| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਪਦਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ
Kāmāvacarakusalapadabhājanīyavaṇṇanā
੧. ਅਪ੍ਪੇਤੁਨ੍ਤਿ ਨਿਗਮੇਤੁਂ। ‘‘ਪਦਭਾਜਨੀਯਂ ਨ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਭਾਜਨੀਯਾવਚਨੇਨ ਅਪ੍ਪਨਾવਰੋਧਂ ਸਾਧੇਤ੍વਾ ਪਦਭਾਜਨੀਯਾવਚਨਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ વਦਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਰੂਪੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਫਸ੍ਸੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਹੋਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਤ੍ਥਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਨਾਨਤ੍ਥੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਦੁਤਿਯੇਨ ਹੋਤਿ-ਸਦ੍ਦੇਨਾ’’ਤਿ। ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਟ੍ਠਕਥਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ વਤ੍વਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਾਲ਼ਿਪ੍ਪਦੇਸਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਨਾવਰੋਧੋ ਸਮਤ੍ਥਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਙ੍ਖੇਪੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
1. Appetunti nigametuṃ. ‘‘Padabhājanīyaṃ na vutta’’nti padabhājanīyāvacanena appanāvarodhaṃ sādhetvā padabhājanīyāvacanassa kāraṇaṃ vadanto ‘‘sarūpenā’’tiādimāha. Tattha ‘‘phasso hotī’’tiādīsu hoti-saddo atthi-saddena anānatthoti adhippāyena vuttaṃ ‘‘dutiyena hoti-saddenā’’ti. Pubbe aṭṭhakathādhippāyena vatvā yathāvuttassa pāḷippadesassa appanāvarodho samatthitoti attano adhippāyaṃ dassento ‘‘saṅkhepenā’’tiādimāha.
ਞਾਤੁਂ ਇਚ੍ਛਿਤੋਤਿ ਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸਯਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਯੇਨ ਕੇਨਚੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਾਦਿવਿਸੇਸਯੁਤ੍ਤੇਨ, ਇਤਰੇਨ વਾ। ਅવਤ੍ਥਾવਿਸੇਸੋ ਹਿ ਞਾਣਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤੁਲਨਤੀਰਣਾਨਿ। ‘‘ਅਦਿਟ੍ਠਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਆਹਾਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਚ ਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸਾਤਿ। ਤਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਧਿਕਤਨ੍ਤਿ। ਅਦਿਟ੍ਠਂ ਜੋਤੀਯਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਏਤੇਨ ਦਿਟ੍ਠਂ ਸਂਸਨ੍ਦਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਸਂਸਨ੍ਦਨਾ। વਿਮਤਿਂ ਛਿਨ੍ਦਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ વਿਮਤਿਚ੍ਛੇਦਨਾਤਿ ਏਤਾਸਮ੍ਪਿ ਸਦ੍ਦਤ੍ਥੋ ਨਯਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਤਥਾਪવਤ੍ਤਂ વਚਨਂ, ਤਦੁਪ੍ਪਾਦਕੋ વਾ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Ñātuṃicchitoti lakkhaṇassa pucchāvisayataṃ dassetuṃ vuttaṃ. Yena kenacīti dassanādivisesayuttena, itarena vā. Avatthāviseso hi ñāṇassa dassanatulanatīraṇāni. ‘‘Adiṭṭhata’’ntiādīsu āhāti yojetabbaṃ, sabbattha ca lakkhaṇassāti. Tañhettha adhikatanti. Adiṭṭhaṃ jotīyati etāyāti etena diṭṭhaṃ saṃsandati etāyāti diṭṭhasaṃsandanā. Vimatiṃ chindati etāyāti vimaticchedanāti etāsampi saddattho nayato dassito, atthato pana sabbāpi tathāpavattaṃ vacanaṃ, taduppādako vā cittuppādoti veditabbaṃ.
ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਤੋ ਪਭਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਪਭੇਦੋ, વਿਸੇਸੋ, ਤੇਨ ਪਭੇਦੇਨ। ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਦੇਸਨਨ੍ਤਿ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਸਮਯਭੂਮਿਜਾਤਿਆਰਮ੍ਮਣਸਭਾવਾਦਿવਸੇਨ ਅਨવਸੇਸਪ੍ਪਭੇਦਪਰਿਗ੍ਗਹਤੋ ਨਿਦ੍ਦੇਸਦੇਸਨਾવ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਾ, ਤਥਾਪਿ ਕੁਸਲਾਦਿਮਾਤਿਕਾਪਦਸਙ੍ਗਹਿਤવਿਸੇਸੋਯੇવ ਇਧ ਪਭੇਦੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਭੇਦ…ਪੇ॰… ਦੇਸਨਂ ਆਹਾ’’ਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਕੁਸਲ…ਪੇ॰… ਦੀਪੇਤ੍વਾਤਿ ਫਸ੍ਸੋ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਅવਿਕ੍ਖੇਪੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਧਮ੍ਮੁਦ੍ਦੇਸવਾਰ ਫਸ੍ਸਪਞ੍ਚਮਕਰਾਸਿવਣ੍ਣਨਾ)। ‘‘ਫਸ੍ਸੋ ਫੁਸਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਚ ਪਭੇਦવਨ੍ਤੋવ ਸਾਤਿਸਯਂ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ, ਨ ਪਨ ਮਾਤਿਕਾਯਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦੋਤਿ ਪਭੇਦવਨ੍ਤਦਸ੍ਸਨਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀਤਿਆਦਿਨਾ ‘‘ਪਭੇਦੇ…ਪੇ॰… ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ વਾਕ੍ਯਸ੍ਸ ਪਿਣ੍ਡਤ੍ਥਮਾਹ। ਯਦਿ ਧਮ੍ਮਾ ਏવ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਾ ਚ, ਕਸ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾਤਿ ਪਭੇਦવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਤੇ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਨ ਹਿ ਪਭੇਦੇਹਿ વਿਨਾ ਪਭੇਦવਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ। ‘‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ‘‘ਫਸ੍ਸੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ, ‘‘ਫਸ੍ਸੋ ਫੁਸਨਾ’’ਤਿ ਚ ਆਦਿਨਾ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਕੁਸਲਭਾવੋ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਪੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਹੀਤਿ ਹਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਕਾਰਣਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ਯਸ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਾવ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਾ, ਤੇ ਚ ਕੁਸਲਾ…ਪੇ॰… ਭੇਦਾ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਾ , ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਏવਂ વਾ ਯੋਜਨਾ। ਧਮ੍ਮਾਨਮੇવਾਤਿ ਅવਧਾਰਣਫਲਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਅવੋਹਾਰਦੇਸਨਾਤੋ’’ਤਿ। ਅਤ੍ਥਾਨਞ੍ਚਾਤਿ ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਫਸ੍ਸੋ ਫੁਸਨਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਦਿਞਾਣਞ੍ਚ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ‘‘ਇਤਿ ਏવਂ ਅਯਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬੋ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬੋ ਚਾ’’ਤਿ ਤਥਾ ਤਥਾ વਿਧੇਤਬ੍ਬਭਾવੋ ਇਤਿਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾ, ਤਾਯ ਯੁਤ੍ਤੋ ਇਤਿ…ਪੇ॰… ਯੁਤ੍ਤੋ , ਤਸ੍ਸ વਿਧੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, વਿਸੇਸਨਤ੍ਤਾ ਪਭੇਦਸ੍ਸਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
Aññamaññato pabhijjatīti pabhedo, viseso, tena pabhedena. Dhammānaṃ desananti kiñcāpi samayabhūmijātiārammaṇasabhāvādivasena anavasesappabhedapariggahato niddesadesanāva vattuṃ yuttā, tathāpi kusalādimātikāpadasaṅgahitavisesoyeva idha pabhedoti adhippetoti vuttaṃ ‘‘pabheda…pe… desanaṃ āhā’’ti. Tenevāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kusala…pe… dīpetvāti phasso hoti…pe… avikkhepo hotī’’ti (dha. sa. aṭṭha. dhammuddesavāra phassapañcamakarāsivaṇṇanā). ‘‘Phasso phusanā’’tiādinā ca pabhedavantova sātisayaṃ niddiṭṭhā, na pana mātikāyaṃ vuttappabhedoti pabhedavantadassanaṃ niddeso. Idaṃ vuttaṃ hotītiādinā ‘‘pabhede…pe… dassanattha’’nti imassa vākyassa piṇḍatthamāha. Yadi dhammā eva pucchitabbā vissajjetabbā ca, kasmā kusalāti pabhedavacananti āha ‘‘te panā’’tiādi. Na hi pabhedehi vinā pabhedavanto atthīti. ‘‘Ime dhammā kusalā’’ti etena ‘‘phasso hotī’’ti, ‘‘phasso phusanā’’ti ca ādinā uddiṭṭhaniddiṭṭhānaṃ dhammānaṃ kusalabhāvo vissajjito hotīti iminā adhippāyena ‘‘ime dhammā kusalāti vissajjanepī’’ti āha. Imasmiñhīti hi-saddo kāraṇattho. Tena yasmā dhammāva desetabbā, te ca kusalā…pe… bhedā desetabbā , tasmāti evaṃ vā yojanā. Dhammānamevāti avadhāraṇaphalaṃ dasseti ‘‘avohāradesanāto’’ti. Atthānañcāti ca-saddena ‘‘phasso phusanā’’ti evamādisabhāvaniruttiṃ yathāvuttadhammādiñāṇañca saṅgaṇhāti. ‘‘Iti evaṃ ayaṃ pavattetabbo nivattetabbo cā’’ti tathā tathā vidhetabbabhāvo itikattabbatā, tāya yutto iti…pe… yutto, tassa vidhetabbassāti attho, visesanattā pabhedassāti adhippāyo.
ਇਤਿਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਉਦ੍ਦੇਸੋ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਅਯਂ ਪਦਾਨੁਕ੍ਕਮੋ ਕਤੋ। ਪੁਚ੍ਛਾ ਸਂਸਯਿਤਪ੍ਪਧਾਨਾ ਅਨਿਚ੍ਛਿਤਨਿਚ੍ਛਯਨਾਯ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਤੇਨ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਮੁਗ੍ਘਾਟਿਤવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਨੁਸਯਾਨਮ੍ਪਿ ਪੁਚ੍ਛਾ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਪੁਗ੍ਗਲਗਤਸਂਸਯਾਪਤ੍ਤਿਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਸਂਸਯਾਪਨ੍ਨੇਹਿ વਿਯ ਪવਤ੍ਤੀਯਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕਾਮਾવਚਰਾਦਿਭੇਦੋ વਿਯ ਕੁਸਲਾਦਿਭਾવੇਨ ਕੁਸਲਾਦਿਭੇਦੋ ਧਮ੍ਮਭਾવੇਨ ਨਿਯਤੋਤਿ ਧਮ੍ਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਨਿਚ੍ਛਯਾਭਾવਤੋ ‘‘ਕੁਸਲਾ ਨੁ ਖੋ ਅਕੁਸਲਾ ਨੁ ਖੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਂਸਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਕੁਸਲਾਦਿਭੇਦੋ ਪਨ ਸਂਸਯਿਤੋ’’ਤਿ। ਧਮ੍ਮਭਾવੋ ਪਨ ਕੁਸਲਾਦੀਸੁ ਏਕਨ੍ਤਿਕਤ੍ਤਾ ਨਿਚ੍ਛਿਤੋਯੇવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨ ਚ ਧਮ੍ਮਭਾવੋ ਸਂਸਯਿਤੋ’’ਤਿ। ਤੇਨ ਸਂਸਯਿਤੋ ਨਿਚ੍ਛੇਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਪਧਾਨੋ ਏਤ੍ਥ ਕੁਸਲਭਾવੋ, ਨ ਤਥਾ ਧਮ੍ਮਭਾવੋਤਿ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Itikattabbatāyuttassa visesitabbattā uddeso dhammappadhāno, tasmā tattha dhammassa visesitabbattā ‘‘kusalā dhammā’’ti ayaṃ padānukkamo kato. Pucchā saṃsayitappadhānā anicchitanicchayanāya pavattetabbattā. Tena sabbadhammesu samugghāṭitavicikicchānusayānampi pucchā desetabbapuggalagatasaṃsayāpattiṃ attani āropetvā saṃsayāpannehi viya pavattīyatīti dasseti. Kāmāvacarādibhedo viya kusalādibhāvena kusalādibhedo dhammabhāvena niyatoti dhammāti vutte nicchayābhāvato ‘‘kusalā nu kho akusalā nu kho’’tiādinā saṃsayo hotīti āha ‘‘kusalādibhedo pana saṃsayito’’ti. Dhammabhāvo pana kusalādīsu ekantikattā nicchitoyevāti vuttaṃ ‘‘na ca dhammabhāvo saṃsayito’’ti. Tena saṃsayito nicchetabbabhāvena padhāno ettha kusalabhāvo, na tathā dhammabhāvoti dhammā kusalāti vuttanti dasseti.
ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਸਮਯੇਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਸਮਯੇ। ‘‘ਅਥ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਥ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਮਾਹ ‘‘ਪਚ੍ਛਾ’’ਤਿ। ਭੋਜਨਗਮਨਾਦੀਹਿ ਸਮਯੇਕਦੇਸਨਾਨਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਨਾਨਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਮવਾਯਾਦੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਸੇਸਿਤਾਤਿ ਏਤੇਨ ‘‘ਨਿਯਮਿਤਾ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ વਿવਰਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤવਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਤੋ ਸਮਯਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਾਨਨ੍ਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਾਦਿવਿਸੇਸਯੁਤ੍ਤਾਨਂ। ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ’’ਤਿ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬੋਪਿ ਸਮਯੋ ਯੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੇਨ વਿਸੇਸੀਯਤਿ, ਤਸ੍ਸੇવ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਯਂ વਿਸੇਸਨਭਾવਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਥਾ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿਸੇਸਨਭੂਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਨਾ વਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਸਮਯਸ੍ਸ ਉਪਕਾਰਤ੍ਥਂ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વਿਸੇਸਿਤਬ੍ਬਭਾવਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਉਪਕਾਰੋਤਿ ਚ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅવਚ੍ਛੇਦਕਾવਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਭਾવੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਪੁਰਿਮਧਮ੍ਮਾਨਂ ਭਙ੍ਗਸਮਕਾਲਂ, ਭਙ੍ਗਾਨਨ੍ਤਰਮੇવ વਾ ਪਚ੍ਛਿਮਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਪੁਰਿਮਪਚ੍ਛਿਮਾਨਂ ਨਿਰਨ੍ਤਰਤਾ ਕੇਨਚਿ ਅਨਨ੍ਤਰਿਤਤਾ। ਯਾਯ ਭਾવਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਬਲવਭਾવੇਨ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਤੋ વਿਯ ਹੁਤ੍વਾ ਅਭਾવਪਕ੍ਖੋ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਤਦੇવੇਤਨ੍ਤਿ ਗਹਣવਸੇਨ ਪਚੁਰਜਨੋ વਿਪਰਿਯੇਸਿਤੋ, ਸੋਯਮਤ੍ਥੋ ਅਲਾਤਚਕ੍ਕੇਨ ਸੁਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਏਕੀਭੂਤਾਨਮਿવਾ’’ਤਿ । ਏਕਸਮੂਹવਸੇਨ ਏਕੀਭੂਤਾਨਮਿવ ਪવਤ੍ਤਿ ਸਮੂਹਘਨਤਾ, ਦੁਬ੍ਬਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਕਿਚ੍ਚਭੇਦવਸੇਨ ਏਕੀਭੂਤਾਨਮਿવ ਪવਤ੍ਤਿ ਕਿਚ੍ਚਘਨਤਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਨਂ ਅਨੇਕੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਕਾਲਸਭਾવਬ੍ਯਾਪਾਰਾਰਮ੍ਮਣੇਹਿ ਦੁਬ੍ਬਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਭੇਦਤਾਯ ਏਕੀਭੂਤਾਨਮਿવ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤਾ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਸਨ੍ਤਤਿਘਨਤਾਦਯੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Cittuppādasamayeti cittassa uppajjanasamaye. ‘‘Atha vijjamāne’’ti ettha atha-saddassa atthamāha ‘‘pacchā’’ti. Bhojanagamanādīhi samayekadesanānattaṃ dassetvā avasesanānattaṃ dassetuṃ ‘‘samavāyādī’’ti vuttaṃ. Visesitāti etena ‘‘niyamitā’’ti padassa atthaṃ vivarati, tasmā yathāvuttacittavisesitabbato samayatoti attho. Yathādhippetānanti kāmāvacarādivisesayuttānaṃ. ‘‘Tasmiṃ samaye’’ti cittuppattiyā visesitabbopi samayo yena cittena uppajjamānena visesīyati, tasseva cittassa ‘‘yasmiṃ samaye’’ti ettha sayaṃ visesanabhāvaṃ āpajjati. Tathā ‘‘tasmiṃ samaye’’ti ettha visesanabhūtaṃ cittaṃ attanā visesitabbasamayassa upakāratthaṃ ‘‘yasmiṃ samaye…pe… citta’’nti visesitabbabhāvaṃ āpajjati. Upakāroti ca aññamaññaṃ avacchedakāvacchinditabbabhāvoti daṭṭhabbaṃ. Purimadhammānaṃ bhaṅgasamakālaṃ, bhaṅgānantarameva vā pacchimadhammānaṃ uppatti purimapacchimānaṃ nirantaratā kenaci anantaritatā. Yāya bhāvapakkhassa balavabhāvena paṭicchādito viya hutvā abhāvapakkho na paññāyatīti tadevetanti gahaṇavasena pacurajano vipariyesito, soyamattho alātacakkena supākaṭo hoti. Tenevāha ‘‘ekībhūtānamivā’’ti . Ekasamūhavasena ekībhūtānamiva pavatti samūhaghanatā, dubbiññeyyakiccabhedavasena ekībhūtānamiva pavatti kiccaghanatāti yojanā. Ettha ca paccayapaccayuppannabhāvena pavattamānānaṃ anekesaṃ dhammānaṃ kālasabhāvabyāpārārammaṇehi dubbiññeyyabhedatāya ekībhūtānamiva gahetabbatā yathākkamaṃ santatighanatādayoti daṭṭhabbaṃ.
ਸਹਕਾਰੀਕਾਰਣਸਨ੍ਨਿਜ੍ਝਂ ਸਮੇਤੀਤਿ ਸਮਯੋ, ਸਮવੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਸਮਯ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਮવਾਯਤ੍ਥਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਚ੍ਚਯਸਾਮਗ੍ਗਿ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਸਮੇਤਿ ਸਮਾਗਚ੍ਛਤਿ ਏਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਤਦਾਧਾਰਪੁਗ੍ਗਲੇਹੀਤਿ ਸਮਯੋ, ਖਣੋ। ਸਮੇਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ, ਏਤੇਨ વਾ, ਸਮਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਾ ਸਹਜਾਤਧਮ੍ਮੇਹਿ ਉਪ੍ਪਾਦਾਦੀਹਿ વਾਤਿ ਸਮਯੋ, ਕਾਲੋ। ਧਮ੍ਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਤਾਯ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਭੂਤੋਪਿ ਹਿ ਕਾਲੋ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਧਿਕਰਣਂ ਕਰਣਂ વਿਯ ਚ ਪਰਿਕਪ੍ਪਨਾਮਤ੍ਤਸਿਦ੍ਧੇਨ ਰੂਪੇਨ વੋਹਰੀਯਤੀਤਿ। ਸਮਂ, ਸਹ વਾ ਅવਯવਾਨਂ ਅਯਨਂ ਪવਤ੍ਤਿ ਅવਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਸਮਯੋ, ਸਮੂਹੋ ਯਥਾ ‘‘ਸਮੁਦਾਯੋ’’ਤਿ। ਅવਯવਸਹਾવਟ੍ਠਾਨਮੇવ ਹਿ ਸਮੂਹੋ। ਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰਸਮਾਗਮੇ ਏਤਿ ਫਲਂ ਏਤਸ੍ਮਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਚਾਤਿ ਸਮਯੋ, ਹੇਤੁ ਯਥਾ ‘‘ਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ। ਸਮੇਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਏਤਿ ਸવਿਸਯੇ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਾ વਾ ਅਯਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਮਯੋ, ਦਿਟ੍ਠਿ। ਦਿਟ੍ਠਿਸਂਯੋਜਨੇਨ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾ ਅਤਿવਿਯ ਬਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ। ਸਮਯਨਂ ਸਙ੍ਗਤਿ ਸਮੋਧਾਨਨ੍ਤਿ ਸਮਯੋ, ਪਟਿਲਾਭੋ। ਸਮਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਯਾਨਂ, ਸਮ੍ਮਾ વਾ ਯਾਨਂ ਅਪਗਮੋ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਸਮਯੋ, ਪਹਾਨਂ। ਅਭਿਮੁਖਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਮਾ ਏਤਬ੍ਬੋ ਅਭਿਸਮੇਤਬ੍ਬੋ ਅਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅવਿਪਰੀਤੋ ਸਭਾવੋ ਅਭਿਸਮਯੋ। ਅਭਿਮੁਖਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਮਾ વਾ ਏਤਿ ਗਚ੍ਛਤਿ ਬੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਅਭਿਸਮਯੋ, ਅવਿਰਾਧੇਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅવਿਪਰੀਤਸਭਾવਾવਬੋਧੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਉਪਸਗ੍ਗਾਨਂ ਜੋਤਕਮਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વਾਚਕੋ ਸਮਯ-ਸਦ੍ਦੋ ਏવਾਤਿ ਸਉਪਸਗ੍ਗੋਪਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਾਨੇવਾਤਿ ਪੀਲ਼ਨਾਦੀਨੇવ। વਿਪ੍ਫਾਰਿਕਤਾ ਸੇਰਿਭਾવੇਨ ਕਿਰਿਯਾਸੁ ਉਸ੍ਸਾਹਨਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨੋ।
Sahakārīkāraṇasannijjhaṃ sametīti samayo, samavetīti atthoti samaya-saddassa samavāyatthataṃ dassento ‘‘paccayasāmaggi’’nti āha. Sameti samāgacchati ettha maggabrahmacariyaṃ tadādhārapuggalehīti samayo, khaṇo. Samenti ettha, etena vā, samāgacchanti dhammā sahajātadhammehi uppādādīhi vāti samayo, kālo. Dhammappavattimattatāya atthato abhūtopi hi kālo dhammappavattiyā adhikaraṇaṃ karaṇaṃ viya ca parikappanāmattasiddhena rūpena voharīyatīti. Samaṃ, saha vā avayavānaṃ ayanaṃ pavatti avaṭṭhānanti samayo, samūho yathā ‘‘samudāyo’’ti. Avayavasahāvaṭṭhānameva hi samūho. Paccayantarasamāgame eti phalaṃ etasmā uppajjati pavattati cāti samayo, hetu yathā ‘‘samudayo’’ti. Sameti sambandho eti savisaye pavattati, sambandhā vā ayanti etenāti samayo, diṭṭhi. Diṭṭhisaṃyojanena hi sattā ativiya bajjhantīti. Samayanaṃ saṅgati samodhānanti samayo, paṭilābho. Samassa nirodhassa yānaṃ, sammā vā yānaṃ apagamo appavattīti samayo, pahānaṃ. Abhimukhabhāvena sammā etabbo abhisametabbo adhigantabboti aviparīto sabhāvo abhisamayo. Abhimukhabhāvena sammā vā eti gacchati bujjhatīti abhisamayo, avirādhetvā dhammānaṃ aviparītasabhāvāvabodho. Ettha ca upasaggānaṃ jotakamattattā tassa tassa atthassa vācako samaya-saddo evāti saupasaggopi vutto. Tānevāti pīḷanādīneva. Vipphārikatā seribhāvena kiriyāsu ussāhanaparinipphanno.
ਕੇਸੁਚੀਤਿ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਾਦੀਸੁ। ਖਣਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવੋ ਤੇਨ વਿਨਾਭਾવੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਨੂ’’ਤਿਆਦਿ। ਧਮ੍ਮੇਨੇવਾਤਿ વਿਸੇਸਨ੍ਤਰਰਹਿਤੇਨ। ਤਂਯੇવ ਹਿ ਅવਧਾਰਣੇਨ ਨਿવਤ੍ਤਿਤਂ વਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਨ ਤਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਯਥਾ વਾ ਤਥਾ વਾਤਿ ਕਾਲੇਨ ਲੋਕੋ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਨਿવਤ੍ਤਤੀਤਿ વਾ ਕਾਲੋ ਨਾਮ ਭਾવੋ વਤ੍ਤਨਲਕ੍ਖਣੋ ਭਾવਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਓਕਾਸਦਾਯਕੋਤਿ વਾ ਯੇਨ ਤੇਨ ਪਕਾਰੇਨ। ਇਧ ਉਤ੍ਤਮਹੇਤੁਨੋ ਸਮ੍ਭવੋ ਏવ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਹੇਤੁਹੇਤੁਸਾਧਾਰਣਹੇਤੂਯੇવ ਪਟਿਸੇਧੇਤਿ। ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਂ ਅਨੇਕਪਚ੍ਚਯਤਂ।
Kesucīti akusalavipākādīsu. Khaṇassa asambhavo tena vinābhāvoti āha ‘‘nanū’’tiādi. Dhammenevāti visesantararahitena. Taṃyeva hi avadhāraṇena nivattitaṃ visesaṃ dasseti ‘‘na tassa pavattitthā’’tiādinā. Yathā vā tathā vāti kālena loko pavattati nivattatīti vā kālo nāma bhāvo vattanalakkhaṇo bhāvānaṃ pavattiokāsadāyakoti vā yena tena pakārena. Idha uttamahetuno sambhavo eva natthīti hetuhetusādhāraṇahetūyeva paṭisedheti. Tappaccayataṃ anekapaccayataṃ.
ਪਕਤਿਸ੍ਸਰવਾਦਗ੍ਗਹਣਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਪਜਾਪਤਿਪੁਰਿਸਕਾਲવਾਦਾਦਯੋਪਿ ‘‘ਏਕਕਾਰਣવਾਦੋ’’ਤਿ। વਾ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਾ ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅવਯવ…ਪੇ॰… ਦਾਯੋ વੁਤ੍ਤੋ ਅવਯવਧਮ੍ਮੇਨ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਅਪਦਿਸਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ, ਯਥਾ ‘‘ਸਮਂ ਚੁਣ੍ਣਂ, ਅਲਙ੍ਕਤੋ ਦੇવਦਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਚ। ਅਨਿਪ੍ਫਾਦਨਂ ਨਿਪ੍ਫਾਦਨਾਭਾવੋ ਅਹੇਤੁਭਾવੋ। ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਨ ਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰਾਨਂ ਸਹਸ੍ਸੇਪਿ ਸਮਾਗਤੇ ਨਤ੍ਥੇવ ਸਮਤ੍ਥਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਪ੍ਫਾਦਨਸਮਤ੍ਥਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸਹਕਾਰੀਕਾਰਣਾਯਤ੍ਤਾ ਫਲੁਪ੍ਪਾਦਨਾ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਾਪੇਕ੍ਖਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਪੇਕ੍ਖਾ વਿਯਾਤਿ ਅਪੇਕ੍ਖਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।
Pakatissaravādaggahaṇaṃ nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Pajāpatipurisakālavādādayopi ‘‘ekakāraṇavādo’’ti. Vā-saddena vā tesampi saṅgaho daṭṭhabbo. Avayava…pe… dāyo vutto avayavadhammena samudāyassa apadisitabbattā, yathā ‘‘samaṃ cuṇṇaṃ, alaṅkato devadatto’’ti ca. Anipphādanaṃ nipphādanābhāvo ahetubhāvo. Nipphādetuṃ asamatthassa pana paccayantarānaṃ sahassepi samāgate nattheva samatthatāti āha ‘‘nipphādanasamatthassā’’ti. Ettha ca sahakārīkāraṇāyattā phaluppādanā paccayadhammānaṃ aññamaññāpekkhāti vuttāti apekkhā viyāti apekkhā daṭṭhabbā.
ਨਿਬ੍ਯਾਪਾਰੇਸੁ ਅਬ੍ਯਾવਟੇਸੁ। ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਆਮੇਡਿਤવਚਨਸ੍ਸ ਲੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਤਿ ਚ ਆਮੇਡਿਤੇ ਸਿਦ੍ਧੋ ਬਹੁਭਾવੋਤਿ। ਅਨ੍ਧਸਤਂ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਚ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇ ਭੁਮ੍ਮવਸੇਨ ਪਰਿਣਾਮੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਨ੍ਧਸਤੇ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਥਾ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਿਸੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਤਾ ਜੋਤਿਤਾਤਿ ਅਨ੍ਧਸਤਂ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਸਮੁਦਿਤਂ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਆਪਨ੍ਨੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨ੍ਧਸਤਂ ਸਹਿਤਂ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ’’ਤਿ। ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਯਥਾਰੁਤવਸੇਨ ਅਤ੍ਥੇ ਗਯ੍ਹਮਾਨੇ। ਯਸ੍ਮਾ ਅਸਾ…ਪੇ॰… ਸਿਦ੍ਧੋ ਸਿવਿਕੁਬ੍ਬਹਨਾਦੀਸੁ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਾਯਮਤ੍ਥੋ ਸਾਧੇਤਬ੍ਬੋ। ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸੁਪਾਕਟਭਾવੇਨ ਅਸਾਧੇਤਬ੍ਬਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘વਿਸੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Nibyāpāresu abyāvaṭesu. Ekekasminti aṭṭhakathāyaṃ āmeḍitavacanassa luttaniddiṭṭhataṃ dasseti. Sati ca āmeḍite siddho bahubhāvoti. Andhasataṃ passatīti ca paccattavacanaṃ niddhāraṇe bhummavasena pariṇāmetvā ‘‘andhasate’’ti āha. Tathā ekekasminti iminā visuṃ asamatthatā jotitāti andhasataṃ passatīti samuditaṃ passatīti atthato ayamattho āpannoti āha ‘‘andhasataṃ sahitaṃ passatīti adhippāyo’’ti. Aññathāti yathārutavasena atthe gayhamāne. Yasmā asā…pe… siddho sivikubbahanādīsu, tasmā nāyamattho sādhetabbo. Idāni tassatthassa supākaṭabhāvena asādhetabbataṃ dassento ‘‘visu’’ntiādimāha.
ਏਤੇਨੁਪਾਯੇਨਾਤਿ ਯੋਯਂ ਖਣਸਙ੍ਖਾਤੋ ਸਮਯੋ ਕੁਸਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਦੁਲ੍ਲਭਭਾવਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਦੁਲ੍ਲਭਤਾਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਖਣਤ੍ਥੋ વਾ ਸਮਯ-ਸਦ੍ਦੋ ਖਣਸਙ੍ਖਾਤੋ ਸਮਯੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਏਤੇਨ ਉਪਾਯਭੂਤੇਨ ਨਯਭੂਤੇਨ। ਯੋਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਯਂ ਯੋਜਨਾ – ਸਮવਾਯ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਿਂ ਦੀਪੇਤਿ ਸਯਂ ਪਚ੍ਚਯਸਾਮਗ੍ਗਿਭਾવਤੋ, ਸਮવਾਯਤ੍ਥੋ વਾ ਸਮਯ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਮવਾਯਸਙ੍ਖਾਤੋ ਸਮਯੋ। ਸੋ ਯਾਯ ਪਚ੍ਚਯਸਾਮਗ੍ਗਿਯਾ ਸਤੀਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਕਾਸਨવਸੇਨ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨੇਕਹੇਤੁਤੋ વੁਤ੍ਤਿਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਕਾਲ…ਪੇ॰… ਪਰਿਤ੍ਤਤਂ ਦੀਪੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤਿਪਰਿਤ੍ਤਤਾਯ। ਸਮੂਹ…ਪੇ॰… ਸਹੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦੀਪੇਤਿ ਸਯਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮੁਦਾਯਭਾવਤੋ। ਹੇਤੁ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤਿਤਂ ਦੀਪੇਤਿ ਸਤਿ ਏવ ਅਤ੍ਤਨਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲਾਨਂ ਸਮ੍ਭવਤੋਤਿ। ਅਤ੍ਥਪਕ੍ਖੇ ਚ ਸਦ੍ਦਪਕ੍ਖੇ ਚ ਯਸ੍ਮਿਂ ਅਤਿਪਰਿਤ੍ਤੇ ਕਾਲੇ ਯਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮਸਮੁਦਾਯੇ ਯਮ੍ਹਿ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਸਤੀਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਞਾਪਨવਸੇਨ ਤਦਾਧਾਰਾਯ ਤਦਧੀਨਾਯ ਚ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਂ ਅਨੇਕੇਸਂ ਸਹੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਪਰਾਧੀਨਪ੍ਪਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਦੀਪੇਤੀਤਿ।
Etenupāyenāti yoyaṃ khaṇasaṅkhāto samayo kusaluppattiyā dullabhabhāvaṃ dīpeti. Attano dullabhatāyāti ettha khaṇattho vā samaya-saddo khaṇasaṅkhāto samayoti attho vutto. Etena upāyabhūtena nayabhūtena. Yojanā kātabbāti etthāyaṃ yojanā – samavāya…pe… vuttiṃ dīpeti sayaṃ paccayasāmaggibhāvato, samavāyattho vā samaya-saddo samavāyasaṅkhāto samayo. So yāya paccayasāmaggiyā satīti imassa atthassa pakāsanavasena dhammānaṃ anekahetuto vuttiṃ dīpeti. Kāla…pe… parittataṃ dīpeti attano atiparittatāya. Samūha…pe… sahuppattiṃ dīpeti sayaṃ dhammānaṃ samudāyabhāvato. Hetu…pe… vuttitaṃ dīpeti sati eva attani attano phalānaṃ sambhavatoti. Atthapakkhe ca saddapakkhe ca yasmiṃ atiparitte kāle yasmiṃ dhammasamudāye yamhi hetumhi satīti etassa atthassa ñāpanavasena tadādhārāya tadadhīnāya ca kusaladhammappavattiyā duppaṭivijjhataṃ anekesaṃ sahuppattiṃ parādhīnappattiñca dīpetīti.
ਦਲ਼੍ਹਧਮ੍ਮਾ ਧਨੁਗ੍ਗਹਾਤਿ ਦਲ਼੍ਹਧਨੁਨੋ ਇਸ੍ਸਾਸਾ। ਦਲ਼੍ਹਧਨੁ ਨਾਮ ਦ੍વਿਸਹਸ੍ਸਥਾਮਂ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਦ੍વਿਸਹਸ੍ਸਥਾਮਨ੍ਤਿ ਚ ਯਸ੍ਸ ਆਰੋਪਿਤਸ੍ਸ ਜਿਯਾਬਦ੍ਧੋ ਲੋਹਸੀਸਾਦੀਨਂ ਭਾਰੋ ਦਣ੍ਡੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਯਾવ ਕਣ੍ਡਪ੍ਪਮਾਣਾ ਉਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਥવਿਤੋ ਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਿਕ੍ਖਿਤਾਤਿ ਦਸਦ੍વਾਦਸવਸ੍ਸਾਨਿ ਆਚਰਿਯਕੁਲੇ ਉਗ੍ਗਹਿਤਸਿਪ੍ਪਾ। ਕਤਹਤ੍ਥਾਤਿ ਧਨੁਸ੍ਮਿਂ ਚਿਣ੍ਣવਸੀਭਾવਾ। ਕੋਚਿ ਸਿਪ੍ਪਮੇવ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਕਤਹਤ੍ਥੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਇਮੇ ਪਨ ਨ ਤਥਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕਤੁਪਾਸਨਾਤਿ ਰਾਜਕੁਲਾਦੀਸੁ ਦਸ੍ਸਿਤਸਿਪ੍ਪਾ। ਚਤੁਦ੍ਦਿਸਾ ਠਿਤਾ ਅਸ੍ਸੂਤਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਪਦੇਸੇ ਥਮ੍ਭਂ વਾ ਰੁਕ੍ਖਂ વਾ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਏਕਂਯੇવ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਚਤੁਦ੍ਦਿਸਾਭਿਮੁਖਾ ਠਿਤਾ ਸਿਯੁਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ વੁਤ੍ਤਜવਨਪੁਰਿਸਸ੍ਸਾਤਿ ਨ ਏવਰੂਪੋ ਪੁਰਿਸੋ ਕੋਚਿ ਭੂਤਪੁਬ੍ਬੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇਨ। ਸੋ ਹਿ ਜવਨਹਂਸਕਾਲੇ ਏવਰੂਪਮਕਾਸਿ। ਸੁਤ੍ਤੇ ਪਨ ਅਭੂਤਪਰਿਕਪ੍ਪਨવਸੇਨ ਉਪਮਾਮਤ੍ਤਂ ਆਹਟਂ। ਤਪ੍ਪਰਭਾવਾਤਿ ਤਪ੍ਪਰਭਾવਤੋ ਹੇਤੁਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਸਮਯਸ੍ਸ ਪਰਾਯਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਦੀਪਨੇ ਏਕਨ੍ਤਬ੍ਯਾવਟਸਭਾવਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯੇ ਪਨ ‘‘ਤਪ੍ਪਰਭਾવੋ’’ਤਿ ਪਠਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਾਯਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਦੀਪਨਤੋ ਤਪ੍ਪਰਭਾવੋ ਹੇਤੁਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਸਮਯਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਪਰਾਯਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਦੀਪਨਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਸਮੁਦਾਯਾਯਤ੍ਤਤਾਦੀਪਨੇ ਤਪ੍ਪਰੋ, ਤਦੇਕਦੇਸਾਯਤ੍ਤਤਾਦੀਪਨੇ ਤਪ੍ਪਰੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤਪ੍ਪਰਭਾવਤੋ’’ਤਿ।
Daḷhadhammā dhanuggahāti daḷhadhanuno issāsā. Daḷhadhanu nāma dvisahassathāmaṃ vuccati. Dvisahassathāmanti ca yassa āropitassa jiyābaddho lohasīsādīnaṃ bhāro daṇḍe gahetvā yāva kaṇḍappamāṇā ukkhittassa pathavito muccati. Sikkhitāti dasadvādasavassāni ācariyakule uggahitasippā. Katahatthāti dhanusmiṃ ciṇṇavasībhāvā. Koci sippameva uggaṇhāti, katahattho na hoti, ime pana na tathāti dasseti. Katupāsanāti rājakulādīsu dassitasippā. Catuddisā ṭhitā assūti ekasmiṃyeva padese thambhaṃ vā rukkhaṃ vā yaṃ kiñci ekaṃyeva nissāya catuddisābhimukhā ṭhitā siyunti attho. Evaṃ vuttajavanapurisassāti na evarūpo puriso koci bhūtapubbo aññatra bodhisattena. So hi javanahaṃsakāle evarūpamakāsi. Sutte pana abhūtaparikappanavasena upamāmattaṃ āhaṭaṃ. Tapparabhāvāti tapparabhāvato hetusaṅkhātassa samayassa parāyattavuttidīpane ekantabyāvaṭasabhāvatoti attho. Ye pana ‘‘tapparabhāvo’’ti paṭhanti, tesaṃ paccayāyattavuttidīpanato tapparabhāvo hetusaṅkhātassa samayassa, tasmā tassa parāyattavuttidīpanatā vuttāti yojanā. Samudāyāyattatādīpane tapparo, tadekadesāyattatādīpane tapparo na hotīti āha ‘‘atapparabhāvato’’ti.
ਨਨੁ ਚ ਤਂ ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੋ ਕਾਲੋ વੋਹਾਰਮਤ੍ਤਕੋ, ਸੋ ਕਥਂ ਆਧਾਰੋ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਾਲੋਪਿ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਦਿ ਕਿਰਿਯਾਯ ਕਿਰਿਯਨ੍ਤਰਲਕ੍ਖਣਂ ਭਾવੇਨਭਾવਲਕ੍ਖਣਂ, ਕਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਲਕ੍ਖਣਕਿਰਿਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਇਹਾਪੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਲਕ੍ਖਣਭੂਤਭਾવਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਲਕ੍ਖਣਕਿਰਿਯਾਯ ਯੁਤ੍ਤੋ ਸਮਯੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ ਭੂਮਿਨਿਦ੍ਦੇਸੋਤਿ।
Nanu ca taṃ taṃ upādāya paññatto kālo vohāramattako, so kathaṃ ādhāro tattha vuttadhammānanti āha ‘‘kālopi hī’’tiādi. Yadi kiriyāya kiriyantaralakkhaṇaṃ bhāvenabhāvalakkhaṇaṃ, kā panettha lakkhaṇakiriyāti āha ‘‘ihāpī’’tiādi. Lakkhaṇabhūtabhāvayuttoti iti-saddo hetuattho. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā sattāsaṅkhātāya lakkhaṇakiriyāya yutto samayo, tasmā tattha bhūminiddesoti.
ਉਦ੍ਦਾਨਤੋਤਿ ਯਦਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਨੁ ਚ ਅવਸਿਟ੍ਠਕਿਲੇਸਾਦਯੋ વਿਯ ਕਿਲੇਸਕਾਮੋਪਿ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤਬ੍ਬਤਾਯ વਤ੍ਥੁਕਾਮੇ ਸਮવਰੁਦ੍ਧੋ ਞਾਣਂ વਿਯ ਞੇਯ੍ਯੇਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਏਕੋਯੇવ ਕਾਮੋ ਸਿਯਾਤਿ ਅਨੁਯੋਗਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਕਿਲੇਸਕਾਮੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਹਿਤਸ੍ਸਾਤਿ વਿਸਯવਿਸਯਿਭਾવੇਨ ਅવਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ। ‘‘ਉਦ੍ਦਾਨਤੋ ਦ੍વੇ ਕਾਮਾ’’ਤਿ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਸਬ੍ਬੇ ਕਾਮਾ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ, ‘‘ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਪਾਯਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਨ વਿਸਯਸ੍ਸ વਿਸੇਸਿਤਤ੍ਤਾ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਕਿਲੇਸਭੂਤੋ ਕਾਮਰਾਗੋ ਇਧ ਕਿਲੇਸਕਾਮੋਤਿ ਗਹਿਤੋਤਿ ‘‘ਤੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਚੋਦਕੋ ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ ‘‘ਨਨੁ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਤਿ। ਇਤਰੋ ਪਨ ‘‘ਬਹਲਕਿਲੇਸਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਂ વਿવਰਤਿ।
Uddānatoti yadi saṅkhepatoti attho. Nanu ca avasiṭṭhakilesādayo viya kilesakāmopi assādetabbatāya vatthukāme samavaruddho ñāṇaṃ viya ñeyyeti saṅkhepato ekoyeva kāmo siyāti anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘kilesakāmo’’tiādi. Sahitassāti visayavisayibhāvena avaṭṭhitassa. ‘‘Uddānato dve kāmā’’ti kiñcāpi sabbe kāmā uddiṭṭhā, ‘‘catunnaṃ apāyāna’’ntiādinā pana visayassa visesitattā orambhāgiyakilesabhūto kāmarāgo idha kilesakāmoti gahitoti ‘‘tenā’’tiādimāha. Codako tassa adhippāyaṃ ajānanto ‘‘nanu cā’’tiādinā anuyuñjati. Itaro pana ‘‘bahalakilesassā’’tiādinā attano adhippāyaṃ vivarati.
ਕਾਮਾવਚਰਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਮਾਨਕਪ੍ਪਰੁਕ੍ਖਾਦਿਪ੍ਪਕਾਰੇਸੁ ਪਰਿਤ੍ਤਕੁਸਲਾਦੀਸੁ વਾ। ਨਨੁ ਚ ‘‘ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਪਾਯਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વਿਸਯਸ੍ਸ વਿਸੇਸਿਤਤ੍ਤਾ ਰੂਪਾਰੂਪਧਾਤੁਗ੍ਗਹਣਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਭવੋਯੇવਾਤਿ? ਨ, ‘‘ਉਦ੍ਦਾਨਤੋ ਦ੍વੇ ਕਾਮਾ’’ਤਿ ਨਿਰવਸੇਸਤੋ ਕਾਮਾਨਂ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ। ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠੇਪਿ ਹਿ ਕਾਮਸਮੁਦਾਯੇ ਯਥਾ ਤਦੇਕਦੇਸੋવ ਗਯ੍ਹਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਦੁવਿਧੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਕਾਮਰਾਗੋ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਿਕੋ ਰਾਗੋ। ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ ਕਾਮਾવਚਰਧਮ੍ਮવਿਸਯਾ ਤਣ੍ਹਾ। ਨਿਰੋਧਤਣ੍ਹਾ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਸਹਗਤੋ ਰਾਗੋ। ਇਧਾਤਿ ਏਕਾਦਸવਿਧੇ ਪਦੇਸੇ। ਯਦਿ ਅਨવਸੇਸਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, ‘‘ਦੁવਿਧੋਪੇਸੋ’’ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ વਤ੍ਥੁਕਾਮੇਕਦੇਸਸ੍ਸ ਇਧ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਤੋਤਿ ਅਨੁਯੋਗੇਨ ਯੇਭੁਯ੍ਯਭਾવਤੋ ਅਨવਸੇਸੋ વਿਯ ਅਨવਸੇਸੋਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘વਤ੍ਥੁਕਾਮੋਪੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅਨવਸੇਸਸਦਿਸਤਾ ਚੇਤ੍ਥ ਸਭਾવਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਨવਸੇਸਤੋ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾਤਿ ਕਿਲੇਸਕਾਮવਤ੍ਥੁਕਾਮਾਨਂ ਅਨવਸੇਸਪਰਿਪੁਣ੍ਣਭਾવੇਨ ਅਭਿਲਕ੍ਖਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਾਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਰਸ੍ਸਤ੍ਤਂ ਕਤਨ੍ਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਸਦ੍ਦੇ ਹੇਤੁਕਤ੍ਤੁਅਤ੍ਥੋ ਅਨ੍ਤੋਨੀਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Kāmāvacaradhammesu vimānakapparukkhādippakāresu parittakusalādīsu vā. Nanu ca ‘‘catunnaṃ apāyāna’’nti visayassa visesitattā rūpārūpadhātuggahaṇassa asambhavoyevāti? Na, ‘‘uddānato dve kāmā’’ti niravasesato kāmānaṃ uddiṭṭhattā. Uddiṭṭhepi hi kāmasamudāye yathā tadekadesova gayhati, taṃ dassetuṃ ‘‘duvidho’’tiādimāha. Kāmarāgo pañcakāmaguṇiko rāgo. Kāmataṇhā kāmāvacaradhammavisayā taṇhā. Nirodhataṇhā ucchedadiṭṭhisahagato rāgo. Idhāti ekādasavidhe padese. Yadi anavasesappavatti adhippetā, ‘‘duvidhopeso’’ti na vattabbaṃ vatthukāmekadesassa idha appavattanatoti anuyogena yebhuyyabhāvato anavaseso viya anavasesoti vā attho gahetabboti dassento ‘‘vatthukāmopī’’tiādimāha. Anavasesasadisatā cettha sabhāvabhinnassa kassaci anavasesato. Evañca katvāti kilesakāmavatthukāmānaṃ anavasesaparipuṇṇabhāvena abhilakkhitattāti attho. Cāsaddassa rassattaṃ katanti kāmāvacarasadde hetukattuattho antonītoti dasseti.
વਿਸਯੇਤਿ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਅਭਿਧੇਯ੍ਯਤ੍ਥੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਰਹੇਤਿ ਏਤੇਨ ਰੁਲ਼੍ਹੀਸੁ ਕਿਰਿਯਾ વਿਭਾਗਕਰਣਾਯ, ਨ ਅਤ੍ਤਕਿਰਿਯਾਯਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕੁਸਲਭਾવਨ੍ਤਿ ਜਾਤਕਬਾਹਿਤਿਕਸੁਤ੍ਤਅਭਿਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਯੇਨ ਕਥਿਤਂ ਕੁਸਲਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸੁਖવਿਪਾਕਭਾવਸ੍ਸ। ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਤਂ વਤ੍ਤੁਕਾਮਤਾਯਾਤਿ ਏਤੇਨ ‘‘ਅਨવਜ੍ਜਸੁਖવਿਪਾਕਲਕ੍ਖਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸੁਖਸਦ੍ਦੋ ਇਟ੍ਠਪਰਿਯਾਯੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਞ੍ਞਾਪਞ੍ਞਾਕਿਚ੍ਚਂ ਸਞ੍ਞਾਣਕਰਣਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਾਨਿ, ਤਦੁਭਯવਿਧੁਰਾ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਲਦ੍ਧਿ ‘‘વਿਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… ਗਹਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਨਨੁ ਚ ਫਸ੍ਸਾਦਿਕਿਚ੍ਚਤੋਪਿ વਿਸਿਟ੍ਠਕਿਚ੍ਚਂ ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਸੋ ਪਨ વਿਸੇਸੋ ਨ ਤਥਾ ਦੁਰવਬੋਧੋ, ਯਥਾ ਸਞ੍ਞਾਪਞ੍ਞਾવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞਾਪਞ੍ਞਾਕਿਚ੍ਚવਿਸਿਟ੍ਠਲਕ੍ਖਣਤਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣਲਕ੍ਖਣਮਾਹ। ਅਨਨ੍ਤਰਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਗੁਣਬਲવਭਾવਸ੍ਸ ਕਾਰਣਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਚਿਨੋਤਿ ਨਾਮ। ਤਥਾਪવਤ੍ਤਿ ਚ ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਭਾવੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਆਸੇવਨਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਚਿਨੋਤੀ’’ਤਿ।
Visayeti vatthusmiṃ abhidheyyattheti attho. Nimittaviraheti etena ruḷhīsu kiriyā vibhāgakaraṇāya, na attakiriyāyāti dasseti. Kusalabhāvanti jātakabāhitikasuttaabhidhammapariyāyena kathitaṃ kusalattaṃ. Tassāti sukhavipākabhāvassa. Tassa paccupaṭṭhānataṃ vattukāmatāyāti etena ‘‘anavajjasukhavipākalakkhaṇa’’nti ettha sukhasaddo iṭṭhapariyāyo vuttoti dasseti. Saññāpaññākiccaṃ saññāṇakaraṇapaṭivijjhanāni, tadubhayavidhurā ārammaṇūpaladdhi ‘‘vijānātī’’ti iminā vuccatīti āha ‘‘saññā…pe… gahaṇa’’nti. Nanu ca phassādikiccatopi visiṭṭhakiccaṃ cittanti? Saccametaṃ, so pana viseso na tathā duravabodho, yathā saññāpaññāviññāṇānanti saññāpaññākiccavisiṭṭhalakkhaṇatāya viññāṇalakkhaṇamāha. Anantaradhammānaṃ paguṇabalavabhāvassa kāraṇabhāvena pavattamāno santānaṃ cinoti nāma. Tathāpavatti ca āsevanapaccayabhāvoti āha ‘‘āsevanapaccayabhāvena cinotī’’ti.
ਚਿਤ੍ਤਕਤਮੇવਾਤਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਕਤਮੇવ। ਨਾਨਤ੍ਤਾਦੀਨਂ વવਤ੍ਥਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ વવਤ੍ਥਾਨਂ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। વવਤ੍ਥਾਨਂ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ ਅਸਙ੍ਕਰਭਾવੋ। ਤੇਨ ਚ ਧਮ੍ਮੋ ਨਿਚ੍ਛਿਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਚ੍ਛਿਤਤਾ’’ਤਿ। ਲਿਙ੍ਗਨਾਨਤ੍ਤਾਦੀਨੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਸਣ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਲਿਙ੍ਗਨਾਨਤ੍ਤਂ। ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਤਿਰਚ੍ਛਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਸ੍ਸ ਪੁਥੁਤ੍ਤਂ, ਤਥਾ ਪੁਰਿਸਲਿਙ੍ਗਸ੍ਸ। ਦੇવਾਦਿਭੇਦੇ ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗੇ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਨਾਨਤ੍ਤਕਾਯਤਾਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਿਸਦਿਸਸਭਾવਸ੍ਸ ਦੇਸਾਦਿਭੇਦਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਚ વਿਸੇਸਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਥਾ ਪੁਰਿਸਲਿਙ੍ਗੇ। ਲਿਙ੍ਗਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਸ੍ਸ વਾ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਨਾਨਤ੍ਤਾਦਿવਸੇਨ ਲਿਙ੍ਗਸ੍ਸ ਨਾਨਤ੍ਤਾਦੀਨਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਲਿਙ੍ਗਨਾਨਤ੍ਤਾਦੀਸੁ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਞ੍ਞਾਦੀਨਂ ਨਾਨਤ੍ਤਾਦੀਨਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਕਮ੍ਮਨਾਨਤ੍ਤਾਦੀਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਿ ਹਿ ਤਾਨੀ’’ਤਿ। ਅਪਦਾਦਿਨਾਨਾਕਰਣਦਸ੍ਸਨੇਨ ਲਿਙ੍ਗਨਾਨਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸਿਤੇ ਸਞ੍ਞਾਨਾਨਤ੍ਤਾਦਯੋ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਏવਾਤਿ ਆવਤ੍ਤਤਿ ਭવਚਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਅਨਾਗ…ਪੇ॰… ਘਟੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਪੁਰਿਸਲਿਙ੍ਗਾਦਿ વਿਞ੍ਞਾਣਾਧਿਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਸਨ੍ਨਿવੇਸવਿਸੇਸੋ। ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਖਨ੍ਧਾ વੁਤ੍ਤਾ। વੋਹਾਰવਚਨੇਨ ਚ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ વੋਹਰਿਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਿ ਦੀਪਿਤਾ, ਯਾ ਸਾ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਅਭਿਨਿવੇਸਹੇਤੂਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਲਿਙ੍ਗਾਦਿ…ਪੇ॰… ਯੋਸਾਨਾਨੀ’’ਤਿ ਆਹ।
Cittakatamevāti abhisaṅkhāraviññāṇakatameva. Nānattādīnaṃ vavatthānanti ettha vavatthānaṃ paccekaṃ yojetabbaṃ. Vavatthānaṃ paricchedo asaṅkarabhāvo. Tena ca dhammo nicchito nāma hotīti āha ‘‘nicchitatā’’ti. Liṅganānattādīnīti ettha itthipurisasaṇṭhānavasena liṅganānattaṃ. Devamanussatiracchānādivasena itthiliṅgassa puthuttaṃ, tathā purisaliṅgassa. Devādibhede itthiliṅge paccekaṃ nānattakāyatāsaṅkhātassa aññamaññavisadisasabhāvassa desādibhedabhinnassa ca visesassa vasena pabhedo veditabbo. Tathā purisaliṅge. Liṅganibbattakassa vā kammassa yathāvuttanānattādivasena liṅgassa nānattādīni yojetabbāni. Liṅganānattādīsu pavattattā saññādīnaṃ nānattādīni. Tenevāha ‘‘kammanānattādīhi nibbattāni hi tānī’’ti. Apadādinānākaraṇadassanena liṅganānattaṃ dassitaṃ. Tasmiñca dassite saññānānattādayo dassitā evāti āvattati bhavacakkanti dassento āha ‘‘anāga…pe… ghaṭento’’ti. Itthiliṅgapurisaliṅgādi viññāṇādhiṭṭhitassa rūpakkhandhassa sannivesaviseso. Saññāsīsena cattāro khandhā vuttā. Vohāravacanena ca pañcannaṃ khandhānaṃ voharitabbabhāvena pavatti dīpitā, yā sā taṇhādiṭṭhiabhinivesahetūti imamatthaṃ dassento ‘‘liṅgādi…pe… yosānānī’’ti āha.
‘‘ਯੇ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਅਕੁਸਲਾ ਅਕੁਸਲਭਾਗਿਯਾ, ਸਬ੍ਬੇਤੇ ਮਨੋਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੬-੫੭), ‘‘ਮਨੋਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧, ੨) ਚ ਏવਮਾਦਿવਚਨਤੋ ਚਿਤ੍ਤਹੇਤੁਕਂ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਮ੍ਮਞ੍ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਥਾਸਙ੍ਖ੍ਯਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਤੋ ਲਿਙ੍ਗਂ ਲਿਙ੍ਗਤੋ ਸਞ੍ਞਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਪੁਰਿਮવਿਕਪ੍ਪੇ વਿਯ ਕਮ੍ਮਤੋ ਲਿਙ੍ਗਸਞ੍ਞਾ ਲਿਙ੍ਗਤੋ ਲਿਙ੍ਗਸਞ੍ਞਾਤਿ ਉਭਯਤੋ ਉਭਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ। ‘‘ਭੇਦਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਇਤ੍ਥਾਯਂ ਪੁਰਿਸੋਤਿ વਾ’’ਤਿ ਭੇਦਸ੍ਸ વਿਸੇਸਿਤਤ੍ਤਾ ਇਤ੍ਥਾਦਿਭਾવੇਨ વੋਹਰਿਤਬ੍ਬਭਾવੋ ਇਧ ਭੇਦੋਤਿ ‘‘ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਾਦਿવੋਹਾਰਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਦ੍ਧਦ੍વਯવਸੇਨਾਤਿ ਅਤੀਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਦ੍ਧਦ੍વਯવਸੇਨ। ਗੁਣਾਭਿਬ੍ਯਾਪਨਂ ਕਿਤ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਤ੍ਥਟਯਸਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਮ੍ਮਨਾਨਾਕਰਣੇਨ વਿਨਾ ਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਾਨਾਕਾਰਣਾਭਾવਤੋ ‘‘ਕਮ੍ਮਜੇਹਿ…ਪੇ॰… ਨਾਨਾਕਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅવਿਪਚ੍ਚਨੋਕਾਸੋ ਅਟ੍ਠਾਨਭੂਤਾ, ਗਤਿਕਾਲੋਪਿ વਾ। ਕਾਮਾવਚਰਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿਂ ਜਨੇਤ੍વਾ ਅਨੋਕਾਸਤਾਯ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਅਜਨੇਨ੍ਤਂ ਏਤ੍ਥ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬਂ। ਏਕਚ੍ਚਚਿਤ੍ਤਕਰਣਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ ਚਕ੍ਖਾਦਿવੇਕਲ੍ਲੇਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਅਜਨਕਂ ਕਮ੍ਮવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅવਸੇਸਪਚ੍ਚਯવਿਕਲੇ ਅਨੋਗਧਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਦਪਿ ਕਾਲਗਤਿਪਯੋਗਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਸਹਕਾਰੀਕਾਰਣવਿਕਲਂ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਓਕਾਸਮੇવ ਨ ਲਭਤਿ, ਇਤਰਂ વਿਪਾਕੇਕਦੇਸਸ੍ਸ ਲਦ੍ਧੋਕਾਸਨ੍ਤਿ, ਇਦਮੇਤੇਸਂ ਨਾਨਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਂ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਓਕਾਸਲਾਭੇ ਸਤਿ ਸਹਾਯਕਾਰਣવਿਕਲਤਾવ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ।
‘‘Ye keci, bhikkhave, dhammā akusalā akusalabhāgiyā, sabbete manopubbaṅgamā’’ti (a. ni. 1.56-57), ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti (dha. pa. 1, 2) ca evamādivacanato cittahetukaṃ kammanti āha ‘‘kammañhi cittato nibbatta’’nti. Yathāsaṅkhyanti kammato liṅgaṃ liṅgato saññāti attho. Na purimavikappe viya kammato liṅgasaññā liṅgato liṅgasaññāti ubhayato ubhayappavattidassanavasena. ‘‘Bhedaṃ gacchanti itthāyaṃ purisoti vā’’ti bhedassa visesitattā itthādibhāvena voharitabbabhāvo idha bhedoti ‘‘itthipurisādivohāraṃ gacchantī’’ti vuttaṃ. Addhadvayavasenāti atītapaccuppannaddhadvayavasena. Guṇābhibyāpanaṃ kittīti āha ‘‘patthaṭayasata’’nti. Kammanānākaraṇena vinā kammanibbattanānākāraṇābhāvato ‘‘kammajehi…pe… nānākaraṇa’’nti vuttaṃ. Avipaccanokāso aṭṭhānabhūtā, gatikālopi vā. Kāmāvacaraṃ abhisaṅkhāraviññāṇaṃ rūpadhātuyā cakkhuviññāṇādiṃ janetvā anokāsatāya tadārammaṇaṃ ajanentaṃ ettha nidassetabbaṃ. Ekaccacittakaraṇassa adhippetattā cakkhādivekallena cakkhuviññāṇādīnaṃ ajanakaṃ kammaviññāṇaṃ avasesapaccayavikale anogadhaṃ daṭṭhabbaṃ. Tadapi kālagatipayogādīti ādi-saddena saṅgahitanti. Ettha ca ‘‘sahakārīkāraṇavikalaṃ vipākassa accantaṃ okāsameva na labhati, itaraṃ vipākekadesassa laddhokāsanti, idametesaṃ nānatta’’nti vadanti, taṃ vipākassa okāsalābhe sati sahāyakāraṇavikalatāva natthīti adhippāyena vuttaṃ.
ਭવਤੁ ਤਾવ ਭવਿਤ੍વਾ ਅਪਗਤਂ ਭੂਤਾਪਗਤਂ, ਅਨੁਭવਿਤ੍વਾ ਅਪਗਤਂ ਪਨ ਕਥਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨੁਭੂਤਭੂਤਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤੇਨ ਅਨੁਭੂਤ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਯੋ ਅਤ੍ਥੋ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਭੂਤ-ਸਦ੍ਦੋਯੇવ વਾਚਕੋ, ਨ ਅਨੁ-ਸਦ੍ਦੋ, ਅਨੁ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਨ ਜੋਤਕੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਾਖਾਭਙ੍ਗਸਦਿਸਾ ਹਿ ਨਿਪਾਤੋਪਸਗ੍ਗਾਤਿ। ਕਿਰਿਯਾવਿਸੇਸਕਤ੍ਤਞ੍ਚ ਉਪਸਗ੍ਗਾਨਂ ਅਨੇਕਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਧਾਤੁਸਦ੍ਦਾਨਂ ਤੇਹਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬવਿਸੇਸਸ੍ਸ ਜੋਤਨਭਾવੇਨੇવ ਅવਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਨ੍ਤਿ ਯਤ੍ਤਕਾ ਧਾਤੁਸਦ੍ਦੇਨ ਅਭਿਧਾਤਬ੍ਬਾ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸਾ, ਤੇਸਂ ਯਂ ਸਾਮਞ੍ਞਂ ਅવਿਸੇਸੋ, ਤਸ੍ਸ વਿਸੇਸੇ ਅવਟ੍ਠਾਪਨਂ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ વਿਸੇਸਸ੍ਸ ਜੋਤਨਮੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਾਮਞ੍ਞ…ਪੇ॰… વਿਸੇਸੀਯਤੀ’’ਤਿ। ਅਨੁਭੂਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਬਹੁਲਂ ਕਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਏવ ਦਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਇਧ ਕਤ੍ਤੁਅਤ੍ਥવਾਚਿਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਨੁਭੂਤਸਦ੍ਦੋ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਸਤਿਪਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾਨਂ ਸવੇਦਯਿਤਭਾવਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨੁਭવਨੇ, ਸવਿਪਲ੍ਲਾਸੇ ਪਨ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਚਿਤ੍ਤਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਅਬ੍ਯਾਕਤੇਹਿ વਿਸਿਟ੍ਠੋ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਨਂ ਸਾਤਿਸਯੋ વਿਸਯਾਨੁਭવਨਾਕਾਰੋਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘વਤ੍ਤੁਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯવਸੇਨਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਭੂਤਾਪਗਤਭਾવਾਭਿਧਾਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾਤਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਸ੍ਸ ਆਕਡ੍ਢਨੁਪਾਯਮਾਹ।
Bhavatu tāva bhavitvā apagataṃ bhūtāpagataṃ, anubhavitvā apagataṃ pana kathanti āha ‘‘anubhūtabhūtā’’tiādi. Tena anubhūta-saddena yo attho vuccati, tassa bhūta-saddoyeva vācako, na anu-saddo, anu-saddo pana jotakoti dasseti. Sākhābhaṅgasadisā hi nipātopasaggāti. Kiriyāvisesakattañca upasaggānaṃ anekatthattā dhātusaddānaṃ tehi vattabbavisesassa jotanabhāveneva avacchindananti yattakā dhātusaddena abhidhātabbā atthavisesā, tesaṃ yaṃ sāmaññaṃ aviseso, tassa visese avaṭṭhāpanaṃ tassa tassa visesassa jotanamevāti āha ‘‘sāmañña…pe… visesīyatī’’ti. Anubhūta-saddo bahulaṃ kammatthe eva dissatīti tassa idha kattuatthavācitaṃ dassetuṃ ‘‘anubhūtasaddo cā’’tiādimāha. Satipi sabbesaṃ cittuppādānaṃ savedayitabhāvato ārammaṇānubhavane, savipallāse pana santāne cittābhisaṅkhāravasena pavattito abyākatehi visiṭṭho kusalākusalānaṃ sātisayo visayānubhavanākāroti ayamattho idhādhippetoti dassento ‘‘vattuṃ adhippāyavasenā’’ti āha. Bhūtāpagatabhāvābhidhānādhippāyenāti kusalākusalassa ākaḍḍhanupāyamāha.
ਉਪ੍ਪਤਿਤਕਿਚ੍ਚਨਿਪ੍ਫਾਦਨਤੋ ਉਪ੍ਪਤਿਤਸਦਿਸਤ੍ਤਾ ‘‘ਉਪ੍ਪਤਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤੁਂ ਆਰਦ੍ਧੋਤਿ ਅਨਾਗਤਸ੍ਸਪਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨ-ਸਦ੍ਦੇਨ વੁਤ੍ਤਤਾਯ ਕਾਰਣਮਾਹ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਰਜ੍ਜਨਾਦਿવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਰਸਾਨੁਭવਨਂ ਸਾਤਿਸਯਨ੍ਤਿ ਅਕੁਸਲਞ੍ਚ ਕੁਸਲਞ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਤਾਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ‘‘ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਂ ਭੂਤਾਪਗਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨਿਯਂ ਪਨ ‘‘વਿਪਾਕਾਨੁਭવਨવਸੇਨ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ। ਅવਿਪਕ੍ਕવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਥਾ ਅવਿਗਤਤ੍ਤਾ ਭવਿਤ੍વਾ વਿਗਤਤਾਮਤ੍ਤવਸੇਨਕਮ੍ਮਞ੍ਚ ਭੂਤਾਪਗਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨੇવ ਤਤ੍ਥ ਓਕਾਸਕਤੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ વਿਪਾਕਮੇવਾਹ। ਇਧ ਪਨ ਕਮ੍ਮਮ੍ਪੀਤਿ। ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਭવਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਿਲੇਸਜਾਤਨ੍ਤਿ ਭੂਮੀਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ। ਅਗ੍ਗਿਆਹਿਤੋ વਿਯਾਤਿ ਭੂਮਿਲਦ੍ਧਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਯ ਉਪਾਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਏਤੇਨਾਤਿ ਕਮ੍ਮਂ। ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ વਿਪਾਕੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Uppatitakiccanipphādanato uppatitasadisattā ‘‘uppatita’’nti vuttaṃ. Uppajjituṃ āraddhoti anāgatassapi tasseva uppanna-saddena vuttatāya kāraṇamāha. Ettha ca rajjanādivasena ārammaṇarasānubhavanaṃ sātisayanti akusalañca kusalañca uppajjitvā niruddhatāsāmaññena ‘‘sabbasaṅkhataṃ bhūtāpagata’’nti vuttaṃ. Sammohavinodaniyaṃ pana ‘‘vipākānubhavanavasena tadārammaṇaṃ. Avipakkavipākassa sabbathā avigatattā bhavitvā vigatatāmattavasenakammañca bhūtāpagata’’nti vuttaṃ. Teneva tattha okāsakatuppannanti vipākamevāha. Idha pana kammampīti. Ārammaṇakaraṇavasena bhavati ettha kilesajātanti bhūmīti vuttā upādānakkhandhā. Aggiāhito viyāti bhūmiladdhanti vattabbatāya upāyaṃ dasseti. Etenāti kammaṃ. Etassāti vipāko vuttoti daṭṭhabbaṃ.
ਅવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਅવਿਨੋਦਿਤਤ੍ਤਾ। ਸਭੂਮਿਯਨ੍ਤਿ ਸਕਭੂਮਿਯਂ। વਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾਤਿ ਪੁਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤੁਂ ਅਦਤ੍વਾ। ਖਣਤ੍ਤਯੇਕਦੇਸਗਤਂ ਖਣਤ੍ਤਯਗਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਦਾਹਰਣਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਭਾવਮਾਹ। ਤੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਧਮ੍ਮਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਇਦਮੇਤ੍ਥ ਉਦਾਹਰਣਂ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਧਾਨੇਨਾਤਿ ਪਧਾਨਭਾવੇਨ। ਦੇਸਨਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਨ੍ਤਿ ਲੋਕਿਯਧਮ੍ਮੇ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਕਤ੍વਾ ਦੇਸਨਾ ਭਗવਤਾ ਉਚਿਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਧਮ੍ਮਸਭਾવਂ વਾ ਸਨ੍ਧਾਯਾਤਿ ਲੋਕਿਯਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਯਂ ਸਭਾવੋ ਯਦਿਦਂ ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਜੇਟ੍ਠਕਾ ਚਿਤ੍ਤਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨ ਤੇਸਂ ਤਥਾਦੇਸਨਾਯ ਕਾਰਣਮਾਹ, ਸਬ੍ਬੇ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਚਿਤ੍ਤવਜ੍ਜਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੇਚੀਤਿ ਪਦਕਾਰਾ। ਫਸ੍ਸਾਦਯੋਪੀਤਿ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਰਾਗਾਦਯੋ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤਿ। ਕਾਲਭੇਦਾਭਾવੇਪਿ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਪੁਰਿਮਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨੋ વਿਯ વੋਹਰੀਯਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਠਮਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ વਿਯਾ’’ਤਿ। ਅਨੁਪਚਰਿਤਮੇવਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਮਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਖੀਣਾ ਭવਨੇਤ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੫੫; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੧੪) ਨੇਤ੍ਤਿਭੂਤਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਯੁਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਾਯਕਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ વਾ’’ਤਿ।
Avikkhambhitattāti avinoditattā. Sabhūmiyanti sakabhūmiyaṃ. Vicchinditvāti puna uppajjituṃ adatvā. Khaṇattayekadesagataṃ khaṇattayagatanti vuttanti yathāvuttassa udāharaṇassa upacārabhāvamāha. Tena uppannā dhammā paccuppannā dhammāti idamettha udāharaṇaṃ yuttanti dasseti. Padhānenāti padhānabhāvena. Desanāya cittaṃ pubbaṅgamanti lokiyadhamme desetabbe cittaṃ pubbaṅgamaṃ katvā desanā bhagavatā ucitāti dasseti. Dhammasabhāvaṃ vā sandhāyāti lokiyadhammānaṃ ayaṃ sabhāvo yadidaṃ te cittajeṭṭhakā cittapubbaṅgamā pavattantīti dasseti. Tena tesaṃ tathādesanāya kāraṇamāha, sabbe akusalā dhammā cittavajjāti attho. Kecīti padakārā. Phassādayopīti pi-saddena rāgādayo sampiṇḍeti. Kālabhedābhāvepi paccayabhāvena apekkhito dhammo purimanipphanno viya voharīyatīti āha ‘‘paṭhamaṃ uppanno viyā’’ti. Anupacaritamevassa pubbaṅgamabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘anantarapaccayamana’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Khīṇā bhavanettī’’tiādivacanato (dī. ni. 2.155; netti. 114) nettibhūtāya taṇhāya yuttaṃ cittaṃ nāyakanti āha ‘‘taṇhāsampayuttaṃ vā’’ti.
‘‘ਯਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚੇਤਸਿਕਂ ਸਾਤ’’ਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਸੋਮਨਸ੍ਸવੇਦਨਾ ਸਾਤਸਭਾવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਭਾવવਸੇਨ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਮਧੁਰ-ਸਦ੍ਦੋ ਰਸવਿਸੇਸਪਰਿਯਾਯੋ, ਇਟ੍ਠਭਾવਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਇਧ ਉਪਚਾਰੇਨ વੁਤ੍ਤੋਤਿਆਹ ‘‘ਮਧੁਰਂ વਿਯਾ’’ਤਿ। ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਤਣ੍ਹਾવਿਨਿਮੁਤ੍ਤੋ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗੋ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਭਾવੋ વਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ‘‘ਨ ਏਤ੍ਥ ਸਮ੍ਪਯੋਗવਸੇਨ ਸਹਗਤਭਾવੋ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ, ‘‘ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਸਹਗਤਾ’’ਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤੇਨ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ ‘‘ਸਹਗਤਸਦ੍ਦੋ ਤਣ੍ਹਾਯ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਭਾવਂ ਜੋਤੇਤੀ’’ਤਿ। ਅવਤ੍ਥਾવਿਸੇਸવਾਚਕੋ વਾ ਸਹ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਸਨਿਦਸ੍ਸਨਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ, ਸਬ੍ਬਾਸੁਪਿ ਅવਤ੍ਥਾਸੁ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਸਭਾવਾવਿਜਹਨਦੀਪਨવਸੇਨ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਭਾવਂ ਗਤਾ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਸਹਗਤਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਗਤ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ વਾ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਿਗਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਰਾਭਾવਤੋ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਸਭਾવਾ ਤਣ੍ਹਾ ‘‘ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਸਹਗਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਸਭਾવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਧਾਪੀਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ। ਇਮਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਪਦੇਤਿ ‘‘ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਪਦੇ। ਅਯਮੇવਤ੍ਥੋਤਿ ਸਂਸਟ੍ਠੋ ਏવ। ਯਥਾਦਸ੍ਸਿਤਸਂਸਟ੍ਠਸਦ੍ਦੋਤਿ ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਪ੍ਪਸਙ੍ਗੇਨ ਪਾਲ਼ਿਤੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਆਗਤਸਂਸਟ੍ਠਸਦ੍ਦੋ। ਸਹਜਾਤੇਤਿ ਸਹਜਾਤਤ੍ਥੇ।
‘‘Yaṃ tasmiṃ samaye cetasikaṃ sāta’’nti niddiṭṭhattā somanassavedanā sātasabhāvāti āha ‘‘sabhāvavasena vutta’’nti. Nippariyāyena madhura-saddo rasavisesapariyāyo, iṭṭhabhāvasāmaññena idha upacārena vuttotiāha ‘‘madhuraṃ viyā’’ti. Paramatthato taṇhāvinimutto nandirāgo nandirāgabhāvo vā natthīti ‘‘na ettha sampayogavasena sahagatabhāvo atthī’’ti, ‘‘nandirāgasahagatā’’ti ca vuccati. Tena viññāyati ‘‘sahagatasaddo taṇhāya nandirāgabhāvaṃ jotetī’’ti. Avatthāvisesavācako vā saha-saddo ‘‘sanidassanā’’tiādīsu viya, sabbāsupi avatthāsu nandirāgasabhāvāvijahanadīpanavasena nandirāgabhāvaṃ gatā nandirāgasahagatāti taṇhā vuttā. Gata-saddassa vā ‘‘diṭṭhigata’’ntiādīsu viya atthantarābhāvato nandirāgasabhāvā taṇhā ‘‘nandirāgasahagatā’’ti vuttā, nandirāgasabhāvāti attho. Idhāpīti imissaṃ aṭṭhakathāyaṃ. Imasmimpi padeti ‘‘somanassasahagata’’nti etasmimpi pade. Ayamevatthoti saṃsaṭṭho eva. Yathādassitasaṃsaṭṭhasaddoti atthuddhārappasaṅgena pāḷito aṭṭhakathāya āgatasaṃsaṭṭhasaddo. Sahajāteti sahajātatthe.
ਕਾਲવਿਸੇਸਾਨਪੇਕ੍ਖੋ ਕਮ੍ਮਸਾਧਨੋ ਆਭਟ੍ਠ-ਸਦ੍ਦੋ ਭਾਸਿਤਪਰਿਯਾਯੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਅਭਾਸਿਤਬ੍ਬਤਾ ਅਨਾਭਟ੍ਠਤਾ’’ਤਿ। ਪਾਲ਼ਿਯਨ੍ਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਪਠਮਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਪਾਲ਼ਿਯਂ। ਅਭਾਸਿਤਤ੍ਤਾ ਏવਾਤਿ ਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕਭਾવਸ੍ਸ ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਏવ। ਕਾਰਣਪਰਿਯਾਯਤ੍ਤਾ વਤ੍ਥੁਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਦ੍વਾਰਭੂਤਧਮ੍ਮਾਨਮ੍ਪਿ ਸਿਯਾ વਤ੍ਥੁਪਰਿਯਾਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਦ੍વਾਰਂ વਤ੍ਥੂਤਿ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ વਤ੍ਥੁ વਿਯ વਤ੍ਥੂਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਮਨੋਦ੍વਾਰਭੂਤਾ ਧਮ੍ਮਾ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਨਾ ਸਹ ਚਰਨ੍ਤੀਤਿ ਦ੍વਾਰੇਨ…ਪੇ॰… ਹਦਯવਤ੍ਥੁ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ਯਥਾ ‘‘ਕੁਨ੍ਤਾ ਪਚਰਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਸਕਿਚ੍ਚਭਾવੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਚ੍ਚਭਾવੇਨ, ਕਿਚ੍ਚਸਹਿਤਤਾਯ વਾ। ਅਞ੍ਞਾਸਾਧਾਰਣੋਤਿ ਸ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਮਾਹ। ਸਕੋ ਹਿ ਰਸੋ ਸਰਸੋਤਿ।
Kālavisesānapekkho kammasādhano ābhaṭṭha-saddo bhāsitapariyāyoti dassento āha ‘‘abhāsitabbatā anābhaṭṭhatā’’ti. Pāḷiyanti imissā paṭhamacittuppādapāḷiyaṃ. Abhāsitattā evāti asaṅkhārikabhāvassa avuttattā eva. Kāraṇapariyāyattā vatthusaddassa paccayabhāvasāmaññato dvārabhūtadhammānampi siyā vatthupariyāyoti āha ‘‘dvāraṃ vatthūti vutta’’nti. Tena vatthu viya vatthūti dasseti. Manodvārabhūtā dhammā yebhuyyena hadayavatthunā saha carantīti dvārena…pe… hadayavatthu vuttanti āha yathā ‘‘kuntā pacarantī’’ti. Sakiccabhāvenāti attano kiccabhāvena, kiccasahitatāya vā. Aññāsādhāraṇoti sa-saddassa atthamāha. Sako hi raso sarasoti.
ਅਨਨ੍ਤਰਚਿਤ੍ਤਹੇਤੁਕਤ੍ਤਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਏਕਸਮੁਟ੍ਠਾਨਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਸਹਜਾਤਚਿਤ੍ਤਫਸ੍ਸਹੇਤੁਕਤ੍ਤਾ ਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਦ੍વਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਤਾ। ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਫੁਟ੍ਠੋ ਭਿਕ੍ਖવੇ વੇਦੇਤਿ, ਫੁਟ੍ਠੋ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ, ਫੁਟ੍ਠੋ ਚੇਤੇਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੯੩) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Anantaracittahetukattā cittassa ekasamuṭṭhānatā vuttā, sahajātacittaphassahetukattā cetasikānaṃ dvisamuṭṭhānatā. ‘‘Cittasamuṭṭhānā dhammā, phuṭṭho bhikkhave vedeti, phuṭṭho sañjānāti, phuṭṭho cetetī’’ti (saṃ. ni. 4.93) hi vuttaṃ.
ਸੁਖੁਮਰਜਾਦਿਰੂਪਨ੍ਤਿ ਅਣੁਤਜ੍ਜਾਰਿਰੂਪਮਾਹ। ਪਰਮਾਣੁਰੂਪੇ ਪਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। વਤ੍ਥੁਪਰਿਤ੍ਤਤਾਯਾਤਿ ਏਤੇਨ ਅਨੇਕਕਲਾਪਗਤਾਨਿ ਬਹੂਨਿਯੇવ ਰੂਪਾਯਤਨਾਨਿ ਸਮੁਦਿਤਾਨਿ ਸਂਹਚ੍ਚਕਾਰਿਤਾਯ ਸਿવਿਕੁਬ੍ਬਹਨਞਾਯੇਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯੋ, ਨ ਏਕਂ ਕਤਿਪਯਾਨਿ વਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਨਨੁ ਚ ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸਮੁਦਾਯਾਰਮ੍ਮਣਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ? ਨਾਪਜ੍ਜਤਿ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸੇવ ਅਭਾવਤੋ। ਨ ਹਿ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਸਮੁਦਾਯੋ ਨਾਮ ਕੋਚਿ ਅਤ੍ਥਿ। વਣ੍ਣਾਯਤਨਮੇવ ਹਿ ਯਤ੍ਤਕਂ ਯੋਗ੍ਯਦੇਸੇ ਅવਟ੍ਠਿਤਂ, ਸਤਿ ਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰਸਮਾਯੋਗੇ ਤਤ੍ਤਕਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਞਾਯੇਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ ਅવਿਕਪ੍ਪਕਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ। ਤਦਭਿਨਿਹਟਂ ਪਨ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨੇਕਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਪੁਰਿਮਸਿਦ੍ਧਕਪ੍ਪਨਾવਸੇਨ ਸਮੂਹਾਕਾਰੇਨ ਸਣ੍ਠਾਨਾਦਿਆਕਾਰੇਨ ਚ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਕਿਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਏਕਂ વਣ੍ਣਾਯਤਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ, ਉਦਾਹੁ ਅਨੇਕਾਨੀਤਿ ਨ ਚੋਦੇਤਬ੍ਬਮੇਤਂ। ਨ ਹਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖવਿਸਯੇ ਯੁਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਨਾ ਯੁਤ੍ਤਾ। ਕਿਞ੍ਚ ਭਿਯ੍ਯੋ ਅਚ੍ਛਰਾਸਙ੍ਘਾਤਕ੍ਖਣੇਨ ਅਨੇਕਕੋਟਿਸਙ੍ਖਾਯ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਲਹੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਤਾਯ ਸਮਾਨੇਪਿ ਘਟਸਰਾવਾਦਿવਣ੍ਣਾਨਂ ਯੋਗ੍ਯਦੇਸਾવਟ੍ਠਾਨੇ ਪੁਰਿਮਮਨਸਿਕਾਰਾਨੁਰੂਪਂ ‘‘ਘਟੋ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਸਰਾવੋ’’ਤਿ વਾ ਪਠਮਂ ਤਾવ ਏਕੋ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਸਨ੍ਤਾਨੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ, ਪਚ੍ਛਾ ਇਤਰੋ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿਯਾ ਬ੍ਯવਹਿਤੇਨਾਤਿ ਅવਿਸੇਸવਿਦੁਤਾਯ ਪਨ ਘਟਸਰਾવਾਦਿਬੁਦ੍ਧਿਯਾ ਅਭੇਦਾਪਤ੍ਤਿਪਰਿਕਪ੍ਪਨਾਤਿ। ਈਦਿਸੀਪੇਤ੍ਥ ਚੋਦਨਾ ਅਚੋਦਨਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਖਣਪਰਿਤ੍ਤਤਾਯਾਤਿ ਪਬਨ੍ਧਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਇਤ੍ਤਰਤਾਯ। ਪਬਨ੍ਧવਸੇਨ ਹਿ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮਾ વਿਰੋਧਿਅવਿਰੋਧਿਪਚ੍ਚਯਸਮਾਯੋਗੇ ਲਹੁਂ ਦਨ੍ਧਞ੍ਚ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਤੋ ਪਰਿਤ੍ਤਕਾਲਾ ਦੀਘਕਾਲਾ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਭਾવਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਪਨ ਏਕਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾ ਏવਾਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਰੂਪਾਯਤਨਂ, ਏવਂ ਇਤਰਾਨਿਪਿ। ਸਦ੍ਦਾਦਯੋਪਿ ਹਿ વਤ੍ਥੁਪਰਿਤ੍ਤਤਾਦਿਭਾવੇਨ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤੀਤਿ। ਅਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨਾਦਿਤਾਯਾਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਅਨਾવਜ੍ਜਨਂ ਕੇਨਚਿ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਤਾਤਿ ਏવਮਾਦਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। વਿਸਯਿਧਮ੍ਮਂ વਿਸੇਸਤੋ ਸਿਨੋਤਿ ਬਨ੍ਧਤੀਤਿ વਿਸਯੋਤਿ ਅਨਞ੍ਞਤ੍ਥਭਾવਾਪੇਕ੍ਖੋ વਿਸਯੋਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਸਯੋ ਅਨਞ੍ਞਤ੍ਥਭਾવੇਨਾ’’ਤਿ। ਨ ਹਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਯੋ ਰੂਪਾਯਤਨਾਦਿਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ। ਗਾવੋ ਚਰਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਗੋਚਰੋ, ਗੋਚਰੋ વਿਯਾਤਿ ਗੋਚਰੋਤਿ ਸਮ੍ਬਹੁਲਚਾਰਿਤਾਪੇਕ੍ਖੋ ਗੋਚਰੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਗੋਚਰੋ ਤਤ੍ਥ ਚਰਣੇਨਾ’’ਤਿ। ਬਹੁਲਞ੍ਹਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਹਿ ਰੂਪਾਦਯੋ ਗਯ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਨ ਤਥਾ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣੇਨਾਤਿ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਗਯ੍ਹਮਾਨਾਨਂ ਰੂਪਾਯਤਨਾਦੀਨਂ। ‘‘વਚਨਸ੍ਸ ਅਨੁਪਪਤ੍ਤਿਤੋ’’ਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰੇ ਪવਤ੍ਤਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਤੇਸਂ ਗੋਚਰવਿਸਯਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤੀਤਿ વਚਨਂ ਉਪਪਜ੍ਜਤਿਯੇવਾਤਿ? ਨ, ਨਿਯਮਾਭਾવਤੋ। ਨ ਹਿ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਾਭਿਨਿਹਟਂਯੇવ ਮਨੋ ਇਧ ‘‘ਮਨੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨਿਯਮਹੇਤੁ ਅਤ੍ਥੀਤਿ, ਏਤਂਯੇવ વਾ ਚੋਦਨਂ ਮਨਸਿ ਕਤ੍વਾ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਾਦਿਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਂ। ਏવਂવਣ੍ਣੋਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਅਤੀਤਾਨਾਗਤਂਸਞਾਣਾਦਯੋਪਿ ਇਧ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ। ਇਤਰਥਾਤਿ ਰੂਪਂ ਸਦ੍ਦਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ।
Sukhumarajādirūpanti aṇutajjārirūpamāha. Paramāṇurūpe pana vattabbameva natthi. Vatthuparittatāyāti etena anekakalāpagatāni bahūniyeva rūpāyatanāni samuditāni saṃhaccakāritāya sivikubbahanañāyena cakkhuviññāṇassa ārammaṇapaccayo, na ekaṃ katipayāni vāti dasseti. Nanu ca evaṃ sante cakkhuviññāṇaṃ samudāyārammaṇaṃ āpajjatīti? Nāpajjati samudāyasseva abhāvato. Na hi paramatthato samudāyo nāma koci atthi. Vaṇṇāyatanameva hi yattakaṃ yogyadese avaṭṭhitaṃ, sati paccayantarasamāyoge tattakaṃ yathāvuttena ñāyena cakkhuviññāṇassa ārammaṇapaccayo hoti avikappakattā tassa. Tadabhinihaṭaṃ pana manoviññāṇaṃ anekakkhattuṃ uppajjamānaṃ purimasiddhakappanāvasena samūhākārena saṇṭhānādiākārena ca pavattatīti kiṃ cakkhuviññāṇassa ekaṃ vaṇṇāyatanaṃ ārammaṇaṃ, udāhu anekānīti na codetabbametaṃ. Na hi paccakkhavisaye yuttimagganā yuttā. Kiñca bhiyyo accharāsaṅghātakkhaṇena anekakoṭisaṅkhāya cittuppattiyā pavattanato cittassa lahuparivattitāya samānepi ghaṭasarāvādivaṇṇānaṃ yogyadesāvaṭṭhāne purimamanasikārānurūpaṃ ‘‘ghaṭo’’ti vā ‘‘sarāvo’’ti vā paṭhamaṃ tāva eko manoviññāṇasantānena paricchijjati, pacchā itaro cakkhuviññāṇavīthiyā byavahitenāti avisesavidutāya pana ghaṭasarāvādibuddhiyā abhedāpattiparikappanāti. Īdisīpettha codanā acodanāti daṭṭhabbā. Khaṇaparittatāyāti pabandhakkhaṇassa ittaratāya. Pabandhavasena hi paccekaṃ rūpārūpadhammā virodhiavirodhipaccayasamāyoge lahuṃ dandhañca nirujjhanato parittakālā dīghakālā ca honti, sabhāvalakkhaṇavasena pana ekaparicchedā evāti. Yathā ca rūpāyatanaṃ, evaṃ itarānipi. Saddādayopi hi vatthuparittatādibhāvena labbhantīti. Accāsannāditāyāti ādi-saddena anāvajjanaṃ kenaci paṭicchannatāti evamādiṃ saṅgaṇhāti. Visayidhammaṃ visesato sinoti bandhatīti visayoti anaññatthabhāvāpekkho visayoti āha ‘‘visayo anaññatthabhāvenā’’ti. Na hi cakkhuviññāṇādayo rūpāyatanādito aññasmiṃ ārammaṇe pavattantīti. Gāvo caranti etthāti gocaro, gocaro viyāti gocaroti sambahulacāritāpekkho gocaroti āha ‘‘gocaro tattha caraṇenā’’ti. Bahulañhi cakkhuviññāṇādīhi rūpādayo gayhanti, na tathā manoviññāṇenāti. Tesanti manoviññāṇena gayhamānānaṃ rūpāyatanādīnaṃ. ‘‘Vacanassa anupapattito’’ti kasmā vuttaṃ, nanu pañcadvāre pavattamanoviññāṇadhātuṃ sandhāya tesaṃ gocaravisayaṃ paccanubhotīti vacanaṃ upapajjatiyevāti? Na, niyamābhāvato. Na hi pañcadvārābhinihaṭaṃyeva mano idha ‘‘mano’’ti vuttanti niyamahetu atthīti, etaṃyeva vā codanaṃ manasi katvā dibbacakkhuñāṇādiggahaṇaṃ kataṃ. Evaṃvaṇṇotiādivacanato pubbenivāsaatītānāgataṃsañāṇādayopi idha sambhavanti. Itarathāti rūpaṃ saddantiādinā.
ਭੋਜਨ …ਪੇ॰… ਉਸ੍ਸਾਹਾਦੀਹੀਤਿ ਇਦਂ ਯਾਯ ਕਮ੍ਮਞ੍ਞਤਾਯ ਰੂਪਕਾਯਸ੍ਸ ਕਲ੍ਲਤਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸਾ ਪਚ੍ਚਯਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਭੋਜਨੇ ਹਿ ਸਮ੍ਮਾਪਰਿਣਤੇ ਸਪ੍ਪਾਯੇ ਚ ਉਤੁਭੋਜਨੇ ਸਮ੍ਮੁਪਯੁਤ੍ਤੇ ਸਮ੍ਮਾਪਯੋਗਸਙ੍ਖਾਤੇ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕવੀਰਿਯੇ ਚ ਸਮਾਰਦ੍ਧੇ ਲਹੁਤਾਦਿਸਬ੍ਭਾવੇਨ ਕਾਯੋ ਕਮ੍ਮਕ੍ਖਮੋ ਹੋਤਿ ਸਬ੍ਬਕਿਰਿਯਾਨੁਕੂਲੋਤਿ। ਅਥ વਾ ਭੋਜਨ…ਪੇ॰… ਉਸ੍ਸਾਹਾਦੀਹੀਤਿ ਇਦਂ ਕਾਯਸ੍ਸ ਕਲ੍ਯਤਾਯ વਿਯ ਉਪਦ੍ਦੁਤਤਾਯਪਿ ਕਾਰਣવਚਨਂ। વਿਸਮਭੋਜਨਾਪਰਿਣਾਮਾਦਿਤੋ ਹਿ ਕਾਯਸ੍ਸ ਉਪਦ੍ਦવਕਰਾ વਾਤਾਦਯੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ। ਅਨੁવਤ੍ਤਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਦਂ ‘‘ਜਯਂ વੇਰਂ ਪਸવਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੦੧) વਿਯ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਜਾਗਰਣਨਿਮਿਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਇਧ ਅਨੁવਤ੍ਤਨਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਨ੍ਤਿ। ਅਥ વਾ ਅਨੁવਤ੍ਤਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਇਦਂ ਪਕਤਿਯਾ ਦਿਟ੍ਠਾਦਿવਸੇਨ ਆਪਾਥਗਮਨੁਪਨਿਸ੍ਸਯਾਨਂ ਕਲ੍ਯਤਾਦਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਂ ਕਾਯਿਕਸੁਖਾਦੀਨਂ ਸਮ੍ਭવਦਸ੍ਸਨਂ। ਕਾਯਕਲ੍ਯਤਾਦਿਂ ਅਨਨੁવਤ੍ਤਨ੍ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਉਪਨਿਸ੍ਸਯਾਭੋਗਾਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਆਪਾਥਗਮਨਂ ਨ ਸਿਯਾਤਿ। ਯਥਾਨੁਭੂਤੇ ਰੂਪਾਦਿવਿਸਯੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਠਪਨਂ ਆવਜ੍ਜਨਂ ਚਿਤ੍ਤਪਣਿਦਹਨਂ। ਯਥਾਨੁਭੂਤੇਨ ਰੂਪਾਦਿਨਾ ਸਦਿਸਂ ਅਸਦਿਸਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਞ੍ਚ ਸਦਿਸਾਸਦਿਸਸਮ੍ਬਨ੍ਧਂ, ਤਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਾਦਿ ਸਦਿਸਾਸਦਿਸਸਮ੍ਬਨ੍ਧਦਸ੍ਸਨਾਦਿ, ਚਿਤ੍ਤਪਣਿਦਹਨਞ੍ਚ ਸਦਿਸਾਸਦਿਸ…ਪੇ॰… ਦਸ੍ਸਨਾਦਿ ਚ ਚਿਤ੍ਤ…ਪੇ॰… ਦਸ੍ਸਨਾਦਯੋ ਤੇ ਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਦੇવਤੂਪਸਂਹਾਰਾਦਿਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਤਂਸਦਿਸਤਾ ਦਿਟ੍ਠਸੁਤਸਦਿਸਤਾ। ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾ ਦਿਟ੍ਠਸੁਤਪਟਿਬਦ੍ਧਤਾ। ਕੇਨਚਿ વੁਤ੍ਤੇਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਦ੍ਧਾਯ ਅਨੁਸ੍ਸવਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਂ ਆਹ। ਆਕਾਰવਿਚਾਰਣਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥਾਨਂ ਉਪਟ੍ਠਾਨਾਕਾਰવਿਚਾਰਣਂ। ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਤ੍ਥੇ।
Bhojana…pe… ussāhādīhīti idaṃ yāya kammaññatāya rūpakāyassa kallatā hoti, tassā paccayanidassanaṃ. Bhojane hi sammāpariṇate sappāye ca utubhojane sammupayutte sammāpayogasaṅkhāte kāyikacetasikavīriye ca samāraddhe lahutādisabbhāvena kāyo kammakkhamo hoti sabbakiriyānukūloti. Atha vā bhojana…pe… ussāhādīhīti idaṃ kāyassa kalyatāya viya upaddutatāyapi kāraṇavacanaṃ. Visamabhojanāpariṇāmādito hi kāyassa upaddavakarā vātādayo uppajjantīti. Anuvattantassāti padaṃ ‘‘jayaṃ veraṃ pasavatī’’tiādīsu (dha. pa. 201) viya hetuatthavasena veditabbaṃ. Jāgaraṇanimittañhi idha anuvattanaṃ adhippetanti. Atha vā anuvattantassāti idaṃ pakatiyā diṭṭhādivasena āpāthagamanupanissayānaṃ kalyatādinibbattānaṃ kāyikasukhādīnaṃ sambhavadassanaṃ. Kāyakalyatādiṃ ananuvattantassa hi yathāvuttaupanissayābhogābhāvena vuttappakāraṃ āpāthagamanaṃ na siyāti. Yathānubhūte rūpādivisaye cittassa ṭhapanaṃ āvajjanaṃ cittapaṇidahanaṃ. Yathānubhūtena rūpādinā sadisaṃ asadisaṃ sambandhañca sadisāsadisasambandhaṃ, tassa dassanādi sadisāsadisasambandhadassanādi, cittapaṇidahanañca sadisāsadisa…pe… dassanādi ca citta…pe… dassanādayo te paccayāti yojetabbaṃ. Dhātukkhobhādīti ādi-saddena devatūpasaṃhārādiṃ saṅgaṇhāti. Taṃsadisatā diṭṭhasutasadisatā. Taṃsampayuttatā diṭṭhasutapaṭibaddhatā. Kenaci vutteti iminā saddhāya anussavanibbattataṃ āha. Ākāravicāraṇanti tesaṃ tesaṃ atthānaṃ upaṭṭhānākāravicāraṇaṃ. Katthaci atthe.
ਨਿਯਮਿਤਸ੍ਸਾਤਿ ਕੁਸਲਮੇવ ਮਯਾ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਨਿਯਮਿਤਸ੍ਸ। ਪਸਾਦਸਿਨੇਹਾਭਾવੋ ਦੋਸਬਹੁਲਤਾਯ ਹੋਤੀਤਿ ਲੂਖਪੁਗ੍ਗਲਾ ਦੋਸਬਹੁਲਾਤਿ ਆਹ।
Niyamitassāti kusalameva mayā uppādetabbanti evaṃ niyamitassa. Pasādasinehābhāvo dosabahulatāya hotīti lūkhapuggalā dosabahulāti āha.
ਆਯਤਨਭਾવਤੋਤਿ ਕਾਰਣਭਾવਤੋ।
Āyatanabhāvatoti kāraṇabhāvato.
વਿਜ੍ਜਮਾਨવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ‘‘વਿਨਾਪਿ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਨ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਮਤ੍ਤੇਨੇવ ਦਾਨਮਯਂ ਕੁਸਲਂ ਉਪਚਿਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਅਤਿਧਾવਨਂ ਨਿવਤ੍ਤਿਤਂ ਹੋਤੀਤਿ।
Vijjamānavatthusminti etena ‘‘vināpi deyyadhammapariccāgena cittuppādamatteneva dānamayaṃ kusalaṃ upacitaṃ hotī’’ti kesañci atidhāvanaṃ nivattitaṃ hotīti.
ਧਮ੍ਮਸવਨਸ੍ਸ ਘੋਸਨਂ ਧਮ੍ਮਸવਨਘੋਸਨਂ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਸਦ੍ਦਦਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਸਦ੍ਦવਤ੍ਥੂਨਂ ਠਾਨਕਰਣਭੇਰਿਆਦੀਨਂ ਸਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਰਣਸ੍ਸ। ਚਿਨ੍ਤਨਂ ਤਥਾ ਤਥਾ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਨਂ। ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਤਿ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ। ਅਪਰਤ੍ਥਾਤਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਦੇਸੁ। ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ‘‘ਪਰਿਭੋਗਰਸੋ’’ਤਿਆਦਿਕਾਯ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾਯ ਪਰਤੋ ਬਹੂਸੁ ਪੋਤ੍ਥਕੇਸੁ ਲਿਖੀਯਤਿ, ਯਥਾਠਾਨੇਯੇવ ਪਨ ਆਨੇਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਾ ਲਕ੍ਖਣਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯੋ ਅਞ੍ਞਾਯਤਨਤ੍ਤਾ ਛ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਯਤਨਾਨਿ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਾ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨੇਨਾਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Dhammasavanassa ghosanaṃ dhammasavanaghosanaṃ. Tassāti ‘‘saddadānaṃ dassāmī’’ti saddavatthūnaṃ ṭhānakaraṇabheriādīnaṃ sasaddappavattikaraṇassa. Cintanaṃ tathā tathā cittuppādanaṃ. Aññatthāti suttesu. Aparatthāti abhidhammapadesu. Apariyāpannāti padassa atthavaṇṇanā ‘‘paribhogaraso’’tiādikāya atthavaṇṇanāya parato bahūsu potthakesu likhīyati, yathāṭhāneyeva pana ānetvā vattabbā. Tattha paramatthato avijjamānattā lakkhaṇapaññattiyo aññāyatanattā cha ajjhattikāyatanāni asaṅgahitā dhammāyatanenāti yojetabbaṃ.
‘‘ਏਕਦ੍વਾਰਿਕਕਮ੍ਮਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਦ੍વਾਰੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਯਥਾ ਨ ਅਞ੍ਞਾਰਮ੍ਮਣਂ ਹੋਤਿ ਚਿਤ੍ਤવਿਸੇਸਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ, ਏવਂ ਕਮ੍ਮવਿਸੇਸੇ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੇ ਕਾਯਦ੍વਾਰਾਦੀਸੁ ਏਕਦ੍વਾਰਿਕਕਮ੍ਮਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਦ੍વਾਰੇ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਤਤ੍ਥੇવ ਪਰਿਯੋਸਿਤਤ੍ਤਾ, ਅਥ ਕਮ੍ਮਸਾਮਞ੍ਞਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਉਦਾਹਰਣਂ ਨ ਸਿਯਾਤਿ? ਨ, ਅਸਦਿਸਭਾવવਿਭਾવਨવਸੇਨ ਉਦਾਹਟਤ੍ਤਾ, ਇਤਰਥਾ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਭੂਤਂ ਇਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਛਸੁਪਿ વਿਸਯੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਅਨਿਬਦ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਸਦਿਸੂਦਾਹਰਣਭਾવੇਨ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯ ਆਰਮ੍ਮਣਂ વਿਯ ਦ੍વਾਰਮ੍ਪਿ ਅਨਿਬਦ੍ਧਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਸਤਿਪਿ ਕਮ੍ਮਾਨਂ ਦ੍વਾਰਨ੍ਤਰਚਰਣੇ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ વੁਤ੍ਤਿਯਾ ਤਬ੍ਬਹੁਲવੁਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਦ੍વਾਰਕਮ੍ਮਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વવਤ੍ਥਾਨਂ વਕ੍ਖਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿਭਾવਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਕਮ੍ਮਂ ਏਕਤ੍ਤਨਯવਸੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ વਚੀਦ੍વਾਰਾਦੀਸੁ ਪવਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਨਿਬਦ੍ਧਤ੍ਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਾਯਦ੍વਾਰਾਦੀਸੁ ਏਕਦ੍વਾਰਿਕਕਮ੍ਮਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਦ੍વਾਰੇ ਨ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਪਨ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਤੇਨੇવਾਰਮ੍ਮਣੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ વਿਸਿਟ੍ਠਮੇવ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਮੇવ ਨਿਬਦ੍ਧਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤવਿਸੇਸੋ ਏવ ਗਹਿਤੋ, ਨ ਚਿਤ੍ਤਸਾਮਞ੍ਞਂ। ‘‘ਨਨੁ ਚ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ વਾ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਂ વਾ ਯਂ ਯਂ વਾ ਪਨਾ’’ਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪਿ ਅਨਿਯਮੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਤਤ੍ਥ ਪਨ ਯਂ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਂ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਤੇਨ વਿਨਾ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਕਮ੍ਮਂ ਪਨ ਕਾਯਦ੍વਾਰਿਕਾਦਿਭੇਦਂ વਚੀਦ੍વਾਰਾਦੀਸੁ ਨ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਇਮਸ੍ਸ વਿਸੇਸਸ੍ਸ ਜੋਤਨਤ੍ਥਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਰਮ੍ਮਣਮੇવ ਗਹਿਤਂ, ਦ੍વਾਰਂ ਨ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਆਰਮ੍ਮਣਮੇવ ਨਿਬਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ। વਚੀਦ੍વਾਰੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਮ੍ਪਿ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
‘‘Ekadvārikakammaṃ aññasmiṃ dvāre uppajjatī’’ti kasmā vuttaṃ, nanu rūpādīsu ekārammaṇaṃ cittaṃ yathā na aññārammaṇaṃ hoti cittavisesassa adhippetattā, evaṃ kammavisese adhippete kāyadvārādīsu ekadvārikakammaṃ aññasmiṃ dvāre na uppajjati tattheva pariyositattā, atha kammasāmaññaṃ adhippetaṃ, rūpādīsu ekārammaṇanti idaṃ udāharaṇaṃ na siyāti? Na, asadisabhāvavibhāvanavasena udāhaṭattā, itarathā manoviññāṇabhūtaṃ idaṃ cittaṃ chasupi visayesu pavattanato anibaddhārammaṇanti ārammaṇaṃ sadisūdāharaṇabhāvena vucceyya ārammaṇaṃ viya dvārampi anibaddhanti. Yasmā pana satipi kammānaṃ dvārantaracaraṇe yebhuyyena vuttiyā tabbahulavuttiyā ca dvārakammānaṃ aññamaññaṃ vavatthānaṃ vakkhati, tasmā pāṇātipātādibhāvasāmaññena kammaṃ ekattanayavasena gahetvā tassa vacīdvārādīsu pavattisabbhāvato kammassa anibaddhattāti vuttanti āha ‘‘kāyadvārādīsu ekadvārikakammaṃ aññasmiṃ dvāre na nuppajjatī’’ti. Rūpādīsu pana ekārammaṇaṃ cittaṃ tenevārammaṇena paricchinnanti visiṭṭhameva gahitanti ārammaṇameva nibaddhanti vuttanti cittaviseso eva gahito, na cittasāmaññaṃ. ‘‘Nanu ca rūpārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā yaṃ yaṃ vā panā’’ti ārammaṇampi aniyameneva vuttanti? Saccametaṃ, tattha pana yaṃ rūpādīsu ekārammaṇaṃ cittaṃ, taṃ tena vinā nappavattati, kammaṃ pana kāyadvārikādibhedaṃ vacīdvārādīsu na nappavattatīti imassa visesassa jotanatthaṃ pāḷiyaṃ ārammaṇameva gahitaṃ, dvāraṃ na gahitanti imamatthaṃ dasseti ‘‘ārammaṇameva nibaddha’’ntiādinā. Vacīdvāre uppajjamānampi pāṇātipātādīti attho.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਂ • Kāmāvacarakusalaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਪਦਭਾਜਨੀਯਂ • Kāmāvacarakusalapadabhājanīyaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਪਦਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ • Kāmāvacarakusalapadabhājanīyavaṇṇanā
