| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
កម្មបថសំសន្ទនកថា
Kammapathasaṃsandanakathā
ឥទានិ ឥមស្មិំ ឋានេ កម្មបថសំសន្ទនំ នាម វេទិតព្ពំ។ បញ្ចផស្សទ្វារវសេន ហិ ឧប្បន្នោ អសំវរោ អកុសលំ មនោកម្មមេវ ហោតិ។ មនោផស្សទ្វារវសេន ឧប្បន្នោ តីណិបិ កម្មានិ ហោន្តិ – សោ ហិ កាយទ្វារេ ចោបនប្បត្តោ អកុសលំ កាយកម្មំ ហោតិ, វចីទ្វារេ អកុសលំ វចីកម្មំ, ឧភយត្ថ ចោបនំ អប្បត្តោ អកុសលំ មនោកម្មំ។ បញ្ចអសំវរទ្វារវសេន ឧប្បន្នោបិ អកុសលំ មនោកម្មមេវ ហោតិ។ ចោបនកាយអសំវរទ្វារវសេន ឧប្បន្នោ អកុសលំ កាយកម្មមេវ ហោតិ, វាចាអសំវរទ្វារវសេន ឧប្បន្នោ អកុសលំ វចីកម្មមេវ ហោតិ, មនោអសំវរទ្វារវសេន ឧប្បន្នោ អកុសលំ មនោកម្មមេវ ហោតិ។ តិវិធំ កាយទុច្ចរិតំ អកុសលំ កាយកម្មមេវ ហោតិ, ចតុព្ពិធំ វចីទុច្ចរិតំ អកុសលំ វចីកម្មមេវ ហោតិ, តិវិធំ មនោទុច្ចរិតំ អកុសលំ មនោកម្មមេវ ហោតិ។
Idāni imasmiṃ ṭhāne kammapathasaṃsandanaṃ nāma veditabbaṃ. Pañcaphassadvāravasena hi uppanno asaṃvaro akusalaṃ manokammameva hoti. Manophassadvāravasena uppanno tīṇipi kammāni honti – so hi kāyadvāre copanappatto akusalaṃ kāyakammaṃ hoti, vacīdvāre akusalaṃ vacīkammaṃ, ubhayattha copanaṃ appatto akusalaṃ manokammaṃ. Pañcaasaṃvaradvāravasena uppannopi akusalaṃ manokammameva hoti. Copanakāyaasaṃvaradvāravasena uppanno akusalaṃ kāyakammameva hoti, vācāasaṃvaradvāravasena uppanno akusalaṃ vacīkammameva hoti, manoasaṃvaradvāravasena uppanno akusalaṃ manokammameva hoti. Tividhaṃ kāyaduccaritaṃ akusalaṃ kāyakammameva hoti, catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ akusalaṃ vacīkammameva hoti, tividhaṃ manoduccaritaṃ akusalaṃ manokammameva hoti.
បញ្ចផស្សទ្វារវសេន ឧប្បន្នោ សំវរោបិ កុសលំ មនោកម្មមេវ ហោតិ។ មនោផស្សទ្វារវសេន ឧប្បន្នោ បន អយម្បិ, អសំវរោ វិយ, តីណិបិ កម្មានិ ហោន្តិ។ បញ្ចសំវរទ្វារវសេន ឧប្បន្នោបិ កុសលំ មនោកម្មមេវ ហោតិ, ចោបនកាយសំវរទ្វារវសេន ឧប្បន្នោ កុសលំ កាយកម្មមេវ ហោតិ, វាចាសំវរទ្វារវសេន ឧប្បន្នោ កុសលំ វចីកម្មមេវ ហោតិ, មនោសំវរទ្វារវសេន ឧប្បន្នោ កុសលំ មនោកម្មមេវ ហោតិ។ តិវិធំ កាយសុចរិតំ កុសលំ កាយកម្មមេវ ហោតិ, ចតុព្ពិធំ វចីសុចរិតំ កុសលំ វចីកម្មមេវ ហោតិ, តិវិធំ មនោសុចរិតំ កុសលំ មនោកម្មមេវ ហោតិ។
Pañcaphassadvāravasena uppanno saṃvaropi kusalaṃ manokammameva hoti. Manophassadvāravasena uppanno pana ayampi, asaṃvaro viya, tīṇipi kammāni honti. Pañcasaṃvaradvāravasena uppannopi kusalaṃ manokammameva hoti, copanakāyasaṃvaradvāravasena uppanno kusalaṃ kāyakammameva hoti, vācāsaṃvaradvāravasena uppanno kusalaṃ vacīkammameva hoti, manosaṃvaradvāravasena uppanno kusalaṃ manokammameva hoti. Tividhaṃ kāyasucaritaṃ kusalaṃ kāyakammameva hoti, catubbidhaṃ vacīsucaritaṃ kusalaṃ vacīkammameva hoti, tividhaṃ manosucaritaṃ kusalaṃ manokammameva hoti.
អកុសលំ កាយកម្មំ បញ្ចផស្សទ្វារវសេន នុប្បជ្ជតិ; មនោផស្សទ្វារវសេនេវ ឧប្បជ្ជតិ។ តថា អកុសលំ វចីកម្មំ។ អកុសលំ មនោកម្មំ បន ឆផស្សទ្វារវសេន ឧប្បជ្ជតិ; តំ កាយវចីទ្វារេសុ ចោបនំ បត្តំ អកុសលំ កាយវចីកម្មំ ហោតិ, ចោបនំ អប្បត្តំ អកុសលំ មនោកម្មមេវ។ យថា ច បញ្ចផស្សទ្វារវសេន, ឯវំ បញ្ចអសំវរទ្វារវសេនបិ អកុសលំ កាយកម្មំ នុប្បជ្ជតិ, ចោបនកាយអសំវរទ្វារវសេន បន វាចាអសំវរទ្វារវសេន ច ឧប្បជ្ជតិ; មនោអសំវរទ្វារវសេន នុប្បជ្ជតិ។ អកុសលំ វចីកម្មម្បិ បញ្ចអសំវរទ្វារវសេន នុប្បជ្ជតិ, ចោបនកាយវាចាអសំវរទ្វារវសេន ឧប្បជ្ជតិ; មនោអសំវរទ្វារវសេន នុប្បជ្ជតិ។ អកុសលំ មនោកម្មំ អដ្ឋអសំវរទ្វារវសេនបិ ឧប្បជ្ជតេវ។ កុសលកាយកម្មាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។
Akusalaṃ kāyakammaṃ pañcaphassadvāravasena nuppajjati; manophassadvāravaseneva uppajjati. Tathā akusalaṃ vacīkammaṃ. Akusalaṃ manokammaṃ pana chaphassadvāravasena uppajjati; taṃ kāyavacīdvāresu copanaṃ pattaṃ akusalaṃ kāyavacīkammaṃ hoti, copanaṃ appattaṃ akusalaṃ manokammameva. Yathā ca pañcaphassadvāravasena, evaṃ pañcaasaṃvaradvāravasenapi akusalaṃ kāyakammaṃ nuppajjati, copanakāyaasaṃvaradvāravasena pana vācāasaṃvaradvāravasena ca uppajjati; manoasaṃvaradvāravasena nuppajjati. Akusalaṃ vacīkammampi pañcaasaṃvaradvāravasena nuppajjati, copanakāyavācāasaṃvaradvāravasena uppajjati; manoasaṃvaradvāravasena nuppajjati. Akusalaṃ manokammaṃ aṭṭhaasaṃvaradvāravasenapi uppajjateva. Kusalakāyakammādīsupi eseva nayo.
អយំ បន វិសេសោ – យថា អកុសលកាយកម្មវចីកម្មានិ មនោអសំវរទ្វារវសេន នុប្បជ្ជន្តិ, ន តថា ឯតានិ។ ឯតានិ បន កាយង្គវាចង្គំ អចោបេត្វា សិក្ខាបទានិ គណ្ហន្តស្ស មនោសំវរទ្វារេបិ ឧប្បជ្ជន្តិ ឯវ។ តត្ថ កាមាវចរំ កុសលំ ចិត្តំ តិវិធកម្មទ្វារវសេន ឧប្បជ្ជតិ, បញ្ចវិញ្ញាណទ្វារវសេន នុប្បជ្ជតិ; ‘យមិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ, សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា’តិ ឥមិនា បន នយេន ឆផស្សទ្វារវសេន ឧប្បជ្ជតិ; អដ្ឋអសំវរទ្វារវសេន នុប្បជ្ជតិ, អដ្ឋសំវរទ្វារវសេន ឧប្បជ្ជតិ; ទសអកុសលកម្មបថវសេន នុប្បជ្ជតិ, ទសកុសលកម្មបថវសេន ឧប្បជ្ជតិ; តស្មា ឥទម្បិ ចិត្តំ តិវិធកម្មទ្វារវសេន វា ឧប្បន្នំ ហោតុ, ឆផស្សទ្វារវសេន វា, អដ្ឋសំវរទ្វារវសេន វា ទសកុសលកម្មបថវសេន វា។ ‘‘កាមាវចរំ កុសលំ ចិត្តំ ឧប្បន្នំ ហោតិ…បេ.… រូបារម្មណំ វា…បេ.… ធម្មារម្មណំ វា’’តិ វុត្តេ សព្ពំ វុត្តមេវ ហោតីតិ។
Ayaṃ pana viseso – yathā akusalakāyakammavacīkammāni manoasaṃvaradvāravasena nuppajjanti, na tathā etāni. Etāni pana kāyaṅgavācaṅgaṃ acopetvā sikkhāpadāni gaṇhantassa manosaṃvaradvārepi uppajjanti eva. Tattha kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ tividhakammadvāravasena uppajjati, pañcaviññāṇadvāravasena nuppajjati; ‘yamidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ, sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā’ti iminā pana nayena chaphassadvāravasena uppajjati; aṭṭhaasaṃvaradvāravasena nuppajjati, aṭṭhasaṃvaradvāravasena uppajjati; dasaakusalakammapathavasena nuppajjati, dasakusalakammapathavasena uppajjati; tasmā idampi cittaṃ tividhakammadvāravasena vā uppannaṃ hotu, chaphassadvāravasena vā, aṭṭhasaṃvaradvāravasena vā dasakusalakammapathavasena vā. ‘‘Kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti…pe… rūpārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā’’ti vutte sabbaṃ vuttameva hotīti.
ទ្វារកថា និដ្ឋិតា។
Dvārakathā niṭṭhitā.
យំ យំ វា បនារព្ភាតិ ឯត្ថ អយំ យោជនា – ហេដ្ឋា វុត្តេសុ រូបារម្មណាទីសុ រូបារម្មណំ វា អារព្ភ, អារម្មណំ កត្វាតិ អត្ថោ។ សទ្ទារម្មណំ វា…បេ.… ធម្មារម្មណំ វា អារព្ភ ឧប្បន្នំ ហោតិ។ ឯត្តាវតា ឯតស្ស ចិត្តស្ស ឯតេសុ អារម្មណេសុ យំកិញ្ចិ ឯកមេវ អារម្មណំ អនុញ្ញាតសទិសំ ហោតិ។ ឥទញ្ច ឯកស្មិំ សមយេ ឯកស្ស វា បុគ្គលស្ស រូបារម្មណំ អារព្ភ ឧប្បន្នំ បុន អញ្ញស្មិំ សមយេ អញ្ញស្ស វា បុគ្គលស្ស សទ្ទាទីសុបិ អញ្ញតរំ អារម្មណំ អារព្ភ ឧប្បជ្ជតិ ឯវ។ ឯវំ ឧប្បជ្ជមានស្ស ចស្ស ឯកស្មិំ ភវេ បឋមំ រូបារម្មណំ អារព្ភ បវត្តិ ហោតិ, បច្ឆា សទ្ទារម្មណន្តិ អយម្បិ កមោ នត្ថិ។ រូបាទីសុ ចាបិ បឋមំ នីលារម្មណំ បច្ឆា បីតារម្មណន្តិ អយម្បិ និយមោ នត្ថិ។ ឥតិ ឥមំ សព្ពារម្មណតញ្ចេវ, កមាភាវញ្ច, កមាភាវេបិ ច នីលបីតាទីសុ និយមាភាវំ ទស្សេតុំ ‘យំ យំ វា បនារព្ភា’តិ អាហ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ឥមេសុ រូបាទីសុ ន យំកិញ្ចិ ឯកមេវ, អថ ខោ យំ យំ វា បនារព្ភ ឧប្បន្នំ ហោតិ។ ឯវំ ឧប្បជ្ជមានម្បិ ច ‘បឋមំ រូបារម្មណំ បច្ឆា សទ្ទារម្មណំ អារព្ភា’តិ ឯវម្បិ អនុប្បជ្ជិត្វា យំ យំ វា បនារព្ភ ឧប្បន្នំ ហោតិ; ‘បដិលោមតោ វា អនុលោមតោ វា, ឯកន្តរិកទ្វន្តរិកាទិនយេន វា, រូបារម្មណាទីសុ យំ វា តំ វា អារម្មណំ កត្វា ឧប្បន្នំ ហោតី’តិ អត្ថោ។ រូបារម្មណេសុបិ ច ‘បឋមំ នីលារម្មណំ បច្ឆា បីតារម្មណ’ន្តិ ឥមិនាបិ និយមេន អនុប្បជ្ជិត្វា, យំ យំ វា បនារព្ភ ‘នីលបីតកាទីសុ រូបារម្មណេសុ យំ វា តំ វា រូបារម្មណំ អារព្ភ ឧប្បន្នំ ហោតី’តិ អត្ថោ។ សទ្ទារម្មណាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ អយំ តាវ ឯកា យោជនា។
Yaṃ yaṃ vā panārabbhāti ettha ayaṃ yojanā – heṭṭhā vuttesu rūpārammaṇādīsu rūpārammaṇaṃ vā ārabbha, ārammaṇaṃ katvāti attho. Saddārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā ārabbha uppannaṃ hoti. Ettāvatā etassa cittassa etesu ārammaṇesu yaṃkiñci ekameva ārammaṇaṃ anuññātasadisaṃ hoti. Idañca ekasmiṃ samaye ekassa vā puggalassa rūpārammaṇaṃ ārabbha uppannaṃ puna aññasmiṃ samaye aññassa vā puggalassa saddādīsupi aññataraṃ ārammaṇaṃ ārabbha uppajjati eva. Evaṃ uppajjamānassa cassa ekasmiṃ bhave paṭhamaṃ rūpārammaṇaṃ ārabbha pavatti hoti, pacchā saddārammaṇanti ayampi kamo natthi. Rūpādīsu cāpi paṭhamaṃ nīlārammaṇaṃ pacchā pītārammaṇanti ayampi niyamo natthi. Iti imaṃ sabbārammaṇatañceva, kamābhāvañca, kamābhāvepi ca nīlapītādīsu niyamābhāvaṃ dassetuṃ ‘yaṃ yaṃ vā panārabbhā’ti āha. Idaṃ vuttaṃ hoti – imesu rūpādīsu na yaṃkiñci ekameva, atha kho yaṃ yaṃ vā panārabbha uppannaṃ hoti. Evaṃ uppajjamānampi ca ‘paṭhamaṃ rūpārammaṇaṃ pacchā saddārammaṇaṃ ārabbhā’ti evampi anuppajjitvā yaṃ yaṃ vā panārabbha uppannaṃ hoti; ‘paṭilomato vā anulomato vā, ekantarikadvantarikādinayena vā, rūpārammaṇādīsu yaṃ vā taṃ vā ārammaṇaṃ katvā uppannaṃ hotī’ti attho. Rūpārammaṇesupi ca ‘paṭhamaṃ nīlārammaṇaṃ pacchā pītārammaṇa’nti imināpi niyamena anuppajjitvā, yaṃ yaṃ vā panārabbha ‘nīlapītakādīsu rūpārammaṇesu yaṃ vā taṃ vā rūpārammaṇaṃ ārabbha uppannaṃ hotī’ti attho. Saddārammaṇādīsupi eseva nayo. Ayaṃ tāva ekā yojanā.
អយំ បន អបរា – រូបំ អារម្មណំ ឯតស្សាតិ រូបារម្មណំ…បេ.… ធម្មោ អារម្មណំ ឯតស្សាតិ ធម្មារម្មណំ ។ ឥតិ រូបារម្មណំ វា…បេ.… ធម្មារម្មណំ វា ចិត្តំ ឧប្បន្នំ ហោតីតិ វត្វា បុន ‘យំ យំ វា បនារព្ភា’តិ អាហ។ តស្សត្ថោ – ឯតេសុ រូបាទីសុ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ យំ វា តំ វា បន អារព្ភ ឧប្បន្នំ ហោតីតិ។ មហាអដ្ឋកថាយំ បន យេវាបនកេ អភិនវំ នត្ថិ, ហេដ្ឋា គហិតមេវ គហិត’ន្តិ វត្វា ‘រូបំ វា អារព្ភ…បេ.… ធម្មំ វា អារព្ភ, ឥទំ វា ឥទំ វា អារព្ភាតិ កថេតុំ ឥទំ វុត្ត’ន្តិ ឯត្តកមេវ អាគតំ។
Ayaṃ pana aparā – rūpaṃ ārammaṇaṃ etassāti rūpārammaṇaṃ…pe… dhammo ārammaṇaṃ etassāti dhammārammaṇaṃ . Iti rūpārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā cittaṃ uppannaṃ hotīti vatvā puna ‘yaṃ yaṃ vā panārabbhā’ti āha. Tassattho – etesu rūpādīsu heṭṭhā vuttanayeneva yaṃ vā taṃ vā pana ārabbha uppannaṃ hotīti. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana yevāpanake abhinavaṃ natthi, heṭṭhā gahitameva gahita’nti vatvā ‘rūpaṃ vā ārabbha…pe… dhammaṃ vā ārabbha, idaṃ vā idaṃ vā ārabbhāti kathetuṃ idaṃ vutta’nti ettakameva āgataṃ.
