| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / सुत्तनिपात-अट्ठकथा • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
४. अट्ठकवग्गो
4. Aṭṭhakavaggo
१. कामसुत्तवण्णना
1. Kāmasuttavaṇṇanā
७७३. कामं कामयमानस्साति कामसुत्तं। का उप्पत्ति? भगवति किर सावत्थियं विहरन्ते अञ्ञतरो ब्राह्मणो सावत्थिया जेतवनस्स च अन्तरे अचिरवतीनदीतीरे ‘‘यवं वपिस्सामी’’ति खेत्तं कसति। भगवा भिक्खुसङ्घपरिवुतो पिण्डाय पविसन्तो तं दिस्वा आवज्जेन्तो अद्दस – ‘‘अस्स ब्राह्मणस्स यवा विनस्सिस्सन्ती’’ति, पुन उपनिस्सयसम्पत्तिं आवज्जेन्तो चस्स सोतापत्तिफलस्स उपनिस्सयं अद्दस। ‘‘कदा पापुणेय्या’’ति आवज्जेन्तो ‘‘सस्से विनट्ठे सोकाभिभूतो धम्मदेसनं सुत्वा’’ति अद्दस। ततो चिन्तेसि – ‘‘सचाहं तदा एव ब्राह्मणं उपसङ्कमिस्सामि, न मे ओवादं सोतब्बं मञ्ञिस्सति। नानारुचिका हि ब्राह्मणा, हन्द, नं इतो पभुतियेव सङ्गण्हामि, एवं मयि मुदुचित्तो हुत्वा तदा ओवादं सोस्सती’’ति ब्राह्मणं उपसङ्कमित्वा आह – ‘‘किं, ब्राह्मण, करोसी’’ति। ब्राह्मणो ‘‘एवं उच्चाकुलीनो समणो गोतमो मया सद्धिं पटिसन्थारं करोती’’ति तावतकेनेव भगवति पसन्नचित्तो हुत्वा ‘‘खेत्तं, भो गोतम, कसामि यवं वपिस्सामी’’ति आह। अथ सारिपुत्तत्थेरो चिन्तेसि – ‘‘भगवा ब्राह्मणेन सद्धिं पटिसन्थारं अकासि, न च अहेतु अप्पच्चया तथागता एवं करोन्ति, हन्दाहम्पि तेन सद्धिं पटिसन्थारं करोमी’’ति ब्राह्मणं उपसङ्कमित्वा तथेव पटिसन्थारमकासि। एवं महामोग्गल्लानत्थेरो सेसा च असीति महासावका। ब्राह्मणो अतीव अत्तमनो अहोसि।
773.Kāmaṃkāmayamānassāti kāmasuttaṃ. Kā uppatti? Bhagavati kira sāvatthiyaṃ viharante aññataro brāhmaṇo sāvatthiyā jetavanassa ca antare aciravatīnadītīre ‘‘yavaṃ vapissāmī’’ti khettaṃ kasati. Bhagavā bhikkhusaṅghaparivuto piṇḍāya pavisanto taṃ disvā āvajjento addasa – ‘‘assa brāhmaṇassa yavā vinassissantī’’ti, puna upanissayasampattiṃ āvajjento cassa sotāpattiphalassa upanissayaṃ addasa. ‘‘Kadā pāpuṇeyyā’’ti āvajjento ‘‘sasse vinaṭṭhe sokābhibhūto dhammadesanaṃ sutvā’’ti addasa. Tato cintesi – ‘‘sacāhaṃ tadā eva brāhmaṇaṃ upasaṅkamissāmi, na me ovādaṃ sotabbaṃ maññissati. Nānārucikā hi brāhmaṇā, handa, naṃ ito pabhutiyeva saṅgaṇhāmi, evaṃ mayi muducitto hutvā tadā ovādaṃ sossatī’’ti brāhmaṇaṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘kiṃ, brāhmaṇa, karosī’’ti. Brāhmaṇo ‘‘evaṃ uccākulīno samaṇo gotamo mayā saddhiṃ paṭisanthāraṃ karotī’’ti tāvatakeneva bhagavati pasannacitto hutvā ‘‘khettaṃ, bho gotama, kasāmi yavaṃ vapissāmī’’ti āha. Atha sāriputtatthero cintesi – ‘‘bhagavā brāhmaṇena saddhiṃ paṭisanthāraṃ akāsi, na ca ahetu appaccayā tathāgatā evaṃ karonti, handāhampi tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ karomī’’ti brāhmaṇaṃ upasaṅkamitvā tatheva paṭisanthāramakāsi. Evaṃ mahāmoggallānatthero sesā ca asīti mahāsāvakā. Brāhmaṇo atīva attamano ahosi.
अथ भगवा सम्पज्जमानेपि सस्से एकदिवसं कतभत्तकिच्चो सावत्थितो जेतवनं गच्छन्तो मग्गा ओक्कम्म ब्राह्मणस्स सन्तिकं गन्त्वा आह – ‘‘सुन्दरं ते, ब्राह्मण, यवक्खेत्त’’न्ति। ‘‘एवं, भो गोतम, सुन्दरं, सचे सम्पज्जिस्सति, तुम्हाकम्पि संविभागं करिस्सामी’’ति। अथस्स चतुमासच्चयेन यवा निप्फज्जिंसु। तस्स ‘‘अज्ज वा स्वे वा लायिस्सामी’’ति उस्सुक्कं कुरुमानस्सेव महामेघो उट्ठहित्वा सब्बरत्तिं वस्सि। अचिरवती नदी पूरा आगन्त्वा सब्बं यवं वहि। ब्राह्मणो सब्बरत्तिं अनत्तमनो हुत्वा पभाते नदीतीरं गतो सब्बं सस्सविपत्तिं दिस्वा ‘‘विनट्ठोम्हि, कथं दानि जीविस्सामी’’ति बलवसोकं उप्पादेसि । भगवापि तमेव रत्तिं पच्चूससमये बुद्धचक्खुना लोकं वोलोकेन्तो ‘‘अज्ज ब्राह्मणस्स धम्मदेसनाकालो’’ति ञत्वा भिक्खाचारवत्तेन सावत्थिं पविसित्वा ब्राह्मणस्स घरद्वारे अट्ठासि। ब्राह्मणो भगवन्तं दिस्वा ‘‘सोकाभिभूतं मं अस्सासेतुकामो समणो गोतमो आगतो’’ति चिन्तेत्वा आसनं पञ्ञापेत्वा पत्तं गहेत्वा भगवन्तं निसीदापेसि। भगवा जानन्तोव ब्राह्मणं पुच्छि – ‘‘किं ब्राह्मण पदुट्ठचित्तो विहासी’’ति? आम, भो गोतम, सब्बं मे यवक्खेत्तं उदकेन वूळ्हन्ति। अथ भगवा ‘‘न, ब्राह्मण, विपन्ने दोमनस्सं, सम्पन्ने च सोमनस्सं कातब्बं। कामा हि नाम सम्पज्जन्तिपि विपज्जन्तिपी’’ति वत्वा तस्स ब्राह्मणस्स सप्पायं ञत्वा धम्मदेसनावसेन इमं सुत्तमभासि। तत्थ सङ्खेपतो पदत्थसम्बन्धमत्तमेव वण्णयिस्साम, वित्थारो पन निद्देसे (महानि॰ १) वुत्तनयेनेव वेदितब्बो। यथा च इमस्मिं सुत्ते, एवं इतो परं सब्बसुत्तेसु।
Atha bhagavā sampajjamānepi sasse ekadivasaṃ katabhattakicco sāvatthito jetavanaṃ gacchanto maggā okkamma brāhmaṇassa santikaṃ gantvā āha – ‘‘sundaraṃ te, brāhmaṇa, yavakkhetta’’nti. ‘‘Evaṃ, bho gotama, sundaraṃ, sace sampajjissati, tumhākampi saṃvibhāgaṃ karissāmī’’ti. Athassa catumāsaccayena yavā nipphajjiṃsu. Tassa ‘‘ajja vā sve vā lāyissāmī’’ti ussukkaṃ kurumānasseva mahāmegho uṭṭhahitvā sabbarattiṃ vassi. Aciravatī nadī pūrā āgantvā sabbaṃ yavaṃ vahi. Brāhmaṇo sabbarattiṃ anattamano hutvā pabhāte nadītīraṃ gato sabbaṃ sassavipattiṃ disvā ‘‘vinaṭṭhomhi, kathaṃ dāni jīvissāmī’’ti balavasokaṃ uppādesi . Bhagavāpi tameva rattiṃ paccūsasamaye buddhacakkhunā lokaṃ volokento ‘‘ajja brāhmaṇassa dhammadesanākālo’’ti ñatvā bhikkhācāravattena sāvatthiṃ pavisitvā brāhmaṇassa gharadvāre aṭṭhāsi. Brāhmaṇo bhagavantaṃ disvā ‘‘sokābhibhūtaṃ maṃ assāsetukāmo samaṇo gotamo āgato’’ti cintetvā āsanaṃ paññāpetvā pattaṃ gahetvā bhagavantaṃ nisīdāpesi. Bhagavā jānantova brāhmaṇaṃ pucchi – ‘‘kiṃ brāhmaṇa paduṭṭhacitto vihāsī’’ti? Āma, bho gotama, sabbaṃ me yavakkhettaṃ udakena vūḷhanti. Atha bhagavā ‘‘na, brāhmaṇa, vipanne domanassaṃ, sampanne ca somanassaṃ kātabbaṃ. Kāmā hi nāma sampajjantipi vipajjantipī’’ti vatvā tassa brāhmaṇassa sappāyaṃ ñatvā dhammadesanāvasena imaṃ suttamabhāsi. Tattha saṅkhepato padatthasambandhamattameva vaṇṇayissāma, vitthāro pana niddese (mahāni. 1) vuttanayeneva veditabbo. Yathā ca imasmiṃ sutte, evaṃ ito paraṃ sabbasuttesu.
तत्थ कामन्ति मनापियरूपादितेभूमकधम्मसङ्खातं वत्थुकामं, कामयमानस्साति इच्छमानस्स। तस्स चे तं समिज्झतीति तस्स कामयमानस्स सत्तस्स तं कामसङ्खातं वत्थु समिज्झति चे, सचे सो तं लभतीति वुत्तं होति। अद्धा पीतिमनो होतीति एकंसं तुट्ठचित्तो होति। लद्धाति लभित्वा। मच्चोति सत्तो। यदिच्छतीति यं इच्छति।
Tattha kāmanti manāpiyarūpāditebhūmakadhammasaṅkhātaṃ vatthukāmaṃ, kāmayamānassāti icchamānassa. Tassa ce taṃ samijjhatīti tassa kāmayamānassa sattassa taṃ kāmasaṅkhātaṃ vatthu samijjhati ce, sace so taṃ labhatīti vuttaṃ hoti. Addhā pītimano hotīti ekaṃsaṃ tuṭṭhacitto hoti. Laddhāti labhitvā. Maccoti satto. Yadicchatīti yaṃ icchati.
७७४. तस्स चे कामयानस्साति तस्स पुग्गलस्स कामे इच्छमानस्स, कामेन वा यायमानस्स। छन्दजातस्साति जाततण्हस्स। जन्तुनोति सत्तस्स। ते कामा परिहायन्तीति ते कामा परिहायन्ति चे। सल्लविद्धोव रुप्पतीति अथ अयोमयादिना सल्लेन विद्धो विय पीळीयति।
774.Tassa ce kāmayānassāti tassa puggalassa kāme icchamānassa, kāmena vā yāyamānassa. Chandajātassāti jātataṇhassa. Jantunoti sattassa. Te kāmā parihāyantīti te kāmā parihāyanti ce. Sallaviddhova ruppatīti atha ayomayādinā sallena viddho viya pīḷīyati.
७७५. ततियगाथाय सङ्खेपत्थो – यो पन इमे कामे तत्थ छन्दरागविक्खम्भनेन वा समुच्छेदेन वा अत्तनो पादेन सप्पस्स सिरं इव परिवज्जेति। सो भिक्खु सब्बं लोकं विसरित्वा ठितत्ता लोके विसत्तिकासङ्खातं तण्हं सतो हुत्वा समतिवत्ततीति।
775. Tatiyagāthāya saṅkhepattho – yo pana ime kāme tattha chandarāgavikkhambhanena vā samucchedena vā attano pādena sappassa siraṃ iva parivajjeti. So bhikkhu sabbaṃ lokaṃ visaritvā ṭhitattā loke visattikāsaṅkhātaṃ taṇhaṃ sato hutvā samativattatīti.
७७६-८. ततो परासं तिस्सन्नं गाथानं अयं सङ्खेपत्थो – यो एतं सालिक्खेत्तादिं खेत्तं वा घरवत्थादिं वत्थुं वा कहापणसङ्खातं हिरञ्ञं वा गोअस्सभेदं गवास्सं वा इत्थिसञ्ञिका थियो वा ञातिबन्धवादी बन्धू वा अञ्ञे वा मनापियरूपादी पुथु कामे अनुगिज्झति, तं पुग्गलं अबलसङ्खाता किलेसा बलीयन्ति सहन्ति मद्दन्ति, सद्धाबलादिविरहेन वा अबलं तं पुग्गलं अबला किलेसा बलीयन्ति, अबलत्ता बलीयन्तीति अत्थो। अथ तं कामगिद्धं कामे रक्खन्तं परियेसन्तञ्च सीहादयो च पाकटपरिस्सया कायदुच्चरितादयो च अपाकटपरिस्सया मद्दन्ति, ततो अपाकटपरिस्सयेहि अभिभूतं तं पुग्गलं जातिआदिदुक्खं भिन्नं नावं उदकं विय अन्वेति। तस्मा कायगतासतिआदिभावनाय जन्तु सदा सतो हुत्वा विक्खम्भनसमुच्छेदवसेन रूपादीसु वत्थुकामेसु सब्बप्पकारम्पि किलेसकामं परिवज्जेन्तो कामानि परिवज्जये। एवं ते कामे पहाय तप्पहानकरमग्गेनेव चतुब्बिधम्पि तरे ओघं तरेय्य तरितुं सक्कुणेय्य। ततो यथा पुरिसो उदकगरुकं नावं सिञ्चित्वा लहुकाय नावाय अप्पकसिरेनेव पारगू भवेय्य, पारं गच्छेय्य, एवमेव अत्तभावनावं किलेसूदकगरुकं सिञ्चित्वा लहुकेन अत्तभावेन पारगू भवेय्य, सब्बधम्मपारं निब्बानं गतो भवेय्य, अरहत्तप्पत्तिया गच्छेय्य च, अनुपादिसेसाय निब्बानधातुया परिनिब्बातीति अरहत्तनिकूटेन देसनं निट्ठापेसि। देसनापरियोसाने ब्राह्मणो च ब्राह्मणी च सोतापत्तिफले पतिट्ठहिंसूति।
776-8. Tato parāsaṃ tissannaṃ gāthānaṃ ayaṃ saṅkhepattho – yo etaṃ sālikkhettādiṃ khettaṃ vā gharavatthādiṃ vatthuṃ vā kahāpaṇasaṅkhātaṃ hiraññaṃ vā goassabhedaṃ gavāssaṃ vā itthisaññikā thiyo vā ñātibandhavādī bandhū vā aññe vā manāpiyarūpādī puthu kāme anugijjhati, taṃ puggalaṃ abalasaṅkhātā kilesā balīyanti sahanti maddanti, saddhābalādivirahena vā abalaṃ taṃ puggalaṃ abalā kilesā balīyanti, abalattā balīyantīti attho. Atha taṃ kāmagiddhaṃ kāme rakkhantaṃ pariyesantañca sīhādayo ca pākaṭaparissayā kāyaduccaritādayo ca apākaṭaparissayā maddanti, tato apākaṭaparissayehi abhibhūtaṃ taṃ puggalaṃ jātiādidukkhaṃ bhinnaṃ nāvaṃ udakaṃ viya anveti. Tasmā kāyagatāsatiādibhāvanāya jantu sadā sato hutvā vikkhambhanasamucchedavasena rūpādīsu vatthukāmesu sabbappakārampi kilesakāmaṃ parivajjento kāmāni parivajjaye. Evaṃ te kāme pahāya tappahānakaramaggeneva catubbidhampi tare oghaṃ tareyya tarituṃ sakkuṇeyya. Tato yathā puriso udakagarukaṃ nāvaṃ siñcitvā lahukāya nāvāya appakasireneva pāragū bhaveyya, pāraṃ gaccheyya, evameva attabhāvanāvaṃ kilesūdakagarukaṃ siñcitvā lahukena attabhāvena pāragū bhaveyya, sabbadhammapāraṃ nibbānaṃ gato bhaveyya, arahattappattiyā gaccheyya ca, anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbātīti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi. Desanāpariyosāne brāhmaṇo ca brāhmaṇī ca sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsūti.
परमत्थजोतिकाय खुद्दक-अट्ठकथाय
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
सुत्तनिपात-अट्ठकथाय कामसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Suttanipāta-aṭṭhakathāya kāmasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / सुत्तनिपातपाळि • Suttanipātapāḷi / १. कामसुत्तं • 1. Kāmasuttaṃ
