| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਪਦਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ
Kāmāvacarakusalapadabhājanīyavaṇṇanā
੧. ‘‘ਯੇ વਾ ਪਨ…ਪੇ॰… ਅਰੂਪਿਨੋ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ‘‘ਫਸ੍ਸੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਕਂ વਿਯ ਨ વਿਸੁਂ ‘‘ਤੇਪਿ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਹੋਤਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾવਸੇਸੇ ਚ ਪਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾ’’ਤਿ ਅਪ੍ਪੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਨਾਯ ਅવਰੋਧਿਤਂ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇਪਿ ਏਤਸ੍ਸ ਪਦਭਾਜਨੀਯਂ ਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਸਰੂਪੇਨ ਪਨ ਅਦਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਦੁਤਿਯੇਨ ਹੋਤਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਚ ਨ ਕਤੋ, ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਪਨ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨੇવ ਯੇ વਾ ਪਨ ਧਮ੍ਮਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਉਦ੍ਦੇਸੇ ਅવਰੋਧੋ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਧਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਚ ਨਿਦ੍ਦੇਸਾવਸਾਨੇ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ।
1. ‘‘Ye vā pana…pe… arūpino dhammā’’ti idaṃ ‘‘phasso hotī’’ti evamādikaṃ viya na visuṃ ‘‘tepi hontī’’ti hoti-saddena sambandhaṃ katvā vuttaṃ, uddiṭṭhāvasese ca pana gahetvā ‘‘ime dhammā kusalā’’ti appetuṃ vuttanti appanāya avarodhitaṃ. Evañca katvā niddesepi etassa padabhājanīyaṃ na vuttanti. Sarūpena pana adassitattā ‘‘atthī’’ti vatvā dutiyena hoti-saddena sambandho niddeso ca na kato, saṅkhepena pana uddisitvā saṅkhepeneva ye vā pana dhammā niddiṭṭhāti etassa dhammassa uddese avarodho yutto. Dhammaniddese ca niddesāvasāne vuttassāti.
ਪੁਚ੍ਛਾਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਚਨੇਨੇવ ਪੁਚ੍ਛਾਭਾવੇ વਿਞ੍ਞਾਤੇ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸੇਸਞਾਪਨਤ੍ਥਂ ਆਹ ‘‘ਅਯਂ ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਪੁਚ੍ਛਾ’’ਤਿ। ਪਞ੍ਚવਿਧਾ ਹੀਤਿ ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧੫੦; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਪੁਣ੍ਣਕਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੨; ਮੇਤ੍ਤਗੂਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੮) ਆਗਤਾ ਪੁਚ੍ਛਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਞਾਤੁਂ ਇਚ੍ਛਿਤੋ ਯੋ ਕੋਚਿ ਸਭਾવੋ। ਅਞ੍ਞਾਤਨ੍ਤਿ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਞਾਣੇਨ ਅਞ੍ਞਾਤਭਾવਂ ਆਹ। ਅਦਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਭੂਤੇਨ ਞਾਣੇਨ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ વਿਯ ਅਦਿਟ੍ਠਤਂ। ਅਤੁਲਿਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਂ ਇਦ’’ਨ੍ਤਿ ਤੁਲਾਭੂਤਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਤੁਲਿਤਤਂ। ਅਤੀਰਿਤਨ੍ਤਿ ਤੀਰਣਭੂਤਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਕਤਞਾਣਕਿਰਿਯਾਸਮਾਪਨਤਂ। ਅવਿਭੂਤਨ੍ਤਿ ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਪਾਕਟਭਾવਂ । ਅવਿਭਾવਿਤਨ੍ਤਿ ਞਾਣੇਨ ਅਪਾਕਟੀਕਤਭਾવਂ। ਅਦਿਟ੍ਠਂ ਜੋਤੀਯਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾ। ਅਨੁਮਤਿਯਾ ਪੁਚ੍ਛਾ ਅਨੁਮਤਿਪੁਚ੍ਛਾ । ‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿਆਦਿਪੁਚ੍ਛਾਯ ਹਿ ‘‘ਕਾ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਅਨੁਮਤੀ’’ਤਿ ਅਨੁਮਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਤਿ ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਯ।
Pucchāparicchedavacaneneva pucchābhāve viññāte pucchāvisesañāpanatthaṃ āha ‘‘ayaṃ kathetukamyatāpucchā’’ti. Pañcavidhā hīti mahāniddese (mahāni. 150; cūḷani. puṇṇakamāṇavapucchāniddesa 12; mettagūmāṇavapucchāniddesa 18) āgatā pucchā dasseti. Lakkhaṇanti ñātuṃ icchito yo koci sabhāvo. Aññātanti yena kenaci ñāṇena aññātabhāvaṃ āha. Adiṭṭhanti dassanabhūtena ñāṇena paccakkhaṃ viya adiṭṭhataṃ. Atulitanti ‘‘ettakaṃ ida’’nti tulābhūtāya paññāya atulitataṃ. Atīritanti tīraṇabhūtāya paññāya akatañāṇakiriyāsamāpanataṃ. Avibhūtanti ñāṇassa apākaṭabhāvaṃ . Avibhāvitanti ñāṇena apākaṭīkatabhāvaṃ. Adiṭṭhaṃ jotīyati etāyāti adiṭṭhajotanā. Anumatiyā pucchā anumatipucchā. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave’’tiādipucchāya hi ‘‘kā tumhākaṃ anumatī’’ti anumati pucchitā hoti. Kathetukamyatāti kathetukamyatāya.
ਪਭੇਦਤੋ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਦੇਸਨਨ੍ਤਿ ਮਾਤਿਕਾਦੇਸਨਂ ਆਹ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਪੁਰਤੋ ਕੁਸਲਾਦਿਕੇ ਪਭੇਦੇ વਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਤੋ ਧਮ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਪਭੇਦવਨ੍ਤਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸਂ ਆਹ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਮਾਤਿਕਾਯ ਸવਿਸੇਸਨਾ ਧਮ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਚ વਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪਧਾਨਾ, ਪਧਾਨਞ੍ਚ ਇਤਿਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਯ ਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ ਧਮ੍ਮਾਨਮੇવ ਪਧਾਨਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਤਾ ਚ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੇ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤੇ ਪਨ વਿਸੇਸવਨ੍ਤੋ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਪੁਨ ‘‘ਕੁਸਲਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪਭੇਦવਨ੍ਤਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅਯਂ ਪਦਾਨੁਕ੍ਕਮੋ ਕਤੋਤਿ। ‘‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾ’’ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਪਿ ਏવਮੇવ ਯੋਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ‘‘ਪਭੇਦਤੋ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਦੇਸਨਂ ਦੀਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅਨੇਕਪ੍ਪਭੇਦਾ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਅવੋਹਾਰਦੇਸਨਤੋ ਧਮ੍ਮਾਨਮੇવ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਤੇਸਞ੍ਚ ਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਞਾਣਾવਹਨਤੋ ਪਭੇਦવਨ੍ਤਾਨਂ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਕੁਸਲਾ…ਪੇ॰… ਦੀਪੇਤ੍વਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਏવਮੇવ ਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਦੀਪਨਸ੍ਸ ਹੇਤੁਂ ਸਕਾਰਣਂ ਪਕਾਸੇਤੁਂ ਪੁਨ ‘‘ਧਮ੍ਮਾਯੇવਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਮਤ੍ਤવਚਨੇਨ ਸਮੂਹਾਦਿਘਨવਸੇਨ ਏਕਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਂ ਹੋਤੀਤਿ ਏਕਤ੍ਤવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਕਰਣਂ ਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਞਾਣਂ ਆવਹਤਿ ਪਭੇਦਦੇਸਨਾ, ਤਥਾ ਕੁਸਲਾਦਿਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾਦਿਅਤ੍ਥਾਨਞ੍ਚ ਦੀਪਨਤੋ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਦਿਞਾਣਞ੍ਚ ਆવਹਤਿ। ‘‘ਪਭੇਦવਨ੍ਤਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤਂ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਯੇ ਤੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪਭੇਦ…ਪੇ॰… ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਇਤਿਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਸੇਸਨਤ੍ਤਾ। ਅਥ વਾ ਉਦ੍ਦੇਸੋ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨੋ, ਪੁਚ੍ਛਾ ਸਂਸਯਿਤਪ੍ਪਧਾਨਾ, ਨ ਚ ਧਮ੍ਮਭਾવੋ ਸਂਸਯਿਤੋ, ਕੁਸਲਾਦਿਭੇਦੋ ਪਨ ਸਂਸਯਿਤੋਤਿ ਨਿਚ੍ਛਿਤਸਂਸਯਿਤવਸੇਨਾਯਂ ਪਦਾਨੁਕ੍ਕਮੋ ਕਤੋ।
Pabhedato dhammānaṃ desananti mātikādesanaṃ āha. Tattha hi purato kusalādike pabhede vatvā pacchato dhammā vuttāti ‘‘pabhedavantadassanattha’’nti niddesaṃ āha. Idaṃ vuttaṃ hoti – mātikāya savisesanā dhammā vuttā, te ca visesitabbattā padhānā, padhānañca itikattabbatāya yujjatīti dhammānameva padhānānaṃ pucchitabbatā vissajjitabbatā ca hoti, tasmā te pucchitabbe dassetuṃ ‘‘katame dhammā’’ti vuttaṃ, te pana visesavanto pucchitāti dassetuṃ puna ‘‘kusalā’’ti vuttanti evaṃ pabhedavantadassanatthaṃ ayaṃ padānukkamo katoti. ‘‘Ime dhammā kusalā’’ti vissajjanepi evameva yojanā kātabbā. ‘‘Pabhedato dhammānaṃ desanaṃ dīpetvā’’ti etassa atthaṃ vivarituṃ ‘‘imasmiñhī’’tiādimāha. Anekappabhedā desetabbāti sambandho. Tasmāti avohāradesanato dhammānameva desetabbattā tesañca ghanavinibbhogapaṭisambhidāñāṇāvahanato pabhedavantānaṃ desetabbattā ‘‘kusalā…pe… dīpetvā’’ti etena sambandho. Evameva hi yathāvuttadīpanassa hetuṃ sakāraṇaṃ pakāsetuṃ puna ‘‘dhammāyevā’’tiādi vuttanti. Dhammāti sāmaññamattavacanena samūhādighanavasena ekattaggahaṇaṃ hotīti ekattavinibbhogakaraṇaṃ ghanavinibbhogañāṇaṃ āvahati pabhedadesanā, tathā kusalādidhammānaṃ abyākatādiatthānañca dīpanato dhammapaṭisambhidādiñāṇañca āvahati. ‘‘Pabhedavantadassanattha’’nti etaṃ vivarituṃ ‘‘idāni ye tenā’’tiādimāha. Pabheda…pe… yujjati itikattabbatāyuttassa visesanattā. Atha vā uddeso dhammappadhāno, pucchā saṃsayitappadhānā, na ca dhammabhāvo saṃsayito, kusalādibhedo pana saṃsayitoti nicchitasaṃsayitavasenāyaṃ padānukkamo kato.
ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ વਚਨੇ। ਕਿਮਤ੍ਥਮਾਹ ਭਗવਾਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਆਹ ‘‘ਸਮਯੇ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿ ਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਪਰਿਯੋਸਾਨੇਤਿ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸਸ੍ਸ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ…ਪੇ॰… ਆਰਬ੍ਭਾ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਪਰਿਯੋਸਾਨੇ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਸਮਯੇ । ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਮਯਂ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾਨ ਅਥ ਪਚ੍ਛਾ ਬੋਧੇਤੁਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਪਿ ਭੋਜਨਗਮਨਾਦਿਸਮਯਨਾਨਤ੍ਤੇ ਸਮવਾਯਾਦਿਨਾਨਤ੍ਤੇ ਚ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਨਿਯਮਿਤਾ વਿਸੇਸਿਤਾ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਾਨਂ ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਅਭਾવਾ ਚਿਤ੍ਤਨਿਯਮਿਤੇ ਸਮਯੇ ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ ਬੋਧੇਤੁਂ વਿਸੇਸਨਮੇવ ਤਾવ ਚਿਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬੋਪਿ ਹਿ ਸਮਯੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪਕਾਰਤ੍ਥਂ વਿਸੇਸਨਭਾવਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, વਿਸੇਸਨਭੂਤਞ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਂ ਤਦੁਪਕਾਰਤ੍ਥਂ વਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਭਾવਨ੍ਤਿ। ਸਨ੍ਤਤਿਘਨਾਦੀਨਂ ਅਯਂ વਿਸੇਸੋ – ਪੁਰਿਮਪਚ੍ਛਿਮਾਨਂ ਨਿਰਨ੍ਤਰਤਾਯ ਏਕੀਭੂਤਾਨਮਿવ ਪવਤ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤਤਿਘਨਤਾ, ਤਥਾ ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਏਕਸਮੂਹવਸੇਨ ਦੁਬ੍ਬਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਕਿਚ੍ਚਭੇਦવਸੇਨ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਤਾવਸੇਨ ਚ ਏਕੀਭੂਤਾਨਮਿવ ਪવਤ੍ਤਿ ਸਮੂਹਾਦਿਘਨਤਾਤਿ।
Etthāti etasmiṃ vacane. Kimatthamāha bhagavāti taṃ dassetuṃ āha ‘‘samaye niddisi citta’’nti. Pariyosāneti samaye cittaniddesassa ‘‘yasmiṃ…pe… ārabbhā’’ti etassa pariyosāne. Tasmiṃ samayeti tasmiṃ cittuppādasamaye . Cittena samayaṃ niyametvāna atha pacchā bodhetunti sambandho. Vijjamānepi bhojanagamanādisamayanānatte samavāyādinānatte ca yathāvuttacittaniyamitā visesitā aññasmiṃ samaye yathādhippetānaṃ phassādīnaṃ abhāvā cittaniyamite samaye phassādayo bodhetuṃ visesanameva tāva cittaṃ dassetuṃ samaye cittaṃ niddisīti attho. Visesitabbopi hi samayo attano upakāratthaṃ visesanabhāvaṃ āpajjati, visesanabhūtañca cittaṃ tadupakāratthaṃ visesitabbabhāvanti. Santatighanādīnaṃ ayaṃ viseso – purimapacchimānaṃ nirantaratāya ekībhūtānamiva pavatti santatighanatā, tathā phassādīnaṃ ekasamūhavasena dubbiññeyyakiccabhedavasena ekārammaṇatāvasena ca ekībhūtānamiva pavatti samūhādighanatāti.
ਕਾਲਞ੍ਚ ਸਮਯਞ੍ਚਾਤਿ ਯੁਤ੍ਤਕਾਲਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚਯਸਾਮਗ੍ਗਿਞ੍ਚ। ਖਣੋਤਿ ਓਕਾਸੋ। ਤਥਾਗਤੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਕੋ ਹਿ ਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਸ੍ਸ ਓਕਾਸੋ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਪਟਿਲਾਭਹੇਤੁਤ੍ਤਾ। ਖਣੋ ਏવ ਚ ਸਮਯੋ। ਯੋ ‘‘ਖਣੋ’’ਤਿ ਚ ‘‘ਸਮਯੋ’’ਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਸੋ ਏਕੋવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਹਾਸਮਯੋਤਿ ਮਹਾਸਮੂਹੋ। ਸਮਯੋਪਿ ਖੋਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਰਿਪੂਰਣਸ੍ਸ ਹੇਤੁਪਿ। ਸਮਯਪ੍ਪવਾਦਕੇਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪવਾਦਕੇ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਤਿਤ੍ਥਿਯਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮਯਂ ਪવਦਨ੍ਤੀਤਿ। ਅਤ੍ਥਾਭਿਸਮਯਾਤਿ ਹਿਤਪਟਿਲਾਭਾ। ਅਭਿਸਮੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਭਿਸਮਯੋ, ਅਭਿਸਮਯੋ ਅਤ੍ਥੋ ਅਭਿਸਮਯਟ੍ਠੋਤਿ ਪੀਲ਼ਨਾਦੀਨਿ ਅਭਿਸਮਿਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਏਕੀਭਾવਂ ਉਪਨੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਅਭਿਸਮਯਸ੍ਸ વਾ ਪਟਿવੇਧਸ੍ਸ વਿਸਯਭੂਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਅਭਿਸਮਯਟ੍ਠੋਤਿ ਤਾਨੇવ ਤਥਾ ਏਕਤ੍ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਪੀਲ਼ਨਂ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਹਿਂ ਸਨਂ ਅવਿਪ੍ਫਾਰਿਕਤਾਕਰਣਂ। ਸਨ੍ਤਾਪੋ ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਤਾਦਿਭਾવੇਨ ਸਨ੍ਤਾਪਨਂ ਪਰਿਦਹਨਂ।
Kālañca samayañcāti yuttakālañca paccayasāmaggiñca. Khaṇoti okāso. Tathāgatuppādādiko hi maggabrahmacariyassa okāso tappaccayapaṭilābhahetuttā. Khaṇo eva ca samayo. Yo ‘‘khaṇo’’ti ca ‘‘samayo’’ti ca vuccati, so ekovāti attho. Mahāsamayoti mahāsamūho. Samayopi khoti sikkhāparipūraṇassa hetupi. Samayappavādaketi diṭṭhippavādake. Tattha hi nisinnā titthiyā attano attano samayaṃ pavadantīti. Atthābhisamayāti hitapaṭilābhā. Abhisametabboti abhisamayo, abhisamayo attho abhisamayaṭṭhoti pīḷanādīni abhisamitabbabhāvena ekībhāvaṃ upanetvā vuttāni, abhisamayassa vā paṭivedhassa visayabhūto attho abhisamayaṭṭhoti tāneva tathā ekattena vuttāni. Tattha pīḷanaṃ dukkhasaccassa taṃsamaṅgino hiṃ sanaṃ avipphārikatākaraṇaṃ. Santāpo dukkhadukkhatādibhāvena santāpanaṃ paridahanaṃ.
‘‘ਇਧਾ’’ਤਿ વਚਨਂ ਅਕੁਸਲੇਸੁ ਅਬ੍ਯਾਕਤੇਸੁ ਚ ਕੇਸੁਚਿ ਖਣਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਨਨੁ ਕੁਸਲਾਨਞ੍ਚ ਨવਮੇਨ ਖਣੇਨ વਿਨਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀਤਿ? ਨੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਨ ਪਨ ਨવਮੋ ਏવ ਖਣੋ, ਚਤੁਚਕ੍ਕਾਨਿਪਿ ਖਣੋਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿਮੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਮਾਪਣਿਧਿਖਣਮਨ੍ਤਰੇਨ ਨਤ੍ਥਿ ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਖਣੋ ਇਧ ਗਹਿਤੋ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਿਸਯਮਨਸਿਕਾਰਾਧੀਨਂ વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦਿ ਸਾਧਾਰਣਫਲਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਨવਮੋਤਿ ਅਟ੍ਠਕ੍ਖਣੇ ਉਪਾਦਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਤੁਚਕ੍ਕਂ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਪੁਨ ਪਤਿਰੂਪਦੇਸવਾਸਾਦਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਚਤੁਚਕ੍ਕਂ વਿਪਰਿવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਓਕਾਸਭੂਤਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੁ ਕੁਸਲਾਨੀ’’ਤਿ ਅਨੁਮਤਿਦਾਨਂ વਿਯ ਭੂਤਾਨਿ।
‘‘Idhā’’ti vacanaṃ akusalesu abyākatesu ca kesuci khaṇassa asambhavato. Nanu kusalānañca navamena khaṇena vinā uppatti hotīti? No na hoti, na pana navamo eva khaṇo, catucakkānipi khaṇoti vuttāni. Sabbantimena paricchedena attasammāpaṇidhikhaṇamantarena natthi kusalassa uppattīti khaṇo idha gahito. Indriyavisayamanasikārādhīnaṃ viññāṇanti evamādi sādhāraṇaphalaṃ daṭṭhabbaṃ. Navamoti aṭṭhakkhaṇe upādāya vuttaṃ. Catucakkaṃ vattatīti puna patirūpadesavāsādisampatti catucakkaṃ viparivattatīti attho. Okāsabhūtānīti attano nibbattiyā ‘‘idāni uppajjantu kusalānī’’ti anumatidānaṃ viya bhūtāni.
ਚਿਤ੍ਤਕਾਲੋਤਿ ਧਮ੍ਮੇਨੇવ ਸਤਾ ਕਾਲੋ વਿਸੇਸਿਤੋ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਤ੍ਥ ਪવਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਏਤੇਨ ਅવਤ੍ਥਾવਿਸੇਸੇਨ, ਨਾਪਿ ਤਸ੍ਸ વਿਜਾਨਨਕਿਚ੍ਚੇਨ, ਤਸ੍ਮਾ ਏવਂવਿਧੇ ਧਮ੍ਮੇ ਉਪਾਦਾਯ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਾ વਿਸੇਸਾ ਏવ ਪਟਿਪਾਟੀਤਿ ਬੀਜਭਾવੋ ਚ ਪਟਿਪਾਟੀਤਿ વਤ੍ਤੁਮਰਹਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘‘ਬੀਜਕਾਲੋਤਿ ਧਮ੍ਮਪਟਿਪਾਟਿਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਧਮ੍ਮਪਟਿਪਾਟਿਂ વਾਤਿ ਅਟ੍ਠਕਲਾਪਧਮ੍ਮੇ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਸਞ੍ਚਿਤਾ વਿਯ ਗਯ੍ਹਮਾਨਕਾਲਾ ਏવ ਕਾਲਸਞ੍ਚਯੋ , ਯਥਾ વਾ ਤਥਾ વਾ ਕਾਲੋਤਿ ਏਕਂ ਸਭਾવਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਭਿਨਿવੇਸਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਦਭਿਨਿવੇਸਨਿਸੇਧਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਸੋ ਪਨੇਸ ਸਭਾવਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਕੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਞਤ੍વਾ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਇਤਰੋ ਪਨ ਹੇਤੂਤਿ ਏਸ ਸਮਯੋ ਪਚ੍ਚਯੋવ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਧਿਕਾਰੇ ਨ ਹੇਤੁਹੇਤੁ ਸਾਧਾਰਣਹੇਤੁ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮવਾਯੋ ਪਚ੍ਚਯਸਾਮਗ੍ਗੀ, ਹੇਤੁ ਪਨ ਏਕੇਕੋ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਅਯਮੇਤੇਸਂ વਿਸੇਸੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਅਨੇਕਪਚ੍ਚਯਦਸ੍ਸਨੇਨ ਤਂਤਂਦ੍વਾਰਿਕਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਞ੍ਚ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Cittakāloti dhammeneva satā kālo visesito, na tassa pavattittha pavattissati pavattatīti etena avatthāvisesena, nāpi tassa vijānanakiccena, tasmā evaṃvidhe dhamme upādāya paññattoti vutto. Kamappavattā visesā eva paṭipāṭīti bījabhāvo ca paṭipāṭīti vattumarahatīti iminādhippāyena ‘‘bījakāloti dhammapaṭipāṭiṃ upādāya paññatto’’ti āha. Dhammapaṭipāṭiṃ vāti aṭṭhakalāpadhamme sandhāyāha. Sañcitā viya gayhamānakālā eva kālasañcayo, yathā vā tathā vā kāloti ekaṃ sabhāvaṃ gahetvā abhinivesaṃ karontassa tadabhinivesanisedhanatthaṃ ‘‘so panesa sabhāvato avijjamānattā paññattimattako’’ti āha. Ñatvā viññeyyoti sambandho. Itaro pana hetūti esa samayo paccayova viññeyyo. Etthāti etasmiṃ adhikāre na hetuhetu sādhāraṇahetu cāti attho. Samavāyo paccayasāmaggī, hetu pana ekeko paccayoti ayametesaṃ viseso veditabbo. Cakkhuviññāṇādīnaṃ anekapaccayadassanena taṃtaṃdvārikānaṃ kusalānañca tappaccayataṃ dasseti.
ਪਰਿਗ੍ਗਹੋ ਕਤੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯੇਹਿ। ਏਕਕਾਰਣવਾਦੋਤਿ ਪਕਤਿਕਾਰਣવਾਦੋ, ਇਸ੍ਸਰਕਾਰਣવਾਦੋ વਾ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਾਪੇਕ੍ਖੋਤਿ ਅવਯવਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਾਪੇਕ੍ਖਤਾਯ ਸਮੁਦਾਯੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਪੇਕ੍ਖਾ ਚ ਯਾવ ਸਹਾਯਕਾਰਣਸਮਾਗਮੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਾવ ਫਲਸ੍ਸ ਅਨਿਪ੍ਫਾਦਨਂ ਸਮਾਗਮੇ ਨਿਪ੍ਫਾਦਨਸਮਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਫਾਦਨਞ੍ਚ। ਸਮਾਗਮੋ ਚ ਯੇਸੁ ਯੁਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ ਨਿਬ੍ਯਾਪਾਰੇਸੁਪਿ ਫਲਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਸਬ੍ਭਾવੋਤਿ।
Pariggaho kato aṭṭhakathācariyehi. Ekakāraṇavādoti pakatikāraṇavādo, issarakāraṇavādo vā. Aññamaññāpekkhoti avayavānaṃ aññamaññāpekkhatāya samudāyo vutto. Apekkhā ca yāva sahāyakāraṇasamāgamo na hoti, tāva phalassa anipphādanaṃ samāgame nipphādanasamatthassa nipphādanañca. Samāgamo ca yesu yujjamānesu nibyāpāresupi phalassa pavatti, tesaṃ sabbhāvoti.
ਅਸਾਮਗ੍ਗੀ…ਪੇ॰… ਪਤ੍ਤਿਤੋਤਿ ਚਕ੍ਖੁਰੂਪਾਲੋਕਮਨਸਿਕਾਰਾਨਂ ਅਸਮવੇਤਾਨਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਹੇਤੁਭਾવੇ ਸਤਿ ਸਮવੇਤਾਨਞ੍ਚ ਤਂਸਭਾવਾવਿਨਿવਤ੍ਤਿਤੋ ਹੇਤੁਭਾવਾਨਾਪਤ੍ਤਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਹਿ ਸਭਾવਨ੍ਤਰਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਸਹਿਤਂ ਸਭਾવਨ੍ਤਰਂ ਹੋਤੀਤਿ। ਏਕਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਧਸਤੇ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਅਨ੍ਧੇਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਯਥਾਰੁਤવਸੇਨ ਅਤ੍ਥੇ ਗਯ੍ਹਮਾਨੇ ਏਕਸ੍ਸ ਅਨ੍ਧਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਾਸਮਤ੍ਥਤਾ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਨ ਹੋਤਿ, ਨਾਪਿ ਏਕਸ੍ਸ ਅਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਅਸਮਤ੍ਥਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਸਬ੍ਬੇਸਂ વਿਸੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਏવਾਤਿ ਉਪਮਾવਚਨਂ ਨ ਯੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਨਾਪਿ ਉਪਮੋਪਮਿਤਬ੍ਬਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਨ ਹਿ ਉਪਮਿਤਬ੍ਬੇਸੁ ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਏਕਸ੍ਸ ਅਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਅਸਮਤ੍ਥਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਸਬ੍ਬੇਸਂ વਿਸੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਸਹਿਤਾਨਂ ਅਸਮਤ੍ਥਤਾਤਿ। ਅਨ੍ਧਸਤਂ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਚ ਅਨ੍ਧਸਤਂ ਸਹਿਤਂ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਅਞ੍ਞਥਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਉਪਮਿਤਬ੍ਬਾਸਮਾਨਤਾਪਤ੍ਤਿਤੋ। ਸਾਧਾ…ਪੇ॰… ਠਿਤਭਾવੋਤਿ ਯੇਸੁ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ ਫਲਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਸਮੋਧਾਨੇ, ਯਥਾ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇਸੁ ਤੇਸੁ ਫਲਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਿਮਾਹ। ਨ ਯੇਸਂ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਅਨੇਕੇਸਂ ਸਮੋਧਾਨਮਤ੍ਤਂ ਸਾਮਗ੍ਗੀ। ਨ ਹਿ ਸਦ੍ਦਗਨ੍ਧਰਸਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਮੋਧਾਨਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ, ਕਟ੍ਠਕਪਾਲਪਾਸਾਣਸਮੋਧਾਨਂ વਾ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਹੇਤੂਤਿ। ਤਨ੍ਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ। ਅਸਾ…ਪੇ॰… ਸਿਦ੍ਧੋਤਿ ਨਾਯਮਤ੍ਥੋ ਸਾਧੇਤਬ੍ਬੋ વਿਸੁਂ ਅਹੇਤੂਨਂ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਸਹਿਤਾਨਂ ਹੇਤੁਭਾવਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਸਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਹਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਸਿਦ੍ਧੇ ਯੁਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਨਂ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।
Asāmaggī…pe… pattitoti cakkhurūpālokamanasikārānaṃ asamavetānaṃ cakkhuviññāṇassa ahetubhāve sati samavetānañca taṃsabhāvāvinivattito hetubhāvānāpattitoti attho. Na hi sabhāvantaraṃ aññena sahitaṃ sabhāvantaraṃ hotīti. Ekasminti andhasate ekekasmiṃ andheti adhippāyo. Aññathā yathārutavasena atthe gayhamāne ekassa andhassa dassanāsamatthatā sabbesampi na hoti, nāpi ekassa asamatthatāya sabbesampi asamatthatā vuttā, kintu sabbesaṃ visuṃ asamatthatāya evāti upamāvacanaṃ na yujjeyya, nāpi upamopamitabbasambandho. Na hi upamitabbesu cakkhādīsu ekassa asamatthatāya sabbesampi asamatthatā vuttā, kintu sabbesaṃ visuṃ asamatthatāya sahitānaṃ asamatthatāti. Andhasataṃ passatīti ca andhasataṃ sahitaṃ passatīti adhippāyo aññathā vuttanayena upamitabbāsamānatāpattito. Sādhā…pe… ṭhitabhāvoti yesu vijjamānesu phalappavatti tesaṃ samodhāne, yathā pavattamānesu tesu phalappavatti, tathā pavattimāha. Na yesaṃ kesañci anekesaṃ samodhānamattaṃ sāmaggī. Na hi saddagandharasaphoṭṭhabbasamodhānaṃ cakkhuviññāṇassa, kaṭṭhakapālapāsāṇasamodhānaṃ vā sotaviññāṇassa hetūti. Tanti taṃ dassanaṃ. Asā…pe… siddhoti nāyamattho sādhetabbo visuṃ ahetūnaṃ cakkhādīnaṃ sahitānaṃ hetubhāvassa paccakkhasiddhattāti attho. Na hi paccakkhasiddhe yuttimagganaṃ yuttanti.
ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਖਣਾવਯવਾਨਂ ਸਾਮਗ੍ਗੀ ਖਣਸਾਮਗ੍ਗੀ, ਤਂ વਿਨਾ ਸੋ ਨવਮਚਕ੍ਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤੋ ਖਣੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਸਾ ਏવ ਹਿ ਖਣਸਾਮਗ੍ਗੀ ਸੋ ਖਣੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਖਣ…ਪੇ॰… ਦੀਪੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦੁਲ੍ਲਭਤਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਖਣਤ੍ਥੋ વਾ ਸਮਯਸਦ੍ਦੋ ਖਣਸਙ੍ਖਾਤੋ ਸਮਯੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਸੋ ਯਸ੍ਮਿਂ ਦੁਲ੍ਲਭੇ ਖਣੇ ਸਤੀਤਿ ਇਮਸ੍ਸਤ੍ਥਸ੍ਸ વਿਭਾવਨવਸੇਨ ਤਦਾਯਤ੍ਤਾਯ ਕੁਸਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਦੁਲ੍ਲਭਭਾવਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਏਤੇਨੁਪਾਯੇਨ ਸਮવਾਯ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਿਂ ਦੀਪੇਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਤੋ ਪਰੇਸੁ ਚ ਯੋਜਨਾ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਤਂਤਂਦੀਪਨੇ ਕਾਤਬ੍ਬਾ।
Manussattādīnaṃ khaṇāvayavānaṃ sāmaggī khaṇasāmaggī, taṃ vinā so navamacakkasampattisaṅkhāto khaṇo natthi. Sā eva hi khaṇasāmaggī so khaṇoti attho. Khaṇa…pe… dīpeti attano dullabhatāyāti attho. Khaṇattho vā samayasaddo khaṇasaṅkhāto samayoti vutto. So yasmiṃ dullabhe khaṇe satīti imassatthassa vibhāvanavasena tadāyattāya kusaluppattiyā dullabhabhāvaṃ dīpeti. Etenupāyena samavāya…pe… vuttiṃ dīpetīti ettha ito paresu ca yojanā tassa tassa taṃtaṃdīpane kātabbā.
ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਦਲ਼੍ਹਧਮ੍ਮਾ ਧਨੁਗ੍ਗਹਾ ਸਿਕ੍ਖਿਤਾ ਕਤਹਤ੍ਥਾ ਕਤੁਪਾਸਨਾ ਚਤੁਦ੍ਦਿਸਾ ਠਿਤਾ ਅਸ੍ਸੁ, ਅਥ ਪੁਰਿਸੋ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ‘ਅਹਂ ਇਮੇਸਂ…ਪੇ॰… ਕਤੁਪਾਸਨਾਨਂ ਕਣ੍ਡੇ ਖਿਤ੍ਤੇ ਖਿਤ੍ਤੇ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੇ ਪਥવਿਯਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਹਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੨੮) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਜવਨਪੁਰਿਸਸ੍ਸ। ਤਾવ ਪਰਿਤ੍ਤਕੋਤਿ ਗਮਨਸ੍ਸਾਦਾਨਂ ਦੇવਪੁਤ੍ਤਾਨਂ ਹੇਟ੍ਠੁਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਟਿਮੁਖਂ ਧਾવਨ੍ਤਾਨਂ ਸਿਰਸਿ ਪਾਦੇ ਚ ਬਦ੍ਧਖੁਰਧਾਰਾਸਨ੍ਨਿਪਾਤਤੋ ਚ ਪਰਿਤ੍ਤਤਰੋ ਕਾਲੋ। ਕਾਲਸਙ੍ਖਾਤੋ ਸਮਯੋ ਚਿਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਤੇਨੇવ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਚਿਤ੍ਤੇਨ ‘‘ਏવਂ ਪਰਿਤ੍ਤੋ ਅਹ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਰਿਤ੍ਤਤਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਯਥਾ ਚਾਹਂ, ਏવਂ ਸਬ੍ਬੋ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਾਲੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਤ੍ਤਤਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਦੀਪਨਾ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Tassa purisassāti ‘‘seyyathāpi bhikkhave cattāro daḷhadhammā dhanuggahā sikkhitā katahatthā katupāsanā catuddisā ṭhitā assu, atha puriso āgaccheyya ‘ahaṃ imesaṃ…pe… katupāsanānaṃ kaṇḍe khitte khitte appatiṭṭhite pathaviyaṃ gahetvā āharissāmī’’’ti (saṃ. ni. 2.228) evaṃ vuttajavanapurisassa. Tāva parittakoti gamanassādānaṃ devaputtānaṃ heṭṭhupariyāyena paṭimukhaṃ dhāvantānaṃ sirasi pāde ca baddhakhuradhārāsannipātato ca parittataro kālo. Kālasaṅkhāto samayo cittaparicchinno vuccamāno teneva paricchedakacittena ‘‘evaṃ paritto aha’’nti attano parittataṃ dīpeti. Yathā cāhaṃ, evaṃ sabbo kusalacittappavattikāloti tassa parittataṃ dīpeti. Saddassa dīpanā vuttanayānusārena veditabbā.
ਪਕਤਿવਾਦੀਨਂ ਮਹਤੋ વਿਯ ਅਣੁવਾਦੀਨਂ ਦ੍વਿਅਣੁਕਸ੍ਸ વਿਯ ਚ ਏਕਸ੍ਸੇવ। ਹੇਤੁ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਿਤਂ ਦੀਪੇਤੀਤਿ ਪਚ੍ਚਯਾਯਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਦੀਪਨਤੋ ਤਪ੍ਪਰਭਾવਾ ਹੇਤੁਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਪਰਾਯਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਦੀਪਨਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਤਿ ਪਨ ਪਚ੍ਚਯਾਯਤ੍ਤਭਾવੇ ਪਚ੍ਚਯਸਾਮਗ੍ਗੀਆਯਤ੍ਤਤਾ ਸਮવਾਯਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਦੀਪਿਯਤੀਤਿ ਅਤਪ੍ਪਰਭਾવਤੋ ਤਸ੍ਸ ਤਂਦੀਪਨਤਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਨੇਨ ਸਮਯੇਨ ਕਤ੍ਤੁਭੂਤੇਨ, ਅਨੇਨ ਸਮਯੇਨ વਾ ਕਰਣਭੂਤੇਨ ਭਗવਤਾ ਪਟਿਸੇਧਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਪੁਰਿਮਾਸੁ ਦੀਪਨਾਸੁ।
Pakativādīnaṃ mahato viya aṇuvādīnaṃ dviaṇukassa viya ca ekasseva. Hetu…pe… vuttitaṃ dīpetīti paccayāyattavuttidīpanato tapparabhāvā hetusaṅkhātassa parāyattavuttidīpanatā vuttā. Sati pana paccayāyattabhāve paccayasāmaggīāyattatā samavāyasaṅkhātena dīpiyatīti atapparabhāvato tassa taṃdīpanatā na vuttā. Anena samayena kattubhūtena, anena samayena vā karaṇabhūtena bhagavatā paṭisedhitoti attho. Esa nayo purimāsu dīpanāsu.
ਅਧਿਕਰਣવਸੇਨਾਤਿ ਆਧਾਰવਸੇਨ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਕਾਲਸਮੂਹਸਙ੍ਖਾਤੇ ਸਮਯੇ ਗਹਿਤੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾਲੋਪਿ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਸਭਾવਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੋਪਿ ਆਧਾਰਭਾવੇਨੇવ ਸਞ੍ਞਾਤੋ ‘‘ਅਧਿਕਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ ਤਂਖਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਾਨਂ ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਰਤੋ ਚ ਅਭਾવਾ। ਭਾવੋਤਿ ਕਿਰਿਯਾ। ਕਿਰਿਯਾਯ ਕਿਰਿਯਨ੍ਤਰਲਕ੍ਖਣਂ ਭਾવੇਨਭਾવਲਕ੍ਖਣਂ। ਯਥਾ ਗਾવੀਸੁ ਦੁਯ੍ਹਮਾਨਾਸੁ ਗਤੋ, ਦੁਦ੍ਧਾਸੁ ਆਗਤੋਤਿ ਦੋਹਨਕਿਰਿਯਾ ਗਮਨਕਿਰਿਯਾਯ ਲਕ੍ਖਣਂ ਹੋਤਿ, ਏવਮਿਹਾਪਿ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤੇ ਸਤੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ વਿਞ੍ਞਾਯਮਾਨੋ ਏવ ਹੋਤਿ ਅਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾਸਮ੍ਬਨ੍ਧਾਭਾવੇਨ ਪਦਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਾવਿਰਹਾਭਾવਤੋਤਿ ਸਮਯਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਾਕਿਰਿਯਾਯ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਕਿਰਿਯਾ ਫਸ੍ਸਾਦਿਭવਨਕਿਰਿਯਾ ਚ ਲਕ੍ਖੀਯਤੀਤਿ ਉਭਯਤ੍ਥ ਸਮਯਸਦ੍ਦੇ ਭੁਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ ਲਕ੍ਖਣਭੂਤਭਾવਯੁਤ੍ਤੋਤਿ।
Adhikaraṇavasenāti ādhāravasena. Etthāti kālasamūhasaṅkhāte samaye gahiteti attho. Kālopi hi cittaparicchinno sabhāvato avijjamānopi ādhārabhāveneva saññāto ‘‘adhikaraṇa’’nti vutto taṃkhaṇappavattānaṃ tato pubbe parato ca abhāvā. Bhāvoti kiriyā. Kiriyāya kiriyantaralakkhaṇaṃ bhāvenabhāvalakkhaṇaṃ. Yathā gāvīsu duyhamānāsu gato, duddhāsu āgatoti dohanakiriyā gamanakiriyāya lakkhaṇaṃ hoti, evamihāpi ‘‘yasmiṃ samaye tasmiṃ samaye’’ti ca vutte satīti ayamattho viññāyamāno eva hoti aññakiriyāsambandhābhāvena padatthassa sattāvirahābhāvatoti samayassa sattākiriyāya cittuppādakiriyā phassādibhavanakiriyā ca lakkhīyatīti ubhayattha samayasadde bhummaniddeso kato lakkhaṇabhūtabhāvayuttoti.
ਉਦ੍ਦਾਨਤੋਤਿ ਉਦ੍ਦੇਸਤੋ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ। ਕਿਲੇਸਕਾਮੋ વਤ੍ਥੁਕਾਮਭਾવਂ ਭਜਨ੍ਤੋ ਕਾਮਨੀਯવਸੇਨ ਭਜਤਿ, ਨ ਕਾਮਨવਸੇਨਾਤਿ ਕਾਮਨવਸੇਨ ਕਿਲੇਸਕਾਮੋ ਏવ ਹੋਤਿ, ਨ વਤ੍ਥੁਕਾਮੋ। ਦੁવਿਧੋਪੇਸੋਤਿ વਚਨੇਨ ਦੁવਿਧਸ੍ਸਪਿ ਸਹਿਤਸ੍ਸ ਅવਚਰਣਪ੍ਪਦੇਸਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤੇਨ વਤ੍ਥੁਕਾਮਸ੍ਸੇવ ਪવਤ੍ਤਿਦੇਸੋ ਰੂਪਾਰੂਪਧਾਤੁਦ੍વਯਂ ਅਪਨੀਤਂ ਹੋਤਿ। ਨਨੁ ਚ ਦੁવਿਧੋਪਿ ਸਹਿਤੋ ਰੂਪਾਰੂਪਧਾਤੂਸੁ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰਧਮ੍ਮਾਨਂ વਤ੍ਥੁਕਾਮਤ੍ਤਾ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਰੂਪਾਰੂਪਰਾਗਾਨਞ੍ਚ ਕਿਲੇਸਕਾਮਭਾવਸਿਦ੍ਧਿਤੋਤਿ? ਤਂ ਨ, ਬਹਲਕਿਲੇਸਸ੍ਸ ਕਾਮਰਾਗਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸਕਾਮਭਾવੇਨ ਇਧ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਰੂਪਾਰੂਪਧਾਤੂਸੁ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇਸੁ ਕਾਮਾવਚਰਧਮ੍ਮੇਸੁ ਨਿਕਨ੍ਤਿ ਇਧ ਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ ਸੁਖੁਮਤ੍ਤਾ। ‘‘ਉਦ੍ਦਾਨਤੋ ਦ੍વੇ ਕਾਮਾ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬਕਾਮੇ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾਪਿ ਹਿ ‘‘ਦੁવਿਧੋਪੇਸੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਦੇਕਦੇਸਭੂਤਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸਹਿਤਤਾਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ ਕਾਮਰਾਗਤਬ੍ਬਤ੍ਥੁਕਧਮ੍ਮਾવ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਤਿ, ਨਿਰવਸੇਸੋ વਾ ਕਿਲੇਸਕਾਮੋ ਕਾਮਰਾਗੋ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾਰੂਪਤਣ੍ਹਾਅਰੂਪਤਣ੍ਹਾਨਿਰੋਧਤਣ੍ਹਾਭੇਦੋ ਇਧ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਨવਸੇਸਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਦੁવਿਧੋਪੇਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, વਤ੍ਥੁਕਾਮੋਪਿ ਚ ਅਪ੍ਪਕੋ ਇਧਾਪਿ ਨ વਤ੍ਤਤਿ ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕਮਤ੍ਤੋ, ਤਥਾਪਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣવਤ੍ਥੁਕਾਮਤ੍ਤਾ ਕਾਮਾવਚਰਧਮ੍ਮਾવ ਇਧ ਗਹਿਤਾ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਸਸਤ੍ਥਾવਚਰੋਪਮਾ ਯੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ। ‘‘ਰੂਪੂਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવੇਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੬੩; વਿਭ॰ ੬੨੫) ਏਤ੍ਥ ਰੂਪਭવੋ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਕਾਮਾવਚਰਾવਚਰਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨਾਤਿਆਦਿਕੇ ‘‘ਕਾਮੋ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਤਣ੍ਹਮਾਹ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਕਾਮਞ੍ਚੇਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਕਾਮੇ ਅવਚਾਰੇਤੀਤਿ ਕਾਮਾવਚਾਰ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਚਾ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਰਸ੍ਸਤ੍ਤਂ ਕਤਂ।
Uddānatoti uddesato saṅkhepato. Kilesakāmo vatthukāmabhāvaṃ bhajanto kāmanīyavasena bhajati, na kāmanavasenāti kāmanavasena kilesakāmo eva hoti, na vatthukāmo. Duvidhopesoti vacanena duvidhassapi sahitassa avacaraṇappadesaṃ saṅgaṇhāti. Tena vatthukāmasseva pavattideso rūpārūpadhātudvayaṃ apanītaṃ hoti. Nanu ca duvidhopi sahito rūpārūpadhātūsu pavattati rūpārūpāvacaradhammānaṃ vatthukāmattā tadārammaṇānaṃ rūpārūparāgānañca kilesakāmabhāvasiddhitoti? Taṃ na, bahalakilesassa kāmarāgassa kilesakāmabhāvena idha saṅgahitattā. Evañca katvā rūpārūpadhātūsu pavattamānesu kāmāvacaradhammesu nikanti idha na saṅgahitā sukhumattā. ‘‘Uddānato dve kāmā’’ti sabbakāme uddisitvāpi hi ‘‘duvidhopeso’’ti ettha tadekadesabhūtā aññamaññasahitatāparicchinnā kāmarāgatabbatthukadhammāva saṅgahitāti, niravaseso vā kilesakāmo kāmarāgo kāmataṇhārūpataṇhāarūpataṇhānirodhataṇhābhedo idha pavattatīti anavasesappavattitaṃ sandhāya ‘‘duvidhopeso’’ti vuttaṃ, vatthukāmopi ca appako idhāpi na vattati rūpārūpāvacaravipākamatto, tathāpi paripuṇṇavatthukāmattā kāmāvacaradhammāva idha gahitā. Evañca katvā sasatthāvacaropamā yuttā hoti. ‘‘Rūpūpapattiyā maggaṃ bhāvetī’’ti (dha. sa. 163; vibha. 625) ettha rūpabhavo uttarapadalopaṃ katvā ‘‘rūpa’’nti vutto, evamidhāpi uttarapadalopo daṭṭhabbo. Aññathā hi cittaṃ kāmāvacarāvacaranti vucceyyāti. Ārammaṇakaraṇavasenātiādike ‘‘kāmo’’ti sabbaṃ taṇhamāha, tasmā ‘‘kāmañcesā’’tiādi vuttaṃ, ‘‘kāme avacāretīti kāmāvacāra’’nti vattabbe cā-saddassa rassattaṃ kataṃ.
ਰੁਲ਼੍ਹਿਸਦ੍ਦੇਨਾਤਿ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਸੁ ਰੁਲ਼੍ਹੇਨ ਸਦ੍ਦੇਨ, ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਸੁ વਾ ਪવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਅਨવਜ੍ਜਸੁਖવਿਪਾਕਤਾਯ ਤਂਸਦਿਸੇਸੁ ਞਾਣવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਸੁ ਰੁਲ਼੍ਹੇਨ ਸਦ੍ਦੇਨ। ਅਥ વਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਤਿਪਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਤਂਨਿਮਿਤ੍ਤਯੁਤ੍ਤੇ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿਦੇવ વਿਸਯੇ ਸਮ੍ਮੁਤਿਯਾ ਚਿਰਕਾਲਤਾવਸੇਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਰਹੇਪਿ ਪવਤ੍ਤਿ ਰੁਲ਼੍ਹਿ ਨਾਮ ਯਥਾ ‘‘ਮਹਿਯਂ ਸੇਤੀਤਿ ਮਹਿਂਸੋ, ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਗਾવੋ’’ਤਿ, ਏવਂ ਕੁਸਲਸਦ੍ਦਸ੍ਸਪਿ ਰੁਲ਼੍ਹਿਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਪਞ੍ਞਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ‘‘ਕੋਸਲ੍ਲ’’ਨ੍ਤਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੬) વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਸ ਚ ਭਾવਾ ਕੁਸਲਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਕੋਸਲ੍ਲਯੋਗਾ ਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਯੋ ਹੋਤਿ। ਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਭਾવਂ ਆਹ।
Ruḷhisaddenāti ñāṇasampayuttesu ruḷhena saddena, ñāṇasampayuttesu vā pavattitvā anavajjasukhavipākatāya taṃsadisesu ñāṇavippayuttesu ruḷhena saddena. Atha vā kiñci nimittaṃ gahetvā satipi aññasmiṃ taṃnimittayutte kismiñcideva visaye sammutiyā cirakālatāvasena nimittavirahepi pavatti ruḷhi nāma yathā ‘‘mahiyaṃ setīti mahiṃso, gacchantīti gāvo’’ti, evaṃ kusalasaddassapi ruḷhibhāvo veditabbo. Paññāniddese ‘‘kosalla’’nti abhidhamme (dha. sa. 16) vuttaṃ, tassa ca bhāvā kusalasaddappavattīti kosallayogā kusalanti ayaṃ abhidhammapariyāyo hoti. Kusalanti kusalabhāvaṃ āha.
વਿਪਾਕਾਦੀਨਂ ਅવਜ੍ਜਪਟਿਪਕ੍ਖਤਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਕੁਸਲਮੇવ ਅਨવਜ੍ਜਲਕ੍ਖਣਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨવਜ੍ਜਲਕ੍ਖਣਮੇવਾਤਿ ਸੁਖવਿਪਾਕਸਭਾવਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਭਾવਨਿવਾਰਣਤ੍ਥਂ ਅવਧਾਰਣਂ ਕਤਂ, ਤਂਨਿવਾਰਣਞ੍ਚ ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਤਂ વਤ੍ਥੁਕਾਮਤਾਯ ਕਤਂ। ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥੇਨ ਰਸੇਨ વੋਦਾਨਭਾવਰਸਂ। ਫਲਟ੍ਠੇਨ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੇਨ ਇਟ੍ਠવਿਪਾਕਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਭਾવੋ ਕਕ੍ਖਲ਼ਾਦਿਫੁਸਨਾਦਿਕੋ ਅਸਾਧਾਰਣੋ। ਸਾਮਞ੍ਞਂ ਸਾਧਾਰਣੋ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਸਭਾવੋ। ਇਧ ਚ ਕੁਸਲਲਕ੍ਖਣਂ ਸਬ੍ਬਕੁਸਲਸਾਧਾਰਣਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਸਾਮਞ੍ਞਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਅਕੁਸਲਾਦੀਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਤਾਯ ਸਭਾવੋ વਾ। ਉਪਟ੍ਠਾਨਾਕਾਰੋਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਞਾਣਸ੍ਸ ਉਪਟ੍ਠਹਨਾਕਾਰੋ। ਫਲਂ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਾਰਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਤਪ੍ਪਟਿਬਿਮ੍ਬਭਾવੇਨ, ਪਟਿਮੁਖਂ વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ।
Vipākādīnaṃ avajjapaṭipakkhatā natthīti kusalameva anavajjalakkhaṇaṃ vuttaṃ. Anavajjalakkhaṇamevāti sukhavipākasabhāvassa lakkhaṇabhāvanivāraṇatthaṃ avadhāraṇaṃ kataṃ, taṃnivāraṇañca tassa paccupaṭṭhānataṃ vatthukāmatāya kataṃ. Sampattiatthena rasena vodānabhāvarasaṃ. Phalaṭṭhena paccupaṭṭhānena iṭṭhavipākapaccupaṭṭhānaṃ. Sabhāvo kakkhaḷādiphusanādiko asādhāraṇo. Sāmaññaṃ sādhāraṇo aniccādisabhāvo. Idha ca kusalalakkhaṇaṃ sabbakusalasādhāraṇasabhāvattā sāmaññaṃ daṭṭhabbaṃ, akusalādīhi asādhāraṇatāya sabhāvo vā. Upaṭṭhānākāroti gahetabbabhāvena ñāṇassa upaṭṭhahanākāro. Phalaṃ pana attano kāraṇaṃ paṭicca tappaṭibimbabhāvena, paṭimukhaṃ vā upaṭṭhātīti paccupaṭṭhānaṃ.
વਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਸਞ੍ਞਾਪਞ੍ਞਾਕਿਚ੍ਚવਿਸਿਟ੍ਠਂ વਿਸਯਗ੍ਗਹਣਂ ਆਹ। ਸਬ੍ਬਚਿਤ੍ਤਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਯਥਾ ਯਥਾ ਅਤ੍ਥੋ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਤਥਾ ਤਥਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋਤਿ। ਯਂ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਚਿਨੋਤਿ, ਯਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਅਭਿਸਙ੍ਖਤਤ੍ਤਾ ਚਿਤਂ, ਤਂ ਤਥਾ ‘‘ਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਂ ਪਨ ਤਥਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਪਰਿਤ੍ਤਕਿਰਿਯਦ੍વਯਂ ਅਨ੍ਤਿਮਜવਨਞ੍ਚ ਲਬ੍ਭਮਾਨਚਿਨ੍ਤਨવਿਚਿਤ੍ਤਤਾਦਿવਸੇਨ ‘‘ਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਹਸਿਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਪਨ ਅਞ੍ਞਜવਨਗਤਿਕੋવ। ਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਪਨਾਤਿ વਿਚਿਤ੍ਰਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਦਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ ਹਿ ਸਮੁਦਾਯવੋਹਾਰੇਨ ਅવਯવੋਪਿ ‘‘ਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਯਥਾ ਪਬ੍ਬਤਨਦੀਸਮੁਦ੍ਦਾਦਿਏਕਦੇਸੇਸੁ ਦਿਟ੍ਠੇਸੁ ਪਬ੍ਬਤਾਦਯੋ ਦਿਟ੍ਠਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀਤਿ। ਚਰਣਂ ਨਾਮ ਗਹੇਤ੍વਾ ਚਰਿਤਬ੍ਬਚਿਤ੍ਤਪਟੋ। ਰੂਪਾਨੀਤਿ ਬਿਮ੍ਬਾਨਿ।
Vijānātīti saññāpaññākiccavisiṭṭhaṃ visayaggahaṇaṃ āha. Sabbacittasādhāraṇattā yattha yattha yathā yathā attho labbhati, tattha tattha tathā tathā gahetabboti. Yaṃ āsevanapaccayabhāvena cinoti, yañca kammunā abhisaṅkhatattā citaṃ, taṃ tathā ‘‘citta’’nti vuttaṃ. Yaṃ pana tathā na hoti, taṃ parittakiriyadvayaṃ antimajavanañca labbhamānacintanavicittatādivasena ‘‘citta’’nti veditabbaṃ. Hasituppādo pana aññajavanagatikova. Cittānaṃ panāti vicitrānanti attho. Tadantogadhattā hi samudāyavohārena avayavopi ‘‘citta’’nti vuccati yathā pabbatanadīsamuddādiekadesesu diṭṭhesu pabbatādayo diṭṭhāti vuccantīti. Caraṇaṃ nāma gahetvā caritabbacittapaṭo. Rūpānīti bimbāni.
ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਦ੍ਧਂ વਦਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਕਤਮੇવਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮੂਲਕਾਰਣਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਹੇਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਪਨ ਅਤ੍ਥਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦਿਭੇਦ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਲਿਙ੍ਗਨਾਨਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਣ੍ਠਾਨਨਾਨਤ੍ਤਂ, ਭਿਨ੍ਨਸਣ੍ਠਾਨਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗવਤੋ ਸਰੀਰਸ੍ਸ વਾ ਨਾਨਤ੍ਤਂ। વੋਹਾਰવਸੇਨ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਾਦਿਭਾવੇਨ વੋਹਰਿਤਬ੍ਬੇਸੁ ਪਤ੍ਥਨਾવਿਸੇਸਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਤੋ ਕਮ੍ਮવਿਸੇਸਾ। ਏવਮਿਦਂ ਕਮ੍ਮਨਾਨਤ੍ਤਂ વੋਹਾਰਨਾਨਤ੍ਤਤੋ ਹੋਤਿ। ਅਪਾ…ਪੇ॰… ਕਾਦਿਤਾਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਹਿ ਗਤਿਯਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਲੋਕਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚ ਨਾਨਾਕਰਣਾਨਿ ਸੁਤ੍ਤਾਗਤਾਨਿ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ।
Ajjhattikanti indriyabaddhaṃ vadati. Cittakatamevāti cittassa mūlakāraṇataṃ sandhāya vuttaṃ. Kammassa hetaṃ cittaṃ kāraṇanti. Taṃ pana atthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘kāyakammādibheda’’ntiādimāha. Liṅganānattanti saṇṭhānanānattaṃ, bhinnasaṇṭhānaṅgapaccaṅgavato sarīrassa vā nānattaṃ. Vohāravasena itthipurisādibhāvena voharitabbesu patthanāvisesā uppajjanti, tato kammavisesā. Evamidaṃ kammanānattaṃ vohāranānattato hoti. Apā…pe… kāditāti evamādīsu ādi-saddehi gatiyā upapattiyā attabhāve lokadhammesu ca nānākaraṇāni suttāgatāni saṅgaṇhāti.
ਕਮ੍ਮਨਾਨਤ੍ਤਾਦਿવਸੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲવਸੇਨ ਕਮ੍ਮਨਾਨਤ੍ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। વਿਸਦਿਸਸਭਾવਤਾ ਹਿ ਨਾਨਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਦਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਦਿਭਾવੇਨ ਚ ਪੁਥੁਤ੍ਤਂ, ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚ ਮਚ੍ਛਰਿਯਾਦੀਹਿ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦੀਹਿ ਚ ਪੁਥੁਤ੍ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਬਹੁਪ੍ਪਕਾਰਤਾ ਹਿ ਪੁਥੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ । ਅਨ੍ਨਦਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਦਾਨਾਦੀਨਂ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾવਿਰਤਿਆਦਿવਸੇਨ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਦੀਨਂ ਆવਾਸਮਚ੍ਛਰਿਯਾਦਿવਸੇਨ ਮਚ੍ਛਰਿਯਾਦੀਨਂ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿવਸੇਨ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦੀਨਞ੍ਚ ਪਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਹਿ ਪਕਾਰਸ੍ਸ ਭੇਦੋ ਪਭੇਦੋਤਿ। ਨਾਨਤ੍ਤਾਦੀਨਂ વવਤ੍ਥਾਨਂ ਤਥਾ ਤਥਾ વવਤ੍ਥਿਤਤਾ ਨਿਚ੍ਛਿਤਤਾ। ਏਤੇਨੁਪਾਯੇਨ ਲਿਙ੍ਗਨਾਨਤ੍ਤਾਦੀਨਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਕਮ੍ਮਨਾਨਤ੍ਤਾਦੀਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਿ ਹਿ ਤਾਨੀਤਿ।
Kammanānattādivasenāti ettha kusalākusalavasena kammanānattaṃ veditabbaṃ. Visadisasabhāvatā hi nānattanti. Kusalakammassa dānādivasena kāyasucaritādibhāvena ca puthuttaṃ, akusalakammassa ca macchariyādīhi kāyaduccaritādīhi ca puthuttaṃ veditabbaṃ. Bahuppakāratā hi puthuttanti . Annadānādivasena dānādīnaṃ pāṇātipātāviratiādivasena kāyasucaritādīnaṃ āvāsamacchariyādivasena macchariyādīnaṃ pāṇātipātādivasena kāyaduccaritādīnañca pabhedo veditabbo. Ekekassa hi pakārassa bhedo pabhedoti. Nānattādīnaṃ vavatthānaṃ tathā tathā vavatthitatā nicchitatā. Etenupāyena liṅganānattādīni veditabbāni. Kammanānattādīhi nibbattāni hi tānīti.
ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਲਿਙ੍ਗਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਤੋ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਤਦਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ਅਨਾਗਤਲਿਙ੍ਗਨਾਨਤ੍ਤਾਦਿਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਂਸਾਰਂ ਘਟੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਮ੍ਮਨਾਨਾਕਰਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮੇਨ ਕਮ੍ਮવਚਨੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਲਿਙ੍ਗਾਦਿવਚਨੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਿ ਭવਪਰਿਯੋਸਾਨਾਨਿ, ਗਤਿਆਦਿવਚਨੇਨ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਾਨਿ ਗਹਿਤਾਨੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਗਤੀਤਿ ਨਿਰਯਾਦਯੋ ਪਞ੍ਚ ਗਤਿਯੋ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤਾਸਂ ਨਾਨਾਕਰਣਂ ਅਪਦਾਦਿਭਾવੋ। ਤਾ ਹਿ ਤਥਾ ਭਿਨ੍ਨਾਤਿ। ਉਪਪਤ੍ਤੀਤਿ ਗੋਮਹਿਂਸਾਦਿਖਤ੍ਤਿਯਾਦਿਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਦਿਉਪਪਤ੍ਤਿਯੋ, ਤਾਸਂ ਨਾਨਾਕਰਣਂ ਉਚ੍ਚਾਦਿਤਾ। ਖਤ੍ਤਿਯੋ ਏવ ਹਿ ਏਕਚ੍ਚੋ ਕੁਲਭੋਗਇਸ੍ਸਰਿਯਾਦੀਹਿ ਉਚ੍ਚੋ ਹੋਤਿ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਨੀਚੋ। ਤੇਹਿ ਏવ ਹੀਨਤਾਯ ਹੀਨੋ, ਪਧਾਨਭਾવਂ ਨੀਤਤਾਯ ਪਣੀਤੋ, ਅਡ੍ਢਤਾਯ ਸੁਗਤੋ, ਦਲਿਦ੍ਦਤਾਯ ਦੁਗ੍ਗਤੋ। ਕੁਲવਸੇਨ વਾ ਉਚ੍ਚਨੀਚਤਾ, ਇਸ੍ਸਰਿਯવਸੇਨ ਹੀਨਪਣੀਤਤਾ, ਭੋਗવਸੇਨ ਸੁਗਤਦੁਗ੍ਗਤਤਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਤਾਤਿ ਓਦਾਤਸਾਮਾਦਿવਣ੍ਣਸੁਦ੍ਧਿਅਸੁਦ੍ਧਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੁਜਾਤਦੁਜ੍ਜਾਤਤਾਤਿ ਨਿਗ੍ਰੋਧਪਰਿਮਣ੍ਡਲਾਦਿਆਰੋਹਪਰਿਣਾਹੇਹਿ ਲਕ੍ਖਣੇਹਿ વਾ ਅਤ੍ਤਭਾવਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਪਰਿਪੁਣ੍ਣਜਾਤਤਾવਸੇਨ। ਸੁਸਣ੍ਠਿਤਦੁਸ੍ਸਣ੍ਠਿਤਤਾਤਿ ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਾਨਂ ਸਣ੍ਠਾਨવਸੇਨ।
Paccuppannassa liṅgassa kammato pavattiṃ tadanukkamena paccuppannakammassa nipphattiñca dassetvā tato anāgataliṅganānattādinipphattidassanena saṃsāraṃ ghaṭento ‘‘kammanānākaraṇaṃ paṭiccā’’tiādimāha. Tattha purimena kammavacanena avijjāsaṅkhārā, liṅgādivacanena viññāṇādīni bhavapariyosānāni, gatiādivacanena jātijarāmaraṇāni gahitānīti daṭṭhabbāni. Tattha gatīti nirayādayo pañca gatiyo vuccanti, tāsaṃ nānākaraṇaṃ apadādibhāvo. Tā hi tathā bhinnāti. Upapattīti gomahiṃsādikhattiyādicātumahārājikādiupapattiyo, tāsaṃ nānākaraṇaṃ uccāditā. Khattiyo eva hi ekacco kulabhogaissariyādīhi ucco hoti, ekacco nīco. Tehi eva hīnatāya hīno, padhānabhāvaṃ nītatāya paṇīto, aḍḍhatāya sugato, daliddatāya duggato. Kulavasena vā uccanīcatā, issariyavasena hīnapaṇītatā, bhogavasena sugataduggatatā yojetabbā. Suvaṇṇadubbaṇṇatāti odātasāmādivaṇṇasuddhiasuddhivasena vuttaṃ. Sujātadujjātatāti nigrodhaparimaṇḍalādiārohapariṇāhehi lakkhaṇehi vā attabhāvaparipuṇṇāparipuṇṇajātatāvasena. Susaṇṭhitadussaṇṭhitatāti aṅgapaccaṅgānaṃ saṇṭhānavasena.
ਅਪਰਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਕਤਭਾવਸਾਧਕਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਕਮ੍ਮਤੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਕਮ੍ਮਞ੍ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਨਿਪ੍ਫਜ੍ਜਮਾਨਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਕਤਮੇવਾਤਿ ਸਾਧੇਤਿ। ਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤੋ ਲਿਙ੍ਗਤੋ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਲਿਙ੍ਗਸਞ੍ਞਾ ਮੂਲਕਾਰਣਤੋ ਕਮ੍ਮਤੋ ਆਸਨ੍ਨਕਾਰਣਤੋ ਲਿਙ੍ਗਤੋ ਚ ਪવਤ੍ਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਕਮ੍ਮਤੋ…ਪੇ॰… ਪવਤ੍ਤਰੇ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਥ વਾ ਲਿਙ੍ਗਞ੍ਚ ਸਞ੍ਞਾ ਚ ਲਿਙ੍ਗਸਞ੍ਞਾ, ਤਾ ਯਥਾਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਕਮ੍ਮਤੋ ਲਿਙ੍ਗਤੋ ਚ ਪવਤ੍ਤਰੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਞ੍ਞਾਤੋ ਭੇਦਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਾਦਿਲਿਙ੍ਗਸਞ੍ਞਾਤੋ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਾਦਿવੋਹਾਰਭੇਦਂ ਧਮ੍ਮਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਤਥਾ વੋਹਰਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਮਾਯ ਗਾਥਾਯ ਅਤੀਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਦ੍ਧਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਕਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ।
Aparampi vuttaṃ ajjhattikacittassa yathāvuttassa cittakatabhāvasādhakaṃ suttaṃ ‘‘kammato’’tiādi. Kammañhi cittato nibbattanti tato nipphajjamānaṃ sabbampi cittaṃ cittakatamevāti sādheti. Kammanibbattato liṅgato pavattamānaliṅgasaññā mūlakāraṇato kammato āsannakāraṇato liṅgato ca pavattā hotīti ‘‘kammato…pe… pavattare’’ti āha. Atha vā liṅgañca saññā ca liṅgasaññā, tā yathāsaṅkhyaṃ kammato liṅgato ca pavattareti attho. Saññāto bhedaṃ gacchantīti te itthipurisādiliṅgasaññāto itthipurisādivohārabhedaṃ dhammā gacchanti, tathā tathā voharitabbāti attho. Imāya gāthāya atītapaccuppannaddhapaṭiccasamuppādavasena cittakataṃ cittaṃ dassitaṃ.
ਲੋਕੋ ਏવ ਪਜਾਤਤ੍ਤਾ ਪਜਾਤਿ ਪੁਰਿਮਪਾਦਸ੍ਸ વਿવਰਣਂ ਪਚ੍ਛਿਮਪਾਦੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਯਥਾ ਰਥਸ੍ਸ ਆਣਿ ਨਿਬਨ੍ਧਨਾ, ਏવਂ ਸਤ੍ਤਲੋਕਰਥਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਂ ਨਿਬਨ੍ਧਨਨ੍ਤਿ ਉਪਮਾਸਂਸਨ੍ਦਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਮਾਯ ਚ ਗਾਥਾਯ ਅਦ੍ਧਦ੍વਯવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮવਿਞ੍ਞਾਣਕਤਤਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਕਿਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਪਰਮ੍ਮੁਖਾ ਕਿਤ੍ਤਨਂ ਪਤ੍ਥਟਯਸਤਂ। ਪਸਂਸਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਪਸਂਸਨਂ ਥੁਤਿਂ। ਕਮ੍ਮਨਾਨਾਕਰਣਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਾਨਾਕਰਣਂ ਕਮ੍ਮਜੇਹਿ ਅਨੁਮਿਯਮਾਨਂ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸੇવ વਾ ਨਾਨਾਕਰਣਂ।
Loko eva pajātattā pajāti purimapādassa vivaraṇaṃ pacchimapādo daṭṭhabbo. Yathā rathassa āṇi nibandhanā, evaṃ sattalokarathassa kammaṃ nibandhananti upamāsaṃsandanaṃ veditabbaṃ. Imāya ca gāthāya addhadvayavasena cittassa kammaviññāṇakatatā dassitā. Kittinti parammukhā kittanaṃ patthaṭayasataṃ. Pasaṃsanti sammukhā pasaṃsanaṃ thutiṃ. Kammanānākaraṇanti kammato nibbattanānākaraṇaṃ kammajehi anumiyamānaṃ kammasseva vā nānākaraṇaṃ.
ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਾਤਿ ਕਮ੍ਮਸਯਾ। ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਦਾਯਂ ਤੇਨ ਦਾਤਬ੍ਬਂ ਆਦਿਯਨ੍ਤੀਤਿ ਕਮ੍ਮਦਾਯਾਦਾ। ਅਣ੍ਡਜਾਦੀਨਞ੍ਚ ਯੋਨੀਨਂ ਕਮ੍ਮਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਕਮ੍ਮਮੇવ ਯੋਨਿ ਅਤ੍ਤਭਾવਪਟਿਲਾਭਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਯੋਨੀ। ਬਨ੍ਧਨਟ੍ਠੇਨ ਕਮ੍ਮਂ ਬਨ੍ਧੁ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਬਨ੍ਧੂ।
Kammassakāti kammasayā. Kammassa dāyaṃ tena dātabbaṃ ādiyantīti kammadāyādā. Aṇḍajādīnañca yonīnaṃ kammato nibbattattā kammameva yoni attabhāvapaṭilābhanimittaṃ etesanti kammayonī. Bandhanaṭṭhena kammaṃ bandhu etesanti kammabandhū.
ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਕਮ੍ਮવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ। ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਅਲਦ੍ਧੋਕਾਸਤਾ ਅਞ੍ਞੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨ ਪਟਿਬਾਹਿਤਤ੍ਤਾ ਤਦવਿਪਚ੍ਚਨੋਕਾਸੇ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વਿਜ੍ਜਮਾਨਮ੍ਪਿ ਅਪਰਾਪਰਿਯવੇਦਨੀਯਕਮ੍ਮવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਕਾਲਗਤਿਪਯੋਗਾਦਿਸਹਕਾਰੀਪਚ੍ਚਯવਿਕਲਤਾਯ ਅવਸੇਸਪਚ੍ਚਯવੇਕਲ੍ਲਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏਕਚ੍ਚਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਚਿਤ੍ਰੇਨ ਏਕਚ੍ਚਭੂਤਂ ਤੇਨ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਚਿਤ੍ਰਮਾਹ।
Cittassāti kammaviññāṇassa. Tassa pana aladdhokāsatā aññena kammena paṭibāhitattā tadavipaccanokāse puggalassa nibbattattā ca veditabbā. Vijjamānampi aparāpariyavedanīyakammaviññāṇaṃ kālagatipayogādisahakārīpaccayavikalatāya avasesapaccayavekallaṃ daṭṭhabbaṃ. Ekaccacittanti cittena kattabbacitrena ekaccabhūtaṃ tena kattabbacitramāha.
ਅਨੁਭવਿਤ੍વਾ ਭવਿਤ੍વਾ ਚ ਅਪਗਤਂ ਭੂਤਾਪਗਤਂ। ਅਨੁਭੂਤਭੂਤਤਾ ਹਿ ਭੂਤਤਾਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਭੂਤਸਦ੍ਦੇਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਾਮਞ੍ਞਮੇવ ਹਿ ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ વਿਸੇਸੀਯਤੀਤਿ। ਅਨੁਭੂਤਸਦ੍ਦੋ ਚ ਕਮ੍ਮવਚਨਿਚ੍ਛਾਭਾવਤੋ ਅਨੁਭવਕવਾਚਕੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। વਿਕਪ੍ਪਗਾਹવਸੇਨ ਰਾਗਾਦੀਹਿ ਤਬ੍ਬਿਪਕ੍ਖੇਹਿ ਚ ਅਕੁਸਲਂ ਕੁਸਲਞ੍ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਰਸਂ ਅਨੁਭવਤਿ, ਨ વਿਪਾਕੋ ਕਮ੍ਮવੇਗਕ੍ਖਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਨਾਪਿ ਕਿਰਿਯਾ ਅਹੇਤੁਕਾਨਂ ਅਤਿਦੁਬ੍ਬਲਤਾਯ ਸਹੇਤੁਕਾਨਞ੍ਚ ਖੀਣਕਿਲੇਸਸ੍ਸ ਛਲ਼ਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾવਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਅਤਿਸਨ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਤ੍ਤਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪੁਰਿਮਨਯੇ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਮੇવ વਤ੍ਤੁਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯવਸੇਨ ‘‘ਭੂਤਾਪਗਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਂ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਠਿਤਿਯਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੬੫੧-੬੬੨; વਿਭ॰ ੩੯੦-੩੯੧) ਏਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਂਸਦਿਸਾਨਂ ਪਹਾਨਂ, વੁਦ੍ਧਿ ਚ વੁਤ੍ਤਾ, ਪਚ੍ਛਿਮਨਯੇ ਪਨ ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਞ੍ਚ ਆਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਸਙ੍ਖਤਂ વੁਤ੍ਤਂ ਭੂਤਾਪਗਤਭਾવਾਭਿਧਾਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ।
Anubhavitvā bhavitvā ca apagataṃ bhūtāpagataṃ. Anubhūtabhūtatā hi bhūtatāsāmaññena bhūtasaddena vuttā. Sāmaññameva hi upasaggena visesīyatīti. Anubhūtasaddo ca kammavacanicchābhāvato anubhavakavācako daṭṭhabbo. Vikappagāhavasena rāgādīhi tabbipakkhehi ca akusalaṃ kusalañca ārammaṇarasaṃ anubhavati, na vipāko kammavegakkhittattā, nāpi kiriyā ahetukānaṃ atidubbalatāya sahetukānañca khīṇakilesassa chaḷaṅgupekkhāvato uppajjamānānaṃ atisantavuttittā. Ettha ca purimanaye kusalākusalameva vattuṃ adhippāyavasena ‘‘bhūtāpagata’’nti vuttaṃ. Yaṃ ‘‘uppannānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā’’ti (saṃ. ni. 5.651-662; vibha. 390-391) ettha uppannanti gahetvā taṃsadisānaṃ pahānaṃ, vuddhi ca vuttā, pacchimanaye pana ca-saddena kusalākusalañca ākaḍḍhitvā sabbaṃ saṅkhataṃ vuttaṃ bhūtāpagatabhāvābhidhānādhippāyena.
વਿਪਚ੍ਚਿਤੁਂ ਓਕਾਸਕਰਣવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਤਿਤਂ ਅਤੀਤਕਮ੍ਮਞ੍ਚ ਤਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤੁਂ ਆਰਦ੍ਧੋ ਅਨਾਗਤੋ વਿਪਾਕੋ ਚ ‘‘ਓਕਾਸਕਤੁਪ੍ਪਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਯਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸਦ੍ਦੇਨ વਿਨਾਪਿ વਿਞ੍ਞਾਯਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ , ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਨਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਞ੍ਚੇਤਨਿਕਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੨੧੭, ੨੧੯) વੁਤ੍ਤਂ। ਤਾਸੁ ਤਾਸੁ ਭੂਮੀਸੂਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਦੇવਾਦਿਅਤ੍ਤਭਾવਸਙ੍ਖਾਤੇਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਅਨਾਪਾਦਿਤਤਾਯ ਅਸਮੂਹਤਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਲਦ੍ਧਭੂਮਿਕਂ ‘‘ਭੂਮਿਲਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਆਹਿਤੋ વਿਯ। ਓਕਾਸਕਤੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸਦ੍ਦੇਪਿ ਚ ਓਕਾਸੋ ਕਤੋ ਏਤੇਨਾਤਿ, ਓਕਾਸੋ ਕਤੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਚ ਦੁવਿਧਤ੍ਥੇਪਿ ਏવਮੇવ ਕਤਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਪਰਨਿਪਾਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Vipaccituṃ okāsakaraṇavasena uppatitaṃ atītakammañca tato uppajjituṃ āraddho anāgato vipāko ca ‘‘okāsakatuppanna’’nti vutto. Yaṃ uppannasaddena vināpi viññāyamānaṃ uppannaṃ , taṃ sandhāya ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, sañcetanikāna’’ntiādi (a. ni. 10.217, 219) vuttaṃ. Tāsu tāsu bhūmīsūti manussadevādiattabhāvasaṅkhātesu upādānakkhandhesu. Tasmiṃ tasmiṃ santāne anuppattianāpāditatāya asamūhataṃ. Ettha ca laddhabhūmikaṃ ‘‘bhūmiladdha’’nti vuttaṃ aggiāhito viya. Okāsakatuppannasaddepi ca okāso kato etenāti, okāso kato etassāti ca duvidhatthepi evameva katasaddassa paranipāto veditabbo.
ਸਬ੍ਬਦਾ ਅવਤ੍ਤਮਾਨਮ੍ਪਿ ਗਮਿਯਚਿਤ੍ਤਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਯ ਅવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨ੍ਤਰਧਾਪੇਤੀਤਿ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਕਾ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤਿ। ਅਨ੍ਤਰਾਯੇવਾਤਿ ਭੂਮਿਲਦ੍ਧੇ ਸਭੂਮਿਯਂ ਅਬ੍ਬੋਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇ વਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨਤੀਤਂ ਅਨਨਾਗਤਞ੍ਚ ਖਣਤ੍ਤਯੇਕਦੇਸਗਤਮ੍ਪਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ‘‘ਖਣਤ੍ਤਯਗਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਦੇਸਨਾਯ ਪਧਾਨੇਨ ਗਹਿਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ‘‘ਸੀਸ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਲੋਕਿਯਧਮ੍ਮਞ੍ਹਿ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਂ ਪਤ੍વਾ ਦੇਸਨਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਹੋਤਿ, ਧਮ੍ਮਸਭਾવਂ વਾ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਕੁਸਲਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਚੇਤਨਾਤਿ ਕੇਚਿ। ਅਕੁਸਲਭਾਗਿਯਾਤਿ ਰਾਗਾਦਯੋ ਏਕਨ੍ਤਅਕੁਸਲਾ। ਅਕੁਸਲਪਕ੍ਖਿਕਾਤਿ ਫਸ੍ਸਾਦਯੋਪਿ ਤਪ੍ਪਕ੍ਖਿਕਾ। ਮਨੋ ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਠਮਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਸਹਜਾਤੋਪਿ ਮਨੋ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਅਧਿਪਤਿਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਪਠਮਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤੋ। ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਪਿ ਤਦਨੁવਤ੍ਤਨਤਾਯ ਅਨ੍વਦੇવ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਮਨਂ વਾ ਸਨ੍ਧਾਯ ਮਨੋਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਨੀਯਤੀਤਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ, ਤਣ੍ਹਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ વਾ। ਪਭਸ੍ਸਰਨ੍ਤਿ ਸਭਾવਪਣ੍ਡਰਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਅਰਕ੍ਖਿਤੇਤਿ ਸਤਿਯਾ ਅਨੁਨਯਪਟਿਘਾਦੀਹਿ ਅਰਕ੍ਖਿਤੇ, ਰਾਗਾਦੀਹਿ ਬ੍ਯਾਪਨ੍ਨੇ, ਤੇਹਿ ਏવ ਅવਸ੍ਸੁਤੇ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਭਾવਸਾਧਨੇ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਬਲਦਾਨવਸੇਨ ਸੁਤ੍ਤਾਨੁਰਕ੍ਖਣਂ, ਇਧ વਾ ਉਪਸਂਹਤਾਨਂ ਆਭਿਧਮ੍ਮਿਕੇਹਿ વਿਞ੍ਞਾਤਾਨਂ ਚਿਰਕਾਲਪ੍ਪવਤ੍ਤਿવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Sabbadā avattamānampi gamiyacittaṃ paṭipakkhapaccavekkhaṇāya avikkhambhitattā ‘‘uppanna’’nti vuttaṃ. Antaradhāpetīti vikkhambhikā ānāpānassati vikkhambheti. Antarāyevāti bhūmiladdhe sabhūmiyaṃ abbocchinne vicchinditvāti attho. Anatītaṃ ananāgatañca khaṇattayekadesagatampi uppajjamānaṃ ‘‘khaṇattayagata’’nti vuttaṃ. Desanāya padhānena gahito attho ‘‘sīsa’’nti vuccati. Lokiyadhammañhi desetabbaṃ patvā desanāya cittaṃ pubbaṅgamaṃ hoti, dhammasabhāvaṃ vā sandhāyetaṃ vuttaṃ. Akusalāti sabbepi akusalā dhammā vuttā. Cetanāti keci. Akusalabhāgiyāti rāgādayo ekantaakusalā. Akusalapakkhikāti phassādayopi tappakkhikā. Mano tesaṃ dhammānaṃ paṭhamaṃ uppajjatīti sahajātopi mano sampayutte saṅgaṇhitvā adhipatibhāvena pavattamāno paṭhamaṃ uppanno viya hotīti evaṃ vutto. Sampayuttāpi tadanuvattanatāya anvadeva akusalā dhammāti vuttā, anantarapaccayamanaṃ vā sandhāya manopubbaṅgamatā vuttā. Cittena nīyatīti abhisaṅkhāraviññāṇaṃ sandhāyāha, taṇhāsampayuttaṃ vā. Pabhassaranti sabhāvapaṇḍarataṃ sandhāyāha. Arakkhiteti satiyā anunayapaṭighādīhi arakkhite, rāgādīhi byāpanne, tehi eva avassute. Cittassa pubbaṅgamabhāvasādhane aññamaññaṃ baladānavasena suttānurakkhaṇaṃ, idha vā upasaṃhatānaṃ ābhidhammikehi viññātānaṃ cirakālappavattivasena veditabbaṃ.
ਕਤਰਪਞ੍ਞਂ ਤ੍વਨ੍ਤਿਆਦਿ ਨ ਪਾਲ਼ਿਆਰੁਲ਼੍ਹਂ, ਏવਂ ਭਗવਾ ਪੁਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਞ੍ਞਾ ਪਨ ਕਿਮਤ੍ਥਿਯਾਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ ਏਕਂ ਸੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅਭਿਞ੍ਞਤ੍ਥਾ ਪਰਿਞ੍ਞਤ੍ਥਾ ਪਹਾਨਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ।
Katarapaññaṃ tvantiādi na pāḷiāruḷhaṃ, evaṃ bhagavā pucchatīti aṭṭhakathāyameva vuttaṃ. Paññā pana kimatthiyāti idampi ekaṃ suttaṃ. ‘‘Abhiññatthā pariññatthā pahānatthā’’ti tassa vissajjanaṃ.
ਸਾਤਨ੍ਤਿ ਸਭਾવવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਮਧੁਰਨ੍ਤਿ ਮਧੁਰਂ વਿਯਾਤਿ ਉਪਮਾવਸੇਨ। ਪੋਨੋਬ੍ਭવਿਕਾਤਿ ਪੁਨਬ੍ਭવਕਰਣਸੀਲਾ। ਤਤ੍ਰਤਤ੍ਰਾਭਿਨਨ੍ਦਨਤੋ ਨਨ੍ਦੀ, ਨਨ੍ਦਿਭੂਤੋ ਰਾਗੋ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗੋ, ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਭਾવੇਨ ਸਹਗਤਾਤਿ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਸਹਗਤਾਤਿ ਨ ਏਤ੍ਥ ਸਮ੍ਪਯੋਗવਸੇਨ ਸਹਗਤਭਾવੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸਹਗਤਸਦ੍ਦੋ ਤਣ੍ਹਾਯ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਭਾવਂ ਜੋਤੇਤਿ। ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਭੂਤਾਤਿ ਚਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਸ੍ਸਯੇਤਿ ਪਾਦਕੇ। ਰੂਪਾਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਾਨਨ੍ਤਿ ਪਥવੀਕਸਿਣਾਦਿਆਕਾਸਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਾਨਂ। ਸਂਸਟ੍ਠੇਤਿ ਖੀਰੋਦਕਂ વਿਯ ਸਮੋਦਿਤੇ ਏਕੀਭਾવਮਿવ ਗਤੇ। ਸਹਜਾਤੇਤਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਹਜਾਤੇ, ਨ ਸਹਜਾਤਮਤ੍ਤੇ। ਇਧਾਪੀਤਿ ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਪਦੇ ਅਯਮੇવ ਅਤ੍ਥੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ’’ਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਯਥਾਦਸ੍ਸਿਤਸਂਸਟ੍ਠਸਦ੍ਦੋ ਸਹਜਾਤੇ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ। ਅਰੂਪਂ ਰੂਪੇਨਾਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ વਤ੍ਥੁਨਾ। ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ ਅਨવਸੇਸਸਙ੍ਗਹੇਨ ਕਤੋ ਅਤਿਸਯਨਿਦ੍ਦੇਸੋ।
Sātanti sabhāvavasena vuttaṃ, madhuranti madhuraṃ viyāti upamāvasena. Ponobbhavikāti punabbhavakaraṇasīlā. Tatratatrābhinandanato nandī, nandibhūto rāgo nandirāgo, nandirāgabhāvena sahagatāti nandirāgasahagatāti na ettha sampayogavasena sahagatabhāvo atthīti sahagatasaddo taṇhāya nandirāgabhāvaṃ joteti. Nandirāgabhūtāti cassa attho. Nissayeti pādake. Rūpārūpārammaṇānanti pathavīkasiṇādiākāsādiārammaṇānaṃ. Saṃsaṭṭheti khīrodakaṃ viya samodite ekībhāvamiva gate. Sahajāteti sampayuttasahajāte, na sahajātamatte. Idhāpīti ‘‘imasmimpi pade ayameva attho adhippeto’’ti imissā aṭṭhakathāya yathādassitasaṃsaṭṭhasaddo sahajāte adhippetoti. Arūpaṃ rūpenāti paṭisandhikkhaṇe vatthunā. Ukkaṭṭhaniddesoti anavasesasaṅgahena kato atisayaniddeso.
ਅਨਾਭਟ੍ਠਤਾਯੇવਾਤਿ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਂ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਦਿਟ੍ਠਤਾਦਯੋ વਿਯ ਅਭਾਸਿਤਬ੍ਬਤਾ ਅਨਾਭਟ੍ਠਤਾ। ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਸਦਿਸਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਤਾવਚਨੇਨ ਇਮਸ੍ਸ ਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕਤਾ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਭਾਸਿਤਬ੍ਬਤਾਯ ਨ ਗਹਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਪਨ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਅਭਾਸਿਤਤ੍ਤਾ ਏવ ਤਤ੍ਥ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਨ ਗਹਿਤੋ ਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ ਨ ਤਸ੍ਸਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਭਾવਾਤਿ। ਅਥ વਾ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਅਨਾਭਟ੍ਠਤਾਯ ਏવ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਨ ਗਹਿਤੋ ਨ ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਨਿਯਮੇਤ੍વਾવਾਤਿ ਪਰਤੋ ਏવਂવਿਧਸ੍ਸੇવ ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਭਾવવਚਨਤੋ ਇਧ ਤਦવਚਨੇਨੇવ ਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕਭਾવਂ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ।
Anābhaṭṭhatāyevāti ‘‘diṭṭhaṃ suta’’ntiādīsu diṭṭhatādayo viya abhāsitabbatā anābhaṭṭhatā. Sabbākārena sadisassa dutiyacittassa sasaṅkhārikatāvacanena imassa asaṅkhārikatā viññāyati, tasmā abhāsitabbatāya na gahitoti attho yujjati. Adhippāyo pana pāḷiyaṃ abhāsitattā eva tattha desetabbabhāvena na gahito na saṅgahito na tassatthassa abhāvāti. Atha vā pāḷiyaṃ anābhaṭṭhatāya eva aṭṭhakathāyaṃ na gahito na tassattho vutto. Niyametvāvāti parato evaṃvidhasseva sasaṅkhārikabhāvavacanato idha tadavacaneneva asaṅkhārikabhāvaṃ niyametvā.
ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦ੍વਾਰਂ વਤ੍ਥੂਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਦ੍વਾਰੇਨ વਾ ਤਂਸਹਾਯਭੂਤਂ ਹਦਯવਤ੍ਥੁ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਰਸਭਾવੇਨਾਤਿ ਸਕਿਚ੍ਚਭਾવੇਨ। ਅવਿਜ੍ਜਾ ਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਕਿਚ੍ਚਾ, ਅਞ੍ਞਾਸਾਧਾਰਣੋ વਾ ਰਸਿਤਬ੍ਬੋ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ ਭਾવੋ ਸਰਸਭਾવੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾਸਭਾવੋ ਸਙ੍ਖਾਰਸਭਾવੋਤਿ ਏવਮਾਦਿਕੋ। ‘‘ਸਰਸਸਭਾવੇਨਾ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਸੋਯੇવ ਅਤ੍ਥੋ। ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾਤਿ વਾ ਸਰਸੇਨ, ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਸਭਾવੇਨ।
Manoviññāṇanti ettha dvāraṃ vatthūti vuttaṃ, dvārena vā taṃsahāyabhūtaṃ hadayavatthu vuttaṃ. Sarasabhāvenāti sakiccabhāvena. Avijjā hi saṅkhārānaṃ paccayabhāvakiccā, aññāsādhāraṇo vā rasitabbo viññātabbo bhāvo sarasabhāvo, avijjāsabhāvo saṅkhārasabhāvoti evamādiko. ‘‘Sarasasabhāvenā’’tipi pāṭho, soyeva attho. Avijjāpaccayāti vā sarasena, saṅkhārāti sabhāvena.
ਏਕਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਦਿਤਾ ਰੂਪਧਮ੍ਮੇਸੁ ਏવ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ ਤੇਸੁ ਤਬ੍ਬੋਹਾਰਬਾਹੁਲ੍ਲਤੋ। ਅਤੀਤਾਦਿਭਾવੋ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮੇਸੁ, ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਮ੍ਪਿ વਾ ਯਥਾਸਭਾવਂ ਏਕਦ੍વਿਨਕੁਤੋਚਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਤਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਅਨਾਪਾਥਗਤਾਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਅਗੋਚਰਗਤਾ ਸੁਖੁਮਰਜਾਦਿਰੂਪਂ વਿਯ વਤ੍ਥੁਪਰਿਤ੍ਤਤਾਯ ਤਤ੍ਤਾਯੋਗੁਲ਼ੇ ਪਤਿਤੋਦਕਬਿਨ੍ਦੁਰੂਪਂ વਿਯ ਖਣਪਰਿਤ੍ਤਤਾਯ ਅਤਿਦੂਰਤਾਯ ਅਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨਾਦਿਤਾਯ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਤਾਯ ਚ। વਿਸਯੋ ਅਨਞ੍ਞਤ੍ਥਭਾવੇਨ, ਗੋਚਰੋ ਚ ਤਤ੍ਥ ਚਰਣੇਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਬ੍ਬਿਸਯਨਿਚ੍ਛਯੇਨ ਮਨੋ ਪਟਿਸਰਣਂ। ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਸਿਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਭਾવੇਨ ‘‘ਨੇਸਂ ਗੋਚਰવਿਸਯਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤੀ’’ਤਿ વਚਨਸ੍ਸ ਅਨੁਪਪਤ੍ਤਿਤੋ। ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਦਿਬ੍ਬਸੋਤਇਦ੍ਧਿવਿਧਞਾਣੇਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਅਨਾਪਾਥਗਤਾਨਿ ਰੂਪਾਦੀਨਿ ਆਲਮ੍ਬਿਯਮਾਨਾਨਿ ਨ ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ ਕਤ੍ਥਚਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾਨਿ ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ, ਇਤਰਥਾ ਚ ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ ‘‘ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਰੂਪਂ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੂਤਿ।
Ekasamuṭṭhānāditā rūpadhammesu eva yojetabbā tesu tabbohārabāhullato. Atītādibhāvo rūpārūpadhammesu, cittacetasikanibbānānampi vā yathāsabhāvaṃ ekadvinakutocisamuṭṭhānatā yojetabbā. Anāpāthagatāti cakkhādīnaṃ agocaragatā sukhumarajādirūpaṃ viya vatthuparittatāya tattāyoguḷe patitodakabindurūpaṃ viya khaṇaparittatāya atidūratāya accāsannāditāya atītānāgatatāya ca. Visayo anaññatthabhāvena, gocaro ca tattha caraṇena vutto, tabbisayanicchayena mano paṭisaraṇaṃ. Ayamattho siddho hoti aññathā tesaṃ dhammārammaṇabhāvena ‘‘nesaṃ gocaravisayaṃ paccanubhotī’’ti vacanassa anupapattito. Dibbacakkhudibbasotaiddhividhañāṇehi yathāvuttanayena anāpāthagatāni rūpādīni ālambiyamānāni na dhammārammaṇanti katthaci vuccamānāni diṭṭhāni, itarathā ca diṭṭhāni ‘‘dibbena cakkhunā rūpaṃ passatī’’tiādīsūti.
ਆਪਾਥਮਾਗਚ੍ਛਤਿ ਮਨਸਾ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣੇਹਿ ਚ ਗਹੇਤਬ੍ਬਭਾવੂਪਗਮਨੇਨ। ਘਟ੍ਟੇਤ੍વਾਤਿ ਪਟਿਮੁਖਭਾવਾਪਾਥਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ। ਸਰਭਾਣਕਸ੍ਸ ਓਸਾਰਕਸ੍ਸ। ਪਕਤਿਯਾ ਦਿਟ੍ਠਾਦਿવਸੇਨ ਆਪਾਥਗਮਨਞ੍ਚ ਭੋਜਨਪਰਿਣਾਮਉਤੁਭੋਜਨવਿਸੇਸਉਸ੍ਸਾਹਾਦੀਹਿ ਕਲ੍ਯਂ, ਰੋਗਿਨੋ વਾਤਾਦੀਹਿ ਚ ਉਪਦ੍ਦੁਤਂ વਾ ਕਾਯਂ ਅਨੁવਤ੍ਤਨ੍ਤਸ੍ਸ ਜਾਗਰਸ੍ਸ ਭવਙ੍ਗਸ੍ਸ ਚਲਨਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਕਾਯਿਕਸੁਖਦੁਕ੍ਖਉਤੁਭੋਜਨਾਦਿਉਪਨਿਸ੍ਸਯਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਪਣਿਦਹਨਸਦਿਸਾਸਦਿਸਸਮ੍ਬਨ੍ਧਦਸ੍ਸਨਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾਨਂ, ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਸੁਪਿਨਦਸ੍ਸਨੇ ਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾਨਂ વਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਦਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਸੁਤਸ੍ਸ ਅਨਾਗਤਬੁਦ੍ਧਰੂਪਾਦਿਨੋ ਪਸਾਦਦਾਤੁਕਾਮਤਾવਤ੍ਥੁਸ੍ਸ ਤਂਸਦਿਸਤਾਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਦਿਟ੍ਠਸੁਤਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨੇવ। ਨ ਕੇવਲਂ ਤਂਸਦਿਸਤਾવ ਉਭਯਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਤਬ੍ਬਿਪਕ੍ਖਤਾ ਤਦੇਕਦੇਸਤਾ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾਦਿਕੋ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਕੇਨਚਿ વੁਤ੍ਤੇ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿ ਸੁਤੇ ਅવਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਸਦ੍ਦਹਨਂ ਸਦ੍ਧਾ, ਸਯਮੇવ ਤਂ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਰੋਚਨਂ ਰੁਚਿ, ‘‘ਏવਂ વਾ ਏવਂ વਾ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਆਕਾਰવਿਚਾਰਣਂ ਆਕਾਰਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੋ, વਿਚਾਰੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਤ੍ਥਚਿ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਨਿਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਮਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿਨਿਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਨ੍ਤਿ।
Āpāthamāgacchati manasā pañcaviññāṇehi ca gahetabbabhāvūpagamanena. Ghaṭṭetvāti paṭimukhabhāvāpāthaṃ gantvā. Sarabhāṇakassa osārakassa. Pakatiyā diṭṭhādivasena āpāthagamanañca bhojanapariṇāmautubhojanavisesaussāhādīhi kalyaṃ, rogino vātādīhi ca upaddutaṃ vā kāyaṃ anuvattantassa jāgarassa bhavaṅgassa calanapaccayānaṃ kāyikasukhadukkhautubhojanādiupanissayānaṃ cittapaṇidahanasadisāsadisasambandhadassanādipaccayānaṃ, suttassa ca supinadassane dhātukkhobhādipaccayānaṃ vasena veditabbaṃ. Adiṭṭhassa asutassa anāgatabuddharūpādino pasādadātukāmatāvatthussa taṃsadisatāsaṅkhātena diṭṭhasutasambandheneva. Na kevalaṃ taṃsadisatāva ubhayasambandho, kintu tabbipakkhatā tadekadesatā taṃsampayuttatādiko ca veditabbo. Kenaci vutte kismiñci sute avicāretvā saddahanaṃ saddhā, sayameva taṃ vicāretvā rocanaṃ ruci, ‘‘evaṃ vā evaṃ vā bhavissatī’’ti ākāravicāraṇaṃ ākāraparivitakko, vicārentassa katthaci diṭṭhiyā nijjhānakkhamanaṃ diṭṭhinijjhānakkhanti.
ਗੇਰੁਕਹਰਿਤਾਲਞ੍ਜਨਾਦਿਧਾਤੂਸੁ। ਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਸੁਭਗ੍ਗਹਣਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਤਂ ਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਰਞ੍ਜਨੀਯਤ੍ਤਾ ਚ ਲੋਭਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ। ਨਿਯਮਿਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਨਿਯਮਿਤવਸੇਨ। ਏવਮਿਤਰੇਸੁ ਦ੍વੀਸੁ। ਆਭੋਗੋ ਆਭੁਜਿਤਂ। ਲੂਖਪੁਗ੍ਗਲਾ ਦੋਸਬਹੁਲਾ। ਅਦੋਸਬਹੁਲਾ ਸਿਨਿਦ੍ਧਪੁਗ੍ਗਲਾ। ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਤਾਤਿ ਪੀਤਿਨਿਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤਤਾ। ਇਮੇਹਿ…ਪੇ॰… વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ ਪੀਤਿਯਾ ਸੋਮਨਸ੍ਸવਿਪ੍ਪਯੋਗਾਸਮ੍ਭવਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
Gerukaharitālañjanādidhātūsu. Subhanimittaṃ subhaggahaṇassa nimittaṃ. Taṃ subhanimittattā rañjanīyattā ca lobhassa vatthu. Niyamitassa cittassa vasena niyamitavasena. Evamitaresu dvīsu. Ābhogo ābhujitaṃ. Lūkhapuggalā dosabahulā. Adosabahulā siniddhapuggalā. Tadadhimuttatāti pītininnacittatā. Imehi…pe… veditabbo pītiyā somanassavippayogāsambhavatoti adhippāyo.
ਜੀવਿਤવੁਤ੍ਤਿਯਾ ਆਯਤਨਭਾવਤੋ ਹਤ੍ਥਾਰੋਹਾਦਿਸਿਪ੍ਪਮੇવ ਸਿਪ੍ਪਾਯਤਨਂ। ਕਸਿવਾਣਿਜ੍ਜਾਦਿਕਮ੍ਮਮੇવ ਕਮ੍ਮਾਯਤਨਂ। ਆਯੁવੇਦਾਦਿવਿਜ੍ਜਾ ਏવ વਿਜ੍ਜਾਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜੇਤਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸਬ੍ਯਾਪਾਦਰਹਿਤੇ ਰੂਪਭવੇ। ਧਮ੍ਮਪਦਾਤਿ ਧਮ੍ਮਕੋਟ੍ਠਾਸਾ। ਪਿਲવਨ੍ਤੀਤਿ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ ਪਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਯੋਗਾਤਿ ਭਾવਨਾਭਿਯੋਗਾ ਸਮਾਧਿਤੋ। વਤ੍ਥੁવਿਸਦਕਿਰਿਯਾਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰਾਨਂ વਤ੍ਥੂਨਂ ਨਿਮ੍ਮਲਭਾવਕਿਰਿਯਾ। ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਾਨਤਿવਤ੍ਤਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮਤ੍ਤਪਟਿਪਾਦਨਤਾ । ਗਮ੍ਭੀਰਾਨਂ ਞਾਣੇਨ ਚਰਿਤਬ੍ਬਾਨਂ, ਗਮ੍ਭੀਰਞਾਣੇਨ વਾ ਚਰਿਤਬ੍ਬਾਨਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਾਨਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਗਮ੍ਭੀਰਞਾਣਚਰਿਯਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ।
Jīvitavuttiyā āyatanabhāvato hatthārohādisippameva sippāyatanaṃ. Kasivāṇijjādikammameva kammāyatanaṃ. Āyuvedādivijjā eva vijjāṭṭhānaṃ. Abyāpajjeti domanassabyāpādarahite rūpabhave. Dhammapadāti dhammakoṭṭhāsā. Pilavantīti upaṭṭhahanti padissanti. Yogāti bhāvanābhiyogā samādhito. Vatthuvisadakiriyāti ajjhattikabāhirānaṃ vatthūnaṃ nimmalabhāvakiriyā. Saddhādīnaṃ indriyānaṃ aññamaññānativattanaṃ indriyasamattapaṭipādanatā. Gambhīrānaṃ ñāṇena caritabbānaṃ, gambhīrañāṇena vā caritabbānaṃ suttantānaṃ paccavekkhaṇā gambhīrañāṇacariyapaccavekkhaṇā.
વਂਸੋਤਿ ਅਨੁਕ੍ਕਮੋ। ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਸਨ੍ਤਤਿ। ਪવੇਣੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਚਾਰਿਤ੍ਤਕਿਰਿਯਾਪਬਨ੍ਧਸ੍ਸ વਚਨਂ। ਚਾਰਿਤ੍ਤਸੀਲਤ੍ਤਾ ਸੀਲਮਯਂ। ‘‘ਦਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਚੀਭੇਦੇਨ વਤ੍ਥੁਸ੍ਸ ਪਰਿਣਤਤ੍ਤਾ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਦਾਨਂ ਆਰਦ੍ਧਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ , ਯਤੋ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਰਿਣਾਮਨਾਦੀਸੁ ਆਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ। વਿਜ੍ਜਮਾਨવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਚਿਨ੍ਤਨਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਦਾਨਂ ਆਰਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਦਾਨਮਯਂ ਕੁਸਲਂ ਹੋਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਨ ਹਿ ਦਾਨવਤ੍ਥੁਂ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਕਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕੁਸਲਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ। ਤਂ ਪਨ ਦਾਨਮਯਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੋਤਿ ਤਦੇવ ਭਜੇਯ੍ਯ, વੁਤ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ। ਕੁਲવਂਸਾਦਿવਸੇਨਾਤਿ ਉਦਾਹਰਣਮਤ੍ਤਮੇવੇਤਂ। ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨવਤ੍ਤવਸੇਨ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸવਤ੍ਤਗਾਮਜਨਪਦવਤ੍ਤਾਦਿવਸੇਨ ਚ ਚਾਰਿਤ੍ਤਸੀਲਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Vaṃsoti anukkamo. Tantīti santati. Paveṇīti sambandho. Sabbametaṃ cārittakiriyāpabandhassa vacanaṃ. Cārittasīlattā sīlamayaṃ. ‘‘Dassāmī’’ti vacībhedena vatthussa pariṇatattā tato paṭṭhāya dānaṃ āraddhaṃ nāma hoti , yato tassa attano pariṇāmanādīsu āpatti hoti. Vijjamānavatthusmiṃ cintanakālato paṭṭhāya dānaṃ āraddhanti tattha dānamayaṃ kusalaṃ hotīti adhippāyo. Na hi dānavatthuṃ avijjamānakampi saṅkharontassa kusalaṃ na hotīti. Taṃ pana dānamayassa pubbabhāgoti tadeva bhajeyya, vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ. Kulavaṃsādivasenāti udāharaṇamattamevetaṃ. Attanā samādinnavattavasena sappurisavattagāmajanapadavattādivasena ca cārittasīlatā veditabbā.
ਸવਤ੍ਥੁਕਨ੍ਤਿ ਭੇਰਿਆਦਿવਤ੍ਥੁਸਹਿਤਂ ਕਤ੍વਾ। વਿਜ੍ਜਮਾਨਕવਤ੍ਥੁਨ੍ਤਿ ਭੇਰਿਆਦਿવਤ੍ਥੁਂ। ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਘੋਸਨਾਦੀਸੁ ਚ ਸવਤ੍ਥੁਕਂ ਕਤ੍વਾ ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਦਾਨਂ ਸਦ੍ਦવਤ੍ਥੂਨਂ ਠਾਨਕਰਣਾਨਂ ਸਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਰਣਮੇવਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਚਿਨ੍ਤਨਂ વਿਜ੍ਜਮਾਨવਤ੍ਥੁਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਭਾਜੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਸਿ ਧਮ੍ਮਰਾਜਾ ਇਧ ਚ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਾਦਿਭਾવਂ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਤੀਣਿਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯવਤ੍ਥੂਨੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੦੫) ਦਾਨਮਯਾਦਿਭਾવਂ, ਅਪਰਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾ? ਤੀਣਿ…ਪੇ॰… ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦਿਭਾવਞ੍ਚ વਦਨ੍ਤੋ। ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਚਾਤਿ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਾ ਅਞ੍ਞਾਯਤਨਤ੍ਤਾ ਚ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ।
Savatthukanti bheriādivatthusahitaṃ katvā. Vijjamānakavatthunti bheriādivatthuṃ. Dhammassavanaghosanādīsu ca savatthukaṃ katvā saddassa dānaṃ saddavatthūnaṃ ṭhānakaraṇānaṃ sasaddappavattikaraṇamevāti tassa cintanaṃ vijjamānavatthupariccāgo veditabbo. Bhājetvā dassesi dhammarājā idha ca rūpārammaṇādibhāvaṃ, aññattha ca ‘‘tīṇimāni, bhikkhave, puññakiriyavatthūnī’’ti (dī. ni. 3.305) dānamayādibhāvaṃ, aparattha ca ‘‘katame dhammā kusalā? Tīṇi…pe… taṃsamuṭṭhānaṃ kāyakamma’’ntiādinā kāyakammādibhāvañca vadanto. Apariyāpannā cāti paramatthato avijjamānattā aññāyatanattā ca asaṅgahitā.
ਪਰਿਭੋਗਰਸੋ ਪਰਿਭੋਗਪਚ੍ਚਯਂ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਂ। ਅਯਂ ਪਨ ਰਸਸਮਾਨਤਾવਸੇਨ ਗਹਣਂ ਉਪਾਦਾਯ ਰਸਾਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਨ ਸਭਾવਤੋ। ਸਭਾવੇਨ ਪਨ ਗਹਣਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਸੁਖਾ વੇਦਨਾ ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਆਰਮ੍ਮਣਮੇવ ਨਿਬਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਨਿਬਦ੍ਧਤ੍ਤਾਤਿ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਨਿਯਤਤ੍ਤਾ। ਯਥਾ ਹਿ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਨਞ੍ਞਾਰਮ੍ਮਣਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਏવਂ ਕਾਯਦ੍વਾਰਾਦੀਸੁ ਏਕਦ੍વਾਰਿਕਕਮ੍ਮਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਦ੍વਾਰੇ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰਨਿਯਮਰਹਿਤਤ੍ਤਾ ਦ੍વਾਰਮ੍ਪਿ ਕਮ੍ਮਨਿਯਮਰਹਿਤਨ੍ਤਿ ਇਧ ਆਰਮ੍ਮਣਂ વਿਯ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਨ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਨਾ ਆਰਮ੍ਮਣੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋਤਿ ਏਤਸ੍ਸਪਿ ਚਤ੍ਥੋ ‘‘ਯਥਾ ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦੀਸੁ ਏਕਂ ਕਮ੍ਮਂ ਤੇਨ ਦ੍વਾਰੇਨ વਿਨਾ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਦ੍વਾਰੇ ਚਰਤਿ, ਨ ਏવਂ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਤੇਨਾਰਮ੍ਮਣੇਨ વਿਨਾ ਆਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਰੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਨ ਹਿ ਯਥਾ વਚੀਦ੍વਾਰੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਮ੍ਪਿ ‘‘ਕਾਯਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਸਦ੍ਦਾਰਮ੍ਮਣੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ‘‘ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Paribhogaraso paribhogapaccayaṃ pītisomanassaṃ. Ayaṃ pana rasasamānatāvasena gahaṇaṃ upādāya rasārammaṇanti vutto, na sabhāvato. Sabhāvena pana gahaṇaṃ upādāya pītisomanassaṃ dhammārammaṇameva hotīti ‘‘sukhā vedanā dhammārammaṇa’’nti vuttaṃ. Ārammaṇameva nibaddhanti rūpārammaṇaṃ…pe… dhammārammaṇanti evaṃ niyametvā vuttaṃ. Kammassa anibaddhattāti kammassa aniyatattā. Yathā hi rūpādīsu ekārammaṇaṃ cittaṃ anaññārammaṇaṃ hoti, na evaṃ kāyadvārādīsu ekadvārikakammaṃ aññasmiṃ dvāre nuppajjati, tasmā kammassa dvāraniyamarahitattā dvārampi kammaniyamarahitanti idha ārammaṇaṃ viya niyametvā na vuttaṃ. Vinā ārammaṇena anuppajjanatoti etassapi cattho ‘‘yathā kāyakammādīsu ekaṃ kammaṃ tena dvārena vinā aññasmiṃ dvāre carati, na evaṃ rūpādīsu ekārammaṇaṃ cittaṃ tenārammaṇena vinā ārammaṇantare uppajjatī’’ti veditabbo. Na hi yathā vacīdvāre uppajjamānampi ‘‘kāyakamma’’nti vuccati, evaṃ saddārammaṇe uppajjamānaṃ ‘‘rūpārammaṇa’’nti vuccati.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਂ • Kāmāvacarakusalaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਪਦਭਾਜਨੀਯਂ • Kāmāvacarakusalapadabhājanīyaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਪਦਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ • Kāmāvacarakusalapadabhājanīyavaṇṇanā
