्थ पाटिकङ्खन्ति पाटिकङ्खितब्बं इच्छितब्बं, अवस्संभावीति अत्थो।
Mā hevaṃ, ānandāti, ānanda, mā evaṃ abhaṇi, bahussuto tvaṃ sekhapaṭisambhidappatto aṭṭha vare gahetvā maṃ upaṭṭhahasi, catūhi acchariyabbhutadhammehi samannāgato, tādisassa evaṃ kathetuṃ na vaṭṭati. Sakalameva hidaṃ, ānanda, brahmacariyaṃ, yadidaṃ kalyāṇamittatāti idaṃ bhagavā – ‘‘cattāro maggā cattāri phalāni tisso vijjā cha abhiññā sabbaṃ kalyāṇamittamūlakameva hotī’’ti sandhāyāha. Idāni vacībhedeneva kāraṇaṃ dassento kalyāṇamittassetantiādimāha. Tattha pāṭikaṅkhanti pāṭikaṅkhitabbaṃ icchitabbaṃ, avassaṃbhāvīti attho.
इधाति इमस्मिं सासने। सम्मादिट्ठिं भावेतीतिआदीसु अट्ठन्नं आदिपदानंयेव ताव अयं सङ्खेपवण्णना – सम्मा दस्सनलक्खणा सम्मादिट्ठि। सम्मा अभिनिरोपनलक्खणो सम्मासङ्कप्पो। सम्मा परिग्गहणलक्खणा सम्मावाचा। सम्मा समुट्ठापनलक्खणो सम्माकम्मन्तो। सम्मा वोदापनलक्खणा सम्माआजीवो। सम्मा पग्गहलक्खणो सम्मावायामो। सम्मा उपट्ठानलक्खणा सम्मासति। सम्मा समाधानलक्खणो सम्मासमाधि।
Idhāti imasmiṃ sāsane. Sammādiṭṭhiṃ bhāvetītiādīsu aṭṭhannaṃ ādipadānaṃyeva tāva ayaṃ saṅkhepavaṇṇanā – sammā dassanalakkhaṇā sammādiṭṭhi. Sammā abhiniropanalakkhaṇo sammāsaṅkappo. Sammā pariggahaṇalakkhaṇā sammāvācā. Sammā samuṭṭhāpanalakkhaṇo sammākammanto. Sammā vodāpanalakkhaṇā sammāājīvo. Sammā paggahalakkhaṇo sammāvāyāmo. Sammā upaṭṭhānalakkhaṇā sammāsati. Sammā samādhānalakkhaṇo sammāsamādhi.
तेसु एकेकस्स तीणि किच्चानि होन्ति। सेय्याथिदं – सम्मादिट्ठि ताव अञ्ञेहिपि अत्तनो पच्चनीककिलेसेहि सद्धिं मिच्छादिट्ठिं पजहति, निरोधं आरम्मणं करोति, सम्पयुत्तधम्मे च पस्सति तप्पटिच्छादकमोहविधमनवसेन असम्मोहतो। सम्मासङ्कप्पादयोपि तथेव मिच्छासङ्कप्पादीनि च पजहन्ति, निरोधञ्च आरम्मणं करोन्ति। विसेसतो पनेत्थ सम्मादिट्ठि सहजातधम्मे सम्मा दस्सेति । सम्मासङ्कप्पो सहजातधम्मे अभिनिरोपेति, सम्मावाचा सम्मा परिग्गण्हाति, सम्माकम्मन्तो सम्मा समुट्ठापेति, सम्माआजीवो सम्मा वोदापेति , सम्मावायामो सम्मा पग्गण्हाति, सम्मासति सम्मा उपट्ठापेति, सम्मासमाधि सम्मा दहति।
Tesu ekekassa tīṇi kiccāni honti. Seyyāthidaṃ – sammādiṭṭhi tāva aññehipi attano paccanīkakilesehi saddhiṃ micchādiṭṭhiṃ pajahati, nirodhaṃ ārammaṇaṃ karoti, sampayuttadhamme ca passati tappaṭicchādakamohavidhamanavasena asammohato. Sammāsaṅkappādayopi tatheva micchāsaṅkappādīni ca pajahanti, nirodhañca ārammaṇaṃ karonti. Visesato panettha sammādiṭṭhi sahajātadhamme sammā dasseti . Sammāsaṅkappo sahajātadhamme abhiniropeti, sammāvācā sammā pariggaṇhāti, sammākammanto sammā samuṭṭhāpeti, sammāājīvo sammā vodāpeti , sammāvāyāmo sammā paggaṇhāti, sammāsati sammā upaṭṭhāpeti, sammāsamādhi sammā dahati.
अपिचेसा सम्मादिट्ठि नाम पुब्बभागे नानाखणा नानारम्मणा होति, मग्गकाले एकक्खणा एकारम्मणा। किच्चतो पन सम्मादिट्ठि दुक्खे ञाणन्तिआदीनि चत्तारि नामानि लभति। सम्मासङ्कप्पादयोपि पुब्बभागे नानाखणा नानारम्मणा होन्ति, मग्गकाले एकक्खणा एकारम्मणा। तेसु सम्मासङ्कप्पो किच्चतो नेक्खम्मसङ्कप्पोतिआदीनि तीणि नामानि लभति। सम्मावाचादयो तयो विरतियोपि होन्ति चेतनायोपि, मग्गक्खणे पन विरतियोव। सम्मावायामो सम्मासतीति इदम्पि द्वयं किच्चतो सम्मप्पधानसतिपट्ठानवसेन चत्तारि नामानि लभति। सम्मासमाधि पन पुब्बभागेपि मग्गक्खणेपि सम्मासमाधियेव।
Apicesā sammādiṭṭhi nāma pubbabhāge nānākhaṇā nānārammaṇā hoti, maggakāle ekakkhaṇā ekārammaṇā. Kiccato pana sammādiṭṭhi dukkhe ñāṇantiādīni cattāri nāmāni labhati. Sammāsaṅkappādayopi pubbabhāge nānākhaṇā nānārammaṇā honti, maggakāle ekakkhaṇā ekārammaṇā. Tesu sammāsaṅkappo kiccato nekkhammasaṅkappotiādīni tīṇi nāmāni labhati. Sammāvācādayo tayo viratiyopi honti cetanāyopi, maggakkhaṇe pana viratiyova. Sammāvāyāmo sammāsatīti idampi dvayaṃ kiccato sammappadhānasatipaṭṭhānavasena cattāri nāmāni labhati. Sammāsamādhi pana pubbabhāgepi maggakkhaṇepi sammāsamādhiyeva.
एवं ताव ‘‘सम्मादिट्ठि’’न्तिआदिना नयेन वुत्तानं अट्ठन्नं आदिपदानंयेव अत्थवण्णनं ञत्वा इदानि भावेति विवेकनिस्सितन्तिआदीसु एवं ञातब्बो। भावेतीति वड्ढेति, अत्तनो चित्तसन्ताने पुनप्पुनं जनेति, अभिनिब्बत्तेतीति अत्थो। विवेकनिस्सितन्ति विवेकं निस्सितं, विवेके वा निस्सितन्ति विवेकनिस्सितं। विवेकोति विवित्तता। विवित्तता चायं तदङ्गविवेको, विक्खम्भन-समुच्छेद-पटिप्पस्सद्धि-निस्सरणविवेकोति पञ्चविधो। एवमेतस्मिं पञ्चविधे विवेके। विवेकनिस्सितन्ति तदङ्गविवेकनिस्सितं समुच्छेदविवेकनिस्सितं निस्सरणविवेकनिस्सितञ्च सम्मादिट्ठिं भावेतीति अयमत्थो वेदितब्बो। तथा हि अयं अरियमग्गभावनानुयुत्तो योगी विपस्सनाक्खणे किच्चतो तदङ्गविवेकनिस्सितं, अज्झासयतो निस्सरणविवेकनिस्सितं, मग्गकाले पन किच्चतो समुच्छेदविवेकनिस्सितं, आरम्मणतो निस्सरणविवेकनिस्सितं सम्मादिट्ठिं भावेति। एस नयो विरागनिस्सितादीसु। विवेकत्था एव हि विरागादयो ।
Evaṃ tāva ‘‘sammādiṭṭhi’’ntiādinā nayena vuttānaṃ aṭṭhannaṃ ādipadānaṃyeva atthavaṇṇanaṃ ñatvā idāni bhāveti vivekanissitantiādīsu evaṃ ñātabbo. Bhāvetīti vaḍḍheti, attano cittasantāne punappunaṃ janeti, abhinibbattetīti attho. Vivekanissitanti vivekaṃ nissitaṃ, viveke vā nissitanti vivekanissitaṃ. Vivekoti vivittatā. Vivittatā cāyaṃ tadaṅgaviveko, vikkhambhana-samuccheda-paṭippassaddhi-nissaraṇavivekoti pañcavidho. Evametasmiṃ pañcavidhe viveke. Vivekanissitanti tadaṅgavivekanissitaṃ samucchedavivekanissitaṃ nissaraṇavivekanissitañca sammādiṭṭhiṃ bhāvetīti ayamattho veditabbo. Tathā hi ayaṃ ariyamaggabhāvanānuyutto yogī vipassanākkhaṇe kiccato tadaṅgavivekanissitaṃ, ajjhāsayato nissaraṇavivekanissitaṃ, maggakāle pana kiccato samucchedavivekanissitaṃ, ārammaṇato nissaraṇavivekanissitaṃ sammādiṭṭhiṃ bhāveti. Esa nayo virāganissitādīsu. Vivekatthā eva hi virāgādayo .
केवलञ्चेत्थ वोस्सग्गो दुविधो परिच्चागवोस्सग्गो च पक्खन्दनवोस्सग्गो चाति। तत्थ परिच्चागवोस्सग्गोति विपस्सनाक्खणे च तदङ्गवसेन, मग्गक्खणे च समुच्छेदवसेन किलेसप्पहानं। पक्खन्दनवोस्सग्गोति विपस्सनाक्खणे तन्निन्नभावेन, मग्गक्खणे पन आरम्मणकरणेन निब्बानपक्खन्दनं, तदुभयम्पि इमस्मिं लोकियलोकुत्तरमिस्सके अत्थवण्णनानये वट्टति। तथा हि अयं सम्मादिट्ठि यथावुत्तेन पकारेन किलेसे च परिच्चजति, निब्बानञ्च पक्खन्दति।
Kevalañcettha vossaggo duvidho pariccāgavossaggo ca pakkhandanavossaggo cāti. Tattha pariccāgavossaggoti vipassanākkhaṇe ca tadaṅgavasena, maggakkhaṇe ca samucchedavasena kilesappahānaṃ. Pakkhandanavossaggoti vipassanākkhaṇe tanninnabhāvena, maggakkhaṇe pana ārammaṇakaraṇena nibbānapakkhandanaṃ, tadubhayampi imasmiṃ lokiyalokuttaramissake atthavaṇṇanānaye vaṭṭati. Tathā hi ayaṃ sammādiṭṭhi yathāvuttena pakārena kilese ca pariccajati, nibbānañca pakkhandati.
वोस्सग्गपरिणामिन्ति इमिना पन सकलेन वचनेन वोस्सग्गत्थं परिणमन्तं परिणतञ्च, परिपच्चन्तं परिपक्कञ्चाति इदं वुत्तं होति। अयञ्हि अरियमग्गभावनानुयुत्तो भिक्खु यथा सम्मादिट्ठि किलेसपरिच्चागवोस्सग्गत्थं निब्बानपक्खन्दनवोस्सग्गत्थञ्च परिपच्चति, यथा च परिपक्का होति, तथा नं भावेतीति। एस नयो सेसमग्गङ्गेसु।
Vossaggapariṇāminti iminā pana sakalena vacanena vossaggatthaṃ pariṇamantaṃ pariṇatañca, paripaccantaṃ paripakkañcāti idaṃ vuttaṃ hoti. Ayañhi ariyamaggabhāvanānuyutto bhikkhu yathā sammādiṭṭhi kilesapariccāgavossaggatthaṃ nibbānapakkhandanavossaggatthañca paripaccati, yathā ca paripakkā hoti, tathā naṃ bhāvetīti. Esa nayo sesamaggaṅgesu.
आगम्माति आरब्भ सन्धाय पटिच्च। जातिधम्माति जातिसभावा जातिपकतिका। तस्माति यस्मा सकलो अरियमग्गोपि कल्याणमित्तं निस्साय लब्भति, तस्मा। हन्दाति ववस्सग्गत्थे निपातो। अप्पमादं पसंसन्तीति अप्पमादं वण्णयन्ति, तस्मा अप्पमादो कातब्बो। अत्थाभिसमयाति अत्थपटिलाभा। अट्ठमं।
Āgammāti ārabbha sandhāya paṭicca. Jātidhammāti jātisabhāvā jātipakatikā. Tasmāti yasmā sakalo ariyamaggopi kalyāṇamittaṃ nissāya labbhati, tasmā. Handāti vavassaggatthe nipāto. Appamādaṃ pasaṃsantīti appamādaṃ vaṇṇayanti, tasmā appamādo kātabbo. Atthābhisamayāti atthapaṭilābhā. Aṭṭhamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ८. कल्याणमित्तसुत्तं • 8. Kalyāṇamittasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ८. कल्याणमित्तसुत्तवण्णना • 8. Kalyāṇamittasuttavaṇṇanā
