| Library / Tipiṭaka / திபிடக • Tipiṭaka / த⁴ம்மஸங்க³ணி-அட்ட²கதா² • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
காமாவசரகுஸலங் நித்³தே³ஸவாரகதா²
Kāmāvacarakusalaṃ niddesavārakathā
2. இதா³னி தானேவ த⁴ம்முத்³தே³ஸவாரே பாளிஆருள்ஹானி ச²ப்பஞ்ஞாஸ பதா³னி விப⁴ஜித்வா த³ஸ்ஸேதுங் ‘கதமோ தஸ்மிங் ஸமயே ப²ஸ்ஸோ ஹோதீ’திஆதி³னா நயேன நித்³தே³ஸவாரோ ஆரத்³தோ⁴.
2. Idāni tāneva dhammuddesavāre pāḷiāruḷhāni chappaññāsa padāni vibhajitvā dassetuṃ ‘katamo tasmiṃ samaye phasso hotī’tiādinā nayena niddesavāro āraddho.
தத்த² புச்சா²ய தாவ அயமத்தோ² – யஸ்மிங் ஸமயே காமாவசரங் குஸலங் ஸோமனஸ்ஸஸஹக³தங் திஹேதுகங் அஸங்கா²ரிகங் மஹாசித்தங் உப்பஜ்ஜதி, தஸ்மிங் ஸமயே ப²ஸ்ஸோ ஹோதீதி வுத்தோ, கதமோ ஸோ ப²ஸ்ஸோதி இமினா நயேன ஸப்³ப³புச்சா²ஸு அத்தோ² வேதி³தப்³போ³.
Tattha pucchāya tāva ayamattho – yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ somanassasahagataṃ tihetukaṃ asaṅkhārikaṃ mahācittaṃ uppajjati, tasmiṃ samaye phasso hotīti vutto, katamo so phassoti iminā nayena sabbapucchāsu attho veditabbo.
யோ தஸ்மிங் ஸமயே ப²ஸ்ஸோதி தஸ்மிங் ஸமயே யோ பு²ஸனகவஸேன உப்பன்னோ ப²ஸ்ஸோ, ஸோ ப²ஸ்ஸோதி. இத³ங் ப²ஸ்ஸஸ்ஸ ஸபா⁴வதீ³பனதோ ஸபா⁴வபத³ங் நாம. பு²ஸனாதி பு²ஸனாகாரோ. ஸம்பு²ஸனாதி பு²ஸனாகாரோவ உபஸக்³கே³ன பத³ங் வட்³டெ⁴த்வா வுத்தோ. ஸம்பு²ஸிதத்தந்தி ஸம்பு²ஸிதபா⁴வோ. அயங் பனெத்த² யோஜனா – யோ தஸ்மிங் ஸமயே பு²ஸனகவஸேன ப²ஸ்ஸோ, யா தஸ்மிங் ஸமயே பு²ஸனா, யா தஸ்மிங் ஸமயே ஸம்பு²ஸனா, யங் தஸ்மிங் ஸமயே ஸம்பு²ஸிதத்தங்; அத² வா, யோ தஸ்மிங் ஸமயே பு²ஸனவஸேன ப²ஸ்ஸோ, அஞ்ஞேனாபி பரியாயேன பு²ஸனா ஸம்பு²ஸனா ஸம்பு²ஸிதத்தந்தி வுச்சதி, அயங் தஸ்மிங் ஸமயே ப²ஸ்ஸோ ஹோதீதி. வேத³னாதீ³னம்பி நித்³தே³ஸேஸு இமினாவ நயேன பத³யோஜனா வேதி³தப்³பா³.
Yo tasmiṃ samaye phassoti tasmiṃ samaye yo phusanakavasena uppanno phasso, so phassoti. Idaṃ phassassa sabhāvadīpanato sabhāvapadaṃ nāma. Phusanāti phusanākāro. Samphusanāti phusanākārova upasaggena padaṃ vaḍḍhetvā vutto. Samphusitattanti samphusitabhāvo. Ayaṃ panettha yojanā – yo tasmiṃ samaye phusanakavasena phasso, yā tasmiṃ samaye phusanā, yā tasmiṃ samaye samphusanā, yaṃ tasmiṃ samaye samphusitattaṃ; atha vā, yo tasmiṃ samaye phusanavasena phasso, aññenāpi pariyāyena phusanā samphusanā samphusitattanti vuccati, ayaṃ tasmiṃ samaye phasso hotīti. Vedanādīnampi niddesesu imināva nayena padayojanā veditabbā.
அயங் பனெத்த² ஸப்³ப³ஸாதா⁴ரணோ விப⁴த்திவினிச்ச²யோ. யானிமானி ப⁴க³வதா பட²மங் காமாவசரங் குஸலங் மஹாசித்தங் பா⁴ஜெத்வா த³ஸ்ஸெந்தேன அதிரேகபண்ணாஸபதா³னி மாதிகாவஸேன ட²பெத்வா புன ஏகேகபத³ங் க³ஹெத்வா விப⁴த்திங் ஆரோபிதானி, தானி விப⁴த்திங் க³ச்ச²ந்தானி தீஹி காரணேஹி விப⁴த்திங் க³ச்ச²ந்தி; நானா ஹொந்தானி சதூஹி காரணேஹி நானா ப⁴வந்தி. அபரதீ³பனா பனெத்த² த்³வே டா²னானி க³ச்ச²தி. கத²ங்? ஏதானிஹி ப்³யஞ்ஜனவஸேன உபஸக்³க³வஸேன அத்த²வஸேனாதி இமேஹி தீஹி காரணேஹி விப⁴த்திங் க³ச்ச²ந்தி. தத்த² கோதோ⁴ குஜ்ஜ²னா குஜ்ஜி²தத்தங், தோ³ஸோ து³ஸ்ஸனா து³ஸ்ஸிதத்தந்தி ஏவங் ப்³யஞ்ஜனவஸேன விப⁴த்திக³மனங் வேதி³தப்³ப³ங். எத்த² ஹி ஏகோவ கோதோ⁴ ப்³யஞ்ஜனவஸேன ஏவங் விப⁴த்திங் க³தோ. சாரோ விசாரோ அனுவிசாரோ உபவிசாரோதி ஏவங் பன உபஸக்³க³வஸேன விப⁴த்திக³மனங் வேதி³தப்³ப³ங். பண்டி³ச்சங் கோஸல்லங் நேபுஞ்ஞங் வேப⁴ப்³யா சிந்தா உபபரிக்கா²தி ஏவங் அத்த²வஸேன விப⁴த்திக³மனங் வேதி³தப்³ப³ங். தேஸு ப²ஸ்ஸபத³னித்³தே³ஸே தாவ இமா திஸ்ஸோபி விப⁴த்தியோ லப்³ப⁴ந்தி. ‘ப²ஸ்ஸோ பு²ஸனா’தி ஹி ப்³யஞ்ஜனவஸேன விப⁴த்திக³மனங் ஹோதி. ‘ஸம்பு²ஸனா’தி உபஸக்³க³வஸேன. ‘ஸம்பு²ஸிதத்த’ந்தி அத்த²வஸேன. இமினா நயேன ஸப்³ப³பத³னித்³தே³ஸேஸு விப⁴த்திக³மனங் வேதி³தப்³ப³ங்.
Ayaṃ panettha sabbasādhāraṇo vibhattivinicchayo. Yānimāni bhagavatā paṭhamaṃ kāmāvacaraṃ kusalaṃ mahācittaṃ bhājetvā dassentena atirekapaṇṇāsapadāni mātikāvasena ṭhapetvā puna ekekapadaṃ gahetvā vibhattiṃ āropitāni, tāni vibhattiṃ gacchantāni tīhi kāraṇehi vibhattiṃ gacchanti; nānā hontāni catūhi kāraṇehi nānā bhavanti. Aparadīpanā panettha dve ṭhānāni gacchati. Kathaṃ? Etānihi byañjanavasena upasaggavasena atthavasenāti imehi tīhi kāraṇehi vibhattiṃ gacchanti. Tattha kodho kujjhanā kujjhitattaṃ, doso dussanā dussitattanti evaṃ byañjanavasena vibhattigamanaṃ veditabbaṃ. Ettha hi ekova kodho byañjanavasena evaṃ vibhattiṃ gato. Cāro vicāro anuvicāro upavicāroti evaṃ pana upasaggavasena vibhattigamanaṃ veditabbaṃ. Paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhabyā cintā upaparikkhāti evaṃ atthavasena vibhattigamanaṃ veditabbaṃ. Tesu phassapadaniddese tāva imā tissopi vibhattiyo labbhanti. ‘Phasso phusanā’ti hi byañjanavasena vibhattigamanaṃ hoti. ‘Samphusanā’ti upasaggavasena. ‘Samphusitatta’nti atthavasena. Iminā nayena sabbapadaniddesesu vibhattigamanaṃ veditabbaṃ.
நானா ஹொந்தானிபி பன நாமனானத்தேன லக்க²ணனானத்தேன கிச்சனானத்தேன படிக்கே²பனானத்தேனாதி இமேஹி சதூஹி காரணேஹி நானா ஹொந்தி. தத்த² கதமோ தஸ்மிங் ஸமயே ப்³யாபாதோ³ ஹோதி? யோ தஸ்மிங் ஸமயே தோ³ஸோ து³ஸ்ஸனாதி (த⁴॰ ஸ॰ 419) எத்த² ப்³யாபாதோ³தி வா, தோ³ஸோதி வா, த்³வேபி ஏதே கோதோ⁴ ஏவ, நாமேன நானத்தங் க³தாதி. ஏவங் ‘நாமனானத்தேன’ நானத்தங் வேதி³தப்³ப³ங்.
Nānā hontānipi pana nāmanānattena lakkhaṇanānattena kiccanānattena paṭikkhepanānattenāti imehi catūhi kāraṇehi nānā honti. Tattha katamo tasmiṃ samaye byāpādo hoti? Yo tasmiṃ samaye doso dussanāti (dha. sa. 419) ettha byāpādoti vā, dosoti vā, dvepi ete kodho eva, nāmena nānattaṃ gatāti. Evaṃ ‘nāmanānattena’ nānattaṃ veditabbaṃ.
ராஸட்டே²ன ச பஞ்சபி க²ந்தா⁴ ஏகோவ க²ந்தோ⁴ ஹோதி. எத்த² பன ரூபங் ருப்பனலக்க²ணங், வேத³னா வேத³யிதலக்க²ணா, ஸஞ்ஞா ஸஞ்ஜானநலக்க²ணா, சேதனா சேதயிதலக்க²ணா, விஞ்ஞாணங் விஜானநலக்க²ணந்தி இமினா லக்க²ணனானத்தேன பஞ்சக்க²ந்தா⁴ ஹொந்தி. ஏவங் ‘லக்க²ணனானத்தேன’ நானத்தங் வேதி³தப்³ப³ங்.
Rāsaṭṭhena ca pañcapi khandhā ekova khandho hoti. Ettha pana rūpaṃ ruppanalakkhaṇaṃ, vedanā vedayitalakkhaṇā, saññā sañjānanalakkhaṇā, cetanā cetayitalakkhaṇā, viññāṇaṃ vijānanalakkhaṇanti iminā lakkhaṇanānattena pañcakkhandhā honti. Evaṃ ‘lakkhaṇanānattena’ nānattaṃ veditabbaṃ.
சத்தாரோ ஸம்மப்பதா⁴னா – ‘‘இத⁴ பி⁴க்கு² அனுப்பன்னானங் பாபகானங் அகுஸலானங் த⁴ம்மானங் அனுப்பாதா³ய…பே॰… சித்தங் பக்³க³ண்ஹாதி பத³ஹதீ’’தி (விப⁴॰ 390; தீ³॰ நி॰ 2.402) ஏகமேவ வீரியங் கிச்சனானத்தேன சதூஸு டா²னேஸு ஆக³தங். ஏவங் ‘கிச்சனானத்தேன’ நானத்தங் வேதி³தப்³ப³ங்.
Cattāro sammappadhānā – ‘‘idha bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya…pe… cittaṃ paggaṇhāti padahatī’’ti (vibha. 390; dī. ni. 2.402) ekameva vīriyaṃ kiccanānattena catūsu ṭhānesu āgataṃ. Evaṃ ‘kiccanānattena’ nānattaṃ veditabbaṃ.
சத்தாரோ அஸத்³த⁴ம்மா – கோத⁴க³ருதா ந ஸத்³த⁴ம்மக³ருதா, மக்க²க³ருதா ந ஸத்³த⁴ம்மக³ருதா, லாப⁴க³ருதா ந ஸத்³த⁴ம்மக³ருதா, ஸக்காரக³ருதா ந ஸத்³த⁴ம்மக³ருதாதி, ஏவமாதீ³ஸு (அ॰ நி॰ 4.44) பன ‘படிக்கே²பனானத்தேன’ நானத்தங் வேதி³தப்³ப³ங்.
Cattāro asaddhammā – kodhagarutā na saddhammagarutā, makkhagarutā na saddhammagarutā, lābhagarutā na saddhammagarutā, sakkāragarutā na saddhammagarutāti, evamādīsu (a. ni. 4.44) pana ‘paṭikkhepanānattena’ nānattaṃ veditabbaṃ.
இமானி பன சத்தாரி நானத்தானி ந ப²ஸ்ஸேயேவ லப்³ப⁴ந்தி, ஸப்³பே³ஸுபி ப²ஸ்ஸபஞ்சகாதீ³ஸு லப்³ப⁴ந்தி. ப²ஸ்ஸஸ்ஸ ஹி ப²ஸ்ஸோதி நாமங்…பே॰… சித்தஸ்ஸ சித்தந்தி. ப²ஸ்ஸோ ச பு²ஸனலக்க²ணோ, வேத³னா வேத³யிதலக்க²ணா, ஸஞ்ஞா ஸஞ்ஜானநலக்க²ணா, சேதனா சேதயிதலக்க²ணா, விஞ்ஞாணங் விஜானநலக்க²ணங். ததா² ப²ஸ்ஸோ பு²ஸனகிச்சோ, வேத³னா அனுப⁴வனகிச்சா, ஸஞ்ஞா ஸஞ்ஜானநகிச்சா, சேதனா சேதயிதகிச்சா, விஞ்ஞாணங் விஜானநகிச்சந்தி. ஏவங் கிச்சனானத்தேன நானத்தங் வேதி³தப்³ப³ங்.
Imāni pana cattāri nānattāni na phasseyeva labbhanti, sabbesupi phassapañcakādīsu labbhanti. Phassassa hi phassoti nāmaṃ…pe… cittassa cittanti. Phasso ca phusanalakkhaṇo, vedanā vedayitalakkhaṇā, saññā sañjānanalakkhaṇā, cetanā cetayitalakkhaṇā, viññāṇaṃ vijānanalakkhaṇaṃ. Tathā phasso phusanakicco, vedanā anubhavanakiccā, saññā sañjānanakiccā, cetanā cetayitakiccā, viññāṇaṃ vijānanakiccanti. Evaṃ kiccanānattena nānattaṃ veditabbaṃ.
படிக்கே²பனானத்தங் ப²ஸ்ஸபஞ்சமகே நத்தி². அலோபா⁴தி³னித்³தே³ஸே பன அலோபோ⁴ அலுப்³ப⁴னா அலுப்³பி⁴தத்தந்திஆதி³னா நயேன லப்³ப⁴தீதி ஏவங் படிக்கே²பனானத்தேன நானத்தங் வேதி³தப்³ப³ங். ஏவங் ஸப்³ப³பத³னித்³தே³ஸேஸு லப்³ப⁴மானவஸேன சதுப்³பி³த⁴ம்பி நானத்தங் வேதி³தப்³ப³ங்.
Paṭikkhepanānattaṃ phassapañcamake natthi. Alobhādiniddese pana alobho alubbhanā alubbhitattantiādinā nayena labbhatīti evaṃ paṭikkhepanānattena nānattaṃ veditabbaṃ. Evaṃ sabbapadaniddesesu labbhamānavasena catubbidhampi nānattaṃ veditabbaṃ.
அபரதீ³பனா பன பத³த்து²தி வா ஹோதி த³ள்ஹீகம்மங் வாதி ஏவங் த்³வே டா²னானி க³ச்ச²தி. யட்டி²கோடியா உப்பீளெந்தேன விய ஹி ஸகிமேவ ப²ஸ்ஸோதி வுத்தே ஏதங் பத³ங் பு²ல்லிதமண்டி³தவிபூ⁴ஸிதங் நாம ந ஹோதி. புனப்புனங் ப்³யஞ்ஜனவஸேன உபஸக்³க³வஸேன அத்த²வஸேன ‘ப²ஸ்ஸோ பு²ஸனா ஸம்பு²ஸனா ஸம்பு²ஸிதத்த’ந்தி வுத்தே பு²ல்லிதமண்டி³தவிபூ⁴ஸிதங் நாம ஹோதி. யதா² ஹி த³ஹரகுமாரங் ந்ஹாபெத்வா, மனோரமங் வத்த²ங் பரித³ஹாபெத்வா புப்பா²னி பிளந்தா⁴பெத்வா அக்கீ²னி அஞ்ஜெத்வா அத²ஸ்ஸ நலாடே ஏகமேவ மனோஸிலாபி³ந்து³ங் கரெய்யுங், தஸ்ஸ ந எத்தாவதா சித்ததிலகோ நாம ஹோதி. நானாவண்ணேஹி பன பரிவாரெத்வா பி³ந்தூ³ஸு கதேஸு சித்ததிலகோ நாம ஹோதி. ஏவங்ஸம்பத³மித³ங் வேதி³தப்³ப³ங். அயங் ‘பத³த்து²தி’ நாம.
Aparadīpanā pana padatthuti vā hoti daḷhīkammaṃ vāti evaṃ dve ṭhānāni gacchati. Yaṭṭhikoṭiyā uppīḷentena viya hi sakimeva phassoti vutte etaṃ padaṃ phullitamaṇḍitavibhūsitaṃ nāma na hoti. Punappunaṃ byañjanavasena upasaggavasena atthavasena ‘phasso phusanā samphusanā samphusitatta’nti vutte phullitamaṇḍitavibhūsitaṃ nāma hoti. Yathā hi daharakumāraṃ nhāpetvā, manoramaṃ vatthaṃ paridahāpetvā pupphāni piḷandhāpetvā akkhīni añjetvā athassa nalāṭe ekameva manosilābinduṃ kareyyuṃ, tassa na ettāvatā cittatilako nāma hoti. Nānāvaṇṇehi pana parivāretvā bindūsu katesu cittatilako nāma hoti. Evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Ayaṃ ‘padatthuti’ nāma.
ப்³யஞ்ஜனவஸேன உபஸக்³க³வஸேன அத்த²வஸேன ச புனப்புனங் ப⁴ணனமேவ த³ள்ஹீகம்மங் நாம. யதா² ஹி ‘ஆவுஸோ’தி வா ‘ப⁴ந்தே’தி வா ‘யக்கோ²’தி வா ‘ஸப்போ’தி வா வுத்தே த³ள்ஹீகம்மங் நாம ந ஹோதி. ‘ஆவுஸோ ஆவுஸோ’‘ப⁴ந்தே ப⁴ந்தே’‘யக்கோ² யக்கோ²’‘ஸப்போ ஸப்போ’தி வுத்தே பன த³ள்ஹீகம்மங் நாம ஹோதி. ஏவமேவ ஸகிதே³வ யட்டி²கோடியா உப்பீளெந்தேன விய ‘ப²ஸ்ஸோ’தி வுத்தே பத³ங் த³ள்ஹீகம்மங் நாம ந ஹோதி. புனப்புனங் ப்³யஞ்ஜனவஸேன உபஸக்³க³வஸேன அத்த²வஸேன ‘ப²ஸ்ஸோ பு²ஸனா ஸம்பு²ஸனா ஸம்பு²ஸிதத்த’ந்தி வுத்தேயேவ ‘த³ள்ஹீகம்மங்’ நாம ஹோதீதி. ஏவங் அபரதீ³பனா த்³வே டா²னானி க³ச்ச²தி. ஏதஸ்ஸாபி வஸேன லப்³ப⁴மானகபத³னித்³தே³ஸேஸு ஸப்³ப³த்த² அத்தோ² வேதி³தப்³போ³.
Byañjanavasena upasaggavasena atthavasena ca punappunaṃ bhaṇanameva daḷhīkammaṃ nāma. Yathā hi ‘āvuso’ti vā ‘bhante’ti vā ‘yakkho’ti vā ‘sappo’ti vā vutte daḷhīkammaṃ nāma na hoti. ‘Āvuso āvuso’‘bhante bhante’‘yakkho yakkho’‘sappo sappo’ti vutte pana daḷhīkammaṃ nāma hoti. Evameva sakideva yaṭṭhikoṭiyā uppīḷentena viya ‘phasso’ti vutte padaṃ daḷhīkammaṃ nāma na hoti. Punappunaṃ byañjanavasena upasaggavasena atthavasena ‘phasso phusanā samphusanā samphusitatta’nti vutteyeva ‘daḷhīkammaṃ’ nāma hotīti. Evaṃ aparadīpanā dve ṭhānāni gacchati. Etassāpi vasena labbhamānakapadaniddesesu sabbattha attho veditabbo.
அயங் தஸ்மிங் ஸமயே ப²ஸ்ஸோ ஹோதீதி யஸ்மிங் ஸமயே பட²மங் காமாவசரங் மஹாகுஸலசித்தங் உப்பஜ்ஜதி, தஸ்மிங் ஸமயே அயங் ப²ஸ்ஸோ நாம ஹோதீதி அத்தோ². அயங் தாவ ப²ஸ்ஸபத³னித்³தே³ஸஸ்ஸ வண்ணனா. இதோ பரேஸு பன வேத³னாதீ³னங் பதா³னங் நித்³தே³ஸேஸு விஸேஸமத்தமேவ வண்ணயிஸ்ஸாம. ஸேஸங் இத⁴ வுத்தனயேனேவ வேதி³தப்³ப³ங்.
Ayaṃ tasmiṃ samaye phasso hotīti yasmiṃ samaye paṭhamaṃ kāmāvacaraṃ mahākusalacittaṃ uppajjati, tasmiṃ samaye ayaṃ phasso nāma hotīti attho. Ayaṃ tāva phassapadaniddesassa vaṇṇanā. Ito paresu pana vedanādīnaṃ padānaṃ niddesesu visesamattameva vaṇṇayissāma. Sesaṃ idha vuttanayeneva veditabbaṃ.
3. யங் தஸ்மிங் ஸமயேதி எத்த² கிஞ்சாபி கதமா தஸ்மிங் ஸமயே வேத³னா ஹோதீதி ஆரத்³த⁴ங், ‘ஸாதபத³வஸேன பன ‘ய’ந்தி வுத்தங். தஜ்ஜாமனோவிஞ்ஞாணதா⁴துஸம்ப²ஸ்ஸஜந்தி எத்த² ‘தஜ்ஜா’ வுச்சதி தஸ்ஸ ஸாதஸுக²ஸ்ஸ அனுச்ச²விகா ஸாருப்பா. அனுச்ச²விகத்தோ²பி ஹி அயங் ‘தஜ்ஜா’-ஸத்³தோ³ ஹோதி. யதா²ஹ – ‘‘தஜ்ஜங் தஸ்ஸாருப்பங் கத²ங் மந்தேதீ’’தி (ம॰ நி॰ 3.246). தேஹி வா ரூபாதீ³ஹி ஆரம்மணேஹி இமஸ்ஸ ச ஸுக²ஸ்ஸ பச்சயேஹி ஜாதாதிபி தஜ்ஜா. மனோவிஞ்ஞாணமேவ நிஸ்ஸத்தட்டே²ன தா⁴தூதி மனோவிஞ்ஞாணதா⁴து. ஸம்ப²ஸ்ஸதோ ஜாதங், ஸம்ப²ஸ்ஸே வா ஜாதந்தி ஸம்ப²ஸ்ஸஜங். சித்தனிஸ்ஸிதத்தா சேதஸிகங். மது⁴ரட்டே²ன ஸாதங். இத³ங் வுத்தங் ஹோதி – யங் தஸ்மிங் ஸமயே யதா²வுத்தேன அத்தே²ன தஜ்ஜாய மனோவிஞ்ஞாணதா⁴துயா ஸம்ப²ஸ்ஸஜங் சேதஸிகங் ஸாதங், அயங் தஸ்மிங் ஸமயே வேத³னா ஹோதீதி. ஏவங் ஸப்³ப³பதே³ஹி ஸத்³தி⁴ங் யோஜனா வேதி³தப்³பா³.
3. Yaṃ tasmiṃ samayeti ettha kiñcāpi katamā tasmiṃ samaye vedanā hotīti āraddhaṃ, ‘sātapadavasena pana ‘ya’nti vuttaṃ. Tajjāmanoviññāṇadhātusamphassajanti ettha ‘tajjā’ vuccati tassa sātasukhassa anucchavikā sāruppā. Anucchavikatthopi hi ayaṃ ‘tajjā’-saddo hoti. Yathāha – ‘‘tajjaṃ tassāruppaṃ kathaṃ mantetī’’ti (ma. ni. 3.246). Tehi vā rūpādīhi ārammaṇehi imassa ca sukhassa paccayehi jātātipi tajjā. Manoviññāṇameva nissattaṭṭhena dhātūti manoviññāṇadhātu. Samphassato jātaṃ, samphasse vā jātanti samphassajaṃ. Cittanissitattā cetasikaṃ. Madhuraṭṭhena sātaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ tasmiṃ samaye yathāvuttena atthena tajjāya manoviññāṇadhātuyā samphassajaṃ cetasikaṃ sātaṃ, ayaṃ tasmiṃ samaye vedanā hotīti. Evaṃ sabbapadehi saddhiṃ yojanā veditabbā.
இதா³னி சேதஸிகங் ஸுக²ந்திஆதீ³ஸு சேதஸிகபதே³ன காயிகஸுக²ங் படிக்கி²பதி, ஸுக²பதே³ன சேதஸிகங் து³க்க²ங். சேதோஸம்ப²ஸ்ஸஜந்தி சித்தஸம்ப²ஸ்ஸே ஜாதங். ஸாதங் ஸுக²ங் வேத³யிதந்தி ஸாதங் வேத³யிதங், ந அஸாதங் வேத³யிதங்; ஸுக²ங் வேத³யிதங், ந து³க்க²ங் வேத³யிதங். பரதோ தீணி பதா³னி இத்தி²லிங்க³வஸேன வுத்தானி. ஸாதா வேத³னா, ந அஸாதா; ஸுகா² வேத³னா, ந து³க்கா²தி. அயமேவ பனெத்த² அத்தோ².
Idāni cetasikaṃ sukhantiādīsu cetasikapadena kāyikasukhaṃ paṭikkhipati, sukhapadena cetasikaṃ dukkhaṃ. Cetosamphassajanti cittasamphasse jātaṃ. Sātaṃ sukhaṃ vedayitanti sātaṃ vedayitaṃ, na asātaṃ vedayitaṃ; sukhaṃ vedayitaṃ, na dukkhaṃ vedayitaṃ. Parato tīṇi padāni itthiliṅgavasena vuttāni. Sātā vedanā, na asātā; sukhā vedanā, na dukkhāti. Ayameva panettha attho.
4. ஸஞ்ஞானித்³தே³ஸே தஜ்ஜாமனோவிஞ்ஞாணதா⁴துஸம்ப²ஸ்ஸஜாதி தஸ்ஸாகுஸலஸஞ்ஞாய அனுச்ச²விகாய மனோவிஞ்ஞாணதா⁴துயா ஸம்ப²ஸ்ஸம்ஹி ஜாதா. ஸஞ்ஞாதி ஸபா⁴வனாமங். ஸஞ்ஜானநாதி ஸஞ்ஜானநாகாரோ. ஸஞ்ஜானிதத்தந்தி ஸஞ்ஜானிதபா⁴வோ.
4. Saññāniddese tajjāmanoviññāṇadhātusamphassajāti tassākusalasaññāya anucchavikāya manoviññāṇadhātuyā samphassamhi jātā. Saññāti sabhāvanāmaṃ. Sañjānanāti sañjānanākāro. Sañjānitattanti sañjānitabhāvo.
5. சேதனானித்³தே³ஸேபி இமினாவ நயேன வேதி³தப்³போ³.
5. Cetanāniddesepi imināva nayena veditabbo.
சித்தனித்³தே³ஸே சித்தவிசித்ததாய சித்தங். ஆரம்மணங் மினமானங் ஜானாதீதி மனோ. மானஸந்தி மனோ ஏவ. ‘‘அந்தலிக்க²சரோ பாஸோ ய்வாயங் சரதி மானஸோ’’தி (ஸங்॰ நி॰ 1.151; மஹாவ॰ 33) ஹி எத்த² பன ஸம்பயுத்தகத⁴ம்மோ ‘மானஸோ’தி வுத்தோ.
Cittaniddese cittavicittatāya cittaṃ. Ārammaṇaṃ minamānaṃ jānātīti mano. Mānasanti mano eva. ‘‘Antalikkhacaro pāso yvāyaṃ carati mānaso’’ti (saṃ. ni. 1.151; mahāva. 33) hi ettha pana sampayuttakadhammo ‘mānaso’ti vutto.
‘‘கத²ஞ்ஹி ப⁴க³வா துய்ஹங், ஸாவகோ ஸாஸனே ரதோ;
‘‘Kathañhi bhagavā tuyhaṃ, sāvako sāsane rato;
அப்பத்தமானஸோ ஸெக்கோ², காலங் கயிரா ஜனே ஸுதா’’தி. (ஸங்॰ நி॰ 1.159);
Appattamānaso sekkho, kālaṃ kayirā jane sutā’’ti. (saṃ. ni. 1.159);
எத்த² அரஹத்தங் ‘மானஸ’ந்தி வுத்தங். இத⁴ பன ‘மனோவ’ மானஸங். ப்³யஞ்ஜனவஸேன ஹேதங் பத³ங் வட்³டி⁴தங்.
Ettha arahattaṃ ‘mānasa’nti vuttaṃ. Idha pana ‘manova’ mānasaṃ. Byañjanavasena hetaṃ padaṃ vaḍḍhitaṃ.
ஹத³யந்தி சித்தங். ‘‘சித்தங் வா தே கி²பிஸ்ஸாமி, ஹத³யங் வா தே பா²லெஸ்ஸாமீ’’தி (ஸங்॰ நி॰ 1.237; ஸு॰ நி॰ ஆளவகஸுத்த) எத்த² உரோ ஹத³யந்தி வுத்தங். ‘‘ஹத³யா ஹத³யங் மஞ்ஞே அஞ்ஞாய தச்ச²தீ’’தி (ம॰ நி॰ 1.63) எத்த² சித்தங். ‘‘வக்கங் ஹத³ய’’ந்தி (தீ³॰ நி॰ 2.377; ம॰ நி॰ 1.110) எத்த² ஹத³யவத்து². இத⁴ பன சித்தமேவ அப்³ப⁴ந்தரட்டே²ன ‘ஹத³ய’ந்தி வுத்தங். தமேவ பரிஸுத்³த⁴ட்டே²ன பண்ட³ரங். ப⁴வங்க³ங் ஸந்தா⁴யேதங் வுத்தங். யதா²ஹ – ‘‘பப⁴ஸ்ஸரமித³ங், பி⁴க்க²வே, சித்தங், தஞ்ச கோ² ஆக³ந்துகேஹி உபக்கிலேஸேஹி உபக்கிலிட்ட²’’ந்தி (அ॰ நி॰ 1.49). ததோ நிக்க²ந்தத்தா பன அகுஸலம்பி, க³ங்கா³ய நிக்க²ந்தா நதீ³ க³ங்கா³ விய, கோ³தா⁴வரிதோ நிக்க²ந்தா கோ³தா⁴வரீ விய ச, பண்ட³ரந்த்வேவ வுத்தங்.
Hadayanti cittaṃ. ‘‘Cittaṃ vā te khipissāmi, hadayaṃ vā te phālessāmī’’ti (saṃ. ni. 1.237; su. ni. āḷavakasutta) ettha uro hadayanti vuttaṃ. ‘‘Hadayā hadayaṃ maññe aññāya tacchatī’’ti (ma. ni. 1.63) ettha cittaṃ. ‘‘Vakkaṃ hadaya’’nti (dī. ni. 2.377; ma. ni. 1.110) ettha hadayavatthu. Idha pana cittameva abbhantaraṭṭhena ‘hadaya’nti vuttaṃ. Tameva parisuddhaṭṭhena paṇḍaraṃ. Bhavaṅgaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Yathāha – ‘‘pabhassaramidaṃ, bhikkhave, cittaṃ, tañca kho āgantukehi upakkilesehi upakkiliṭṭha’’nti (a. ni. 1.49). Tato nikkhantattā pana akusalampi, gaṅgāya nikkhantā nadī gaṅgā viya, godhāvarito nikkhantā godhāvarī viya ca, paṇḍarantveva vuttaṃ.
மனோ மனாயதனந்தி இத⁴ பன மனொக்³க³ஹணங் மனஸ்ஸேவ ஆயதனபா⁴வதீ³பனத்த²ங். தேனேதங் தீ³பேதி – ‘நயித³ங் தே³வாயதனங் விய மனஸ்ஸ ஆயதனத்தா மனாயதனங், அத² கோ² மனோ ஏவ ஆயதனங் மனாயதன’ந்தி. தத்த² நிவாஸடா²னட்டே²ன ஆகரட்டே²ன ஸமோஸரணடா²னட்டே²ன ஸஞ்ஜாதிதே³ஸட்டே²ன காரணட்டே²ன ச ஆயதனங் வேதி³தப்³ப³ங். ததா² ஹி லோகே ‘இஸ்ஸராயதனங் வாஸுதே³வாயதன’ந்திஆதீ³ஸு நிவாஸட்டா²னங் ஆயதனந்தி வுச்சதி. ‘ஸுவண்ணாயதனங் ரஜதாயதன’ந்திஆதீ³ஸு ஆகரோ. ஸாஸனே பன ‘‘மனோரமே ஆயதனே ஸேவந்தி நங் விஹங்க³மா’’திஆதீ³ஸு (அ॰ நி॰ 5.38) ஸமோஸரணட்டா²னங். ‘‘த³க்கி²ணாபதோ² கு³ன்னங் ஆயதன’’ந்திஆதீ³ஸு ஸஞ்ஜாதிதே³ஸோ. ‘‘தத்ர தத்ரேவ ஸக்கி²ப⁴ப்³ப³தங் பாபுணாதி ஸதி ஸதிஆயதனே’’திஆதீ³ஸு (ம॰ நி॰ 3.158) காரணங். இத⁴ பன ஸஞ்ஜாதிதே³ஸட்டே²ன ஸமோஸரணடா²னட்டே²ன காரணட்டே²னாதி திதா⁴பி வட்டதி.
Mano manāyatananti idha pana manoggahaṇaṃ manasseva āyatanabhāvadīpanatthaṃ. Tenetaṃ dīpeti – ‘nayidaṃ devāyatanaṃ viya manassa āyatanattā manāyatanaṃ, atha kho mano eva āyatanaṃ manāyatana’nti. Tattha nivāsaṭhānaṭṭhena ākaraṭṭhena samosaraṇaṭhānaṭṭhena sañjātidesaṭṭhena kāraṇaṭṭhena ca āyatanaṃ veditabbaṃ. Tathā hi loke ‘issarāyatanaṃ vāsudevāyatana’ntiādīsu nivāsaṭṭhānaṃ āyatananti vuccati. ‘Suvaṇṇāyatanaṃ rajatāyatana’ntiādīsu ākaro. Sāsane pana ‘‘manorame āyatane sevanti naṃ vihaṅgamā’’tiādīsu (a. ni. 5.38) samosaraṇaṭṭhānaṃ. ‘‘Dakkhiṇāpatho gunnaṃ āyatana’’ntiādīsu sañjātideso. ‘‘Tatra tatreva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati satiāyatane’’tiādīsu (ma. ni. 3.158) kāraṇaṃ. Idha pana sañjātidesaṭṭhena samosaraṇaṭhānaṭṭhena kāraṇaṭṭhenāti tidhāpi vaṭṭati.
ப²ஸ்ஸாத³யோ ஹி த⁴ம்மா எத்த² ஸஞ்ஜாயந்தீதி ஸஞ்ஜாதிதே³ஸட்டே²னபி ஏதங் ஆயதனங். ப³ஹித்³தா⁴ ரூபஸத்³த³க³ந்த⁴ரஸபொ²ட்ட²ப்³பா³ ஆரம்மணபா⁴வேனெத்த² ஓஸரந்தீதி ஸமோஸரணடா²னட்டே²னபி ஆயதனங். ப²ஸ்ஸாதீ³னங் பன ஸஹஜாதாதி³பச்சயட்டே²ன காரணத்தா காரணட்டே²னபி ஆயதனந்தி வேதி³தப்³ப³ங். மனிந்த்³ரியங் வுத்தத்த²மேவ.
Phassādayo hi dhammā ettha sañjāyantīti sañjātidesaṭṭhenapi etaṃ āyatanaṃ. Bahiddhā rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbā ārammaṇabhāvenettha osarantīti samosaraṇaṭhānaṭṭhenapi āyatanaṃ. Phassādīnaṃ pana sahajātādipaccayaṭṭhena kāraṇattā kāraṇaṭṭhenapi āyatananti veditabbaṃ. Manindriyaṃ vuttatthameva.
விஜானாதீதி விஞ்ஞாணங் விஞ்ஞாணமேவ க²ந்தோ⁴ விஞ்ஞாணக்க²ந்தோ⁴. தஸ்ஸ ராஸிஆதி³வஸேன அத்தோ² வேதி³தப்³போ³. மஹாஉத³கக்க²ந்தொ⁴த்வேவ ஸங்க்²யங் க³ச்ச²தீதி (அ॰ நி॰ 4.51). எத்த² ஹி ராஸட்டே²ன க²ந்தோ⁴ வுத்தோ. ‘‘ஸீலக்க²ந்தோ⁴ ஸமாதி⁴க்க²ந்தோ⁴’’திஆதீ³ஸு (தீ³॰ நி॰ 3.355) கு³ணட்டே²ன. ‘‘அத்³த³ஸா கோ² ப⁴க³வா மஹந்தங் தா³ருக்க²ந்த⁴’’ந்தி (ஸங்॰ நி॰ 4.241) எத்த² பண்ணத்திமத்தட்டே²ன. இத⁴ பன ருள்ஹிதோ க²ந்தோ⁴ வுத்தோ. ராஸட்டே²ன ஹி விஞ்ஞாணக்க²ந்த⁴ஸ்ஸ ஏகதே³ஸோ ஏகங் விஞ்ஞாணங். தஸ்மா யதா² ருக்க²ஸ்ஸ ஏகதே³ஸங் சி²ந்த³ந்தோ ருக்க²ங் சி²ந்த³தீதி வுச்சதி, ஏவமேவ விஞ்ஞாணக்க²ந்த⁴ஸ்ஸ ஏகதே³ஸபூ⁴தங் ஏகம்பி விஞ்ஞாணங் ருள்ஹிதோ விஞ்ஞாணக்க²ந்தோ⁴தி வுத்தங்.
Vijānātīti viññāṇaṃ viññāṇameva khandho viññāṇakkhandho. Tassa rāsiādivasena attho veditabbo. Mahāudakakkhandhotveva saṅkhyaṃ gacchatīti (a. ni. 4.51). Ettha hi rāsaṭṭhena khandho vutto. ‘‘Sīlakkhandho samādhikkhandho’’tiādīsu (dī. ni. 3.355) guṇaṭṭhena. ‘‘Addasā kho bhagavā mahantaṃ dārukkhandha’’nti (saṃ. ni. 4.241) ettha paṇṇattimattaṭṭhena. Idha pana ruḷhito khandho vutto. Rāsaṭṭhena hi viññāṇakkhandhassa ekadeso ekaṃ viññāṇaṃ. Tasmā yathā rukkhassa ekadesaṃ chindanto rukkhaṃ chindatīti vuccati, evameva viññāṇakkhandhassa ekadesabhūtaṃ ekampi viññāṇaṃ ruḷhito viññāṇakkhandhoti vuttaṃ.
தஜ்ஜாமனோவிஞ்ஞாணதா⁴தூதி தேஸங் ப²ஸ்ஸாதீ³னங் த⁴ம்மானங் அனுச்ச²விகா மனோவிஞ்ஞாணதா⁴து. இமஸ்மிஞ்ஹி பதே³ ஏகமேவ சித்தங் மினநட்டே²ன மனோ, விஜானநட்டே²ன விஞ்ஞாணங், ஸபா⁴வட்டே²ன நிஸ்ஸத்தட்டே²ன வா தா⁴தூதி தீஹி நாமேஹி வுத்தங். இதி இமஸ்மிங் ப²ஸ்ஸபஞ்சமகே ப²ஸ்ஸோ தாவ யஸ்மா ப²ஸ்ஸோ ஏவ, ந தஜ்ஜாமனோவிஞ்ஞாணதா⁴துஸம்ப²ஸ்ஸஜோ, சித்தஞ்ச யஸ்மா தஜ்ஜாமனோவிஞ்ஞாணதா⁴து ஏவ, தஸ்மா இமஸ்மிங் பத³த்³வயே ‘தஜ்ஜாமனோவிஞ்ஞாணதா⁴துஸம்ப²ஸ்ஸஜா’தி பஞ்ஞத்தி ந ஆரோபிதா. விதக்கபதா³தீ³ஸு பன லப்³ப⁴மானாபி இத⁴ பச்சி²ன்னத்தா ந உத்³த⁴டா.
Tajjāmanoviññāṇadhātūti tesaṃ phassādīnaṃ dhammānaṃ anucchavikā manoviññāṇadhātu. Imasmiñhi pade ekameva cittaṃ minanaṭṭhena mano, vijānanaṭṭhena viññāṇaṃ, sabhāvaṭṭhena nissattaṭṭhena vā dhātūti tīhi nāmehi vuttaṃ. Iti imasmiṃ phassapañcamake phasso tāva yasmā phasso eva, na tajjāmanoviññāṇadhātusamphassajo, cittañca yasmā tajjāmanoviññāṇadhātu eva, tasmā imasmiṃ padadvaye ‘tajjāmanoviññāṇadhātusamphassajā’ti paññatti na āropitā. Vitakkapadādīsu pana labbhamānāpi idha pacchinnattā na uddhaṭā.
இமேஸஞ்ச பன ப²ஸ்ஸபஞ்சமகானங் த⁴ம்மானங் பாடியேக்கங் பாடியேக்கங் வினிப்³போ⁴க³ங் கத்வா பஞ்ஞத்திங் உத்³த⁴ரமானேன ப⁴க³வதா து³க்கரங் கதங். நானாஉத³கானஞ்ஹி நானாதேலானங் வா ஏகபா⁴ஜனே பக்கி²பித்வா தி³வஸங் நிம்மதி²தானங் வண்ண க³ந்த⁴ரஸானங் நானதாய தி³ஸ்வா வா கா⁴யித்வா வா ஸாயித்வா வா நானாகரணங் ஸக்கா ப⁴வெய்ய ஞாதுங். ஏவங் ஸந்தேபி தங் து³க்கரந்தி வுத்தங். ஸம்மாஸம்பு³த்³தே⁴ன பன இமேஸங் அரூபீனங் சித்தசேதஸிகானங் த⁴ம்மானங் ஏகாரம்மணே பவத்தமானானங் பாடியேக்கங் பாடியேக்கங் வினிப்³போ⁴க³ங் கத்வா பஞ்ஞத்திங் உத்³த⁴ரமானேன அதிது³க்கரங் கதங். தேனாஹ ஆயஸ்மா நாக³ஸேனத்தே²ரோ –
Imesañca pana phassapañcamakānaṃ dhammānaṃ pāṭiyekkaṃ pāṭiyekkaṃ vinibbhogaṃ katvā paññattiṃ uddharamānena bhagavatā dukkaraṃ kataṃ. Nānāudakānañhi nānātelānaṃ vā ekabhājane pakkhipitvā divasaṃ nimmathitānaṃ vaṇṇa gandharasānaṃ nānatāya disvā vā ghāyitvā vā sāyitvā vā nānākaraṇaṃ sakkā bhaveyya ñātuṃ. Evaṃ santepi taṃ dukkaranti vuttaṃ. Sammāsambuddhena pana imesaṃ arūpīnaṃ cittacetasikānaṃ dhammānaṃ ekārammaṇe pavattamānānaṃ pāṭiyekkaṃ pāṭiyekkaṃ vinibbhogaṃ katvā paññattiṃ uddharamānena atidukkaraṃ kataṃ. Tenāha āyasmā nāgasenatthero –
‘‘து³க்கரங், மஹாராஜ, ப⁴க³வதா கதந்தி. ‘கிங், ப⁴ந்தே நாக³ஸேன, ப⁴க³வதா து³க்கரங் கத’ந்தி. ‘து³க்கரங், மஹாராஜ, ப⁴க³வதா கதங், யங் இமேஸங் அரூபீனங் சித்தசேதஸிகானங் த⁴ம்மானங் ஏகாரம்மணே பவத்தமானானங் வவத்தா²னங் அக்கா²தங் – அயங் ப²ஸ்ஸோ, அயங் வேத³னா, அயங் ஸஞ்ஞா, அயங் சேதனா, இத³ங் சித்த’ந்தி. ‘ஓபம்மங், ப⁴ந்தே, கரோஹீ’தி. ‘யதா², மஹாராஜ, கோசிதே³வ புரிஸோ நாவாய ஸமுத்³த³ங் அஜ்ஜோ²கா³ஹெத்வா ஹத்த²புடேன உத³கங் க³ஹெத்வா ஜிவ்ஹாய ஸாயித்வா ஜானெய்ய நு கோ², மஹாராஜ, ஸோ புரிஸோ – இத³ங் க³ங்கா³ய உத³கங், இத³ங் யமுனாய உத³கங், இத³ங் அசிரவதியா உத³கங், இத³ங் ஸரபு⁴யா உத³கங், இத³ங் மஹியா உத³க’ந்தி? ‘து³க்கரங், ப⁴ந்தே, ஜானிது’ந்தி. ‘ததோ து³க்கரதரங் கோ², மஹாராஜ, ப⁴க³வதா கதங் யங் இமேஸங் அரூபீனங் சித்தசேதஸிகானங் த⁴ம்மானங்…பே॰… இத³ங் சித்த’’’ந்தி (மி॰ ப॰ 2.7.16).
‘‘Dukkaraṃ, mahārāja, bhagavatā katanti. ‘Kiṃ, bhante nāgasena, bhagavatā dukkaraṃ kata’nti. ‘Dukkaraṃ, mahārāja, bhagavatā kataṃ, yaṃ imesaṃ arūpīnaṃ cittacetasikānaṃ dhammānaṃ ekārammaṇe pavattamānānaṃ vavatthānaṃ akkhātaṃ – ayaṃ phasso, ayaṃ vedanā, ayaṃ saññā, ayaṃ cetanā, idaṃ citta’nti. ‘Opammaṃ, bhante, karohī’ti. ‘Yathā, mahārāja, kocideva puriso nāvāya samuddaṃ ajjhogāhetvā hatthapuṭena udakaṃ gahetvā jivhāya sāyitvā jāneyya nu kho, mahārāja, so puriso – idaṃ gaṅgāya udakaṃ, idaṃ yamunāya udakaṃ, idaṃ aciravatiyā udakaṃ, idaṃ sarabhuyā udakaṃ, idaṃ mahiyā udaka’nti? ‘Dukkaraṃ, bhante, jānitu’nti. ‘Tato dukkarataraṃ kho, mahārāja, bhagavatā kataṃ yaṃ imesaṃ arūpīnaṃ cittacetasikānaṃ dhammānaṃ…pe… idaṃ citta’’’nti (mi. pa. 2.7.16).
7. விதக்கனித்³தே³ஸே தக்கனவஸேன தக்கோ. தஸ்ஸ தித்தகங் தக்கேஸி கும்ப⁴ங் தக்கேஸி ஸகடங் தக்கேஸி யோஜனங் தக்கேஸி அத்³த⁴யோஜனங் தக்கேஸீதி ஏவங் தக்கனவஸேன பவத்தி வேதி³தப்³பா³. இத³ங் தக்கஸ்ஸ ஸபா⁴வபத³ங். விதக்கனவஸேன விதக்கோ. ப³லவதரதக்கஸ்ஸேதங் நாமங். ஸுட்டு² கப்பனவஸேன ஸங்கப்போ. ஏகக்³க³ங் சித்தங் ஆரம்மணே அப்பேதீதி அப்பனா. து³தியபத³ங் உபஸக்³க³வஸேன வட்³டி⁴தங் . ப³லவதரா வா அப்பனா ப்³யப்பனா. ஆரம்மணே சித்தங் அபி⁴னிரோபேதி பதிட்டா²பேதீதி சேதஸோ அபி⁴னிரோபனா. யாதா²வதாய நிய்யானிகதாய ச குஸலபா⁴வப்பத்தோ பஸத்தோ² ஸங்கப்போதி ஸம்மாஸங்கப்போ.
7. Vitakkaniddese takkanavasena takko. Tassa tittakaṃ takkesi kumbhaṃ takkesi sakaṭaṃ takkesi yojanaṃ takkesi addhayojanaṃ takkesīti evaṃ takkanavasena pavatti veditabbā. Idaṃ takkassa sabhāvapadaṃ. Vitakkanavasena vitakko. Balavataratakkassetaṃ nāmaṃ. Suṭṭhu kappanavasena saṅkappo. Ekaggaṃ cittaṃ ārammaṇe appetīti appanā. Dutiyapadaṃ upasaggavasena vaḍḍhitaṃ . Balavatarā vā appanā byappanā. Ārammaṇe cittaṃ abhiniropeti patiṭṭhāpetīti cetaso abhiniropanā. Yāthāvatāya niyyānikatāya ca kusalabhāvappatto pasattho saṅkappoti sammāsaṅkappo.
8. விசாரனித்³தே³ஸே ஆரம்மணே சரணகவஸேன சாரோ. இத³மஸ்ஸ ஸபா⁴வபத³ங். விசரணவஸேன விசாரோ . அனுக³ந்த்வா விசரணவஸேன அனுவிசாரோ. உபக³ந்த்வா விசரணவஸேன உபவிசாரோதி. உபஸக்³க³வஸேன வா பதா³னி வட்³டி⁴தானி. ஆரம்மணே சித்தங், ஸரங் விய ஜியாய, அனுஸந்த³ஹித்வா ட²பனதோ சித்தஸ்ஸ அனுஸந்தா⁴னதா. ஆரம்மணங் அனுபெக்க²மானோ விய திட்ட²தீதி அனுபெக்க²னதா. விசரணவஸேன வா உபெக்க²னதா அனுபெக்க²னதா.
8. Vicāraniddese ārammaṇe caraṇakavasena cāro. Idamassa sabhāvapadaṃ. Vicaraṇavasena vicāro. Anugantvā vicaraṇavasena anuvicāro. Upagantvā vicaraṇavasena upavicāroti. Upasaggavasena vā padāni vaḍḍhitāni. Ārammaṇe cittaṃ, saraṃ viya jiyāya, anusandahitvā ṭhapanato cittassa anusandhānatā. Ārammaṇaṃ anupekkhamāno viya tiṭṭhatīti anupekkhanatā. Vicaraṇavasena vā upekkhanatā anupekkhanatā.
9. பீதினித்³தே³ஸே பீதீதி ஸபா⁴வபத³ங். பமுதி³தஸ்ஸ பா⁴வோ பாமோஜ்ஜங். ஆமோத³னாகாரோ ஆமோத³னா. பமோத³னாகாரோ பமோத³னா. யதா² வா பே⁴ஸஜ்ஜானங் வா தேலானங் வா உண்ஹோத³கஸீதோத³கானங் வா ஏகதோகரணங் மோத³னாதி வுச்சதி, ஏவமயம்பி பீதி த⁴ம்மானங் ஏகதோகரணேன மோத³னா. உபஸக்³க³வஸேன பன மண்டெ³த்வா ஆமோத³னா பமோத³னாதி வுத்தா. ஹாஸேதீதி ஹாஸோ. பஹாஸேதீதி பஹாஸோ. ஹட்ட²பஹட்டா²காரானமேதங் அதி⁴வசனங். வித்தீதி வித்தங்; த⁴னஸ்ஸேதங் நாமங். அயங் பன ஸோமனஸ்ஸபச்சயத்தா வித்திஸரிக்க²தாய வித்தி. யதா² ஹி த⁴னினோ த⁴னங் படிச்ச ஸோமனஸ்ஸங் உப்பஜ்ஜதி, ஏவங் பீதிமதோபி பீதிங் படிச்ச ஸோமனஸ்ஸங் உப்பஜ்ஜதி, தஸ்மா வித்தீதி வுத்தா. துட்டி²ஸபா⁴வஸண்டி²தாய பீதியா ஏதங் நாமங். பீதிமா பன புக்³க³லோ காயசித்தானங் உக்³க³தத்தா அப்³பு⁴க்³க³தத்தா உத³க்³கோ³தி வுச்சதி . உத³க்³க³ஸ்ஸ பா⁴வோ ஓத³க்³யங். அத்தனோ மனதா அத்தமனதா. அனபி⁴ரத்³த⁴ஸ்ஸ ஹி மனோ து³க்க²பத³ட்டா²னத்தா அத்தனோ மனோ நாம ந ஹோதி, அபி⁴ரத்³த⁴ஸ்ஸ பன ஸுக²பத³ட்டா²னத்தா அத்தனோ மனோ நாம ஹோதி. இதி அத்தனோ மனதா அத்தமனதா, ஸகமனதா. ஸகமனஸ்ஸ பா⁴வோதி அத்தோ². ஸா பன யஸ்மா ந அஞ்ஞஸ்ஸ கஸ்ஸசி அத்தனோ மனதா, சித்தஸ்ஸேவ பனேஸோ பா⁴வோ, சேதஸிகோ த⁴ம்மோ, தஸ்மா அத்தமனதா சித்தஸ்ஸாதி வுத்தா.
9. Pītiniddese pītīti sabhāvapadaṃ. Pamuditassa bhāvo pāmojjaṃ. Āmodanākāro āmodanā. Pamodanākāro pamodanā. Yathā vā bhesajjānaṃ vā telānaṃ vā uṇhodakasītodakānaṃ vā ekatokaraṇaṃ modanāti vuccati, evamayampi pīti dhammānaṃ ekatokaraṇena modanā. Upasaggavasena pana maṇḍetvā āmodanā pamodanāti vuttā. Hāsetīti hāso. Pahāsetīti pahāso. Haṭṭhapahaṭṭhākārānametaṃ adhivacanaṃ. Vittīti vittaṃ; dhanassetaṃ nāmaṃ. Ayaṃ pana somanassapaccayattā vittisarikkhatāya vitti. Yathā hi dhanino dhanaṃ paṭicca somanassaṃ uppajjati, evaṃ pītimatopi pītiṃ paṭicca somanassaṃ uppajjati, tasmā vittīti vuttā. Tuṭṭhisabhāvasaṇṭhitāya pītiyā etaṃ nāmaṃ. Pītimā pana puggalo kāyacittānaṃ uggatattā abbhuggatattā udaggoti vuccati . Udaggassa bhāvo odagyaṃ. Attano manatā attamanatā. Anabhiraddhassa hi mano dukkhapadaṭṭhānattā attano mano nāma na hoti, abhiraddhassa pana sukhapadaṭṭhānattā attano mano nāma hoti. Iti attano manatā attamanatā, sakamanatā. Sakamanassa bhāvoti attho. Sā pana yasmā na aññassa kassaci attano manatā, cittasseva paneso bhāvo, cetasiko dhammo, tasmā attamanatā cittassāti vuttā.
11. ஏகக்³க³தானித்³தே³ஸே அசலபா⁴வேன ஆரம்மணே திட்ட²தீதி டி²தி. பரதோ பத³த்³வயங் உபஸக்³க³வஸேன வட்³டி⁴தங். அபிச ஸம்பயுத்தத⁴ம்மே ஆரம்மணம்ஹி ஸம்பிண்டெ³த்வா திட்ட²தீதி ஸண்டி²தி. ஆரம்மணங் ஓகா³ஹெத்வா அனுபவிஸித்வா திட்ட²தீதி அவட்டி²தி. குஸலபக்க²ஸ்மிஞ்ஹி சத்தாரோ த⁴ம்மா ஆரம்மணங் ஓகா³ஹந்தி – ஸத்³தா⁴ ஸதி ஸமாதி⁴ பஞ்ஞாதி. தேனேவ ஸத்³தா⁴ ஓகப்பனாதி வுத்தா, ஸதி அபிலாபனதாதி, ஸமாதி⁴ அவட்டி²தீதி, பஞ்ஞா பரியோகா³ஹனாதி. அகுஸலபக்கே² பன தயோ த⁴ம்மா ஆரம்மணங் ஓகா³ஹந்தி – தண்ஹா தி³ட்டி² அவிஜ்ஜாதி. தேனேவ தே ஓகா⁴தி வுத்தா. சித்தேகக்³க³தா பனெத்த² ந ப³லவதீ ஹோதி. யதா² ஹி ரஜுட்டா²னட்டா²னே உத³கேன ஸிஞ்சித்வா ஸம்மட்டே² தோ²கமேவ காலங் ரஜோ ஸன்னிஸீத³தி, ஸுக்க²ந்தே ஸுக்க²ந்தே புன பகதிபா⁴வேன வுட்டா²தி, ஏவமேவ அகுஸலபக்கே² சித்தேகக்³க³தா ந ப³லவதீ ஹோதி. யதா² பன தஸ்மிங் டா²னே க⁴டேஹி உத³கங் ஆஸிஞ்சித்வா குதா³லேன க²னித்வா ஆகோடனமத்³த³னக⁴ட்டனானி கத்வா உபலித்தே ஆதா³ஸே விய சா²யா பஞ்ஞாயதி, வஸ்ஸஸதாதிக்கமேபி தங்முஹுத்தகதங் விய ஹோதி, ஏவமேவ குஸலபக்கே² சித்தேகக்³க³தா ப³லவதீ ஹோதி.
11. Ekaggatāniddese acalabhāvena ārammaṇe tiṭṭhatīti ṭhiti. Parato padadvayaṃ upasaggavasena vaḍḍhitaṃ. Apica sampayuttadhamme ārammaṇamhi sampiṇḍetvā tiṭṭhatīti saṇṭhiti. Ārammaṇaṃ ogāhetvā anupavisitvā tiṭṭhatīti avaṭṭhiti. Kusalapakkhasmiñhi cattāro dhammā ārammaṇaṃ ogāhanti – saddhā sati samādhi paññāti. Teneva saddhā okappanāti vuttā, sati apilāpanatāti, samādhi avaṭṭhitīti, paññā pariyogāhanāti. Akusalapakkhe pana tayo dhammā ārammaṇaṃ ogāhanti – taṇhā diṭṭhi avijjāti. Teneva te oghāti vuttā. Cittekaggatā panettha na balavatī hoti. Yathā hi rajuṭṭhānaṭṭhāne udakena siñcitvā sammaṭṭhe thokameva kālaṃ rajo sannisīdati, sukkhante sukkhante puna pakatibhāvena vuṭṭhāti, evameva akusalapakkhe cittekaggatā na balavatī hoti. Yathā pana tasmiṃ ṭhāne ghaṭehi udakaṃ āsiñcitvā kudālena khanitvā ākoṭanamaddanaghaṭṭanāni katvā upalitte ādāse viya chāyā paññāyati, vassasatātikkamepi taṃmuhuttakataṃ viya hoti, evameva kusalapakkhe cittekaggatā balavatī hoti.
உத்³த⁴ச்சவிசிகிச்சா²வஸேன பவத்தஸ்ஸ விஸாஹாரஸ்ஸ படிபக்க²தோ அவிஸாஹாரோ. உத்³த⁴ச்சவிசிகிச்சா²வஸேனேவ க³ச்ச²ந்தங் சித்தங் விக்கி²பதி நாம. அயங் பன ததா²விதோ⁴ விக்கே²போ ந ஹோதீதி அவிக்கே²போ. உத்³த⁴ச்சவிசிகிச்சா²வஸேனேவ ச சித்தங் விஸாஹடங் நாம ஹோதி, இதோ சிதோ ச ஹரீயதி. அயங் பன ஏவங் அவிஸாஹடஸ்ஸ மானஸஸ்ஸ பா⁴வோதி அவிஸாஹடமானஸதா.
Uddhaccavicikicchāvasena pavattassa visāhārassa paṭipakkhato avisāhāro. Uddhaccavicikicchāvaseneva gacchantaṃ cittaṃ vikkhipati nāma. Ayaṃ pana tathāvidho vikkhepo na hotīti avikkhepo. Uddhaccavicikicchāvaseneva ca cittaṃ visāhaṭaṃ nāma hoti, ito cito ca harīyati. Ayaṃ pana evaṃ avisāhaṭassa mānasassa bhāvoti avisāhaṭamānasatā.
ஸமதோ²தி திவிதோ⁴ ஸமதோ² – சித்தஸமதோ², அதி⁴கரணஸமதோ², ஸப்³ப³ஸங்கா²ரஸமதோ²தி. தத்த² அட்ட²ஸு ஸமாபத்தீஸு சித்தேகக்³க³தா சித்தஸமதோ² நாம. தஞ்ஹி ஆக³ம்ம சித்தசலனங் சித்தவிப்ப²ந்தி³தங் ஸம்மதி வூபஸம்மதி, தஸ்மா ஸோ சித்தஸமதோ²தி வுச்சதி. ஸம்முகா²வினயாதி³ஸத்தவிதோ⁴ ஸமதோ² அதி⁴கரணஸமதோ² நாம. தஞ்ஹி ஆக³ம்ம தானி தானி அதி⁴கரணானி ஸம்மந்தி வூபஸம்மந்தி, தஸ்மா ஸோ அதி⁴கரணஸமதோ²தி வுச்சதி. யஸ்மா பன ஸப்³பே³ ஸங்கா²ரா நிப்³பா³னங் ஆக³ம்ம ஸம்மந்தி வூபஸம்மந்தி, தஸ்மா தங் ஸப்³ப³ஸங்கா²ரஸமதோ²தி வுச்சதி. இமஸ்மிங் அத்தே² சித்தஸமதோ² அதி⁴ப்பேதோ. ஸமாதி⁴லக்க²ணே இந்த³ட்ட²ங் காரேதீதி ஸமாதி⁴ந்த்³ரியங். உத்³த⁴ச்சே ந கம்பதீதி ஸமாதி⁴ப³லங். ஸம்மாஸமாதீ⁴தி யாதா²வஸமாதி⁴ நிய்யானிகஸமாதி⁴ குஸலஸமாதி⁴.
Samathoti tividho samatho – cittasamatho, adhikaraṇasamatho, sabbasaṅkhārasamathoti. Tattha aṭṭhasu samāpattīsu cittekaggatā cittasamatho nāma. Tañhi āgamma cittacalanaṃ cittavipphanditaṃ sammati vūpasammati, tasmā so cittasamathoti vuccati. Sammukhāvinayādisattavidho samatho adhikaraṇasamatho nāma. Tañhi āgamma tāni tāni adhikaraṇāni sammanti vūpasammanti, tasmā so adhikaraṇasamathoti vuccati. Yasmā pana sabbe saṅkhārā nibbānaṃ āgamma sammanti vūpasammanti, tasmā taṃ sabbasaṅkhārasamathoti vuccati. Imasmiṃ atthe cittasamatho adhippeto. Samādhilakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti samādhindriyaṃ. Uddhacce na kampatīti samādhibalaṃ. Sammāsamādhīti yāthāvasamādhi niyyānikasamādhi kusalasamādhi.
12. ஸத்³தி⁴ந்த்³ரியனித்³தே³ஸே பு³த்³தா⁴தி³கு³ணானங் ஸத்³த³ஹனவஸேன ஸத்³தா⁴. பு³த்³தா⁴தீ³னி வா ரதனானி ஸத்³த³ஹதி பத்தியாயதீதி ஸத்³தா⁴. ஸத்³த³ஹனாதி ஸத்³த³ஹனாகாரோ. பு³த்³தா⁴தீ³னங் கு³ணே ஓகா³ஹதி, பி⁴ந்தி³த்வா விய அனுபவிஸதீதி ஓகப்பனா. பு³த்³தா⁴தீ³னங் கு³ணேஸு ஏதாய ஸத்தா அதிவிய பஸீத³ந்தி, ஸயங் வா அபி⁴ப்பஸீத³தீதி அபி⁴ப்பஸாதோ³. இதா³னி யஸ்மா ஸத்³தி⁴ந்த்³ரியாதீ³னங் ஸமாஸபதா³னங் வஸேன அஞ்ஞஸ்மிங் பரியாயே ஆரத்³தே⁴ ஆதி³பத³ங் க³ஹெத்வாவ பத³பா⁴ஜனங் கரீயதி – அயங் அபி⁴த⁴ம்மே த⁴ம்மதா – தஸ்மா புன ஸத்³தா⁴தி வுத்தங். யதா² வா இத்தி²யா இந்த்³ரியங் இத்தி²ந்த்³ரியங், ந ததா² இத³ங். இத³ங் பன ஸத்³தா⁴வ இந்த்³ரியங் ஸத்³தி⁴ந்த்³ரியந்தி. ஏவங் ஸமானாதி⁴கரணபா⁴வஞாபனத்த²ம்பி புன ஸத்³தா⁴தி வுத்தங். ஏவங் ஸப்³ப³பத³னித்³தே³ஸேஸு ஆதி³பத³ஸ்ஸ புன வசனே பயோஜனங் வேதி³தப்³ப³ங். அதி⁴மொக்க²லக்க²ணே இந்த³ட்ட²ங் காரேதீதி ஸத்³தி⁴ந்த்³ரியங். அஸத்³தி⁴யே ந கம்பதீதி ஸத்³தா⁴ப³லங்.
12. Saddhindriyaniddese buddhādiguṇānaṃ saddahanavasena saddhā. Buddhādīni vā ratanāni saddahati pattiyāyatīti saddhā. Saddahanāti saddahanākāro. Buddhādīnaṃ guṇe ogāhati, bhinditvā viya anupavisatīti okappanā. Buddhādīnaṃ guṇesu etāya sattā ativiya pasīdanti, sayaṃ vā abhippasīdatīti abhippasādo. Idāni yasmā saddhindriyādīnaṃ samāsapadānaṃ vasena aññasmiṃ pariyāye āraddhe ādipadaṃ gahetvāva padabhājanaṃ karīyati – ayaṃ abhidhamme dhammatā – tasmā puna saddhāti vuttaṃ. Yathā vā itthiyā indriyaṃ itthindriyaṃ, na tathā idaṃ. Idaṃ pana saddhāva indriyaṃ saddhindriyanti. Evaṃ samānādhikaraṇabhāvañāpanatthampi puna saddhāti vuttaṃ. Evaṃ sabbapadaniddesesu ādipadassa puna vacane payojanaṃ veditabbaṃ. Adhimokkhalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti saddhindriyaṃ. Asaddhiye na kampatīti saddhābalaṃ.
13. வீரியிந்த்³ரியனித்³தே³ஸே சேதஸிகோதி இத³ங் வீரியஸ்ஸ நியமதோ சேதஸிகபா⁴வதீ³பனத்த²ங் வுத்தங். இத³ஞ்ஹி வீரியங் ‘‘யத³பி, பி⁴க்க²வே, காயிகங் வீரியங் தத³பி வீரியஸம்பொ³ஜ்ஜ²ங்கோ³, யத³பி சேதஸிகங் வீரியங் தத³பி வீரியஸம்பொ³ஜ்ஜ²ங்கோ³தி. இதிஹித³ங் உத்³தே³ஸங் க³ச்ச²தீ’’தி (ஸங்॰ நி॰ 5.233) ஏவமாதீ³ஸு ஸுத்தேஸு சங்கமாதீ³னி கரொந்தஸ்ஸ உப்பன்னத்தா ‘காயிக’ந்தி வுச்சமானம்பி காயவிஞ்ஞாணங் விய காயிகங் நாம நத்தி², சேதஸிகமேவ பனேதந்தி த³ஸ்ஸேதுங் ‘சேதஸிகோ’தி வுத்தங். வீரியாரம்போ⁴தி வீரியஸங்கா²தோ ஆரம்போ⁴. இமினா ஸேஸாரம்பே⁴ படிக்கி²பதி. அயஞ்ஹி ‘ஆரம்ப⁴’-ஸத்³தோ³ கம்மே ஆபத்தியங் கிரியாயங் வீரியே ஹிங்ஸாய விகோபனேதி அனேகேஸு அத்தே²ஸு ஆக³தோ.
13. Vīriyindriyaniddese cetasikoti idaṃ vīriyassa niyamato cetasikabhāvadīpanatthaṃ vuttaṃ. Idañhi vīriyaṃ ‘‘yadapi, bhikkhave, kāyikaṃ vīriyaṃ tadapi vīriyasambojjhaṅgo, yadapi cetasikaṃ vīriyaṃ tadapi vīriyasambojjhaṅgoti. Itihidaṃ uddesaṃ gacchatī’’ti (saṃ. ni. 5.233) evamādīsu suttesu caṅkamādīni karontassa uppannattā ‘kāyika’nti vuccamānampi kāyaviññāṇaṃ viya kāyikaṃ nāma natthi, cetasikameva panetanti dassetuṃ ‘cetasiko’ti vuttaṃ. Vīriyārambhoti vīriyasaṅkhāto ārambho. Iminā sesārambhe paṭikkhipati. Ayañhi ‘ārambha’-saddo kamme āpattiyaṃ kiriyāyaṃ vīriye hiṃsāya vikopaneti anekesu atthesu āgato.
‘‘யங்கிஞ்சி து³க்க²ங் ஸம்போ⁴தி, ஸப்³ப³ங் ஆரம்ப⁴பச்சயா;
‘‘Yaṃkiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ ārambhapaccayā;
ஆரம்பா⁴னங் நிரோதே⁴ன, நத்தி² து³க்க²ஸ்ஸ ஸம்ப⁴வோ’’தி. (ஸு॰ நி॰ 749);
Ārambhānaṃ nirodhena, natthi dukkhassa sambhavo’’ti. (su. ni. 749);
எத்த² ஹி கம்மங் ‘ஆரம்போ⁴’தி ஆக³தங். ‘‘ஆரம்ப⁴தி ச விப்படிஸாரீ ச ஹோதீ’’தி (அ॰ நி॰ 5.142; பு॰ ப॰ 191) எத்த² ஆபத்தி. ‘‘மஹாயஞ்ஞா மஹாரம்பா⁴ ந தே ஹொந்தி மஹப்ப²லா’’தி (அ॰ நி॰ 4.39; ஸங்॰ நி॰ 1.120) எத்த² யூபுஸ்ஸாபனாதி³கிரியா. ‘‘ஆரம்ப⁴த² நிக்கமத² யுஞ்ஜத² பு³த்³த⁴ஸாஸனே’’தி (ஸங்॰ நி॰ 1.185) எத்த² வீரியங். ‘‘ஸமணங் கோ³தமங் உத்³தி³ஸ்ஸ பாணங் ஆரப⁴ந்தீ’’தி (ம॰ நி॰ 2.51-52) எத்த² ஹிங்ஸா. ‘‘பீ³ஜகா³மபூ⁴தகா³மஸமாரம்பா⁴ படிவிரதோ ஹோதீ’’தி (தீ³॰ நி॰ 1.10; ம॰ நி॰ 1.293) எத்த² சே²த³னப⁴ஞ்ஜனாதி³கங் விகோபனங். இத⁴ பன வீரியமேவ அதி⁴ப்பேதங். தேனாஹ – ‘வீரியாரம்போ⁴தி வீரியஸங்கா²தோ ஆரம்போ⁴’தி. வீரியஞ்ஹி ஆரம்ப⁴னகவஸேன ஆரம்போ⁴தி வுச்சதி. இத³மஸ்ஸ ஸபா⁴வபத³ங். கோஸஜ்ஜதோ நிக்க²மனவஸேன நிக்கமோ. பரங் பரங் டா²னங் அக்கமனவஸேன பரக்கமோ. உக்³க³ந்த்வா யமனவஸேன உய்யாமோ. ப்³யாயமனவஸேன வாயாமோ. உஸ்ஸாஹனவஸேன உஸ்ஸாஹோ. அதி⁴மத்துஸ்ஸாஹனவஸேன உஸ்ஸொள்ஹீ. தி²ரபா⁴வட்டே²ன தா²மோ. சித்தசேதஸிகானங் தா⁴ரணவஸேன அவிச்சே²த³தோ வா பவத்தனவஸேன குஸலஸந்தானங் தா⁴ரேதீதி தி⁴தி.
Ettha hi kammaṃ ‘ārambho’ti āgataṃ. ‘‘Ārambhati ca vippaṭisārī ca hotī’’ti (a. ni. 5.142; pu. pa. 191) ettha āpatti. ‘‘Mahāyaññā mahārambhā na te honti mahapphalā’’ti (a. ni. 4.39; saṃ. ni. 1.120) ettha yūpussāpanādikiriyā. ‘‘Ārambhatha nikkamatha yuñjatha buddhasāsane’’ti (saṃ. ni. 1.185) ettha vīriyaṃ. ‘‘Samaṇaṃ gotamaṃ uddissa pāṇaṃ ārabhantī’’ti (ma. ni. 2.51-52) ettha hiṃsā. ‘‘Bījagāmabhūtagāmasamārambhā paṭivirato hotī’’ti (dī. ni. 1.10; ma. ni. 1.293) ettha chedanabhañjanādikaṃ vikopanaṃ. Idha pana vīriyameva adhippetaṃ. Tenāha – ‘vīriyārambhoti vīriyasaṅkhāto ārambho’ti. Vīriyañhi ārambhanakavasena ārambhoti vuccati. Idamassa sabhāvapadaṃ. Kosajjato nikkhamanavasena nikkamo. Paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamanavasena parakkamo. Uggantvā yamanavasena uyyāmo. Byāyamanavasena vāyāmo. Ussāhanavasena ussāho. Adhimattussāhanavasena ussoḷhī. Thirabhāvaṭṭhena thāmo. Cittacetasikānaṃ dhāraṇavasena avicchedato vā pavattanavasena kusalasantānaṃ dhāretīti dhiti.
அபரோ நயோ – நிக்கமோ சேஸோ காமானங் பனுத³னாய, பரக்கமோ சேஸோ ப³ந்த⁴னச்சே²தா³ய, உய்யாமோ சேஸோ ஓக⁴னித்த²ரணாய, வாயாமோ சேஸோ பாரங்க³மனட்டே²ன, உஸ்ஸாஹோ சேஸோ புப்³ப³ங்க³மட்டே²ன, உஸ்ஸொள்ஹீ சேஸோ அதி⁴மத்தட்டே²ன, தா²மோ சேஸோ பலிகு⁴க்³கா⁴டனதாய, தி⁴தி சேஸோ அவட்டி²திகாரிதாயாதி.
Aparo nayo – nikkamo ceso kāmānaṃ panudanāya, parakkamo ceso bandhanacchedāya, uyyāmo ceso oghanittharaṇāya, vāyāmo ceso pāraṅgamanaṭṭhena, ussāho ceso pubbaṅgamaṭṭhena, ussoḷhī ceso adhimattaṭṭhena, thāmo ceso palighugghāṭanatāya, dhiti ceso avaṭṭhitikāritāyāti.
‘‘காமங் தசோ ச ந்ஹாரு ச அட்டி² ச அவஸிஸ்ஸதூ’’தி (ம॰ நி॰ 2.184; ஸங்॰ நி॰ 2.22, 237; அ॰ நி॰ 2.5; மஹானி॰ 196; சூளனி॰ க²க்³க³விஸாணஸுத்தனித்³தே³ஸ 154) ஏவங் பவத்திகாலே அஸிதி²லபரக்கமவஸேன அஸிதி²லபரக்கமதா; தி²ரபரக்கமோ, த³ள்ஹபரக்கமோதி அத்தோ². யஸ்மா பனேதங் வீரியங் குஸலகம்மகரணட்டா²னே ச²ந்த³ங் ந நிக்கி²பதி, து⁴ரங் ந நிக்கி²பதி, ந ஓதாரேதி, ந விஸ்ஸஜ்ஜேதி, அனோஸக்கிதமானஸதங் ஆவஹதி, தஸ்மா அனிக்கி²த்தச²ந்த³தா அனிக்கி²த்தது⁴ரதாதி வுத்தங். யதா² பன தஜ்ஜாதிகே உத³கஸம்பி⁴ன்னட்டா²னே து⁴ரவாஹகோ³ணங் க³ண்ஹதா²தி வத³ந்தி , ஸோ ஜண்ணுனா பூ⁴மிங் உப்பீளெத்வாபி து⁴ரங் வஹதி, பூ⁴மியங் பதிதுங் ந தே³தி, ஏவமேவ வீரியங் குஸலகம்மகரணட்டா²னே து⁴ரங் உக்கி²பதி பக்³க³ண்ஹாதி, தஸ்மா து⁴ரஸம்பக்³கா³ஹோதி வுத்தங். பக்³க³ஹலக்க²ணே இந்த³ட்ட²ங் காரேதீதி வீரியிந்த்³ரியங். கோஸஜ்ஜே ந கம்பதீதி வீரியப³லங். யாதா²வனிய்யானிககுஸலவாயாமதாய ஸம்மாவாயாமோ.
‘‘Kāmaṃ taco ca nhāru ca aṭṭhi ca avasissatū’’ti (ma. ni. 2.184; saṃ. ni. 2.22, 237; a. ni. 2.5; mahāni. 196; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 154) evaṃ pavattikāle asithilaparakkamavasena asithilaparakkamatā; thiraparakkamo, daḷhaparakkamoti attho. Yasmā panetaṃ vīriyaṃ kusalakammakaraṇaṭṭhāne chandaṃ na nikkhipati, dhuraṃ na nikkhipati, na otāreti, na vissajjeti, anosakkitamānasataṃ āvahati, tasmā anikkhittachandatā anikkhittadhuratāti vuttaṃ. Yathā pana tajjātike udakasambhinnaṭṭhāne dhuravāhagoṇaṃ gaṇhathāti vadanti , so jaṇṇunā bhūmiṃ uppīḷetvāpi dhuraṃ vahati, bhūmiyaṃ patituṃ na deti, evameva vīriyaṃ kusalakammakaraṇaṭṭhāne dhuraṃ ukkhipati paggaṇhāti, tasmā dhurasampaggāhoti vuttaṃ. Paggahalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti vīriyindriyaṃ. Kosajje na kampatīti vīriyabalaṃ. Yāthāvaniyyānikakusalavāyāmatāya sammāvāyāmo.
14. ஸதிந்த்³ரியனித்³தே³ஸே ஸரணகவஸேன ஸதி. இத³ங் ஸதியா ஸபா⁴வபத³ங். புனப்புனங் ஸரணதோ அனுஸ்ஸரணவஸேன அனுஸ்ஸதி. அபி⁴முக²ங் க³ந்த்வா விய ஸரணதோ படிஸரணவஸேன படிஸ்ஸதி. உபஸக்³க³வஸேன வா வட்³டி⁴தமத்தமேதங். ஸரணாகாரோ ஸரணதா. யஸ்மா பன ஸரணதாதி திண்ணங் ஸரணானம்பி நாமங், தஸ்மா தங் படிஸேதே⁴துங் புன ஸதிக்³க³ஹணங் கதங். ஸதிஸங்கா²தா ஸரணதாதி அயஞ்ஹெத்த² அத்தோ². ஸுதபரியத்தஸ்ஸ தா⁴ரணபா⁴வதோ தா⁴ரணதா. அனுபவிஸனஸங்கா²தேன ஓகா³ஹனட்டே²ன அபிலாபனபா⁴வோ அபிலாபனதா. யதா² ஹி லாபு³கடாஹாதீ³னி உத³கே ப்லவந்தி, ந அனுபவிஸந்தி, ந ததா² ஆரம்மணே ஸதி. ஆரம்மணஞ்ஹேஸா அனுபவிஸதி, தஸ்மா அபிலாபனதாதி வுத்தா. சிரகதசிரபா⁴ஸிதானங் அஸம்முஸ்ஸனபா⁴வதோ அஸம்முஸ்ஸனதா. உபட்டா²னலக்க²ணே ஜோதனலக்க²ணே ச இந்த³ட்ட²ங் காரேதீதி இந்த்³ரியங். ஸதிஸங்கா²தங் இந்த்³ரியங் ஸதிந்த்³ரியங். பமாதே³ ந கம்பதீதி ஸதிப³லங். யாதா²வஸதி நிய்யானிகஸதி குஸலஸதீதி ஸம்மாஸதி.
14. Satindriyaniddese saraṇakavasena sati. Idaṃ satiyā sabhāvapadaṃ. Punappunaṃ saraṇato anussaraṇavasena anussati. Abhimukhaṃ gantvā viya saraṇato paṭisaraṇavasena paṭissati. Upasaggavasena vā vaḍḍhitamattametaṃ. Saraṇākāro saraṇatā. Yasmā pana saraṇatāti tiṇṇaṃ saraṇānampi nāmaṃ, tasmā taṃ paṭisedhetuṃ puna satiggahaṇaṃ kataṃ. Satisaṅkhātā saraṇatāti ayañhettha attho. Sutapariyattassa dhāraṇabhāvato dhāraṇatā. Anupavisanasaṅkhātena ogāhanaṭṭhena apilāpanabhāvo apilāpanatā. Yathā hi lābukaṭāhādīni udake plavanti, na anupavisanti, na tathā ārammaṇe sati. Ārammaṇañhesā anupavisati, tasmā apilāpanatāti vuttā. Cirakatacirabhāsitānaṃ asammussanabhāvato asammussanatā. Upaṭṭhānalakkhaṇe jotanalakkhaṇe ca indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ. Satisaṅkhātaṃ indriyaṃ satindriyaṃ. Pamāde na kampatīti satibalaṃ. Yāthāvasati niyyānikasati kusalasatīti sammāsati.
16. பஞ்ஞிந்த்³ரியனித்³தே³ஸே தஸ்ஸ தஸ்ஸ அத்த²ஸ்ஸ பாகடகரணஸங்கா²தேன பஞ்ஞாபனட்டே²ன பஞ்ஞா. தேன தேன வா அனிச்சாதி³னா பகாரேன த⁴ம்மே ஜானாதீதிபி பஞ்ஞா. இத³மஸ்ஸா ஸபா⁴வபத³ங். பஜானநாகாரோ பஜானநா. அனிச்சாதீ³னி விசினாதீதி விசயோ. பவிசயோதி உபஸக்³கே³ன பத³ங் வட்³டி⁴தங் . சதுஸச்சத⁴ம்மே விசினாதீதி த⁴ம்மவிசயோ. அனிச்சாதீ³னங் ஸல்லக்க²ணவஸேன ஸல்லக்க²ணா. ஸாயேவ புன உபஸக்³க³னானத்தேன உபலக்க²ணா பச்சுபலக்க²ணாதி வுத்தா. பண்டி³தஸ்ஸ பா⁴வோ பண்டி³ச்சங். குஸலஸ்ஸ பா⁴வோ கோஸல்லங். நிபுணஸ்ஸ பா⁴வோ நேபுஞ்ஞங். அனிச்சாதீ³னங் விபா⁴வனவஸேன வேப⁴ப்³யா. அனிச்சாதீ³னங் சிந்தனகவஸேன சிந்தா. யஸ்ஸ வா உப்பஜ்ஜதி தங் அனிச்சாதீ³னி சிந்தாபேதீதிபி சிந்தா. அனிச்சாதீ³னி உபபரிக்க²தீதி உபபரிக்கா². பூ⁴ரீதி பத²வியா நாமங். அயம்பி ஸண்ஹட்டே²ன வித்த²டட்டே²ன ச பூ⁴ரீ வியாதி பூ⁴ரீ. தேன வுத்தங் – ‘‘பூ⁴ரீ வுச்சதி பத²வீ . தாய பத²வீஸமாய வித்த²டாய விபுலாய பஞ்ஞாய ஸமன்னாக³தோதி பூ⁴ரிபஞ்ஞோதி (மஹானி॰ 27). அபிச பஞ்ஞாய ஏதங் அதி⁴வசனங் பூ⁴ரீ’’தி. பூ⁴தே அத்தே² ரமதீதிபி பூ⁴ரீ. அஸனி விய ஸிலுச்சயே கிலேஸே மேத⁴தி ஹிங்ஸதீதி மேதா⁴. கி²ப்பங் க³ஹணதா⁴ரணட்டே²ன வா மேதா⁴. யஸ்ஸ உப்பஜ்ஜதி தங் அத்தஹிதபடிபத்தியங் ஸம்பயுத்தத⁴ம்மே ச யாதா²வலக்க²ணபடிவேதே⁴ பரினேதீதி பரிணாயிகா. அனிச்சாதி³வஸேன த⁴ம்மே விபஸ்ஸதீதி விபஸ்ஸனா. ஸம்மா பகாரேஹி அனிச்சாதீ³னி ஜானாதீதி ஸம்பஜஞ்ஞங். உப்பத²படிபன்னே ஸிந்த⁴வே வீதி²ஆரோபனத்த²ங் பதோதோ³ விய உப்பதே² தா⁴வனகங் கூடசித்தங் வீதி²ஆரோபனத்த²ங் விஜ்ஜ²தீதி பதோதோ³ விய பதோதோ³. த³ஸ்ஸனலக்க²ணே இந்த³ட்ட²ங் காரேதீதி இந்த்³ரியங். பஞ்ஞாஸங்கா²தங் இந்த்³ரியங் பஞ்ஞிந்த்³ரியங். அவிஜ்ஜாய ந கம்பதீதி பஞ்ஞாப³லங். கிலேஸச்சே²த³னட்டே²ன பஞ்ஞாவ ஸத்த²ங் பஞ்ஞாஸத்த²ங். அச்சுக்³க³தட்டே²ன பஞ்ஞாவ பாஸாதோ³ பஞ்ஞாபாஸாதோ³.
16. Paññindriyaniddese tassa tassa atthassa pākaṭakaraṇasaṅkhātena paññāpanaṭṭhena paññā. Tena tena vā aniccādinā pakārena dhamme jānātītipi paññā. Idamassā sabhāvapadaṃ. Pajānanākāro pajānanā. Aniccādīni vicinātīti vicayo. Pavicayoti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ . Catusaccadhamme vicinātīti dhammavicayo. Aniccādīnaṃ sallakkhaṇavasena sallakkhaṇā. Sāyeva puna upasagganānattena upalakkhaṇā paccupalakkhaṇāti vuttā. Paṇḍitassa bhāvo paṇḍiccaṃ. Kusalassa bhāvo kosallaṃ. Nipuṇassa bhāvo nepuññaṃ. Aniccādīnaṃ vibhāvanavasena vebhabyā. Aniccādīnaṃ cintanakavasena cintā. Yassa vā uppajjati taṃ aniccādīni cintāpetītipi cintā. Aniccādīni upaparikkhatīti upaparikkhā. Bhūrīti pathaviyā nāmaṃ. Ayampi saṇhaṭṭhena vitthaṭaṭṭhena ca bhūrī viyāti bhūrī. Tena vuttaṃ – ‘‘bhūrī vuccati pathavī . Tāya pathavīsamāya vitthaṭāya vipulāya paññāya samannāgatoti bhūripaññoti (mahāni. 27). Apica paññāya etaṃ adhivacanaṃ bhūrī’’ti. Bhūte atthe ramatītipi bhūrī. Asani viya siluccaye kilese medhati hiṃsatīti medhā. Khippaṃ gahaṇadhāraṇaṭṭhena vā medhā. Yassa uppajjati taṃ attahitapaṭipattiyaṃ sampayuttadhamme ca yāthāvalakkhaṇapaṭivedhe parinetīti pariṇāyikā. Aniccādivasena dhamme vipassatīti vipassanā. Sammā pakārehi aniccādīni jānātīti sampajaññaṃ. Uppathapaṭipanne sindhave vīthiāropanatthaṃ patodo viya uppathe dhāvanakaṃ kūṭacittaṃ vīthiāropanatthaṃ vijjhatīti patodo viya patodo. Dassanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ. Paññāsaṅkhātaṃ indriyaṃ paññindriyaṃ. Avijjāya na kampatīti paññābalaṃ. Kilesacchedanaṭṭhena paññāva satthaṃ paññāsatthaṃ. Accuggataṭṭhena paññāva pāsādo paññāpāsādo.
ஆலோகனட்டே²ன பஞ்ஞாவ ஆலோகோ பஞ்ஞாஆலோகோ. ஓபா⁴ஸனட்டே²ன பஞ்ஞாவ ஓபா⁴ஸோ பஞ்ஞாஓபா⁴ஸோ. பஜ்ஜோதனட்டே²ன பஞ்ஞாவ பஜ்ஜோதோ பஞ்ஞாபஜ்ஜோதோ. பஞ்ஞவதோ ஹி ஏகபல்லங்கேன நிஸின்னஸ்ஸ த³ஸஸஹஸ்ஸிலோகதா⁴து ஏகாலோகா ஏகோபா⁴ஸா ஏகபஜ்ஜோதா ஹோதி, தேனேதங் வுத்தங். இமேஸு பன தீஸு பதே³ஸு ஏகபதே³னபி ஏதஸ்மிங் அத்தே² ஸித்³தே⁴, யானி பனேதானி ‘‘சத்தாரோமே, பி⁴க்க²வே, ஆலோகா. கதமே சத்தாரோ? சந்தா³லோகோ ஸூரியாலோகோ அக்³யாலோகோ பஞ்ஞாலோகோ. இமே கோ², பி⁴க்க²வே, சத்தாரோ ஆலோகா. ஏதத³க்³க³ங், பி⁴க்க²வே, இமேஸங் சதுன்னங் ஆலோகானங் யதி³த³ங் பஞ்ஞாலோகோ’’. ததா² ‘‘சத்தாரோமே, பி⁴க்க²வே, ஓபா⁴ஸா…பே॰… சத்தாரோமே, பி⁴க்க²வே, பஜ்ஜோதா’’தி (அ॰ நி॰ 4.144) ஸத்தானங் அஜ்ஜா²ஸயவஸேன ஸுத்தானி தே³ஸிதானி, தத³னுரூபேனேவ இதா⁴பி தே³ஸனா கதா. அத்தோ² ஹி அனேகேஹி ஆகாரேஹி விப⁴ஜ்ஜமானோ ஸுவிப⁴த்தோ ஹோதி. அஞ்ஞதா² ச அஞ்ஞோ பு³ஜ்ஜ²தி, அஞ்ஞதா² ச அஞ்ஞோதி.
Ālokanaṭṭhena paññāva āloko paññāāloko. Obhāsanaṭṭhena paññāva obhāso paññāobhāso. Pajjotanaṭṭhena paññāva pajjoto paññāpajjoto. Paññavato hi ekapallaṅkena nisinnassa dasasahassilokadhātu ekālokā ekobhāsā ekapajjotā hoti, tenetaṃ vuttaṃ. Imesu pana tīsu padesu ekapadenapi etasmiṃ atthe siddhe, yāni panetāni ‘‘cattārome, bhikkhave, ālokā. Katame cattāro? Candāloko sūriyāloko agyāloko paññāloko. Ime kho, bhikkhave, cattāro ālokā. Etadaggaṃ, bhikkhave, imesaṃ catunnaṃ ālokānaṃ yadidaṃ paññāloko’’. Tathā ‘‘cattārome, bhikkhave, obhāsā…pe… cattārome, bhikkhave, pajjotā’’ti (a. ni. 4.144) sattānaṃ ajjhāsayavasena suttāni desitāni, tadanurūpeneva idhāpi desanā katā. Attho hi anekehi ākārehi vibhajjamāno suvibhatto hoti. Aññathā ca añño bujjhati, aññathā ca aññoti.
ரதிகரணட்டே²ன பன ரதிதா³யகட்டே²ன ரதிஜனகட்டே²ன சித்தீகதட்டே²ன து³ல்லப⁴பாதுபா⁴வட்டே²ன அதுலட்டே²ன அனோமஸத்தபரிபோ⁴க³ட்டே²ன ச பஞ்ஞாவ ரதனங் பஞ்ஞாரதனங். ந தேன ஸத்தா முய்ஹந்தி, ஸயங் வா ஆரம்மணே ந முய்ஹதீதி அமோஹோ. த⁴ம்மவிசயபத³ங் வுத்தத்த²மேவ. கஸ்மா பனேதங் புன வுத்தந்தி? அமோஹஸ்ஸ மோஹபடிபக்க²பா⁴வதீ³பனத்த²ங் . தேனேதங் தீ³பேதி – ய்வாயங் அமோஹோ ஸோ ந கேவலங் மோஹதோ அஞ்ஞோ த⁴ம்மோ, மோஹஸ்ஸ பன படிபக்கோ², த⁴ம்மவிசயஸங்கா²தோ அமோஹோ நாம இத⁴ அதி⁴ப்பேதோதி. ஸம்மாதி³ட்டீ²தி யாதா²வனிய்யானிககுஸலதி³ட்டி².
Ratikaraṇaṭṭhena pana ratidāyakaṭṭhena ratijanakaṭṭhena cittīkataṭṭhena dullabhapātubhāvaṭṭhena atulaṭṭhena anomasattaparibhogaṭṭhena ca paññāva ratanaṃ paññāratanaṃ. Na tena sattā muyhanti, sayaṃ vā ārammaṇe na muyhatīti amoho. Dhammavicayapadaṃ vuttatthameva. Kasmā panetaṃ puna vuttanti? Amohassa mohapaṭipakkhabhāvadīpanatthaṃ . Tenetaṃ dīpeti – yvāyaṃ amoho so na kevalaṃ mohato añño dhammo, mohassa pana paṭipakkho, dhammavicayasaṅkhāto amoho nāma idha adhippetoti. Sammādiṭṭhīti yāthāvaniyyānikakusaladiṭṭhi.
19. ஜீவிதிந்த்³ரியனித்³தே³ஸே யோ தேஸங் அரூபீனங் த⁴ம்மானங் ஆயூதி தேஸங் ஸம்பயுத்தகானங் அரூபத⁴ம்மானங் யோ ஆயாபனட்டே²ன ஆயு, தஸ்மிஞ்ஹி ஸதி அரூபத⁴ம்மா அயந்தி க³ச்ச²ந்தி பவத்தந்தி, தஸ்மா ஆயூதி வுச்சதி. இத³மஸ்ஸ ஸபா⁴வபத³ங். யஸ்மா பனேதே த⁴ம்மா ஆயுஸ்மிங்யேவ ஸதி திட்ட²ந்தி யபெந்தி யாபெந்தி இரியந்தி வத்தந்தி பாலயந்தி, தஸ்மா டி²தீதிஆதீ³னி வுத்தானி. வசனத்தோ² பனெத்த² – ஏதாய திட்ட²ந்தீதி டி²தி. யபெந்தீதி யபனா. ததா² யாபனா. ஏவங் பு³ஜ்ஜ²ந்தானங் பன வஸேன புரிமபதே³ ரஸ்ஸத்தங் கதங். ஏதாய இரியந்தீதி இரியனா. வத்தந்தீதி வத்தனா. பாலயந்தீதி பாலனா. ஜீவந்தி ஏதேனாதி ஜீவிதங். அனுபாலனலக்க²ணே இந்த³ட்ட²ங் காரேதீதி ஜீவிதிந்த்³ரியங்.
19. Jīvitindriyaniddese yo tesaṃ arūpīnaṃ dhammānaṃ āyūti tesaṃ sampayuttakānaṃ arūpadhammānaṃ yo āyāpanaṭṭhena āyu, tasmiñhi sati arūpadhammā ayanti gacchanti pavattanti, tasmā āyūti vuccati. Idamassa sabhāvapadaṃ. Yasmā panete dhammā āyusmiṃyeva sati tiṭṭhanti yapenti yāpenti iriyanti vattanti pālayanti, tasmā ṭhitītiādīni vuttāni. Vacanattho panettha – etāya tiṭṭhantīti ṭhiti. Yapentīti yapanā. Tathā yāpanā. Evaṃ bujjhantānaṃ pana vasena purimapade rassattaṃ kataṃ. Etāya iriyantīti iriyanā. Vattantīti vattanā. Pālayantīti pālanā. Jīvanti etenāti jīvitaṃ. Anupālanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti jīvitindriyaṃ.
30. ஹிரிப³லனித்³தே³ஸே யங் தஸ்மிங் ஸமயேதி யேன த⁴ம்மேன தஸ்மிங் ஸமயே. லிங்க³விபல்லாஸங் வா கத்வா யோ த⁴ம்மோ தஸ்மிங் ஸமயேதிபி அத்தோ² வேதி³தப்³போ³. ஹிரியிதப்³பே³னாதி உபயோக³த்தே² கரணவசனங். ஹிரியிதப்³ப³யுத்தகங் காயது³ச்சரிதாதி³த⁴ம்மங் ஹிரியதி ஜிகு³ச்ச²தீதி அத்தோ². பாபகானந்தி லாமகானங். அகுஸலானங் த⁴ம்மானந்தி அகோஸல்லஸம்பூ⁴தானங் த⁴ம்மானங். ஸமாபத்தியாதி இத³ம்பி உபயோக³த்தே² கரணவசனங். தேஸங் த⁴ம்மானங் ஸமாபத்திங் படிலாப⁴ங் ஸமங்கீ³பா⁴வங் ஹிரியதி ஜிகு³ச்ச²தீதி அத்தோ².
30. Hiribalaniddese yaṃ tasmiṃ samayeti yena dhammena tasmiṃ samaye. Liṅgavipallāsaṃ vā katvā yo dhammo tasmiṃ samayetipi attho veditabbo. Hiriyitabbenāti upayogatthe karaṇavacanaṃ. Hiriyitabbayuttakaṃ kāyaduccaritādidhammaṃ hiriyati jigucchatīti attho. Pāpakānanti lāmakānaṃ. Akusalānaṃ dhammānanti akosallasambhūtānaṃ dhammānaṃ. Samāpattiyāti idampi upayogatthe karaṇavacanaṃ. Tesaṃ dhammānaṃ samāpattiṃ paṭilābhaṃ samaṅgībhāvaṃ hiriyati jigucchatīti attho.
31. ஒத்தப்பப³லனித்³தே³ஸே ஒத்தப்பிதப்³பே³னாதி ஹெத்வத்தே² கரணவசனங். ஒத்தப்பிதப்³ப³யுத்தகேன ஒத்தப்பஸ்ஸ ஹேதுபூ⁴தேன காயது³ச்சரிதாதி³னா வுத்தப்பகாராய ச ஸமாபத்தியா ஒத்தப்பஸ்ஸ ஹேதுபூ⁴தாய ஒத்தப்பதி, பா⁴யதீதி அத்தோ².
31. Ottappabalaniddese ottappitabbenāti hetvatthe karaṇavacanaṃ. Ottappitabbayuttakena ottappassa hetubhūtena kāyaduccaritādinā vuttappakārāya ca samāpattiyā ottappassa hetubhūtāya ottappati, bhāyatīti attho.
32. அலோப⁴னித்³தே³ஸே அலுப்³ப⁴னகவஸேன அலோபோ⁴. ந லுப்³ப⁴தீதிபி அலோபோ⁴. இத³மஸ்ஸ ஸபா⁴வபத³ங். அலுப்³ப⁴னாதி அலுப்³ப⁴னாகாரோ. லோப⁴ஸமங்கீ³ புக்³க³லோ லுப்³பி⁴தோ நாம. ந லுப்³பி⁴தோ அலுப்³பி⁴தோ . அலுப்³பி⁴தஸ்ஸ பா⁴வோ அலுப்³பி⁴தத்தங். ஸாராக³படிபக்க²தோ ந ஸாராகோ³தி அஸாராகோ³. அஸாரஜ்ஜனாதி அஸாரஜ்ஜனாகாரோ. அஸாரஜ்ஜிதஸ்ஸ பா⁴வோ அஸாரஜ்ஜிதத்தங். ந அபி⁴ஜ்ஜா²யதீதி அனபி⁴ஜ்ஜா². அலோபோ⁴ குஸலமூலந்தி அலோப⁴ஸங்கா²தங் குஸலமூலங். அலோபோ⁴ ஹி குஸலானங் த⁴ம்மானங் மூலங் பச்சயட்டே²னாதி குஸலமூலங். குஸலஞ்ச தங் பச்சயட்டே²ன மூலஞ்சாதிபி குஸலமூலங்.
32. Alobhaniddese alubbhanakavasena alobho. Na lubbhatītipi alobho. Idamassa sabhāvapadaṃ. Alubbhanāti alubbhanākāro. Lobhasamaṅgī puggalo lubbhito nāma. Na lubbhito alubbhito . Alubbhitassa bhāvo alubbhitattaṃ. Sārāgapaṭipakkhato na sārāgoti asārāgo. Asārajjanāti asārajjanākāro. Asārajjitassa bhāvo asārajjitattaṃ. Na abhijjhāyatīti anabhijjhā. Alobho kusalamūlanti alobhasaṅkhātaṃ kusalamūlaṃ. Alobho hi kusalānaṃ dhammānaṃ mūlaṃ paccayaṭṭhenāti kusalamūlaṃ. Kusalañca taṃ paccayaṭṭhena mūlañcātipi kusalamūlaṃ.
33. அதோ³ஸனித்³தே³ஸே அது³ஸ்ஸனகவஸேன அதோ³ஸோ. ந து³ஸ்ஸதீதிபி அதோ³ஸோ. இத³மஸ்ஸ ஸபா⁴வபத³ங். அது³ஸ்ஸனாதி அது³ஸ்ஸனாகாரோ. அது³ஸ்ஸிதஸ்ஸ பா⁴வோ அது³ஸ்ஸிதத்தங். ப்³யாபாத³படிபக்க²தோ ந ப்³யாபாதோ³தி அப்³யாபாதோ³. கோத⁴து³க்க²படிபக்க²தோ ந ப்³யாபஜ்ஜோதி அப்³யாபஜ்ஜோ. அதோ³ஸஸங்கா²தங் குஸலமூலங் அதோ³ஸோ குஸலமூலங். தங் வுத்தத்த²மேவ.
33. Adosaniddese adussanakavasena adoso. Na dussatītipi adoso. Idamassa sabhāvapadaṃ. Adussanāti adussanākāro. Adussitassa bhāvo adussitattaṃ. Byāpādapaṭipakkhato na byāpādoti abyāpādo. Kodhadukkhapaṭipakkhato na byāpajjoti abyāpajjo. Adosasaṅkhātaṃ kusalamūlaṃ adoso kusalamūlaṃ. Taṃ vuttatthameva.
40-41. காயபஸ்ஸத்³தி⁴னித்³தே³ஸாதீ³ஸு யஸ்மா காயோதி தயோ க²ந்தா⁴ அதி⁴ப்பேதா, தஸ்மா வேத³னாக்க²ந்த⁴ஸ்ஸாதிஆதி³ வுத்தங். பஸ்ஸம்ப⁴ந்தி ஏதாய தே த⁴ம்மா, விக³தத³ரதா² ப⁴வந்தி, ஸமஸ்ஸாஸப்பத்தாதி பஸ்ஸத்³தி⁴. து³தியபத³ங் உபஸக்³க³வஸேன வட்³டி⁴தங். பஸ்ஸம்ப⁴னாதி பஸ்ஸம்ப⁴னாகாரோ. து³தியபத³ங் உபஸக்³க³வஸேன வட்³டி⁴தங். பஸ்ஸத்³தி⁴ஸமங்கி³தாய படிப்பஸ்ஸம்பி⁴தஸ்ஸ க²ந்த⁴த்தயஸ்ஸ பா⁴வோ படிப்பஸ்ஸம்பி⁴தத்தங். ஸப்³ப³பதே³ஹிபி திண்ணங் க²ந்தா⁴னங் கிலேஸத³ரத²படிப்பஸ்ஸத்³தி⁴ ஏவ கதி²தா. து³தியனயேன விஞ்ஞாணக்க²ந்த⁴ஸ்ஸ த³ரத²படிப்பஸ்ஸத்³தி⁴ கதி²தா.
40-41. Kāyapassaddhiniddesādīsu yasmā kāyoti tayo khandhā adhippetā, tasmā vedanākkhandhassātiādi vuttaṃ. Passambhanti etāya te dhammā, vigatadarathā bhavanti, samassāsappattāti passaddhi. Dutiyapadaṃ upasaggavasena vaḍḍhitaṃ. Passambhanāti passambhanākāro. Dutiyapadaṃ upasaggavasena vaḍḍhitaṃ. Passaddhisamaṅgitāya paṭippassambhitassa khandhattayassa bhāvo paṭippassambhitattaṃ. Sabbapadehipi tiṇṇaṃ khandhānaṃ kilesadarathapaṭippassaddhi eva kathitā. Dutiyanayena viññāṇakkhandhassa darathapaṭippassaddhi kathitā.
42-43. லஹுதாதி லஹுதாகாரோ. லஹுபரிணாமதாதி லஹுபரிணாமோ ஏதேஸங் த⁴ம்மானந்தி லஹுபரிணாமா; தேஸங் பா⁴வோ லஹுபரிணாமதா; ஸீக⁴ங் ஸீக⁴ங் பரிவத்தனஸமத்த²தாதி வுத்தங் ஹோதி. அத³ந்த⁴னதாதி க³ருபா⁴வபடிக்கே²பவசனமேதங்; அபா⁴ரியதாதி அத்தோ². அவித்த²னதாதி மானாதி³கிலேஸபா⁴ரஸ்ஸ அபா⁴வேன அத²த்³த⁴தா. ஏவங் பட²மேன திண்ணங் க²ந்தா⁴னங் லஹுதாகாரோ கதி²தோ. து³தியேன விஞ்ஞாணக்க²ந்த⁴ஸ்ஸ லஹுதாகாரோ கதி²தோ.
42-43. Lahutāti lahutākāro. Lahupariṇāmatāti lahupariṇāmo etesaṃ dhammānanti lahupariṇāmā; tesaṃ bhāvo lahupariṇāmatā; sīghaṃ sīghaṃ parivattanasamatthatāti vuttaṃ hoti. Adandhanatāti garubhāvapaṭikkhepavacanametaṃ; abhāriyatāti attho. Avitthanatāti mānādikilesabhārassa abhāvena athaddhatā. Evaṃ paṭhamena tiṇṇaṃ khandhānaṃ lahutākāro kathito. Dutiyena viññāṇakkhandhassa lahutākāro kathito.
44-45. முது³தாதி முது³பா⁴வோ. மத்³த³வதாதி மத்³த³வங் வுச்சதி ஸினித்³த⁴ங், மட்ட²ங்; மத்³த³வஸ்ஸ பா⁴வோ மத்³த³வதா. அகக்க²ளதாதி அகக்க²ளபா⁴வோ. அகதி²னதாதி அகதி²னபா⁴வோ. இதா⁴பி புரிமனயேன திண்ணங் க²ந்தா⁴னங், பச்சி²மனயேன விஞ்ஞாணக்க²ந்த⁴ஸ்ஸ முது³தாகாரோவ கதி²தோ.
44-45. Mudutāti mudubhāvo. Maddavatāti maddavaṃ vuccati siniddhaṃ, maṭṭhaṃ; maddavassa bhāvo maddavatā. Akakkhaḷatāti akakkhaḷabhāvo. Akathinatāti akathinabhāvo. Idhāpi purimanayena tiṇṇaṃ khandhānaṃ, pacchimanayena viññāṇakkhandhassa mudutākārova kathito.
46-47. கம்மஞ்ஞதாதி கம்மனி ஸாது⁴தா; குஸலகிரியாய வினியோக³க்க²மதாதி அத்தோ². ஸேஸபத³த்³வயங் ப்³யஞ்ஜனவஸேன வட்³டி⁴தங். பத³த்³வயேனாபி ஹி புரிமனயேன திண்ணங் க²ந்தா⁴னங், பச்சி²மனயேன விஞ்ஞாணக்க²ந்த⁴ஸ்ஸ கம்மனியாகாரோவ கதி²தோ.
46-47. Kammaññatāti kammani sādhutā; kusalakiriyāya viniyogakkhamatāti attho. Sesapadadvayaṃ byañjanavasena vaḍḍhitaṃ. Padadvayenāpi hi purimanayena tiṇṇaṃ khandhānaṃ, pacchimanayena viññāṇakkhandhassa kammaniyākārova kathito.
48-49. பகு³ணதாதி பகு³ணபா⁴வோ, அனாதுரதா நிக்³கி³லானதாதி அத்தோ². ஸேஸபத³த்³வயங் ப்³யஞ்ஜனவஸேன வட்³டி⁴தங். இதா⁴பி புரிமனயேன திண்ணங் க²ந்தா⁴னங், பச்சி²மனயேன விஞ்ஞாணக்க²ந்த⁴ஸ்ஸ நிக்³கி³லானாகாரோவ கதி²தோ.
48-49. Paguṇatāti paguṇabhāvo, anāturatā niggilānatāti attho. Sesapadadvayaṃ byañjanavasena vaḍḍhitaṃ. Idhāpi purimanayena tiṇṇaṃ khandhānaṃ, pacchimanayena viññāṇakkhandhassa niggilānākārova kathito.
50-51. உஜுகதாதி உஜுகபா⁴வோ, உஜுகேனாகாரேன பவத்தனதாதி அத்தோ². உஜுகஸ்ஸ க²ந்த⁴த்தயஸ்ஸ விஞ்ஞாணக்க²ந்த⁴ஸ்ஸ ச பா⁴வோ உஜுகதா. அஜிம்ஹதாதி கோ³முத்தவங்கபா⁴வபடிக்கே²போ. அவங்கதாதி சந்த³லேகா²வங்கபா⁴வபடிக்கே²போ. அகுடிலதாதி நங்க³லகோடிவங்கபா⁴வபடிக்கே²போ.
50-51. Ujukatāti ujukabhāvo, ujukenākārena pavattanatāti attho. Ujukassa khandhattayassa viññāṇakkhandhassa ca bhāvo ujukatā. Ajimhatāti gomuttavaṅkabhāvapaṭikkhepo. Avaṅkatāti candalekhāvaṅkabhāvapaṭikkhepo. Akuṭilatāti naṅgalakoṭivaṅkabhāvapaṭikkhepo.
யோ ஹி பாபங் கத்வாவ ‘ந கரோமீ’தி பா⁴ஸதி, ஸோ க³ந்த்வா பச்சோஸக்கனதாய ‘கோ³முத்தவங்கோ’ நாம ஹோதி. யோ பாபங் கரொந்தோவ ‘பா⁴யாமஹங் பாபஸ்ஸா’தி பா⁴ஸதி, ஸோ யேபு⁴ய்யேன குடிலதாய ‘சந்த³லேகா²வங்கோ’ நாம ஹோதி. யோ பாபங் கரொந்தோவ ‘கோ பாபஸ்ஸ ந பா⁴யெய்யா’தி பா⁴ஸதி, ஸோ நாதிகுடிலதாய ‘நங்க³லகோடிவங்கோ’ நாம ஹோதி. யஸ்ஸ வா தீணிபி கம்மத்³வாரானி அஸுத்³தா⁴னி, ஸோ ‘கோ³முத்தவங்கோ’ நாம ஹோதி. யஸ்ஸ யானி கானிசி த்³வே, ஸோ ‘சந்த³லேகா²வங்கோ’ நாம. யஸ்ஸ யங்கிஞ்சி ஏகங், ஸோ ‘நங்க³லகோடிவங்கோ நாம.
Yo hi pāpaṃ katvāva ‘na karomī’ti bhāsati, so gantvā paccosakkanatāya ‘gomuttavaṅko’ nāma hoti. Yo pāpaṃ karontova ‘bhāyāmahaṃ pāpassā’ti bhāsati, so yebhuyyena kuṭilatāya ‘candalekhāvaṅko’ nāma hoti. Yo pāpaṃ karontova ‘ko pāpassa na bhāyeyyā’ti bhāsati, so nātikuṭilatāya ‘naṅgalakoṭivaṅko’ nāma hoti. Yassa vā tīṇipi kammadvārāni asuddhāni, so ‘gomuttavaṅko’ nāma hoti. Yassa yāni kānici dve, so ‘candalekhāvaṅko’ nāma. Yassa yaṃkiñci ekaṃ, so ‘naṅgalakoṭivaṅko nāma.
தீ³க⁴பா⁴ணகா பனாஹு – ஏகச்சோ பி⁴க்கு² ஸப்³ப³வயே ஏகவீஸதியா அனேஸனாஸு, ச²ஸு ச அகோ³சரேஸு சரதி, அயங் ‘கோ³முத்தவங்கோ’ நாம. ஏகோ பட²மவயே சதுபாரிஸுத்³தி⁴ஸீலங் பரிபூரேதி, லஜ்ஜீ குக்குச்சகோ ஸிக்கா²காமோ ஹோதி, மஜ்ஜி²மவயபச்சி²மவயேஸு புரிமஸதி³ஸோ, அயங் ‘சந்த³லேகா²வங்கோ’ நாம. ஏகோ பட²மவயே மஜ்ஜி²மவயேபி சதுபாரிஸுத்³தி⁴ஸீலங் பூரேதி, லஜ்ஜீ குக்குச்சகோ ஸிக்கா²காமோ ஹோதி, பச்சி²மவயே புரிமஸதி³ஸோ. அயங் ‘நங்க³லகோடிவங்கோ’ நாம.
Dīghabhāṇakā panāhu – ekacco bhikkhu sabbavaye ekavīsatiyā anesanāsu, chasu ca agocaresu carati, ayaṃ ‘gomuttavaṅko’ nāma. Eko paṭhamavaye catupārisuddhisīlaṃ paripūreti, lajjī kukkuccako sikkhākāmo hoti, majjhimavayapacchimavayesu purimasadiso, ayaṃ ‘candalekhāvaṅko’ nāma. Eko paṭhamavaye majjhimavayepi catupārisuddhisīlaṃ pūreti, lajjī kukkuccako sikkhākāmo hoti, pacchimavaye purimasadiso. Ayaṃ ‘naṅgalakoṭivaṅko’ nāma.
தஸ்ஸ கிலேஸவஸேன ஏவங் வங்கஸ்ஸ புக்³க³லஸ்ஸ பா⁴வோ ஜிம்ஹதா வங்கதா குடிலதாதி வுச்சதி. தாஸங் படிக்கே²பவஸேன அஜிம்ஹதாதி³கா வுத்தா. க²ந்தா⁴தி⁴ட்டா²னாவ தே³ஸனா கதா. க²ந்தா⁴னஞ்ஹி ஏதா அஜிம்ஹதாதி³கா, நோ புக்³க³லஸ்ஸாதி. ஏவங் ஸப்³பே³ஹிபி இமேஹி பதே³ஹி புரிமனயேன திண்ணங் க²ந்தா⁴னங், பச்சி²மனயேன விஞ்ஞாணக்க²ந்த⁴ஸ்ஸாதி அரூபீனங் த⁴ம்மானங் நிக்கிலேஸதாய உஜுதாகாரோவ கதி²தோதி வேதி³தப்³போ³.
Tassa kilesavasena evaṃ vaṅkassa puggalassa bhāvo jimhatā vaṅkatā kuṭilatāti vuccati. Tāsaṃ paṭikkhepavasena ajimhatādikā vuttā. Khandhādhiṭṭhānāva desanā katā. Khandhānañhi etā ajimhatādikā, no puggalassāti. Evaṃ sabbehipi imehi padehi purimanayena tiṇṇaṃ khandhānaṃ, pacchimanayena viññāṇakkhandhassāti arūpīnaṃ dhammānaṃ nikkilesatāya ujutākārova kathitoti veditabbo.
இதா³னி ய்வாயங் யேவாபனாதி அப்பனாவாரோ வுத்தோ, தேன த⁴ம்முத்³தே³ஸவாரே த³ஸ்ஸிதானங் ‘யேவாபனகானங்’யேவ ஸங்கே²பதோ நித்³தே³ஸோ கதி²தோ ஹோதீதி.
Idāni yvāyaṃ yevāpanāti appanāvāro vutto, tena dhammuddesavāre dassitānaṃ ‘yevāpanakānaṃ’yeva saṅkhepato niddeso kathito hotīti.
நித்³தே³ஸவாரகதா² நிட்டி²தா.
Niddesavārakathā niṭṭhitā.
எத்தாவதா புச்சா² ஸமயனித்³தே³ஸோ த⁴ம்முத்³தே³ஸோ அப்பனாதி உத்³தே³ஸவாரே சதூஹி பரிச்சே²தே³ஹி, புச்சா² ஸமயனித்³தே³ஸோ த⁴ம்முத்³தே³ஸோ அப்பனாதி நித்³தே³ஸவாரே சதூஹி பரிச்சே²தே³ஹீதி அட்ட²பரிச்சே²த³படிமண்டி³தோ த⁴ம்மவவத்தா²னவாரோ நிட்டி²தோவ ஹோதி.
Ettāvatā pucchā samayaniddeso dhammuddeso appanāti uddesavāre catūhi paricchedehi, pucchā samayaniddeso dhammuddeso appanāti niddesavāre catūhi paricchedehīti aṭṭhaparicchedapaṭimaṇḍito dhammavavatthānavāro niṭṭhitova hoti.
Related texts:
திபிடக (மூல) • Tipiṭaka (Mūla) / அபி⁴த⁴ம்மபிடக • Abhidhammapiṭaka / த⁴ம்மஸங்க³ணீபாளி • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / காமாவசரகுஸலங் • Kāmāvacarakusalaṃ
டீகா • Tīkā / அபி⁴த⁴ம்மபிடக (டீகா) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / த⁴ம்மஸங்க³ணீ-மூலடீகா • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / நித்³தே³ஸவாரகதா²வண்ணனா • Niddesavārakathāvaṇṇanā
டீகா • Tīkā / அபி⁴த⁴ம்மபிடக (டீகா) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / த⁴ம்மஸங்க³ணீ-அனுடீகா • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / நித்³தே³ஸவாரகதா²வண்ணனா • Niddesavārakathāvaṇṇanā
