| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
८. कल्याणसीलसुत्तवण्णना
8. Kalyāṇasīlasuttavaṇṇanā
९७. अट्ठमे कल्याणसीलोति सुन्दरसीलो, पसत्थसीलो, परिपुण्णसीलो। तत्थ सीलपारिपूरी द्वीहि कारणेहि होति सम्मदेव सीलविपत्तिया आदीनवदस्सनेन, सीलसम्पत्तिया च आनिसंसदस्सनेन। इध पन सब्बपरिबन्धविप्पमुत्तस्स सब्बाकारपरिपुण्णस्स मग्गसीलस्स फलसीलस्स च वसेन कल्याणता वेदितब्बा। कल्याणधम्मोति सब्बे बोधिपक्खियधम्मा अधिप्पेता, तस्मा कल्याणा सतिपट्ठानादिबोधिपक्खियधम्मा एतस्साति कल्याणधम्मो। कल्याणपञ्ञोति च मग्गफलपञ्ञावसेनेव कल्याणपञ्ञो। लोकुत्तरा एव हि सीलादिधम्मा एकन्तकल्याणा नाम अकुप्पसभावत्ता। केचि पन ‘‘चतुपारिसुद्धिसीलवसेन कल्याणसीलो, विपस्सनामग्गधम्मवसेन कल्याणधम्मो, मग्गफलपञ्ञावसेन कल्याणपञ्ञो’’ति वदन्ति। असेक्खा एव ते सीलधम्मपञ्ञाति एके। अपरे पन भणन्ति – सोतापन्नसकदागामीनं मग्गफलसीलं कल्याणसीलं नाम, तस्मा ‘‘कल्याणसीलो’’ति इमिना सोतापन्नो सकदागामी च गहिता होन्ति। ते हि सीलेसु परिपूरकारिनो नाम। अनागामिमग्गफलधम्मा अग्गमग्गधम्मा च कल्याणधम्मा नाम। तत्थ हि बोधिपक्खियधम्मा भावनापारिपूरिं गच्छन्ति। तस्मा ‘‘कल्याणधम्मो’’ति इमिना ततियमग्गट्ठतो पट्ठाय तयो अरिया गहिता होन्ति। पञ्ञाकिच्चस्स मत्थकप्पत्तिया अग्गफले पञ्ञा कल्याणपञ्ञा नाम, तस्मा पञ्ञावेपुल्लप्पत्तो अरहा ‘‘कल्याणपञ्ञो’’ति वुत्तो। एवमेव पुग्गला गहिता होन्तीति। किं इमिना पपञ्चेन? अग्गमग्गफलधम्मा इध कल्याणसीलादयो वुत्ताति अयमम्हाकं खन्ति। धम्मविभागेन हि अयं पुग्गलविभागो, न धम्मविभागोति।
97. Aṭṭhame kalyāṇasīloti sundarasīlo, pasatthasīlo, paripuṇṇasīlo. Tattha sīlapāripūrī dvīhi kāraṇehi hoti sammadeva sīlavipattiyā ādīnavadassanena, sīlasampattiyā ca ānisaṃsadassanena. Idha pana sabbaparibandhavippamuttassa sabbākāraparipuṇṇassa maggasīlassa phalasīlassa ca vasena kalyāṇatā veditabbā. Kalyāṇadhammoti sabbe bodhipakkhiyadhammā adhippetā, tasmā kalyāṇā satipaṭṭhānādibodhipakkhiyadhammā etassāti kalyāṇadhammo. Kalyāṇapaññoti ca maggaphalapaññāvaseneva kalyāṇapañño. Lokuttarā eva hi sīlādidhammā ekantakalyāṇā nāma akuppasabhāvattā. Keci pana ‘‘catupārisuddhisīlavasena kalyāṇasīlo, vipassanāmaggadhammavasena kalyāṇadhammo, maggaphalapaññāvasena kalyāṇapañño’’ti vadanti. Asekkhā eva te sīladhammapaññāti eke. Apare pana bhaṇanti – sotāpannasakadāgāmīnaṃ maggaphalasīlaṃ kalyāṇasīlaṃ nāma, tasmā ‘‘kalyāṇasīlo’’ti iminā sotāpanno sakadāgāmī ca gahitā honti. Te hi sīlesu paripūrakārino nāma. Anāgāmimaggaphaladhammā aggamaggadhammā ca kalyāṇadhammā nāma. Tattha hi bodhipakkhiyadhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti. Tasmā ‘‘kalyāṇadhammo’’ti iminā tatiyamaggaṭṭhato paṭṭhāya tayo ariyā gahitā honti. Paññākiccassa matthakappattiyā aggaphale paññā kalyāṇapaññā nāma, tasmā paññāvepullappatto arahā ‘‘kalyāṇapañño’’ti vutto. Evameva puggalā gahitā hontīti. Kiṃ iminā papañcena? Aggamaggaphaladhammā idha kalyāṇasīlādayo vuttāti ayamamhākaṃ khanti. Dhammavibhāgena hi ayaṃ puggalavibhāgo, na dhammavibhāgoti.
केवलीति एत्थ केवलं वुच्चति केनचि अवोमिस्सकताय सब्बसङ्खतविवित्तं निब्बानं, तस्स अधिगतत्ता अरहा केवली। अथ वा पहानभावनापारिपूरिया परियोसानअनवज्जधम्मपारिपूरिया च कल्याणकट्ठेन अब्यासेकसुखताय च केवलं अरहत्तं, तदधिगमेन केवली खीणासवो। मग्गब्रह्मचरियवासं वसित्वा परियोसापेत्वा ठितोति वुसितवा। उत्तमेहि अग्गभूतेहि वा असेक्खधम्मेहि समन्नागतत्ता ‘‘उत्तमपुरिसो’’ति वुच्चति।
Kevalīti ettha kevalaṃ vuccati kenaci avomissakatāya sabbasaṅkhatavivittaṃ nibbānaṃ, tassa adhigatattā arahā kevalī. Atha vā pahānabhāvanāpāripūriyā pariyosānaanavajjadhammapāripūriyā ca kalyāṇakaṭṭhena abyāsekasukhatāya ca kevalaṃ arahattaṃ, tadadhigamena kevalī khīṇāsavo. Maggabrahmacariyavāsaṃ vasitvā pariyosāpetvā ṭhitoti vusitavā. Uttamehi aggabhūtehi vā asekkhadhammehi samannāgatattā ‘‘uttamapuriso’’ti vuccati.
सीलवाति एत्थ केनट्ठेन सीलं? सीलनट्ठेन सीलं। किमिदं सीलनं नाम? समाधानं, सुसील्यवसेन कायकम्मादीनं अविप्पकिण्णताति अत्थो। अथ वा उपधारणं, झानादिकुसलधम्मानं पतिट्ठानवसेन आधारभावोति अत्थो। तस्मा सीलति, सीलेतीति वा सीलं। अयं ताव सद्दलक्खणनयेन सीलट्ठो। अपरे पन ‘‘सिरट्ठो सीलट्ठो, सीतलट्ठो सीलट्ठो, सिवट्ठो सीलट्ठो’’ति निरुत्तिनयेन अत्थं वण्णयन्ति। तयिदं पारिपूरितो अतिसयतो वा सीलं अस्स अत्थीति सीलवा, चतुपारिसुद्धिसीलवसेन सीलसम्पन्नोति अत्थो। तत्थ यं जेट्ठकसीलं , तं वित्थारेत्वा दस्सेतुं ‘‘पातिमोक्खसंवरसंवुतो’’तिआदि वुत्तन्ति एकच्चानं आचरियानं अधिप्पायो।
Sīlavāti ettha kenaṭṭhena sīlaṃ? Sīlanaṭṭhena sīlaṃ. Kimidaṃ sīlanaṃ nāma? Samādhānaṃ, susīlyavasena kāyakammādīnaṃ avippakiṇṇatāti attho. Atha vā upadhāraṇaṃ, jhānādikusaladhammānaṃ patiṭṭhānavasena ādhārabhāvoti attho. Tasmā sīlati, sīletīti vā sīlaṃ. Ayaṃ tāva saddalakkhaṇanayena sīlaṭṭho. Apare pana ‘‘siraṭṭho sīlaṭṭho, sītalaṭṭho sīlaṭṭho, sivaṭṭho sīlaṭṭho’’ti niruttinayena atthaṃ vaṇṇayanti. Tayidaṃ pāripūrito atisayato vā sīlaṃ assa atthīti sīlavā, catupārisuddhisīlavasena sīlasampannoti attho. Tattha yaṃ jeṭṭhakasīlaṃ , taṃ vitthāretvā dassetuṃ ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’tiādi vuttanti ekaccānaṃ ācariyānaṃ adhippāyo.
अपरेन पन भणन्ति – उभयत्थापि पातिमोक्खसंवरो भगवता वुत्तो। पातिमोक्खसंवरो एव हि सीलं, इतरेसु इन्द्रियसंवरो छद्वाररक्खणमत्तमेव, आजीवपारिसुद्धि धम्मेन पच्चयुप्पादनमत्तमेव, पच्चयसन्निस्सितं पटिलद्धपच्चये ‘‘इदमत्थ’’न्ति पच्चवेक्खित्वा परिभुञ्जनमत्तमेव। निप्परियायेन पातिमोक्खसंवरोव सीलं। यस्स सो भिन्नो, सो सीसच्छिन्नो पुरिसो विय हत्थपादे ‘‘सेसानि रक्खिस्सती’’ति न वत्तब्बो। यस्स पन सो अरोगो, अच्छिन्नसीसो विय पुरिसो, तानि पुन पाकतिकानि कत्वा रक्खितुं सक्कोति। तस्मा सीलवाति इमिना पातिमोक्खसीलमेव उद्दिसित्वा तं वित्थारेतुं ‘‘पातिमोक्खसंवरसंवुतो’’तिआदि वुत्तन्ति।
Aparena pana bhaṇanti – ubhayatthāpi pātimokkhasaṃvaro bhagavatā vutto. Pātimokkhasaṃvaro eva hi sīlaṃ, itaresu indriyasaṃvaro chadvārarakkhaṇamattameva, ājīvapārisuddhi dhammena paccayuppādanamattameva, paccayasannissitaṃ paṭiladdhapaccaye ‘‘idamattha’’nti paccavekkhitvā paribhuñjanamattameva. Nippariyāyena pātimokkhasaṃvarova sīlaṃ. Yassa so bhinno, so sīsacchinno puriso viya hatthapāde ‘‘sesāni rakkhissatī’’ti na vattabbo. Yassa pana so arogo, acchinnasīso viya puriso, tāni puna pākatikāni katvā rakkhituṃ sakkoti. Tasmā sīlavāti iminā pātimokkhasīlameva uddisitvā taṃ vitthāretuṃ ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’tiādi vuttanti.
तत्थ पातिमोक्खन्ति सिक्खापदसीलं। तञ्हि यो नं पाति रक्खति, तं मोक्खेति मोचेति आपायिकादीहि दुक्खेहीति पातिमोक्खं। संवरणं संवरो, कायवाचाहि अवीतिक्कमो। पातिमोक्खमेव संवरो पातिमोक्खसंवरो, तेन संवुतो पिहितकायवाचोति पातिमोक्खसंवरसंवुतो। इदमस्स तस्मिं सीले पतिट्ठितभावपरिदीपनं। विहरतीति तदनुरूपविहारसमङ्गिभावपरिदीपनं। आचारगोचरसम्पन्नोति हेट्ठा पातिमोक्खसंवरस्स, उपरि विसेसानुयोगस्स च उपकारकधम्मपरिदीपनं। अणुमत्तेसु वज्जेसु भयदस्सावीति पातिमोक्खसीलतो अचवनधम्मतापरिदीपनं। समादायाति सिक्खापदानं अनवसेसतो आदानपरिदीपनं। सिक्खतीति सिक्खाय समङ्गिभावपरिदीपनं। सिक्खापदेसूति सिक्खितब्बधम्मपरिदीपनं।
Tattha pātimokkhanti sikkhāpadasīlaṃ. Tañhi yo naṃ pāti rakkhati, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehīti pātimokkhaṃ. Saṃvaraṇaṃ saṃvaro, kāyavācāhi avītikkamo. Pātimokkhameva saṃvaro pātimokkhasaṃvaro, tena saṃvuto pihitakāyavācoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto. Idamassa tasmiṃ sīle patiṭṭhitabhāvaparidīpanaṃ. Viharatīti tadanurūpavihārasamaṅgibhāvaparidīpanaṃ. Ācāragocarasampannoti heṭṭhā pātimokkhasaṃvarassa, upari visesānuyogassa ca upakārakadhammaparidīpanaṃ. Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti pātimokkhasīlato acavanadhammatāparidīpanaṃ. Samādāyāti sikkhāpadānaṃ anavasesato ādānaparidīpanaṃ. Sikkhatīti sikkhāya samaṅgibhāvaparidīpanaṃ. Sikkhāpadesūti sikkhitabbadhammaparidīpanaṃ.
अपरो नयो – किलेसानं बलवभावतो पापकिरियाय सुकरभावतो पुञ्ञकिरियाय च दुक्करभावतो बहुक्खत्तुं अपायेसु पतनसीलोति पाती, पुथुज्जनो। अनिच्चताय वा भवादीसु कम्मवेगक्खित्तो घटियन्तं विय अनवट्ठानेन परिब्भमनतो गमनसीलोति पाती, मरणवसेन वा तम्हि तम्हि सत्तनिकाये अत्तभावस्स पातनसीलोति पाती, सत्तसन्तानो, चित्तमेव वा। तं पातिनं संसारदुक्खतो मोक्खेतीति पातिमोक्खो। चित्तस्स हि विमोक्खेन सत्तो विमुत्तो । ‘‘चित्तवोदाना विसुज्झन्ती’’ति (सं॰ नि॰ ३.१००) ‘‘अनुपादाय आसवेहि चित्तं विमुत्त’’न्ति (म॰ नि॰ २.२०६) च वुत्तं। अथ वा अविज्जादिना हेतुना संसारे पतति गच्छति पवत्ततीति पाति। ‘‘अविज्जानीवरणानं सत्तानं तण्हासंयोजनानं सन्धावतं संसरत’’न्ति (सं॰ नि॰ २.१२४; ५.५२०) हि वुत्तं। तस्स पातिनो सत्तस्स तण्हादिसंकिलेसत्तयतो मोक्खो एतेनाति पातिमोक्खो। ‘‘कण्ठेकालो’’तिआदीनं वियस्स समाससिद्धि वेदितब्बा।
Aparo nayo – kilesānaṃ balavabhāvato pāpakiriyāya sukarabhāvato puññakiriyāya ca dukkarabhāvato bahukkhattuṃ apāyesu patanasīloti pātī, puthujjano. Aniccatāya vā bhavādīsu kammavegakkhitto ghaṭiyantaṃ viya anavaṭṭhānena paribbhamanato gamanasīloti pātī, maraṇavasena vā tamhi tamhi sattanikāye attabhāvassa pātanasīloti pātī, sattasantāno, cittameva vā. Taṃ pātinaṃ saṃsāradukkhato mokkhetīti pātimokkho. Cittassa hi vimokkhena satto vimutto . ‘‘Cittavodānā visujjhantī’’ti (saṃ. ni. 3.100) ‘‘anupādāya āsavehi cittaṃ vimutta’’nti (ma. ni. 2.206) ca vuttaṃ. Atha vā avijjādinā hetunā saṃsāre patati gacchati pavattatīti pāti. ‘‘Avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarata’’nti (saṃ. ni. 2.124; 5.520) hi vuttaṃ. Tassa pātino sattassa taṇhādisaṃkilesattayato mokkho etenāti pātimokkho. ‘‘Kaṇṭhekālo’’tiādīnaṃ viyassa samāsasiddhi veditabbā.
अथ वा पातेति विनिपातेति दुक्खेति पाति, चित्तं। वुत्तञ्हि ‘‘चित्तेन नीयति लोको, चित्तेन परिकस्सती’’ति (सं॰ नि॰ १.६२)। तस्स पातिनो मोक्खो एतेनाति पातिमोक्खो। पतति वा एतेन अपायदुक्खे संसारदुक्खे चाति पाति, तण्हादिसंकिलेसो। वुत्तञ्हि ‘‘तण्हा जनेति पुरिसं (सं॰ नि॰ १.५६-५७), तण्हादुतियो पुरिसो’’ति (इतिवु॰ १५, १०५; चूळनि॰ पारायनानुगीतिगाथानिद्देस १०७) च आदि। ततो पातितो मोक्खोति पातिमोक्खो। अथ वा पतति एत्थाति पाति, छ अज्झत्तिकानि बाहिरानि च आयतनानि। वुत्तञ्हि ‘‘छसु लोको समुप्पन्नो, छसु कुब्बति सन्थव’’न्ति (सं॰ नि॰ १.७०)। ततो छअज्झत्तिकबाहिरायतनसङ्खाततो पातितो मोक्खोति पातिमोक्खो। अथ वा पातो विनिपातो अस्स अत्थीति पाती, संसारो। ततो मोक्खोति पातिमोक्खो। अथ वा सब्बलोकाधिपतिभावतो धम्मिस्सरो भगवा पतीति वुच्चति, मुच्चति एतेनाति मोक्खो, पतिनो मोक्खो तेन पञ्ञत्तत्ताति पतिमोक्खो, पतिमोक्खो एव पातिमोक्खो। सब्बगुणानं वा मूलभावतो उत्तमट्ठेन पति च सो यथावुत्तट्ठेन मोक्खो चाति पतिमोक्खो, पतिमोक्खो एव पातिमोक्खो। तथा हि वुत्तं ‘‘पातिमोक्खन्ति मुखमेतं पमुखमेत’’न्ति (महाव॰ १३५) वित्थारो।
Atha vā pāteti vinipāteti dukkheti pāti, cittaṃ. Vuttañhi ‘‘cittena nīyati loko, cittena parikassatī’’ti (saṃ. ni. 1.62). Tassa pātino mokkho etenāti pātimokkho. Patati vā etena apāyadukkhe saṃsāradukkhe cāti pāti, taṇhādisaṃkileso. Vuttañhi ‘‘taṇhā janeti purisaṃ (saṃ. ni. 1.56-57), taṇhādutiyo puriso’’ti (itivu. 15, 105; cūḷani. pārāyanānugītigāthāniddesa 107) ca ādi. Tato pātito mokkhoti pātimokkho. Atha vā patati etthāti pāti, cha ajjhattikāni bāhirāni ca āyatanāni. Vuttañhi ‘‘chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhava’’nti (saṃ. ni. 1.70). Tato chaajjhattikabāhirāyatanasaṅkhātato pātito mokkhoti pātimokkho. Atha vā pāto vinipāto assa atthīti pātī, saṃsāro. Tato mokkhoti pātimokkho. Atha vā sabbalokādhipatibhāvato dhammissaro bhagavā patīti vuccati, muccati etenāti mokkho, patino mokkho tena paññattattāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkho. Sabbaguṇānaṃ vā mūlabhāvato uttamaṭṭhena pati ca so yathāvuttaṭṭhena mokkho cāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkho. Tathā hi vuttaṃ ‘‘pātimokkhanti mukhametaṃ pamukhameta’’nti (mahāva. 135) vitthāro.
अथ वा पइति पकारे, अतीति अच्चन्तत्थे निपातो। तस्मा पकारेहि अच्चन्तं मोक्खेतीति पातिमोक्खो। इदञ्हि सीलं सयं तदङ्गवसेन, समाधिसहितं पञ्ञासहितञ्च विक्खम्भनवसेन समुच्छेदवसेन च अच्चन्तं मोक्खेति मोचेतीति पातिमोक्खं। पति पति मोक्खोति वा पतिमोक्खो, तम्हा तम्हा वीतिक्कमितब्बदोसतो पति पच्चेकं मोक्खोति अत्थो। पतिमोक्खो एव पातिमोक्खो। मोक्खोति वा निब्बानं, तस्स मोक्खस्स पटिबिम्बभूतन्ति पतिमोक्खं। पातिमोक्खसीलसंवरो हि सूरियस्स अरुणुग्गमनं विय निब्बानस्स उदयभूतो तप्पटिभागो विय होति यथारहं किलेसनिब्बापनतोति पतिमोक्खं, पतिमोक्खं एव पातिमोक्खं। अथ वा मोक्खं पति वत्तति मोक्खाभिमुखन्ति पतिमोक्खं, पतिमोक्खमेव पातिमोक्खन्ति एवं तावेत्थ पातिमोक्खसद्दस्स अत्थो वेदितब्बो।
Atha vā paiti pakāre, atīti accantatthe nipāto. Tasmā pakārehi accantaṃ mokkhetīti pātimokkho. Idañhi sīlaṃ sayaṃ tadaṅgavasena, samādhisahitaṃ paññāsahitañca vikkhambhanavasena samucchedavasena ca accantaṃ mokkheti mocetīti pātimokkhaṃ. Pati pati mokkhoti vā patimokkho, tamhā tamhā vītikkamitabbadosato pati paccekaṃ mokkhoti attho. Patimokkho eva pātimokkho. Mokkhoti vā nibbānaṃ, tassa mokkhassa paṭibimbabhūtanti patimokkhaṃ. Pātimokkhasīlasaṃvaro hi sūriyassa aruṇuggamanaṃ viya nibbānassa udayabhūto tappaṭibhāgo viya hoti yathārahaṃ kilesanibbāpanatoti patimokkhaṃ, patimokkhaṃ eva pātimokkhaṃ. Atha vā mokkhaṃ pati vattati mokkhābhimukhanti patimokkhaṃ, patimokkhameva pātimokkhanti evaṃ tāvettha pātimokkhasaddassa attho veditabbo.
संवरति पिदहति एतेनाति संवरो, पातिमोक्खमेव संवरोति पातिमोक्खसंवरो। अत्थतो पन ततो ततो वीतिक्कमितब्बतो विरतियो चेतना वा, तेन पातिमोक्खसंवरेन उपेतो समन्नागतो पातिमोक्खसंवरसंवुतोति वुत्तो। वुत्तञ्हेतं विभङ्गे –
Saṃvarati pidahati etenāti saṃvaro, pātimokkhameva saṃvaroti pātimokkhasaṃvaro. Atthato pana tato tato vītikkamitabbato viratiyo cetanā vā, tena pātimokkhasaṃvarena upeto samannāgato pātimokkhasaṃvarasaṃvutoti vutto. Vuttañhetaṃ vibhaṅge –
‘‘इमिना पातिमोक्खसंवरेन उपेतो होति समुपेतो उपगतो समुपगतो सम्पन्नो समन्नागतो। तेन वुच्चति पातिमोक्खसंवरसंवुतो’’ति (विभ॰ ५११)।
‘‘Iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto upagato samupagato sampanno samannāgato. Tena vuccati pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’ti (vibha. 511).
विहरतीति इरियापथविहारेन विहरति, इरियति, वत्तति। आचारगोचरसम्पन्नोति वेळुदानादिमिच्छाजीवस्स कायपागब्भियादीनञ्च अकरणेन, सब्बसो अनाचारं वज्जेत्वा ‘‘कायिको अवीतिक्कमो, वाचसिको अवीतिक्कमो’’ति एवं वुत्तभिक्खुसारुप्पआचारसम्पत्तिया वेसियादिअगोचरं वज्जेत्वा पिण्डपातादिअत्थं उपसङ्कमितुं युत्तट्ठानसङ्खातगोचरेन च सम्पन्नत्ता आचारगोचरसम्पन्नो। अपिच यो भिक्खु सत्थरि सगारवो सप्पतिस्सो सब्रह्मचारीसु सगारवो सप्पतिस्सो हिरोत्तप्पसम्पन्नो सुनिवत्थो सुपारुतो पासादिकेन अभिक्कन्तेन पटिक्कन्तेन आलोकितेन विलोकितेन समिञ्जितेन पसारितेन ओक्खित्तचक्खु इरियापथसम्पन्नो इन्द्रियेसु गुत्तद्वारो भोजने मत्तञ्ञू जागरियानुयुत्तो सतिसम्पजञ्ञेन समन्नागतो अप्पिच्छो सन्तुट्ठो पविवित्तो असंसट्ठो आभिसमाचारिकेसु सक्कच्चकारी गरुचित्तीकारबहुलो विहरति, अयं वुच्चति आचारसम्पन्नो।
Viharatīti iriyāpathavihārena viharati, iriyati, vattati. Ācāragocarasampannoti veḷudānādimicchājīvassa kāyapāgabbhiyādīnañca akaraṇena, sabbaso anācāraṃ vajjetvā ‘‘kāyiko avītikkamo, vācasiko avītikkamo’’ti evaṃ vuttabhikkhusāruppaācārasampattiyā vesiyādiagocaraṃ vajjetvā piṇḍapātādiatthaṃ upasaṅkamituṃ yuttaṭṭhānasaṅkhātagocarena ca sampannattā ācāragocarasampanno. Apica yo bhikkhu satthari sagāravo sappatisso sabrahmacārīsu sagāravo sappatisso hirottappasampanno sunivattho supāruto pāsādikena abhikkantena paṭikkantena ālokitena vilokitena samiñjitena pasāritena okkhittacakkhu iriyāpathasampanno indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū jāgariyānuyutto satisampajaññena samannāgato appiccho santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho ābhisamācārikesu sakkaccakārī garucittīkārabahulo viharati, ayaṃ vuccati ācārasampanno.
गोचरो पन – उपनिस्सयगोचरो, आरक्खगोचरो, उपनिबन्धगोचरोति तिविधो। तत्थ दसकथावत्थुगुणसमन्नागतो वुत्तलक्खणो कल्याणमित्तो यं निस्साय असुतं सुणाति, सुतं परियोदपेति, कङ्खं वितरति, दिट्ठिं उजुकं करोति, चित्तं पसादेति, यस्स च अनुसिक्खन्तो सद्धाय वड्ढति, सीलेन, सुतेन, चागेन, पञ्ञाय वड्ढति, अयं उपनिस्सयगोचरो। यो भिक्खु अन्तरघरं पविट्ठो वीथिं पटिपन्नो ओक्खित्तचक्खु युगमत्तदस्सावी संवुतो गच्छति, न हत्थिं ओलोकेन्तो, न अस्सं, न रथं, न पत्तिं, न इत्थिं, न पुरिसं ओलोकेन्तो, न उद्धं ओलोकेन्तो, न अधो ओलोकेन्तो, न दिसाविदिसा पेक्खमानो गच्छति, अयं आरक्खगोचरो। उपनिबन्धगोचरो पन चत्तारो सतिपट्ठाना, यत्थ भिक्खु अत्तनो चित्तं उपनिबन्धति। वुत्तञ्हेतं भगवता –
Gocaro pana – upanissayagocaro, ārakkhagocaro, upanibandhagocaroti tividho. Tattha dasakathāvatthuguṇasamannāgato vuttalakkhaṇo kalyāṇamitto yaṃ nissāya asutaṃ suṇāti, sutaṃ pariyodapeti, kaṅkhaṃ vitarati, diṭṭhiṃ ujukaṃ karoti, cittaṃ pasādeti, yassa ca anusikkhanto saddhāya vaḍḍhati, sīlena, sutena, cāgena, paññāya vaḍḍhati, ayaṃ upanissayagocaro. Yo bhikkhu antaragharaṃ paviṭṭho vīthiṃ paṭipanno okkhittacakkhu yugamattadassāvī saṃvuto gacchati, na hatthiṃ olokento, na assaṃ, na rathaṃ, na pattiṃ, na itthiṃ, na purisaṃ olokento, na uddhaṃ olokento, na adho olokento, na disāvidisā pekkhamāno gacchati, ayaṃ ārakkhagocaro. Upanibandhagocaro pana cattāro satipaṭṭhānā, yattha bhikkhu attano cittaṃ upanibandhati. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘को च, भिक्खवे, भिक्खुनो गोचरो सको पेत्तिको विसयो? यदिदं – चत्तारो सतिपट्ठाना’’ति (सं॰ नि॰ ५.३७२)।
‘‘Ko ca, bhikkhave, bhikkhuno gocaro sako pettiko visayo? Yadidaṃ – cattāro satipaṭṭhānā’’ti (saṃ. ni. 5.372).
इति यथावुत्ताय आचारसम्पत्तिया इमाय च गोचरसम्पत्तिया समन्नागतत्ता आचारगोचरसम्पन्नो।
Iti yathāvuttāya ācārasampattiyā imāya ca gocarasampattiyā samannāgatattā ācāragocarasampanno.
अणुमत्तेसु वज्जेसु भयदस्सावीति अप्पमत्तकेसु अणुप्पमाणेसु असञ्चिच्च आपन्नसेखियअकुसलचित्तुप्पादादिभेदेसु वज्जेसु भयदस्सनसीलो। यो हि भिक्खु परमाणुमत्तं वज्जं अट्ठसट्ठियोजनसतसहस्सुब्बेधसिनेरुपब्बतराजसदिसं कत्वा पस्सति, योपि भिक्खु सब्बलहुकं दुब्भासितमत्तं पाराजिकसदिसं कत्वा पस्सति, अयं अणुमत्तेसु वज्जेसु भयदस्सावी नाम। समादाय सिक्खति सिक्खापदेसूति यं किञ्चि सिक्खापदेसु सिक्खितब्बं, तं सब्बेन सब्बं सब्बथा सब्बं अनवसेसं समादियित्वा सिक्खति वत्तति, पूरेतीति अत्थो। इति कल्याणसीलोति इमिना पकारेन कल्याणसीलो समानो। पुग्गलाधिट्ठानवसेन हि निद्दिट्ठं सीलं ‘‘एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु कल्याणसीलो होती’’ति वुत्तपुग्गलाधिट्ठानवसेनेव निगमेत्वा ‘‘कल्याणधम्मो’’ति एत्थ वुत्तधम्मे निद्दिसितुकामेन ‘‘तेसं धम्मानं इदं सीलं अधिट्ठान’’न्ति दस्सेतुं पुन ‘‘इति कल्याणसीलो’’ति वुत्तं। सत्तन्नं बोधिपक्खियानन्तिआदि सब्बं हेट्ठा वुत्तत्थमेव। पुन कल्याणसीलोतिआदि निगमनं।
Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti appamattakesu aṇuppamāṇesu asañcicca āpannasekhiyaakusalacittuppādādibhedesu vajjesu bhayadassanasīlo. Yo hi bhikkhu paramāṇumattaṃ vajjaṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanasatasahassubbedhasinerupabbatarājasadisaṃ katvā passati, yopi bhikkhu sabbalahukaṃ dubbhāsitamattaṃ pārājikasadisaṃ katvā passati, ayaṃ aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī nāma. Samādāya sikkhati sikkhāpadesūti yaṃ kiñci sikkhāpadesu sikkhitabbaṃ, taṃ sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ anavasesaṃ samādiyitvā sikkhati vattati, pūretīti attho. Iti kalyāṇasīloti iminā pakārena kalyāṇasīlo samāno. Puggalādhiṭṭhānavasena hi niddiṭṭhaṃ sīlaṃ ‘‘evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu kalyāṇasīlo hotī’’ti vuttapuggalādhiṭṭhānavaseneva nigametvā ‘‘kalyāṇadhammo’’ti ettha vuttadhamme niddisitukāmena ‘‘tesaṃ dhammānaṃ idaṃ sīlaṃ adhiṭṭhāna’’nti dassetuṃ puna ‘‘iti kalyāṇasīlo’’ti vuttaṃ. Sattannaṃ bodhipakkhiyānantiādi sabbaṃ heṭṭhā vuttatthameva. Puna kalyāṇasīlotiādi nigamanaṃ.
गाथासु दुक्कटन्ति दुट्ठु कतं, दुच्चरितन्ति अत्थो। हिरिमनन्ति हिरिमन्तं हिरिसम्पन्नं, सब्बसो पापपवत्तिया जिगुच्छनसभावन्ति अत्थो। हिरिमनन्ति वा हिरिसहितचित्तं। हिरिग्गहणेनेव चेत्थ ओत्तप्पम्पि गहितन्ति वेदितब्बं। हिरोत्तप्पग्गहणेन च सब्बसो दुच्चरिताभावस्स हेतुं दस्सेन्तो कल्याणसीलतं हेतुतो विभावेति। सम्बोधीति अरियञाणं, तं गच्छन्ति भजन्तीति सम्बोधिगामिनो, बोधिपक्खिकाति अत्थो। अनुस्सदन्ति रागुस्सदादिरहितं। ‘‘तथाविध’’न्तिपि पठन्ति। ‘‘बोधिपक्खिकानं धम्मानं भावनानुयोगमनुयुत्तो’’ति यथा यथा पुब्बे वुत्तं, तथाविधं तादिसन्ति अत्थो। दुक्खस्साति वट्टदुक्खस्स, वट्टदुक्खहेतुनो वा। इधेव खयमत्तनोति आसवक्खयाधिगमेन अत्तनो वट्टदुक्खहेतुनो समुदयपक्खियस्स किलेसगणस्स इधेव इमस्मिंयेव अत्तभावे खयं अनुप्पादं पजानाति, वट्टदुक्खस्सेव वा इधेव चरिमकचित्तनिरोधेन खयं खीणभावं पजानाति। तेहि धम्मेहि सम्पन्नन्ति तेहि यथावुत्तसीलादिधम्मेहि समन्नागतं। असितन्ति तण्हादिट्ठिनिस्सयानं पहीनत्ता असितं, कत्थचि अनिस्सितं। सब्बलोकस्साति सब्बस्मिं सत्तलोके। सेसं वुत्तनयमेव।
Gāthāsu dukkaṭanti duṭṭhu kataṃ, duccaritanti attho. Hirimananti hirimantaṃ hirisampannaṃ, sabbaso pāpapavattiyā jigucchanasabhāvanti attho. Hirimananti vā hirisahitacittaṃ. Hiriggahaṇeneva cettha ottappampi gahitanti veditabbaṃ. Hirottappaggahaṇena ca sabbaso duccaritābhāvassa hetuṃ dassento kalyāṇasīlataṃ hetuto vibhāveti. Sambodhīti ariyañāṇaṃ, taṃ gacchanti bhajantīti sambodhigāmino, bodhipakkhikāti attho. Anussadanti rāgussadādirahitaṃ. ‘‘Tathāvidha’’ntipi paṭhanti. ‘‘Bodhipakkhikānaṃ dhammānaṃ bhāvanānuyogamanuyutto’’ti yathā yathā pubbe vuttaṃ, tathāvidhaṃ tādisanti attho. Dukkhassāti vaṭṭadukkhassa, vaṭṭadukkhahetuno vā. Idheva khayamattanoti āsavakkhayādhigamena attano vaṭṭadukkhahetuno samudayapakkhiyassa kilesagaṇassa idheva imasmiṃyeva attabhāve khayaṃ anuppādaṃ pajānāti, vaṭṭadukkhasseva vā idheva carimakacittanirodhena khayaṃ khīṇabhāvaṃ pajānāti. Tehi dhammehi sampannanti tehi yathāvuttasīlādidhammehi samannāgataṃ. Asitanti taṇhādiṭṭhinissayānaṃ pahīnattā asitaṃ, katthaci anissitaṃ. Sabbalokassāti sabbasmiṃ sattaloke. Sesaṃ vuttanayameva.
अट्ठमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Aṭṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ८. कल्याणसीलसुत्तं • 8. Kalyāṇasīlasuttaṃ
