Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ಕಮ್ಮಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Kammakathāvaṇṇanā
ಸಮಾನಕಾಲಾಪಿ ಕಾರಣಫಲಕಿರಿಯಾ ಪುಬ್ಬಾಪರಕಾಲಾ ವಿಯ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಾಯೇವ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಚೋಪನಕಿರಿಯನ್ತಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿದ್ವಯಂ ಆಹ। ತಸ್ಸಾ ಹಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಕಾಯಸದ್ದವಾಚಾಹಿ ಕಾಯವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತೀಹಿ ಏವ ವಾ ಪುರಿಮಪುರಿಮಾಹಿ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಕಾಯವಾಚಾಹಿ ಚೋಪನಕಿರಿಯಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ತಬ್ಬಿಕಾರಾನಂ ಭೂತಾನಂ ತಥಾಪವತ್ತನತೋ। ಅಥ ವಾ ಕಾಯವಾಚಾಹೀತಿ ಕಾಯವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತೀಹಿ । ಚೋಪನಕಿರಿಯನ್ತಿ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಥಮ್ಭನಚಲನಕಿರಿಯಂ ಉಪಾದಿನ್ನಕಘಟ್ಟನಕಿರಿಯಞ್ಚ। ಏಸಾ ಹಿ ಕಿರಿಯಾ ‘‘ರೂಪಕಾಯಂ ಥಮ್ಭೇತುಂ ಚಾಲೇತುಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ’’ತಿ, ‘‘ಉಪಾದಿನ್ನಕಘಟ್ಟನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತೋ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ಕಾಯವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತೀಹಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತೀತಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಚೋಪನಕಿರಿಯಾನಿಸ್ಸಯಭೂತಾ ಕಾಯವಾಚಾ’’ತಿ, ‘‘ಕಾಯಾದೀಹಿ ಕರಣಭೂತೇಹಿ ಚೋಪನಾಭಿಜ್ಝಾದಿಕಿರಿಯಂ ಕರೋನ್ತಿ ವಾಸಿಆದೀಹಿ ವಿಯ ಛೇದನಾದಿ’’ನ್ತಿ ಚ ಇದಮ್ಪಿ ವಚನಂ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಭವತಿ। ನ ಕೇವಲಂ ಧರಮಾನತಾವ ಸಬ್ಭಾವೋ, ಅಥ ಖೋ ಮಗ್ಗೇನ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತಾಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅನಿರೋಧಿತೇವಾ’’ತಿ ಆಹ। ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತಾ ಚ ಕಾಯಾದೀನಂ ತದುಪನಿಸ್ಸಯಕಿಲೇಸಾಸಮುಚ್ಛೇದೇನೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ‘‘ಕಾಯಾದೀಹಿ ಕರಣಭೂತೇಹಿ ಚೋಪನಾಭಿಜ್ಝಾದಿಕಿರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಚೋಪನಾಭಿಜ್ಝಾದಿಕಿರಿಯಾನಿಬ್ಬತ್ತಿದ್ವಾರೇನ ಚೇತನಾನಿಬ್ಬತ್ತಿಯೇವ ವುತ್ತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಏವಞ್ಚ…ಪೇ॰… ಯುಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಕಾಯೇ ಸತಿ ವಾಚಾಯ ಸತೀತಿಆದಿವಚನಂ ಅನುಲೋಮಿತಂ ಹೋತಿ। ಯಾಯ ಚೇತನಾಯಾತಿ ಕರಣನಿದ್ದೇಸೋ ಪನ ಕಾಯಾದೀನಂ ಚೋಪನಾಭಿಜ್ಝಾದಿಕಿರಿಯಾಯ ಚ ಚೇತನಾಹೇತುಕತ್ತದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತೋತಿ।
Samānakālāpi kāraṇaphalakiriyā pubbāparakālā viya vattuṃ yuttāyeva. Seyyathāpi paṭiccasamuppāde ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’nti dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādimāha. Copanakiriyanti viññattidvayaṃ āha. Tassā hi cittasamuṭṭhānakāyasaddavācāhi kāyavacīviññattīhi eva vā purimapurimāhi pavattetabbattā ‘‘kāyavācāhi copanakiriyaṃ karotī’’ti vuttaṃ tabbikārānaṃ bhūtānaṃ tathāpavattanato. Atha vā kāyavācāhīti kāyavacīviññattīhi . Copanakiriyanti rūpakāyassa thambhanacalanakiriyaṃ upādinnakaghaṭṭanakiriyañca. Esā hi kiriyā ‘‘rūpakāyaṃ thambhetuṃ cāletuṃ paccayo bhavituṃ samattho’’ti, ‘‘upādinnakaghaṭṭanassa paccayabhūto’’ti ca vuttattā kāyavacīviññattīhi nipphajjatīti. Evañca katvā ‘‘copanakiriyānissayabhūtā kāyavācā’’ti, ‘‘kāyādīhi karaṇabhūtehi copanābhijjhādikiriyaṃ karonti vāsiādīhi viya chedanādi’’nti ca idampi vacanaṃ samatthitaṃ bhavati. Na kevalaṃ dharamānatāva sabbhāvo, atha kho maggena asamucchinnatāpīti dassento ‘‘anirodhitevā’’ti āha. Asamucchinnatā ca kāyādīnaṃ tadupanissayakilesāsamucchedenevāti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Kāyādīhi karaṇabhūtehi copanābhijjhādikiriyaṃ karontī’’ti etena copanābhijjhādikiriyānibbattidvārena cetanānibbattiyeva vuttāti iminā adhippāyena ‘‘evañca…pe… yujjantī’’ti āha. Evañca katvā kāye sati vācāya satītiādivacanaṃ anulomitaṃ hoti. Yāya cetanāyāti karaṇaniddeso pana kāyādīnaṃ copanābhijjhādikiriyāya ca cetanāhetukattadassanatthaṃ vuttoti.
ಸಭಾವತೋ ಉಪಕಾರಕತೋ ಮಗ್ಗೇ ಸತಿ ಸಬ್ಭಾವತೋ ಚ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಮಗ್ಗೇ ಅನ್ತೋಗಧಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿಆದಿ।
Sabhāvato upakārakato magge sati sabbhāvato ca bojjhaṅgā magge antogadhāti āha ‘‘na ca na sakkā’’tiādi.
ಕಮ್ಮಪಥಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾನಮ್ಪಿ ತಂತಂದ್ವಾರೇ ಸಂಸನ್ದನನ್ತಿ ಯಥಾ ಕಮ್ಮಪಥಂ ಪತ್ತಾನಂ, ಏವಂ ಕಮ್ಮಪಥಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಸತಿಪಿ ದ್ವಾರನ್ತರುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಯಥಾಸಕಂ ದ್ವಾರೇಹೇವ ನಾಮಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ಏವಂ ಸತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ವಿರೋಧೋ। ದುತಿಯತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವೋ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ತಂತಂದ್ವಾರೇ ಸಂಸನ್ದನನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ದ್ವಾರೇ ಕಮ್ಮಪಥಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾ ಅಕುಸಲಚೇತನಾದಯೋ ಪವತ್ತಾ, ತಾಸಂ ತೇನ ತೇನೇವ ದ್ವಾರೇನ ನಾಮಗ್ಗಹಣಂ। ತಂ ಪನ ತಂತಂದ್ವಾರಪಕ್ಖಿಕಭಾವಕರಣತೋ ತತ್ಥ ಅವರೋಧನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಕಮ್ಮಪಥಂ ಪತ್ತಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಸಙ್ಖಾತಾ ಚೇತನಾ ದ್ವಾರನ್ತರೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾಪಿ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿನಾಮಮೇವ ಲಭನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ಕಮ್ಮಪಥಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾ। ತಾ ಪನ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ದ್ವಾರೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತೇನ ತೇನೇವ ದ್ವಾರೇನ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತನ್ತಿಆದಿನಾಮಂ ಲಭನ್ತಿ। ಏವಂ ನಾಮಗ್ಗಹಣಮೇವ ಹಿ ತೇಸಂ ತಂತಂದ್ವಾರಪಕ್ಖಿಕಕರಣಂ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವಚೀದ್ವಾರೇ ಚೋಪನಪ್ಪತ್ತಂ ಕಮ್ಮಪಥಂ, ಅಪ್ಪತ್ತತಾಯ ಪನ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ನ ಹೋತಿ, ಕೇವಲಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Kammapathaṃ appattānampi taṃtaṃdvāre saṃsandananti yathā kammapathaṃ pattānaṃ, evaṃ kammapathaṃ appattānampi satipi dvārantaruppattiyaṃ yathāsakaṃ dvāreheva nāmaggahaṇanti vadanti, evaṃ sati aṭṭhakathāya virodho. Dutiyatthassa ca abhāvo siyā, tasmā taṃtaṃdvāre saṃsandananti yasmiṃ yasmiṃ dvāre kammapathaṃ appattā akusalacetanādayo pavattā, tāsaṃ tena teneva dvārena nāmaggahaṇaṃ. Taṃ pana taṃtaṃdvārapakkhikabhāvakaraṇato tattha avarodhananti vuttaṃ. Yathā hi kammapathaṃ pattā kāyakammādisaṅkhātā cetanā dvārantare uppannāpi kāyakammādināmameva labhanti, na evaṃ kammapathaṃ appattā. Tā pana yattha yattha dvāre uppajjanti, tena teneva dvārena kāyaduccaritaṃ vacīduccaritantiādināmaṃ labhanti. Evaṃ nāmaggahaṇameva hi tesaṃ taṃtaṃdvārapakkhikakaraṇaṃ vuttaṃ. Teneva hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kiñcāpi vacīdvāre copanappattaṃ kammapathaṃ, appattatāya pana kāyakammaṃ na hoti, kevalaṃ vacīduccaritaṃ nāma hotī’’ti vuttaṃ.
ಸತಿಪಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಚೇತನಾಯ ವಚೀದ್ವಾರಾದೀಸು ಪವತ್ತಿಯಂ ಯಥಾವುತ್ತಯೇಭುಯ್ಯತಬ್ಬಹುಲವುತ್ತಿಯಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಭಾವವವತ್ಥಾಪನಂ ಕಾಯಾದಿಕಸ್ಸ ತಂತಂದ್ವಾರಭಾವವವತ್ಥಾಪನಞ್ಚ ಕಮ್ಮದ್ವಾರಾಭೇದನಂ। ತಞ್ಹಿ ಕಮ್ಮದ್ವಾರಾನಂ ಅಸಂಕಿಣ್ಣಭಾವೇನ ಪತಿಟ್ಠಾಪನಂ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಆಣತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಿತೇಸೂ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವಕ್ಖತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ದ್ವಾರೇ ಅನೇಕೇಸಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ದ್ವಾರಸಂಸನ್ದನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಯಥಾ ಪವತ್ತೋ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಕಮ್ಮಪಥೋ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಹಞ್ಞನ್ತೂ’’ತಿ ಪವತ್ತಿ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ ದಸ್ಸಿತಾ। ಕಾಯದ್ವಾರಿಕಚೇತನಾಯ ಸಹಕಾರೀಕಾರಣಭಾವತೋ ಕಾಯಕಮ್ಮವೋಹಾರಲಾಭಾ, ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನಂ ಪರಸನ್ತಕಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಣಾಮನವಸೇನ ‘‘ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಹಞ್ಞನ್ತೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ಅಪ್ಪವತ್ತತ್ತಾ ಮನೋಕಮ್ಮವೋಹಾರವಿರಹಾ, ಅಚೇತನಾಸಭಾವತೋ ವಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿವಸೇನ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾ, ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಭಾವೇನ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥಾತಿ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಭಾವೇ।
Satipi pāṇātipātādicetanāya vacīdvārādīsu pavattiyaṃ yathāvuttayebhuyyatabbahulavuttiyā kāyakammādibhāvavavatthāpanaṃ kāyādikassa taṃtaṃdvārabhāvavavatthāpanañca kammadvārābhedanaṃ. Tañhi kammadvārānaṃ asaṃkiṇṇabhāvena patiṭṭhāpanaṃ. Yaṃ sandhāya ‘‘āṇattisamuṭṭhitesū’’ti aṭṭhakathāyaṃ vakkhati. Keci pana ‘‘ekekasmiṃ dvāre anekesaṃ kammānaṃ pavattidassanampi dvārasaṃsandana’’nti vadanti. Yathā pavatto byāpādo kammapatho hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘ime sattā haññantū’’ti pavatti byāpādassa dassitā. Kāyadvārikacetanāya sahakārīkāraṇabhāvato kāyakammavohāralābhā, abhijjhādīnaṃ parasantakassa attano pariṇāmanavasena ‘‘ime sattā haññantū’’tiādinā ca appavattattā manokammavohāravirahā, acetanāsabhāvato vā pāṇātipātādivasena abbohārikā, pāṇātipātādibhāvena na vattabbāti attho. Etthāti abbohārikabhāve.
ದಸವಿಧಾ ಇದ್ಧಿ…ಪೇ॰… ತಬ್ಬಾ ವಿತ್ಥಾರೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Dasavidhā iddhi…pe… tabbā vitthārenāti adhippāyo.
ತೇನಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ‘‘ಅಕುಸಲಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಸಮುಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೇನ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ‘‘ನ ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕೇ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ತೇನ ಉಪೋಸಥಕ್ಖನ್ಧಕತೋ ಸುತ್ತಂ ಆಹಟನ್ತಿ? ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಆಹಟಂ, ತತ್ಥ ಅವುತ್ತೋಯೇವ ಪನ ಸೋ ತೇನ ವುತ್ತೋತಿ ಗಹಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥ ಅವುತ್ತಮೇವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Tenādhippetanti ‘‘akusalaṃ vacīkammaṃ manodvāre samuṭṭhātī’’ti vadantena adhippetaṃ. ‘‘Na uposathakkhandhake vutta’’nti kasmā vuttaṃ, nanu tena uposathakkhandhakato suttaṃ āhaṭanti? Kiñcāpi āhaṭaṃ, tattha avuttoyeva pana so tena vuttoti gahitoti dassento ‘‘tattha avuttamevā’’tiādimāha.
‘‘ಸುಗತಿದುಗ್ಗತೀಸು ಉಪಪಜ್ಜನಂ ಸುಕತದುಕ್ಕಟಕಮ್ಮತೋ ನ ಹೋತಿ, ಖನ್ಧಸಿವಾದೀಹಿ ಪನ ಹೋತೀತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪರಾಮಸನ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ…ಪೇ॰… ಪರಿಭಣ್ಡಾದೀನಿ ಕರೋತೀ’ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಭಿಜ್ಝಾದಿಪಧಾನತ್ತಾತಿ ಏತೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಬ್ಯಾಪಾದಾದೀಸು ಯದಾ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇಸು ಚೇತನಾ ಬಲವತೀ ಹೋತಿ, ನ ತಥಾ ಇತರೇ, ತದಾ ಪಧಾನಭಾವತೋ ಚೇತನಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ವಚೀಕಮ್ಮನ್ತಿ ಚ ವೋಹಾರಂ ಲಭತಿ। ಸೋ ಖೋ ಪನಸ್ಸಾ ಪಧಾನಭಾವೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಸಿದ್ಧಿಯಾ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಯದಾ ಪನ ತೇಸುಯೇವ ದ್ವಾರೇಸು ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಬಲವನ್ತೋ ಹೋನ್ತಿ, ನ ತಥಾ ಚೇತನಾ, ತದಾ ತತ್ಥ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ಚೇತನಾ ಅಪಧಾನಭಾವತೋ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ವಚೀಕಮ್ಮನ್ತಿ ಚ ವೋಹಾರಂ ನ ಲಭತಿ। ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಪನ ಪಧಾನಭಾವತೋ ಸತಿಪಿ ಕಾಯಙ್ಗವಾಚಙ್ಗಚೋಪನೇ ಸಕೇನ ವವತ್ಥಾನೇನ ಮನೋಕಮ್ಮನ್ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯೇ ಪನ ‘‘ತೀಸುಪಿ ದ್ವಾರೇಸು ಕಮ್ಮಪಥಭಾವೇನ ಅಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ದ್ವಾರತ್ತಯೇಪಿ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಮನೋಕಮ್ಮೇನ ಸಹ ಪವತ್ತಿಯಾ ಚ ಚೇತನಾ ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ನ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಹಿ ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನಂ ಪಧಾನಸಭಾವಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ। ಅಥ ವಾ ಚೇತನಾಯ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಕಮ್ಮಭಾವತೋ ಪರಿಯಾಯಕಮ್ಮೇ ಅನವರೋಧೇತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನೇವ ಪನ ಸಾ ಏತ್ಥಾಪಿ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಚೇತನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಮ್ಮಂ ವದಾಮೀ’’ತಿಆದಿ (ಕಥಾ॰ ೫೩೯)। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ದ್ವಾರೇ ಸಿದ್ಧಾ ಚೇತನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚೇತನಾಯೇವ ಪಧಾನಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಭಾವೇನೇವ ಸಾ ಮನೋಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಅಥ ವಾ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಅಭಿಜ್ಝಾದೀಹಿ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರೇ ಸಹಜಾತಾ ಚೇತನಾ ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮವಸೇನ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾ ಚೇತನಾಸಙ್ಖಾತಮನೋಕಮ್ಮತ್ತಾತಿ। ಯದಿ ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಪಧಾನಾ, ನ ಚೇತನಾ, ಏವಂ ಸತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಚೇತ್ಥ ಕಮ್ಮಂ, ನ ಚೇತನಾ, ಅಭಿಜ್ಝಾದಿಪಕ್ಖಿಕಾ ವಾ ಸಾ ಸಿಯಾತಿ ಅನುಯೋಗಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ತಿವಿಧಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ಚೇತನಾಪಿ…ಪೇ॰… ಮನೋದ್ವಾರೇ ಏವ ಸಮುಟ್ಠಹನ್ತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಚೇತನಾಯ ಅಭಿಜ್ಝಾದೀಹಿ ಮನೋಕಮ್ಮಭಾವೇ ನಿಬ್ಬಿಸೇಸಭಾವದಸ್ಸನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಚೇತನಾ…ಪೇ॰… ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ಆಹ। ಚೇತನಾ ಚೇತನಾಕಮ್ಮಂ, ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ವಿಸೇಸೋತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಚೇತನಾಯ ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮಭಾವೋ ಸಿಯಾತಿ ಆಸಙ್ಕಾಯ ಅಭಾವತೋ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಅಕುಸಲಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಚ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾತಿ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
‘‘Sugatiduggatīsu upapajjanaṃ sukatadukkaṭakammato na hoti, khandhasivādīhi pana hotīti gahetvā ‘natthi dinna’ntiādinā parāmasantassa vasena ‘micchādiṭṭhi…pe… paribhaṇḍādīni karotī’ti vutta’’nti vadanti. Abhijjhādipadhānattāti etena vijjamānesupi byāpādādīsu yadā kāyavacīdvāresu cetanā balavatī hoti, na tathā itare, tadā padhānabhāvato cetanā kāyakammaṃ vacīkammanti ca vohāraṃ labhati. So kho panassā padhānabhāvo pāṇātipātādisiddhiyā viññāyati. Yadā pana tesuyeva dvāresu abhijjhādayo balavanto honti, na tathā cetanā, tadā tattha vijjamānāpi cetanā apadhānabhāvato kāyakammaṃ vacīkammanti ca vohāraṃ na labhati. Abhijjhādayo pana padhānabhāvato satipi kāyaṅgavācaṅgacopane sakena vavatthānena manokammantveva vuccantīti dasseti. Ye pana ‘‘tīsupi dvāresu kammapathabhāvena appattiyā dvārattayepi kammapathappattamanokammena saha pavattiyā ca cetanā ettha kammanti na vuccatī’’ti vadanti, tehi abhijjhādīnaṃ padhānasabhāvaṃyeva sandhāya vuttaṃ siyā. Atha vā cetanāya nippariyāyakammabhāvato pariyāyakamme anavarodhetabbattā ‘‘abbohārikā’’ti vuttaṃ. Attano sabhāveneva pana sā etthāpi kammanti vuccati. Yathāha ‘‘cetanāhaṃ, bhikkhave, kammaṃ vadāmī’’tiādi (kathā. 539). Aṭṭhakathāyañca ‘‘tasmiṃ dvāre siddhā cetanā’’tiādinā cetanāyeva padhānaṃ katvā vuttaṃ. Tenevāha ‘‘sabhāveneva sā manokamma’’ntiādi. Atha vā kammapathappattaabhijjhādīhi kāyavacīdvāre sahajātā cetanā kāyavacīkammavasena abbohārikā cetanāsaṅkhātamanokammattāti. Yadi abhijjhādayo padhānā, na cetanā, evaṃ sati abhijjhādayo cettha kammaṃ, na cetanā, abhijjhādipakkhikā vā sā siyāti anuyogaṃ manasi katvā āha ‘‘tividhā, bhikkhave’’tiādi. ‘‘Cetanāpi…pe… manodvāre eva samuṭṭhahantī’’ti idaṃ manodvāre cetanāya abhijjhādīhi manokammabhāve nibbisesabhāvadassananti katvā ‘‘cetanā…pe… adhippāyo’’ti āha. Cetanā cetanākammaṃ, abhijjhādayo cetanāsampayuttakammanti ettakameva hi ettha visesoti. Ettha ca cetanāya kāyavacīkammabhāvo siyāti āsaṅkāya abhāvato manodvāre akusalakāyavacīkammānaṃ anuppattito ca abbohārikāti na vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ವಿರತಿವಿಸಿಟ್ಠಾತಿ ವಿರತಿತೋ ಚೇತನಾಯ ಪಧಾನಭಾವಮಾಹ। ತತ್ಥ ‘‘ತಿವಿಧಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಯಸಞ್ಚೇತನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಕಥಾ॰ ೫೩೯) ಆಗಮಮ್ಹಿ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ’’ತಿ ಯುತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಪಟ್ಠಾನೇ ಚೇತನಾವ ‘‘ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ನ ವಿರತಿ, ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ವಾ, ತಸ್ಮಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಕಮ್ಮಂ ‘‘ಚೇತನಾ’’ತಿ ಅನಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ‘‘ಚೇತನಾಪಕ್ಖಿಕಾ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಸಙ್ಕರತೋ ಕಮ್ಮದ್ವಾರಾನಿ ವವತ್ಥಪೇನ್ತೋ ‘‘ರಕ್ಖತೀ’’ತಿ, ವಿಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಭಿನ್ದತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ರಕ್ಖಣಭಿನ್ದನಾನಿ ಅನಾಸೇತ್ವಾ ನಾಸೇತ್ವಾ ಚ ಕಥನನ್ತಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ।
Virativisiṭṭhāti viratito cetanāya padhānabhāvamāha. Tattha ‘‘tividhā, bhikkhave, kāyasañcetanā’’tiādinā (kathā. 539) āgamamhi ‘‘pāṇātipātādipaṭipakkhabhūtā’’ti yuttiṃ dasseti. Yasmā ca paṭṭhāne cetanāva ‘‘kammapaccayo’’ti vuttā, na virati, abhijjhādayo vā, tasmā nippariyāyena kammaṃ ‘‘cetanā’’ti anabhijjhādayo ‘‘cetanāpakkhikā vā’’ti vuttāti veditabbaṃ. Asaṅkarato kammadvārāni vavatthapento ‘‘rakkhatī’’ti, vipariyāyena ‘‘bhindatī’’ti vuttoti rakkhaṇabhindanāni anāsetvā nāsetvā ca kathananti vuttānīti.
ಕಮ್ಮಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Kammakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ತತಿಯೋ ವಿಕಪ್ಪೋ ಪಠಮಚತುತ್ಥವಿಞ್ಞಾಣದ್ವಾರೇಸುಯೇವ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ಇತರತ್ಥ ‘‘ಸೋತಂ ಘಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅವುತ್ತತ್ತಾ, ಇತರಥಾಪಿ ವಾ ಅವಿಭತ್ತಿಕೇ ನಿದ್ದೇಸೇ ಲಬ್ಭತಿ। ಯತೋ ಸಂವರವಸೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಂ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಚೇತನಾ’’ತಿ। ಇತರಾ ಸಂವರವಿನಿಮುತ್ತಾ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಾ ತಪ್ಪಧಾನಾ ವಾ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ಸತಿಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ । ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತವೋಸ್ಸಗ್ಗವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಪಮಾದೋ। ವೀರಿಯಪನೋದನಭಾವತೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ‘‘ಕೋಸಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಥಿನಮಿದ್ಧಪ್ಪಧಾನೋ ವಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ।
Tatiyo vikappo paṭhamacatutthaviññāṇadvāresuyeva labbhati, na itarattha ‘‘sotaṃ ghāna’’ntiādinā avuttattā, itarathāpi vā avibhattike niddese labbhati. Yato saṃvaravasena pātimokkhasīlaṃ pavattati, taṃ dussīlyanti āha ‘‘dussīlyaṃ pāṇātipātādicetanā’’ti. Itarā saṃvaravinimuttā abhijjhādomanassayuttā tappadhānā vā akusaladhammā satipaṭipakkhā akusalā dhammā. Ārammaṇe cittavossaggavasena pavatto akusalacittuppādo pamādo. Vīriyapanodanabhāvato thinamiddhaṃ ‘‘kosajja’’nti vuttaṃ, thinamiddhappadhāno vā cittuppādo.
ಅಸುದ್ಧತಾತಿ ಅಕೇವಲತಾ ಅಞ್ಞೇನ ಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಾ। ದ್ವಾರಞ್ಹಿ ದ್ವಾರನ್ತರಿಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ದ್ವಾರಂ ಹೋನ್ತಂ ತೇನ ಮಿಸ್ಸಿತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಮುಸಾವಾದಾದಿನೋಪಿ ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಪವತ್ತಿಸಬ್ಭಾವಾ’’ತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮಾನನ್ತರಾನಂ ದ್ವಾರನ್ತರಚಿತ್ತಾನಂ ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಸುದ್ಧನ್ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಅನೇಕಸ್ಸಪಿ ಜವನವಾರಸ್ಸ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಭಾವೇನ ಪಬನ್ಧನವಸೇನ ಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಅವಿರುದ್ಧಂ ಹೋತೀತಿ ಅಕುಸಲಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಭಾವೇನ ಅವಧಾರೇತ್ವಾ ಅಸಂವರಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ತಸ್ಸೇವ ವಾಚಾಅಸಂವರದ್ವಾರಾದೀಸು ಉಪ್ಪತ್ತಿವಚನಂ ಕಾಯದ್ವಾರೂಪಲಕ್ಖಿತೋ ಅಸಂವರೋ ದ್ವಾರನ್ತರೇ ಪವತ್ತೋಪಿ ಕಾಯದ್ವಾರಿಕೋ ಏವಾತಿ ಏವಂ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಸತಿ ನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಾನಿ ತಂ ಅವಿರುಜ್ಝನಾಕಾರಂ ‘‘ಅಸಂವರೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಾವೇತಿ। ಸದ್ವಾರೇತಿ ಅತ್ತನೋ ದ್ವಾರೇ। ಅಸಂವರೋ ದ್ವಾರನ್ತರೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಸದ್ವಾರವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಏತೇನ ವಾಚಾಅಸಂವರದ್ವಾರೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋಪಿ ಕಾಯಿಕೋ ಅಸಂವರೋ ಚೋಪನಕಾಯಅಸಂವರದ್ವಾರವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋತ್ವೇವ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏಸ ನಯೋ ಇತರತ್ಥಾಪಿ। ಕಮ್ಮಂ ಅಞ್ಞದ್ವಾರೇತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ದ್ವಾರನ್ತರಚರಣಂ ಪಾಕಟನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ।
Asuddhatāti akevalatā aññena sammissatā. Dvārañhi dvārantarikakammassa dvāraṃ hontaṃ tena missitaṃ viya hoti. Tenevāha ‘‘musāvādādinopi kāyadvāre pavattisabbhāvā’’ti. Keci pana ‘‘aviññeyyamānantarānaṃ dvārantaracittānaṃ antarantarā appavattito suddhanti vutta’’nti vadanti, taṃ anekassapi javanavārassa kāyakammādibhāvena pabandhanavasena pavatti atthīti katvā vuttaṃ. Aviruddhaṃ hotīti akusalakāyakammādibhāvena avadhāretvā asaṃvaraṃ vatvā puna tasseva vācāasaṃvaradvārādīsu uppattivacanaṃ kāyadvārūpalakkhito asaṃvaro dvārantare pavattopi kāyadvāriko evāti evaṃ saṃvaṇṇanāya sati na virujjhatīti attho. Idāni taṃ avirujjhanākāraṃ ‘‘asaṃvaro hī’’tiādinā vibhāveti. Sadvāreti attano dvāre. Asaṃvaro dvārantare uppajjamānopi sadvāravasena uppannoti vuccatīti etena vācāasaṃvaradvāre uppannopi kāyiko asaṃvaro copanakāyaasaṃvaradvāravasena uppannotveva vuttoti daṭṭhabbaṃ. Esa nayo itaratthāpi. Kammaṃ aññadvāreti kammassa dvārantaracaraṇaṃ pākaṭanti katvā vuttaṃ.
ಏವಂ ಸತೀತಿ ಚೋಪನಸಙ್ಖಾತೇ ಕಾಯಅಸಂವರದ್ವಾರೇ ಅಸಂವರೋತಿ ಏತ್ತಕೇ ಏವ ಗಹಿತೇ। ಕಮ್ಮಪಥಭಾವಪ್ಪತ್ತಸ್ಸೇವ ಕಮ್ಮಭಾವೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಮ್ಮಪಥಭಾವಪ್ಪತ್ತತಾಯ ವಚೀಮನೋಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ। ಸೇಸನ್ತಿ ದ್ವಾರನ್ತರಾನುಪಲಕ್ಖಿತಂ। ತಥಾ ನ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಿ ನ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥೇವ ವಕ್ಖಾಮಾತಿ ಕಮ್ಮಪಥಸಂಸನ್ದನೇ ವಕ್ಖಾಮ। ‘‘ಸೋ ಹಿ ಕಾಯದ್ವಾರೇ ಚೋಪನಪ್ಪತ್ತೋ ಅಕುಸಲಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ಕಮ್ಮಪಥಸಂಸನ್ದನಕಥಾ) ‘‘ಚೋಪನಕಾಯಅಸಂವರದ್ವಾರವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಅಕುಸಲಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚ ವಚೀಕಮ್ಮಾದೀನಞ್ಚ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಅಸಂವರಭೂತಾನಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಭಾವೇ ಆಪನ್ನೇ ‘‘ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಂ ಅಕುಸಲಂ ವಚೀಕಮ್ಮಮೇವ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಪವಾದೇನ ನಿವತ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾತಿ ಏವಂ ವಕ್ಖಮಾನತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಅನ್ತೋಗಧತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ ಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಾನಂ ಞಾಣವೀರಿಯೇಹಿ ಸಾಧೇತಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Evaṃsatīti copanasaṅkhāte kāyaasaṃvaradvāre asaṃvaroti ettake eva gahite. Kammapathabhāvappattasseva kammabhāvo aṭṭhakathāyaṃ vuttoti āha ‘‘kammapathabhāvappattatāya vacīmanokamma’’nti. Sesanti dvārantarānupalakkhitaṃ. Tathā na vuccatīti kāyakammanti na vuccatīti attho. Tattheva vakkhāmāti kammapathasaṃsandane vakkhāma. ‘‘So hi kāyadvāre copanappatto akusalaṃ kāyakammaṃ hotī’’tiādinā (dha. sa. aṭṭha. kammapathasaṃsandanakathā) ‘‘copanakāyaasaṃvaradvāravasena uppanno akusalaṃ kāyakammameva hotī’’tiādinā ca vacīkammādīnañca kammapathappattānaṃ asaṃvarabhūtānaṃ kāyakammādibhāve āpanne ‘‘catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ akusalaṃ vacīkammameva hotī’’tiādinā apavādena nivatti daṭṭhabbāti evaṃ vakkhamānataṃ sandhāyāha. Antogadhatā daṭṭhabbā paccayasannissitaājīvapārisuddhisīlānaṃ ñāṇavīriyehi sādhetabbattāti adhippāyo.
Related texts:
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ಕಮ್ಮಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Kammakathāvaṇṇanā