| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
७. कामयोगसुत्तवण्णना
7. Kāmayogasuttavaṇṇanā
९६. सत्तमे कामयोगयुत्तोति पञ्चकामगुणिको रागो कामयोगो, तेन युत्तो कामयोगयुत्तो, असमुच्छिन्नकामरागस्सेतं अधिवचनं। रूपारूपभवेसु छन्दरागो भवयोगो, तथा झाननिकन्ति सस्सतदिट्ठिसहगतो च रागो, तेन युत्तो भवयोगयुत्तो, अप्पहीनभवरागोति अत्थो। आगामीति ब्रह्मलोके ठितोपि पटिसन्धिग्गहणवसेन इमं मनुस्सलोकं आगमनसीलो। तेनेवाह ‘‘आगन्ता इत्थत्त’’न्ति। मनुस्सत्तभावसङ्खातं इत्थभावं आगमनधम्मो , मनुस्सेसु उपपज्जनसीलोति अत्थो। कामञ्चेत्थ कामयोगो इत्थत्तं आगमनस्स कारणं। यो पन कामयोगयुत्तो, सो एकन्तेन भवयोगयुत्तोपि होतीति दस्सनत्थं ‘‘कामयोगयुत्तो, भिक्खवे, भवयोगयुत्तो’’ति उभयम्पि एकज्झं कत्वा वुत्तं।
96. Sattame kāmayogayuttoti pañcakāmaguṇiko rāgo kāmayogo, tena yutto kāmayogayutto, asamucchinnakāmarāgassetaṃ adhivacanaṃ. Rūpārūpabhavesu chandarāgo bhavayogo, tathā jhānanikanti sassatadiṭṭhisahagato ca rāgo, tena yutto bhavayogayutto, appahīnabhavarāgoti attho. Āgāmīti brahmaloke ṭhitopi paṭisandhiggahaṇavasena imaṃ manussalokaṃ āgamanasīlo. Tenevāha ‘‘āgantā itthatta’’nti. Manussattabhāvasaṅkhātaṃ itthabhāvaṃ āgamanadhammo , manussesu upapajjanasīloti attho. Kāmañcettha kāmayogo itthattaṃ āgamanassa kāraṇaṃ. Yo pana kāmayogayutto, so ekantena bhavayogayuttopi hotīti dassanatthaṃ ‘‘kāmayogayutto, bhikkhave, bhavayogayutto’’ti ubhayampi ekajjhaṃ katvā vuttaṃ.
कामयोगविसंयुत्तोति एत्थ असुभज्झानम्पि कामयोगविसंयोगो, तं पादकं कत्वा अधिगतो अनागामिमग्गो एकन्तेनेव कामयोगविसंयोगो नाम, तस्मा ततियमग्गफले ठितो अरियपुग्गलो ‘‘कामयोगविसंयुत्तो’’ति वुत्तो। यस्मा पन रूपारूपभवेसु छन्दरागो अनागामिमग्गेन न पहीयति, तस्मा सो अप्पहीनभवयोगत्ता ‘‘भवयोगयुत्तो’’ति वुत्तो। अनागामीति कामलोकं पटिसन्धिग्गहणवसेन अनागमनतो अनागामी। कामयोगविसंयोगवसेनेव हि सद्धिं अनवसेसओरम्भागियसंयोजनसमुग्घातेन अज्झत्तसंयोजनाभावसिद्धितो इत्थत्तं अनागन्त्वा होति, तत्थ परिनिब्बायी अनावत्तिधम्मो। यस्स पन अनवसेसं भवयोगो पहीनो, तस्स अविज्जायोगादिअवसिट्ठकिलेसापि तदेकट्ठभावतो पहीना एव होन्तीति , सो परिक्खीणभवसंयोजनो ‘‘अरहं खीणासवो’’ति वुच्चति। तेन वुत्तं ‘‘कामयोगविसंयुत्तो, भिक्खवे, भवयोगविसंयुत्तो अरहं होति खीणासवो’’ति। एत्थ च कामयोगविसंयोगो अनागामी चतुत्थज्झानस्स सुखदुक्खसोमनस्सदोमनस्सप्पहानं विय, ततियमग्गस्स दिट्ठिविचिकिच्छासीलब्बतपरामाससंयोजनपरिक्खयो विय च चतुत्थमग्गस्स वण्णभणनत्थं वुत्तोति दट्ठब्बं। पठमपदेन सोतापन्नसकदागामीहि सद्धिं सब्बो पुथुज्जनो गहितो, दुतियपदेन पन सब्बो अनागामी, ततियपदेन अरहाति अरहत्तनिकूटेन देसनं निट्ठापेसि।
Kāmayogavisaṃyuttoti ettha asubhajjhānampi kāmayogavisaṃyogo, taṃ pādakaṃ katvā adhigato anāgāmimaggo ekanteneva kāmayogavisaṃyogo nāma, tasmā tatiyamaggaphale ṭhito ariyapuggalo ‘‘kāmayogavisaṃyutto’’ti vutto. Yasmā pana rūpārūpabhavesu chandarāgo anāgāmimaggena na pahīyati, tasmā so appahīnabhavayogattā ‘‘bhavayogayutto’’ti vutto. Anāgāmīti kāmalokaṃ paṭisandhiggahaṇavasena anāgamanato anāgāmī. Kāmayogavisaṃyogavaseneva hi saddhiṃ anavasesaorambhāgiyasaṃyojanasamugghātena ajjhattasaṃyojanābhāvasiddhito itthattaṃ anāgantvā hoti, tattha parinibbāyī anāvattidhammo. Yassa pana anavasesaṃ bhavayogo pahīno, tassa avijjāyogādiavasiṭṭhakilesāpi tadekaṭṭhabhāvato pahīnā eva hontīti , so parikkhīṇabhavasaṃyojano ‘‘arahaṃ khīṇāsavo’’ti vuccati. Tena vuttaṃ ‘‘kāmayogavisaṃyutto, bhikkhave, bhavayogavisaṃyutto arahaṃ hoti khīṇāsavo’’ti. Ettha ca kāmayogavisaṃyogo anāgāmī catutthajjhānassa sukhadukkhasomanassadomanassappahānaṃ viya, tatiyamaggassa diṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsasaṃyojanaparikkhayo viya ca catutthamaggassa vaṇṇabhaṇanatthaṃ vuttoti daṭṭhabbaṃ. Paṭhamapadena sotāpannasakadāgāmīhi saddhiṃ sabbo puthujjano gahito, dutiyapadena pana sabbo anāgāmī, tatiyapadena arahāti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi.
गाथासु उभयन्ति उभयेन, कामयोगेन, भवयोगेन च संयुत्ताति अत्थो। सत्ता गच्छन्ति संसारन्ति पुथुज्जना सोतापन्ना सकदागामिनोति इमे तिविधा सत्ता कामयोगभवयोगानं अप्पहीनत्ता गच्छन्ति संसारन्ति। ततो एव जातिमरणगामिनो होन्ति। एत्थ एकबीजी, कोलंकोलो, सत्तक्खत्तुपरमोति तीसु सोतापन्नेसु सब्बमुदु सत्तक्खत्तुपरमो, सो अट्ठमं भवं न निब्बत्तेति, अत्तनो परिच्छिन्नजातिवसेन पन संसरति, तथा इतरेपि। सकदागामीसुपि यो इध सकदागामिमग्गं पत्वा देवलोके उप्पज्जित्वा पुन इध निब्बत्तति, सो अत्तनो परिच्छिन्नजातिवसेनेव संसरति। ये पन सकदागामिनो वोमिस्सकनयेन विना तत्थ तत्थ देवेसुयेव मनुस्सेसुयेव वा निब्बत्तन्ति, ते उपरिमग्गाधिगमाय याव इन्द्रियपरिपाका पुनप्पुनं उप्पज्जनतो संसरन्तियेव। पुथुज्जने पन वत्तब्बमेव नत्थि सब्बभवसंयोजनानं अपरिक्खीणत्ता। तेन वुत्तं –
Gāthāsu ubhayanti ubhayena, kāmayogena, bhavayogena ca saṃyuttāti attho. Sattā gacchanti saṃsāranti puthujjanā sotāpannā sakadāgāminoti ime tividhā sattā kāmayogabhavayogānaṃ appahīnattā gacchanti saṃsāranti. Tato eva jātimaraṇagāmino honti. Ettha ekabījī, kolaṃkolo, sattakkhattuparamoti tīsu sotāpannesu sabbamudu sattakkhattuparamo, so aṭṭhamaṃ bhavaṃ na nibbatteti, attano paricchinnajātivasena pana saṃsarati, tathā itarepi. Sakadāgāmīsupi yo idha sakadāgāmimaggaṃ patvā devaloke uppajjitvā puna idha nibbattati, so attano paricchinnajātivaseneva saṃsarati. Ye pana sakadāgāmino vomissakanayena vinā tattha tattha devesuyeva manussesuyeva vā nibbattanti, te uparimaggādhigamāya yāva indriyaparipākā punappunaṃ uppajjanato saṃsarantiyeva. Puthujjane pana vattabbameva natthi sabbabhavasaṃyojanānaṃ aparikkhīṇattā. Tena vuttaṃ –
‘‘कामयोगेन संयुत्ता, भवयोगेन चूभयं।
‘‘Kāmayogena saṃyuttā, bhavayogena cūbhayaṃ;
सत्ता गच्छन्ति संसारं, जातिमरणगामिनो’’ति॥
Sattā gacchanti saṃsāraṃ, jātimaraṇagāmino’’ti.
कामे पहन्त्वानाति कामरागसङ्खाते किलेसकामे अनागामिमग्गेन पजहित्वा। छिन्नसंसयाति समुच्छिन्नकङ्खा, तञ्च खो सोतापत्तिमग्गेनेव। वण्णभणनत्थं पन चतुत्थमग्गस्स एवं वुत्तं। अरहन्तो हि इध ‘‘छिन्नसंसया’’ति अधिप्पेता। तेनेवाह ‘‘खीणमानपुनब्भवा’’ति। सब्बसो खीणो नवविधोपि मानो आयतिं पुनब्भवो च एतेसन्ति खीणमानपुनब्भवा। मानग्गहणेन चेत्थ तदेकट्ठताय लक्खणवसेन वा सब्बो चतुत्थमग्गवज्झो किलेसो गहितोति। खीणमानताय च सउपादिसेसा निब्बानधातु वुत्ता होति, खीणपुनब्भवताय अनुपादिसेसा। सेसं सुविञ्ञेय्यमेव।
Kāme pahantvānāti kāmarāgasaṅkhāte kilesakāme anāgāmimaggena pajahitvā. Chinnasaṃsayāti samucchinnakaṅkhā, tañca kho sotāpattimaggeneva. Vaṇṇabhaṇanatthaṃ pana catutthamaggassa evaṃ vuttaṃ. Arahanto hi idha ‘‘chinnasaṃsayā’’ti adhippetā. Tenevāha ‘‘khīṇamānapunabbhavā’’ti. Sabbaso khīṇo navavidhopi māno āyatiṃ punabbhavo ca etesanti khīṇamānapunabbhavā. Mānaggahaṇena cettha tadekaṭṭhatāya lakkhaṇavasena vā sabbo catutthamaggavajjho kileso gahitoti. Khīṇamānatāya ca saupādisesā nibbānadhātu vuttā hoti, khīṇapunabbhavatāya anupādisesā. Sesaṃ suviññeyyameva.
सत्तमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Sattamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ७. कामयोगसुत्तं • 7. Kāmayogasuttaṃ
