| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
२८. कम्मनिद्देसवण्णना
28. Kammaniddesavaṇṇanā
१९९. वग्गेन अधम्मकम्मञ्च समग्गेन अधम्मकम्मञ्च वग्गेन धम्मकम्मञ्च समग्गेन धम्मकम्मञ्चाति चत्तारि कम्मानि होन्तीति सेसो। तत्थ वग्गेन अधम्मकम्मन्ति वग्गेन सङ्घेन करणीयं अधम्मकम्मं। एस नयो सब्बत्थ। वग्गोति च समूहो वुच्चति, सो च चतुवग्गादिकरणीयादीसु यावतिकानं कम्मप्पत्तानं असम्मुखीभावेन, छन्दारहानं छन्दानाहरणेन, सम्मुखीभूतानञ्च पटिक्कोसनेन, तेसु एकेनापि वा इध अधिप्पेतो। अधम्मकम्मन्ति एत्थ पन धम्मो नाम ‘‘उत्तिदुतिये चे, भिक्खवे, कम्मे एकाय उत्तिया कम्मं करोति, न च कम्मवाचं अनुस्सावेति, अधम्मकम्म’’न्तिआदिना (महाव॰ ३८७) एकायेव ञत्तिया , तथा द्वीहि ञत्तीहि एकायेव वा कम्मवाचाय, तथा द्वीहि कम्मवाचाहीति आगताय च तथा हापनअञ्ञथाकरणभावेन ञत्तिकम्मं ठपेत्वा ञत्तिचतुत्थे च कम्मे आगताय च अकम्मारहस्स तज्जनीयपब्बाजनीयपटिसारणीयनियस्सतिविधउक्खेपनीयानं सत्तन्नं कम्मानं करणवसेन, कम्मारहस्स च विराधेत्वा करणवसेन आगताय च पाळिया विपरीता च पाळि, उपसम्पदादिकम्मवसेन आगता च पाळि, सम्मुखाविनयसतिविनयअमूळ्हविनयपटिञ्ञाकरणयेभुय्यसिकातस्सपापि- यसिकातिणवत्थारकसङ्खातानं सत्तन्नं कम्मानं यथालाभकरणवसेन आगता च पाळि, तेन करणीयं अपलोकनञत्तिञत्तिदुतियञत्तिचतुत्थसङ्खातं चतुब्बिधं कम्मं धम्मकम्मं, तप्पटिपक्खं अधम्मकम्मं। तब्बिपरियायेन समग्गो धम्मकम्मञ्च वेदितब्बं। धम्मो यथावुत्ता पाळि अस्स अत्थि, धम्मेन कतं वाति धम्मिकं। तब्बिपरीतं अधम्मिकं। चतुत्थंयेवाति तेसु चतूसु कम्मेसु चतुन्नं पूरणं समग्गेन धम्मिकं। सेसकम्मानं भावेन भिक्खुना दुक्कटस्स भवनं लक्खीयतीति सेसकम्मेसूति भावलक्खणे सत्तमी। दुक्कटन्ति कुप्पानं अधम्मकम्मवग्गकम्मानं कतत्ता दुक्कटं।
199. Vaggena adhammakammañca samaggena adhammakammañca vaggena dhammakammañca samaggena dhammakammañcāti cattāri kammāni hontīti seso. Tattha vaggena adhammakammanti vaggena saṅghena karaṇīyaṃ adhammakammaṃ. Esa nayo sabbattha. Vaggoti ca samūho vuccati, so ca catuvaggādikaraṇīyādīsu yāvatikānaṃ kammappattānaṃ asammukhībhāvena, chandārahānaṃ chandānāharaṇena, sammukhībhūtānañca paṭikkosanena, tesu ekenāpi vā idha adhippeto. Adhammakammanti ettha pana dhammo nāma ‘‘uttidutiye ce, bhikkhave, kamme ekāya uttiyā kammaṃ karoti, na ca kammavācaṃ anussāveti, adhammakamma’’ntiādinā (mahāva. 387) ekāyeva ñattiyā , tathā dvīhi ñattīhi ekāyeva vā kammavācāya, tathā dvīhi kammavācāhīti āgatāya ca tathā hāpanaaññathākaraṇabhāvena ñattikammaṃ ṭhapetvā ñatticatutthe ca kamme āgatāya ca akammārahassa tajjanīyapabbājanīyapaṭisāraṇīyaniyassatividhaukkhepanīyānaṃ sattannaṃ kammānaṃ karaṇavasena, kammārahassa ca virādhetvā karaṇavasena āgatāya ca pāḷiyā viparītā ca pāḷi, upasampadādikammavasena āgatā ca pāḷi, sammukhāvinayasativinayaamūḷhavinayapaṭiññākaraṇayebhuyyasikātassapāpi- yasikātiṇavatthārakasaṅkhātānaṃ sattannaṃ kammānaṃ yathālābhakaraṇavasena āgatā ca pāḷi, tena karaṇīyaṃ apalokanañattiñattidutiyañatticatutthasaṅkhātaṃ catubbidhaṃ kammaṃ dhammakammaṃ, tappaṭipakkhaṃ adhammakammaṃ. Tabbipariyāyena samaggo dhammakammañca veditabbaṃ. Dhammo yathāvuttā pāḷi assa atthi, dhammena kataṃ vāti dhammikaṃ. Tabbiparītaṃ adhammikaṃ. Catutthaṃyevāti tesu catūsu kammesu catunnaṃ pūraṇaṃ samaggena dhammikaṃ. Sesakammānaṃ bhāvena bhikkhunā dukkaṭassa bhavanaṃ lakkhīyatīti sesakammesūti bhāvalakkhaṇe sattamī. Dukkaṭanti kuppānaṃ adhammakammavaggakammānaṃ katattā dukkaṭaṃ.
२००. इदानि यदिदं समग्गेन धम्मिकं नाम, तं येहि सङ्घेहि कातब्बं, तेसं पभेदं दस्सेतुं ‘‘चतुवग्गो’’तिआदिमाह। चत्वादीनं सङ्ख्येयवुत्तित्ता चतुन्नं वग्गोतिआदिना विग्गहो। दसवीसतिवग्गिकोति दसन्नं वीसतिया च वग्गभेदवसेन दसवीसतीनं वग्गोति विग्गहो, णिको सकत्थे। वीसतिया वग्गो, अतिरेकेन सहितो वीसतिवग्गोति विग्गहो।
200. Idāni yadidaṃ samaggena dhammikaṃ nāma, taṃ yehi saṅghehi kātabbaṃ, tesaṃ pabhedaṃ dassetuṃ ‘‘catuvaggo’’tiādimāha. Catvādīnaṃ saṅkhyeyavuttittā catunnaṃ vaggotiādinā viggaho. Dasavīsativaggikoti dasannaṃ vīsatiyā ca vaggabhedavasena dasavīsatīnaṃ vaggoti viggaho, ṇiko sakatthe. Vīsatiyā vaggo, atirekena sahito vīsativaggoti viggaho.
२०१-२. पञ्चन्नं कम्मानं नियमेति ‘‘चतू’’तिआदिना। अब्भानं उपसम्पदं पवारणं ठपेत्वा चतुवग्गो चातिआदिना योजेत्वा सब्बकम्मेसु कम्मप्पत्तोति दीपितोति योजेतब्बं। तत्थ तत्थ च-सद्दो चतुवग्गादयो कम्मपत्तिकिरियायं समुच्चिनोति। इध पन सब्ब-सद्दो अब्भानादीनं केसञ्चि ठपितत्ता पदेससब्बे गय्हति। कम्मपत्तोति कम्मस्स पत्तो युत्तो अनुरूपो। इतरोति वीसतिवग्गो अतिरेकवीसतिवग्गो। सब्बकम्मेसूति एत्थ पन सब्ब-सद्दो सब्बसब्बे। ननु च वीसतिवग्गस्स कम्मप्पत्तभावेसति अतिरेकवीसतिवग्गस्स पगेवाति विञ्ञायति। तथा सति सो कस्मा वुत्तोति? सच्चं, तथापि सो चतुवग्गादिना सङ्घेन कत्तब्बकम्मं ऊनकतरेन न वट्टति, अतिरेकेन पन वट्टतीति ञापनत्थं वुत्तो।
201-2. Pañcannaṃ kammānaṃ niyameti ‘‘catū’’tiādinā. Abbhānaṃ upasampadaṃ pavāraṇaṃ ṭhapetvā catuvaggo cātiādinā yojetvā sabbakammesu kammappattoti dīpitoti yojetabbaṃ. Tattha tattha ca-saddo catuvaggādayo kammapattikiriyāyaṃ samuccinoti. Idha pana sabba-saddo abbhānādīnaṃ kesañci ṭhapitattā padesasabbe gayhati. Kammapattoti kammassa patto yutto anurūpo. Itaroti vīsativaggo atirekavīsativaggo. Sabbakammesūti ettha pana sabba-saddo sabbasabbe. Nanu ca vīsativaggassa kammappattabhāvesati atirekavīsativaggassa pagevāti viññāyati. Tathā sati so kasmā vuttoti? Saccaṃ, tathāpi so catuvaggādinā saṅghena kattabbakammaṃ ūnakatarena na vaṭṭati, atirekena pana vaṭṭatīti ñāpanatthaṃ vutto.
२०३. इदानि चतुवग्गादिकेन छन्दाहरणेन पूरेतब्बोति दस्सेति ‘‘चतू’’तिआदिना। पाराजिकादिभावमनापन्नत्ता पकतिया सभावेनेव ठितो अत्ता येसं, पकतो वा ततोयेव कम्मेसु अविगतो अत्ता येसं तेति पकतत्तका, पाराजिकउक्खित्तकलद्धिनानासंवासकेहि अञ्ञे। परेति एकसीमट्ठा तादिसायेव अञ्ञे। सेसेपीति अवसेसे पञ्चवग्गादिकरणीयेपि।
203. Idāni catuvaggādikena chandāharaṇena pūretabboti dasseti ‘‘catū’’tiādinā. Pārājikādibhāvamanāpannattā pakatiyā sabhāveneva ṭhito attā yesaṃ, pakato vā tatoyeva kammesu avigato attā yesaṃ teti pakatattakā, pārājikaukkhittakaladdhinānāsaṃvāsakehi aññe. Pareti ekasīmaṭṭhā tādisāyeva aññe. Sesepīti avasese pañcavaggādikaraṇīyepi.
२०४. इदानि वत्थुञत्तिअनुस्सावनसीमादिविपत्तितो, कम्मविपत्तीसु परिसतो च पटिक्कोसतो च कम्मस्स कुप्पाकुप्पभावं तत्थ च आपत्तिआदिं दस्सेतुं ‘‘चतू’’तिआदि माह। चतुवग्गादिकत्तब्बं असंवासगणपूरं वा कम्मारहगणपूरं वा कम्मञ्च गरुकट्ठगणपूरं वा परिवासादिकम्मञ्चाति योजना। एत्थ च कम्मारहो गरुकट्ठतो अञ्ञो, निक्खित्तवत्तो पन गरुकट्ठो गणपूरको होतियेव। कतन्ति चतुवग्गादिना कतं।
204. Idāni vatthuñattianussāvanasīmādivipattito, kammavipattīsu parisato ca paṭikkosato ca kammassa kuppākuppabhāvaṃ tattha ca āpattiādiṃ dassetuṃ ‘‘catū’’tiādi māha. Catuvaggādikattabbaṃ asaṃvāsagaṇapūraṃ vā kammārahagaṇapūraṃ vā kammañca garukaṭṭhagaṇapūraṃ vā parivāsādikammañcāti yojanā. Ettha ca kammāraho garukaṭṭhato añño, nikkhittavatto pana garukaṭṭho gaṇapūrako hotiyeva. Katanti catuvaggādinā kataṃ.
२०५. वारेय्याति अन्तराये असति अन्तमसो एकोपि वारेय्याति अत्थो। अन्तरायेति पापेहि करियमाने जीवितब्रह्मचरियन्तराये सति। अनन्तरायिका चे न वारेन्ति, दुक्कटं। दिट्ठाविन्ति अत्तनो अत्तनो दिट्ठिं लद्धिं ‘‘अधम्मकम्मं इदं, न मेतं खमती’’ति अञ्ञमञ्ञं आवि करेय्युन्ति सेसो। एकोधिट्ठानन्ति एको भिक्खु ‘‘न मेतं खमती’’ति अधिट्ठानं करेय्याति सेसो। ततोधिकाति तीहि अधिका। ते पन सङ्घत्ता पहोन्ति अत्तनो कम्मं नित्थरितुं।
205.Vāreyyāti antarāye asati antamaso ekopi vāreyyāti attho. Antarāyeti pāpehi kariyamāne jīvitabrahmacariyantarāye sati. Anantarāyikā ce na vārenti, dukkaṭaṃ. Diṭṭhāvinti attano attano diṭṭhiṃ laddhiṃ ‘‘adhammakammaṃ idaṃ, na metaṃ khamatī’’ti aññamaññaṃ āvi kareyyunti seso. Ekodhiṭṭhānanti eko bhikkhu ‘‘na metaṃ khamatī’’ti adhiṭṭhānaṃ kareyyāti seso. Tatodhikāti tīhi adhikā. Te pana saṅghattā pahonti attano kammaṃ nittharituṃ.
२०६. खित्तचित्तो नाम उम्मत्तको। दुखट्टितोति वेदनट्टो। न रूहतीति गय्हत्तं न रोहतीति अत्थो।
206.Khittacitto nāma ummattako. Dukhaṭṭitoti vedanaṭṭo. Na rūhatīti gayhattaṃ na rohatīti attho.
२०७. अन्तमसो अनन्तरस्सापि आरोचेन्तस्स पकत…पे॰… भिक्खुनोति सम्बन्धो। एकसीमायं तिट्ठतीति एकसीमट्ठो। समो संवासो अस्साति समसंवासो। एकसीमट्ठो च सो समसंवासो च, पकतत्तो च सो एकसीमट्ठसमसंवासो च, सो चायं भिक्खु चाति सब्बत्थ कम्मधारयो, तस्स। एत्थ पन अविपन्नसीलो पकतत्तोति अधिप्पेतो। आरोचेन्तस्साति अत्तनो लद्धिं पकासेन्तस्स। रूहतीति पटिक्खेपो रुहति।
207. Antamaso anantarassāpi ārocentassa pakata…pe… bhikkhunoti sambandho. Ekasīmāyaṃ tiṭṭhatīti ekasīmaṭṭho. Samo saṃvāso assāti samasaṃvāso. Ekasīmaṭṭho ca so samasaṃvāso ca, pakatatto ca so ekasīmaṭṭhasamasaṃvāso ca, so cāyaṃ bhikkhu cāti sabbattha kammadhārayo, tassa. Ettha pana avipannasīlo pakatattoti adhippeto. Ārocentassāti attano laddhiṃ pakāsentassa. Rūhatīti paṭikkhepo ruhati.
२०८. धम्मिकं कम्मन्ति धम्मेन कत्तब्बं अपलोकनादिकम्मं। पटिक्कोसेय्याति निवारेय्य। तिरोक्खा कायसामग्गिं वा छन्दं वाति वा-सद्दं नेत्वा अत्थो नेतब्बो। तिरोक्खाति परम्मुखा। सो सम्मुखा-सद्दो विय निपातो, अथ वा अक्खा इन्द्रियविसयतो तिरो बहीति अत्थोति।
208.Dhammikaṃ kammanti dhammena kattabbaṃ apalokanādikammaṃ. Paṭikkoseyyāti nivāreyya. Tirokkhā kāyasāmaggiṃ vā chandaṃ vāti vā-saddaṃ netvā attho netabbo. Tirokkhāti parammukhā. So sammukhā-saddo viya nipāto, atha vā akkhā indriyavisayato tiro bahīti atthoti.
कम्मनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Kammaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
