| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
កម្មកថាវណ្ណនា
Kammakathāvaṇṇanā
សមានកាលាបិ ការណផលកិរិយា បុព្ពាបរកាលា វិយ វត្តុំ យុត្តាយេវ។ សេយ្យថាបិ បដិច្ចសមុប្បាទេ ‘‘ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណ’’ន្តិ ទស្សេតុំ ‘‘អថ វា’’តិអាទិមាហ។ ចោបនកិរិយន្តិ វិញ្ញត្តិទ្វយំ អាហ។ តស្សា ហិ ចិត្តសមុដ្ឋានកាយសទ្ទវាចាហិ កាយវចីវិញ្ញត្តីហិ ឯវ វា បុរិមបុរិមាហិ បវត្តេតព្ពត្តា ‘‘កាយវាចាហិ ចោបនកិរិយំ ករោតី’’តិ វុត្តំ តព្ពិការានំ ភូតានំ តថាបវត្តនតោ។ អថ វា កាយវាចាហីតិ កាយវចីវិញ្ញត្តីហិ ។ ចោបនកិរិយន្តិ រូបកាយស្ស ថម្ភនចលនកិរិយំ ឧបាទិន្នកឃដ្ដនកិរិយញ្ច។ ឯសា ហិ កិរិយា ‘‘រូបកាយំ ថម្ភេតុំ ចាលេតុំ បច្ចយោ ភវិតុំ សមត្ថោ’’តិ, ‘‘ឧបាទិន្នកឃដ្ដនស្ស បច្ចយភូតោ’’តិ ច វុត្តត្តា កាយវចីវិញ្ញត្តីហិ និប្ផជ្ជតីតិ។ ឯវញ្ច កត្វា ‘‘ចោបនកិរិយានិស្សយភូតា កាយវាចា’’តិ, ‘‘កាយាទីហិ ករណភូតេហិ ចោបនាភិជ្ឈាទិកិរិយំ ករោន្តិ វាសិអាទីហិ វិយ ឆេទនាទិ’’ន្តិ ច ឥទម្បិ វចនំ សមត្ថិតំ ភវតិ។ ន កេវលំ ធរមានតាវ សព្ភាវោ, អថ ខោ មគ្គេន អសមុច្ឆិន្នតាបីតិ ទស្សេន្តោ ‘‘អនិរោធិតេវា’’តិ អាហ។ អសមុច្ឆិន្នតា ច កាយាទីនំ តទុបនិស្សយកិលេសាសមុច្ឆេទេនេវាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ‘‘កាយាទីហិ ករណភូតេហិ ចោបនាភិជ្ឈាទិកិរិយំ ករោន្តី’’តិ ឯតេន ចោបនាភិជ្ឈាទិកិរិយានិព្ពត្តិទ្វារេន ចេតនានិព្ពត្តិយេវ វុត្តាតិ ឥមិនា អធិប្បាយេន ‘‘ឯវញ្ច…បេ.… យុជ្ជន្តី’’តិ អាហ។ ឯវញ្ច កត្វា កាយេ សតិ វាចាយ សតីតិអាទិវចនំ អនុលោមិតំ ហោតិ។ យាយ ចេតនាយាតិ ករណនិទ្ទេសោ បន កាយាទីនំ ចោបនាភិជ្ឈាទិកិរិយាយ ច ចេតនាហេតុកត្តទស្សនត្ថំ វុត្តោតិ។
Samānakālāpi kāraṇaphalakiriyā pubbāparakālā viya vattuṃ yuttāyeva. Seyyathāpi paṭiccasamuppāde ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’nti dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādimāha. Copanakiriyanti viññattidvayaṃ āha. Tassā hi cittasamuṭṭhānakāyasaddavācāhi kāyavacīviññattīhi eva vā purimapurimāhi pavattetabbattā ‘‘kāyavācāhi copanakiriyaṃ karotī’’ti vuttaṃ tabbikārānaṃ bhūtānaṃ tathāpavattanato. Atha vā kāyavācāhīti kāyavacīviññattīhi . Copanakiriyanti rūpakāyassa thambhanacalanakiriyaṃ upādinnakaghaṭṭanakiriyañca. Esā hi kiriyā ‘‘rūpakāyaṃ thambhetuṃ cāletuṃ paccayo bhavituṃ samattho’’ti, ‘‘upādinnakaghaṭṭanassa paccayabhūto’’ti ca vuttattā kāyavacīviññattīhi nipphajjatīti. Evañca katvā ‘‘copanakiriyānissayabhūtā kāyavācā’’ti, ‘‘kāyādīhi karaṇabhūtehi copanābhijjhādikiriyaṃ karonti vāsiādīhi viya chedanādi’’nti ca idampi vacanaṃ samatthitaṃ bhavati. Na kevalaṃ dharamānatāva sabbhāvo, atha kho maggena asamucchinnatāpīti dassento ‘‘anirodhitevā’’ti āha. Asamucchinnatā ca kāyādīnaṃ tadupanissayakilesāsamucchedenevāti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Kāyādīhi karaṇabhūtehi copanābhijjhādikiriyaṃ karontī’’ti etena copanābhijjhādikiriyānibbattidvārena cetanānibbattiyeva vuttāti iminā adhippāyena ‘‘evañca…pe… yujjantī’’ti āha. Evañca katvā kāye sati vācāya satītiādivacanaṃ anulomitaṃ hoti. Yāya cetanāyāti karaṇaniddeso pana kāyādīnaṃ copanābhijjhādikiriyāya ca cetanāhetukattadassanatthaṃ vuttoti.
សភាវតោ ឧបការកតោ មគ្គេ សតិ សព្ភាវតោ ច ពោជ្ឈង្គា មគ្គេ អន្តោគធាតិ អាហ ‘‘ន ច ន សក្កា’’តិអាទិ។
Sabhāvato upakārakato magge sati sabbhāvato ca bojjhaṅgā magge antogadhāti āha ‘‘na ca na sakkā’’tiādi.
កម្មបថំ អប្បត្តានម្បិ តំតំទ្វារេ សំសន្ទនន្តិ យថា កម្មបថំ បត្តានំ, ឯវំ កម្មបថំ អប្បត្តានម្បិ សតិបិ ទ្វារន្តរុប្បត្តិយំ យថាសកំ ទ្វារេហេវ នាមគ្គហណន្តិ វទន្តិ, ឯវំ សតិ អដ្ឋកថាយ វិរោធោ។ ទុតិយត្ថស្ស ច អភាវោ សិយា, តស្មា តំតំទ្វារេ សំសន្ទនន្តិ យស្មិំ យស្មិំ ទ្វារេ កម្មបថំ អប្បត្តា អកុសលចេតនាទយោ បវត្តា, តាសំ តេន តេនេវ ទ្វារេន នាមគ្គហណំ។ តំ បន តំតំទ្វារបក្ខិកភាវករណតោ តត្ថ អវរោធនន្តិ វុត្តំ។ យថា ហិ កម្មបថំ បត្តា កាយកម្មាទិសង្ខាតា ចេតនា ទ្វារន្តរេ ឧប្បន្នាបិ កាយកម្មាទិនាមមេវ លភន្តិ, ន ឯវំ កម្មបថំ អប្បត្តា។ តា បន យត្ថ យត្ថ ទ្វារេ ឧប្បជ្ជន្តិ, តេន តេនេវ ទ្វារេន កាយទុច្ចរិតំ វចីទុច្ចរិតន្តិអាទិនាមំ លភន្តិ។ ឯវំ នាមគ្គហណមេវ ហិ តេសំ តំតំទ្វារបក្ខិកករណំ វុត្តំ។ តេនេវ ហិ អដ្ឋកថាយំ ‘‘កិញ្ចាបិ វចីទ្វារេ ចោបនប្បត្តំ កម្មបថំ, អប្បត្តតាយ បន កាយកម្មំ ន ហោតិ, កេវលំ វចីទុច្ចរិតំ នាម ហោតី’’តិ វុត្តំ។
Kammapathaṃ appattānampi taṃtaṃdvāre saṃsandananti yathā kammapathaṃ pattānaṃ, evaṃ kammapathaṃ appattānampi satipi dvārantaruppattiyaṃ yathāsakaṃ dvāreheva nāmaggahaṇanti vadanti, evaṃ sati aṭṭhakathāya virodho. Dutiyatthassa ca abhāvo siyā, tasmā taṃtaṃdvāre saṃsandananti yasmiṃ yasmiṃ dvāre kammapathaṃ appattā akusalacetanādayo pavattā, tāsaṃ tena teneva dvārena nāmaggahaṇaṃ. Taṃ pana taṃtaṃdvārapakkhikabhāvakaraṇato tattha avarodhananti vuttaṃ. Yathā hi kammapathaṃ pattā kāyakammādisaṅkhātā cetanā dvārantare uppannāpi kāyakammādināmameva labhanti, na evaṃ kammapathaṃ appattā. Tā pana yattha yattha dvāre uppajjanti, tena teneva dvārena kāyaduccaritaṃ vacīduccaritantiādināmaṃ labhanti. Evaṃ nāmaggahaṇameva hi tesaṃ taṃtaṃdvārapakkhikakaraṇaṃ vuttaṃ. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kiñcāpi vacīdvāre copanappattaṃ kammapathaṃ, appattatāya pana kāyakammaṃ na hoti, kevalaṃ vacīduccaritaṃ nāma hotī’’ti vuttaṃ.
សតិបិ បាណាតិបាតាទិចេតនាយ វចីទ្វារាទីសុ បវត្តិយំ យថាវុត្តយេភុយ្យតព្ពហុលវុត្តិយា កាយកម្មាទិភាវវវត្ថាបនំ កាយាទិកស្ស តំតំទ្វារភាវវវត្ថាបនញ្ច កម្មទ្វារាភេទនំ។ តញ្ហិ កម្មទ្វារានំ អសំកិណ្ណភាវេន បតិដ្ឋាបនំ។ យំ សន្ធាយ ‘‘អាណត្តិសមុដ្ឋិតេសូ’’តិ អដ្ឋកថាយំ វក្ខតិ។ កេចិ បន ‘‘ឯកេកស្មិំ ទ្វារេ អនេកេសំ កម្មានំ បវត្តិទស្សនម្បិ ទ្វារសំសន្ទន’’ន្តិ វទន្តិ។ យថា បវត្តោ ព្យាបាទោ កម្មបថោ ហោតិ, តំ ទស្សេតុំ ‘‘ឥមេ សត្តា ហញ្ញន្តូ’’តិ បវត្តិ ព្យាបាទស្ស ទស្សិតា។ កាយទ្វារិកចេតនាយ សហការីការណភាវតោ កាយកម្មវោហារលាភា, អភិជ្ឈាទីនំ បរសន្តកស្ស អត្តនោ បរិណាមនវសេន ‘‘ឥមេ សត្តា ហញ្ញន្តូ’’តិអាទិនា ច អប្បវត្តត្តា មនោកម្មវោហារវិរហា, អចេតនាសភាវតោ វា បាណាតិបាតាទិវសេន អព្ពោហារិកា, បាណាតិបាតាទិភាវេន ន វត្តព្ពាតិ អត្ថោ។ ឯត្ថាតិ អព្ពោហារិកភាវេ។
Satipi pāṇātipātādicetanāya vacīdvārādīsu pavattiyaṃ yathāvuttayebhuyyatabbahulavuttiyā kāyakammādibhāvavavatthāpanaṃ kāyādikassa taṃtaṃdvārabhāvavavatthāpanañca kammadvārābhedanaṃ. Tañhi kammadvārānaṃ asaṃkiṇṇabhāvena patiṭṭhāpanaṃ. Yaṃ sandhāya ‘‘āṇattisamuṭṭhitesū’’ti aṭṭhakathāyaṃ vakkhati. Keci pana ‘‘ekekasmiṃ dvāre anekesaṃ kammānaṃ pavattidassanampi dvārasaṃsandana’’nti vadanti. Yathā pavatto byāpādo kammapatho hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘ime sattā haññantū’’ti pavatti byāpādassa dassitā. Kāyadvārikacetanāya sahakārīkāraṇabhāvato kāyakammavohāralābhā, abhijjhādīnaṃ parasantakassa attano pariṇāmanavasena ‘‘ime sattā haññantū’’tiādinā ca appavattattā manokammavohāravirahā, acetanāsabhāvato vā pāṇātipātādivasena abbohārikā, pāṇātipātādibhāvena na vattabbāti attho. Etthāti abbohārikabhāve.
ទសវិធា ឥទ្ធិ…បេ.… តព្ពា វិត្ថារេនាតិ អធិប្បាយោ។
Dasavidhā iddhi…pe… tabbā vitthārenāti adhippāyo.
តេនាធិប្បេតន្តិ ‘‘អកុសលំ វចីកម្មំ មនោទ្វារេ សមុដ្ឋាតី’’តិ វទន្តេន អធិប្បេតំ។ ‘‘ន ឧបោសថក្ខន្ធកេ វុត្ត’’ន្តិ កស្មា វុត្តំ, ននុ តេន ឧបោសថក្ខន្ធកតោ សុត្តំ អាហដន្តិ? កិញ្ចាបិ អាហដំ, តត្ថ អវុត្តោយេវ បន សោ តេន វុត្តោតិ គហិតោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘តត្ថ អវុត្តមេវា’’តិអាទិមាហ។
Tenādhippetanti ‘‘akusalaṃ vacīkammaṃ manodvāre samuṭṭhātī’’ti vadantena adhippetaṃ. ‘‘Na uposathakkhandhake vutta’’nti kasmā vuttaṃ, nanu tena uposathakkhandhakato suttaṃ āhaṭanti? Kiñcāpi āhaṭaṃ, tattha avuttoyeva pana so tena vuttoti gahitoti dassento ‘‘tattha avuttamevā’’tiādimāha.
‘‘សុគតិទុគ្គតីសុ ឧបបជ្ជនំ សុកតទុក្កដកម្មតោ ន ហោតិ, ខន្ធសិវាទីហិ បន ហោតីតិ គហេត្វា ‘នត្ថិ ទិន្ន’ន្តិអាទិនា បរាមសន្តស្ស វសេន ‘មិច្ឆាទិដ្ឋិ…បេ.… បរិភណ្ឌាទីនិ ករោតី’តិ វុត្ត’’ន្តិ វទន្តិ។ អភិជ្ឈាទិបធានត្តាតិ ឯតេន វិជ្ជមានេសុបិ ព្យាបាទាទីសុ យទា កាយវចីទ្វារេសុ ចេតនា ពលវតី ហោតិ, ន តថា ឥតរេ, តទា បធានភាវតោ ចេតនា កាយកម្មំ វចីកម្មន្តិ ច វោហារំ លភតិ។ សោ ខោ បនស្សា បធានភាវោ បាណាតិបាតាទិសិទ្ធិយា វិញ្ញាយតិ។ យទា បន តេសុយេវ ទ្វារេសុ អភិជ្ឈាទយោ ពលវន្តោ ហោន្តិ, ន តថា ចេតនា, តទា តត្ថ វិជ្ជមានាបិ ចេតនា អបធានភាវតោ កាយកម្មំ វចីកម្មន្តិ ច វោហារំ ន លភតិ។ អភិជ្ឈាទយោ បន បធានភាវតោ សតិបិ កាយង្គវាចង្គចោបនេ សកេន វវត្ថានេន មនោកម្មន្ត្វេវ វុច្ចន្តីតិ ទស្សេតិ។ យេ បន ‘‘តីសុបិ ទ្វារេសុ កម្មបថភាវេន អប្បត្តិយា ទ្វារត្តយេបិ កម្មបថប្បត្តមនោកម្មេន សហ បវត្តិយា ច ចេតនា ឯត្ថ កម្មន្តិ ន វុច្ចតី’’តិ វទន្តិ, តេហិ អភិជ្ឈាទីនំ បធានសភាវំយេវ សន្ធាយ វុត្តំ សិយា។ អថ វា ចេតនាយ និប្បរិយាយកម្មភាវតោ បរិយាយកម្មេ អនវរោធេតព្ពត្តា ‘‘អព្ពោហារិកា’’តិ វុត្តំ។ អត្តនោ សភាវេនេវ បន សា ឯត្ថាបិ កម្មន្តិ វុច្ចតិ។ យថាហ ‘‘ចេតនាហំ, ភិក្ខវេ, កម្មំ វទាមី’’តិអាទិ (កថា. ៥៣៩)។ អដ្ឋកថាយញ្ច ‘‘តស្មិំ ទ្វារេ សិទ្ធា ចេតនា’’តិអាទិនា ចេតនាយេវ បធានំ កត្វា វុត្តំ។ តេនេវាហ ‘‘សភាវេនេវ សា មនោកម្ម’’ន្តិអាទិ។ អថ វា កម្មបថប្បត្តអភិជ្ឈាទីហិ កាយវចីទ្វារេ សហជាតា ចេតនា កាយវចីកម្មវសេន អព្ពោហារិកា ចេតនាសង្ខាតមនោកម្មត្តាតិ។ យទិ អភិជ្ឈាទយោ បធានា, ន ចេតនា, ឯវំ សតិ អភិជ្ឈាទយោ ចេត្ថ កម្មំ, ន ចេតនា, អភិជ្ឈាទិបក្ខិកា វា សា សិយាតិ អនុយោគំ មនសិ កត្វា អាហ ‘‘តិវិធា, ភិក្ខវេ’’តិអាទិ។ ‘‘ចេតនាបិ…បេ.… មនោទ្វារេ ឯវ សមុដ្ឋហន្តី’’តិ ឥទំ មនោទ្វារេ ចេតនាយ អភិជ្ឈាទីហិ មនោកម្មភាវេ និព្ពិសេសភាវទស្សនន្តិ កត្វា ‘‘ចេតនា…បេ.… អធិប្បាយោ’’តិ អាហ។ ចេតនា ចេតនាកម្មំ, អភិជ្ឈាទយោ ចេតនាសម្បយុត្តកម្មន្តិ ឯត្តកមេវ ហិ ឯត្ថ វិសេសោតិ។ ឯត្ថ ច ចេតនាយ កាយវចីកម្មភាវោ សិយាតិ អាសង្កាយ អភាវតោ មនោទ្វារេ អកុសលកាយវចីកម្មានំ អនុប្បត្តិតោ ច អព្ពោហារិកាតិ ន វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។
‘‘Sugatiduggatīsu upapajjanaṃ sukatadukkaṭakammato na hoti, khandhasivādīhi pana hotīti gahetvā ‘natthi dinna’ntiādinā parāmasantassa vasena ‘micchādiṭṭhi…pe… paribhaṇḍādīni karotī’ti vutta’’nti vadanti. Abhijjhādipadhānattāti etena vijjamānesupi byāpādādīsu yadā kāyavacīdvāresu cetanā balavatī hoti, na tathā itare, tadā padhānabhāvato cetanā kāyakammaṃ vacīkammanti ca vohāraṃ labhati. So kho panassā padhānabhāvo pāṇātipātādisiddhiyā viññāyati. Yadā pana tesuyeva dvāresu abhijjhādayo balavanto honti, na tathā cetanā, tadā tattha vijjamānāpi cetanā apadhānabhāvato kāyakammaṃ vacīkammanti ca vohāraṃ na labhati. Abhijjhādayo pana padhānabhāvato satipi kāyaṅgavācaṅgacopane sakena vavatthānena manokammantveva vuccantīti dasseti. Ye pana ‘‘tīsupi dvāresu kammapathabhāvena appattiyā dvārattayepi kammapathappattamanokammena saha pavattiyā ca cetanā ettha kammanti na vuccatī’’ti vadanti, tehi abhijjhādīnaṃ padhānasabhāvaṃyeva sandhāya vuttaṃ siyā. Atha vā cetanāya nippariyāyakammabhāvato pariyāyakamme anavarodhetabbattā ‘‘abbohārikā’’ti vuttaṃ. Attano sabhāveneva pana sā etthāpi kammanti vuccati. Yathāha ‘‘cetanāhaṃ, bhikkhave, kammaṃ vadāmī’’tiādi (kathā. 539). Aṭṭhakathāyañca ‘‘tasmiṃ dvāre siddhā cetanā’’tiādinā cetanāyeva padhānaṃ katvā vuttaṃ. Tenevāha ‘‘sabhāveneva sā manokamma’’ntiādi. Atha vā kammapathappattaabhijjhādīhi kāyavacīdvāre sahajātā cetanā kāyavacīkammavasena abbohārikā cetanāsaṅkhātamanokammattāti. Yadi abhijjhādayo padhānā, na cetanā, evaṃ sati abhijjhādayo cettha kammaṃ, na cetanā, abhijjhādipakkhikā vā sā siyāti anuyogaṃ manasi katvā āha ‘‘tividhā, bhikkhave’’tiādi. ‘‘Cetanāpi…pe… manodvāre eva samuṭṭhahantī’’ti idaṃ manodvāre cetanāya abhijjhādīhi manokammabhāve nibbisesabhāvadassananti katvā ‘‘cetanā…pe… adhippāyo’’ti āha. Cetanā cetanākammaṃ, abhijjhādayo cetanāsampayuttakammanti ettakameva hi ettha visesoti. Ettha ca cetanāya kāyavacīkammabhāvo siyāti āsaṅkāya abhāvato manodvāre akusalakāyavacīkammānaṃ anuppattito ca abbohārikāti na vuttanti daṭṭhabbaṃ.
វិរតិវិសិដ្ឋាតិ វិរតិតោ ចេតនាយ បធានភាវមាហ។ តត្ថ ‘‘តិវិធា, ភិក្ខវេ, កាយសញ្ចេតនា’’តិអាទិនា (កថា. ៥៣៩) អាគមម្ហិ ‘‘បាណាតិបាតាទិបដិបក្ខភូតា’’តិ យុត្តិំ ទស្សេតិ។ យស្មា ច បដ្ឋានេ ចេតនាវ ‘‘កម្មបច្ចយោ’’តិ វុត្តា, ន វិរតិ, អភិជ្ឈាទយោ វា, តស្មា និប្បរិយាយេន កម្មំ ‘‘ចេតនា’’តិ អនភិជ្ឈាទយោ ‘‘ចេតនាបក្ខិកា វា’’តិ វុត្តាតិ វេទិតព្ពំ។ អសង្ករតោ កម្មទ្វារានិ វវត្ថបេន្តោ ‘‘រក្ខតី’’តិ, វិបរិយាយេន ‘‘ភិន្ទតី’’តិ វុត្តោតិ រក្ខណភិន្ទនានិ អនាសេត្វា នាសេត្វា ច កថនន្តិ វុត្តានីតិ។
Virativisiṭṭhāti viratito cetanāya padhānabhāvamāha. Tattha ‘‘tividhā, bhikkhave, kāyasañcetanā’’tiādinā (kathā. 539) āgamamhi ‘‘pāṇātipātādipaṭipakkhabhūtā’’ti yuttiṃ dasseti. Yasmā ca paṭṭhāne cetanāva ‘‘kammapaccayo’’ti vuttā, na virati, abhijjhādayo vā, tasmā nippariyāyena kammaṃ ‘‘cetanā’’ti anabhijjhādayo ‘‘cetanāpakkhikā vā’’ti vuttāti veditabbaṃ. Asaṅkarato kammadvārāni vavatthapento ‘‘rakkhatī’’ti, vipariyāyena ‘‘bhindatī’’ti vuttoti rakkhaṇabhindanāni anāsetvā nāsetvā ca kathananti vuttānīti.
កម្មកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Kammakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
តតិយោ វិកប្បោ បឋមចតុត្ថវិញ្ញាណទ្វារេសុយេវ លព្ភតិ, ន ឥតរត្ថ ‘‘សោតំ ឃាន’’ន្តិអាទិនា អវុត្តត្តា, ឥតរថាបិ វា អវិភត្តិកេ និទ្ទេសេ លព្ភតិ។ យតោ សំវរវសេន បាតិមោក្ខសីលំ បវត្តតិ, តំ ទុស្សីល្យន្តិ អាហ ‘‘ទុស្សីល្យំ បាណាតិបាតាទិចេតនា’’តិ។ ឥតរា សំវរវិនិមុត្តា អភិជ្ឈាទោមនស្សយុត្តា តប្បធានា វា អកុសលធម្មា សតិបដិបក្ខា អកុសលា ធម្មា ។ អារម្មណេ ចិត្តវោស្សគ្គវសេន បវត្តោ អកុសលចិត្តុប្បាទោ បមាទោ។ វីរិយបនោទនភាវតោ ថិនមិទ្ធំ ‘‘កោសជ្ជ’’ន្តិ វុត្តំ, ថិនមិទ្ធប្បធានោ វា ចិត្តុប្បាទោ។
Tatiyo vikappo paṭhamacatutthaviññāṇadvāresuyeva labbhati, na itarattha ‘‘sotaṃ ghāna’’ntiādinā avuttattā, itarathāpi vā avibhattike niddese labbhati. Yato saṃvaravasena pātimokkhasīlaṃ pavattati, taṃ dussīlyanti āha ‘‘dussīlyaṃ pāṇātipātādicetanā’’ti. Itarā saṃvaravinimuttā abhijjhādomanassayuttā tappadhānā vā akusaladhammā satipaṭipakkhā akusalā dhammā. Ārammaṇe cittavossaggavasena pavatto akusalacittuppādo pamādo. Vīriyapanodanabhāvato thinamiddhaṃ ‘‘kosajja’’nti vuttaṃ, thinamiddhappadhāno vā cittuppādo.
អសុទ្ធតាតិ អកេវលតា អញ្ញេន សម្មិស្សតា។ ទ្វារញ្ហិ ទ្វារន្តរិកកម្មស្ស ទ្វារំ ហោន្តំ តេន មិស្សិតំ វិយ ហោតិ។ តេនេវាហ ‘‘មុសាវាទាទិនោបិ កាយទ្វារេ បវត្តិសព្ភាវា’’តិ។ កេចិ បន ‘‘អវិញ្ញេយ្យមានន្តរានំ ទ្វារន្តរចិត្តានំ អន្តរន្តរា អប្បវត្តិតោ សុទ្ធន្តិ វុត្ត’’ន្តិ វទន្តិ, តំ អនេកស្សបិ ជវនវារស្ស កាយកម្មាទិភាវេន បពន្ធនវសេន បវត្តិ អត្ថីតិ កត្វា វុត្តំ។ អវិរុទ្ធំ ហោតីតិ អកុសលកាយកម្មាទិភាវេន អវធារេត្វា អសំវរំ វត្វា បុន តស្សេវ វាចាអសំវរទ្វារាទីសុ ឧប្បត្តិវចនំ កាយទ្វារូបលក្ខិតោ អសំវរោ ទ្វារន្តរេ បវត្តោបិ កាយទ្វារិកោ ឯវាតិ ឯវំ សំវណ្ណនាយ សតិ ន វិរុជ្ឈតីតិ អត្ថោ។ ឥទានិ តំ អវិរុជ្ឈនាការំ ‘‘អសំវរោ ហី’’តិអាទិនា វិភាវេតិ។ សទ្វារេតិ អត្តនោ ទ្វារេ។ អសំវរោ ទ្វារន្តរេ ឧប្បជ្ជមានោបិ សទ្វារវសេន ឧប្បន្នោតិ វុច្ចតីតិ ឯតេន វាចាអសំវរទ្វារេ ឧប្បន្នោបិ កាយិកោ អសំវរោ ចោបនកាយអសំវរទ្វារវសេន ឧប្បន្នោត្វេវ វុត្តោតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ឯស នយោ ឥតរត្ថាបិ។ កម្មំ អញ្ញទ្វារេតិ កម្មស្ស ទ្វារន្តរចរណំ បាកដន្តិ កត្វា វុត្តំ។
Asuddhatāti akevalatā aññena sammissatā. Dvārañhi dvārantarikakammassa dvāraṃ hontaṃ tena missitaṃ viya hoti. Tenevāha ‘‘musāvādādinopi kāyadvāre pavattisabbhāvā’’ti. Keci pana ‘‘aviññeyyamānantarānaṃ dvārantaracittānaṃ antarantarā appavattito suddhanti vutta’’nti vadanti, taṃ anekassapi javanavārassa kāyakammādibhāvena pabandhanavasena pavatti atthīti katvā vuttaṃ. Aviruddhaṃ hotīti akusalakāyakammādibhāvena avadhāretvā asaṃvaraṃ vatvā puna tasseva vācāasaṃvaradvārādīsu uppattivacanaṃ kāyadvārūpalakkhito asaṃvaro dvārantare pavattopi kāyadvāriko evāti evaṃ saṃvaṇṇanāya sati na virujjhatīti attho. Idāni taṃ avirujjhanākāraṃ ‘‘asaṃvaro hī’’tiādinā vibhāveti. Sadvāreti attano dvāre. Asaṃvaro dvārantare uppajjamānopi sadvāravasena uppannoti vuccatīti etena vācāasaṃvaradvāre uppannopi kāyiko asaṃvaro copanakāyaasaṃvaradvāravasena uppannotveva vuttoti daṭṭhabbaṃ. Esa nayo itaratthāpi. Kammaṃ aññadvāreti kammassa dvārantaracaraṇaṃ pākaṭanti katvā vuttaṃ.
ឯវំ សតីតិ ចោបនសង្ខាតេ កាយអសំវរទ្វារេ អសំវរោតិ ឯត្តកេ ឯវ គហិតេ។ កម្មបថភាវប្បត្តស្សេវ កម្មភាវោ អដ្ឋកថាយំ វុត្តោតិ អាហ ‘‘កម្មបថភាវប្បត្តតាយ វចីមនោកម្ម’’ន្តិ។ សេសន្តិ ទ្វារន្តរានុបលក្ខិតំ។ តថា ន វុច្ចតីតិ កាយកម្មន្តិ ន វុច្ចតីតិ អត្ថោ។ តត្ថេវ វក្ខាមាតិ កម្មបថសំសន្ទនេ វក្ខាម។ ‘‘សោ ហិ កាយទ្វារេ ចោបនប្បត្តោ អកុសលំ កាយកម្មំ ហោតី’’តិអាទិនា (ធ. ស. អដ្ឋ. កម្មបថសំសន្ទនកថា) ‘‘ចោបនកាយអសំវរទ្វារវសេន ឧប្បន្នោ អកុសលំ កាយកម្មមេវ ហោតី’’តិអាទិនា ច វចីកម្មាទីនញ្ច កម្មបថប្បត្តានំ អសំវរភូតានំ កាយកម្មាទិភាវេ អាបន្នេ ‘‘ចតុព្ពិធំ វចីទុច្ចរិតំ អកុសលំ វចីកម្មមេវ ហោតី’’តិអាទិនា អបវាទេន និវត្តិ ទដ្ឋព្ពាតិ ឯវំ វក្ខមានតំ សន្ធាយាហ។ អន្តោគធតា ទដ្ឋព្ពា បច្ចយសន្និស្សិតអាជីវបារិសុទ្ធិសីលានំ ញាណវីរិយេហិ សាធេតព្ពត្តាតិ អធិប្បាយោ។
Evaṃsatīti copanasaṅkhāte kāyaasaṃvaradvāre asaṃvaroti ettake eva gahite. Kammapathabhāvappattasseva kammabhāvo aṭṭhakathāyaṃ vuttoti āha ‘‘kammapathabhāvappattatāya vacīmanokamma’’nti. Sesanti dvārantarānupalakkhitaṃ. Tathā na vuccatīti kāyakammanti na vuccatīti attho. Tattheva vakkhāmāti kammapathasaṃsandane vakkhāma. ‘‘So hi kāyadvāre copanappatto akusalaṃ kāyakammaṃ hotī’’tiādinā (dha. sa. aṭṭha. kammapathasaṃsandanakathā) ‘‘copanakāyaasaṃvaradvāravasena uppanno akusalaṃ kāyakammameva hotī’’tiādinā ca vacīkammādīnañca kammapathappattānaṃ asaṃvarabhūtānaṃ kāyakammādibhāve āpanne ‘‘catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ akusalaṃ vacīkammameva hotī’’tiādinā apavādena nivatti daṭṭhabbāti evaṃ vakkhamānataṃ sandhāyāha. Antogadhatā daṭṭhabbā paccayasannissitaājīvapārisuddhisīlānaṃ ñāṇavīriyehi sādhetabbattāti adhippāyo.
Related texts:
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / កម្មកថាវណ្ណនា • Kammakathāvaṇṇanā
