| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
कम्मपथसंसन्दनकथावण्णना
Kammapathasaṃsandanakathāvaṇṇanā
कम्मपथप्पत्तानं दुस्सील्यादीनं असंवरानं तथा दुच्चरितानञ्च अकुसलकम्मपथेहि कम्मपथप्पत्तानमेव च सुसील्यादीनं संवरानं तथा सुचरितानञ्च कुसलकम्मपथेहि अत्थतो नानत्ताभावदस्सनं। अथ वा तेसं फस्सद्वारादीहि अविरोधभावेन दीपनं कम्मपथसंसन्दनन्ति केचि वदन्ति , तदेतं विचारेतब्बं। न हि पञ्चफस्सद्वारपञ्चअसंवरद्वारपञ्चसंवरद्वारेसु उप्पन्नानं असंवरानं संवरानञ्च कम्मपथता अत्थि पाणातिपातादीनं परसन्तकवत्थुलोभपरसत्तारम्मणब्यापादअहेतुकदिट्ठिआदीनञ्च तेसु द्वारेसु अनुप्पत्तितो। तिविधकआयदुच्चरितादीनि च कम्मपथाति पाकटा एवाति किं तेसं कम्मपथेहि नानत्ताभावदस्सनेन, न च दुच्चरितानं सुचरितानञ्च फस्सद्वारादिवसेन उप्पत्ति दीपिता, नापि असंवरानं संवरानञ्च यतो तेसं फस्सद्वारादीहि अविरोधभावेन दीपना सिया, केवलं पन फस्सद्वारादिवसेन उप्पन्नानं असंवरानं संवरानञ्च कायकम्मादिता दीपिता। यदि च एत्तकं कम्मपथसंसन्दनं, ‘‘अकुसलं कायकम्मं पञ्चफस्सद्वारवसेन नुप्पज्जती’’तिआदि कम्मपथसंसन्दनं न सिया। एसापि छफस्सद्वारादीहि अविरोधदीपनाति चे, वुत्तमेव पकारन्तरेन दस्सेतुं ‘‘अथ वा’’ति न वत्तब्बं। समुच्चयत्थे च अथ वा-सद्दे कम्मपथप्पत्तानेव दुस्सील्यादीनि कायकम्मादिनामेहि वदन्तेहि मनोकम्मस्स छफस्सद्वारवसेन उप्पत्ति न वत्तब्बा। न हि तं चक्खुद्वारादिवसेन उप्पज्जतीति। यदि च कम्मपथप्पत्ता एव असंवरादयो गहिता, दुच्चरितेहि अञ्ञेसं असंवरानं अभावा तेसञ्च तंतंकम्मभावस्स वुत्तत्ता ‘‘चोपनकायअसंवरद्वारवसेन उप्पन्नो असंवरो अकुसलं कायकम्ममेव होती’’तिआदि न वत्तब्बं सिया। वुच्चमाने हि तस्मिं सङ्करो सिया, वचीमनोकम्मानिपि हि कायद्वारे उप्पज्जन्ति, तथा सेसद्वारेसुपि कम्मन्तरानीति।
Kammapathappattānaṃ dussīlyādīnaṃ asaṃvarānaṃ tathā duccaritānañca akusalakammapathehi kammapathappattānameva ca susīlyādīnaṃ saṃvarānaṃ tathā sucaritānañca kusalakammapathehi atthato nānattābhāvadassanaṃ. Atha vā tesaṃ phassadvārādīhi avirodhabhāvena dīpanaṃ kammapathasaṃsandananti keci vadanti , tadetaṃ vicāretabbaṃ. Na hi pañcaphassadvārapañcaasaṃvaradvārapañcasaṃvaradvāresu uppannānaṃ asaṃvarānaṃ saṃvarānañca kammapathatā atthi pāṇātipātādīnaṃ parasantakavatthulobhaparasattārammaṇabyāpādaahetukadiṭṭhiādīnañca tesu dvāresu anuppattito. Tividhakaāyaduccaritādīni ca kammapathāti pākaṭā evāti kiṃ tesaṃ kammapathehi nānattābhāvadassanena, na ca duccaritānaṃ sucaritānañca phassadvārādivasena uppatti dīpitā, nāpi asaṃvarānaṃ saṃvarānañca yato tesaṃ phassadvārādīhi avirodhabhāvena dīpanā siyā, kevalaṃ pana phassadvārādivasena uppannānaṃ asaṃvarānaṃ saṃvarānañca kāyakammāditā dīpitā. Yadi ca ettakaṃ kammapathasaṃsandanaṃ, ‘‘akusalaṃ kāyakammaṃ pañcaphassadvāravasena nuppajjatī’’tiādi kammapathasaṃsandanaṃ na siyā. Esāpi chaphassadvārādīhi avirodhadīpanāti ce, vuttameva pakārantarena dassetuṃ ‘‘atha vā’’ti na vattabbaṃ. Samuccayatthe ca atha vā-sadde kammapathappattāneva dussīlyādīni kāyakammādināmehi vadantehi manokammassa chaphassadvāravasena uppatti na vattabbā. Na hi taṃ cakkhudvārādivasena uppajjatīti. Yadi ca kammapathappattā eva asaṃvarādayo gahitā, duccaritehi aññesaṃ asaṃvarānaṃ abhāvā tesañca taṃtaṃkammabhāvassa vuttattā ‘‘copanakāyaasaṃvaradvāravasena uppanno asaṃvaro akusalaṃ kāyakammameva hotī’’tiādi na vattabbaṃ siyā. Vuccamāne hi tasmiṃ saṅkaro siyā, vacīmanokammānipi hi kāyadvāre uppajjanti, tathā sesadvāresupi kammantarānīti.
अथ पन द्वारन्तरे उप्पज्जमानं कम्मन्तरम्पि तंद्वारिककम्ममेव सिया, ‘‘तिविधं कायदुच्चरितं अकुसलं कायकम्ममेवा’’तिआदि, ‘‘अकुसलं कायकम्मं चोपनकायअसंवरद्वारवसेन वाचाअसंवरद्वारवसेन च उप्पज्जती’’तिआदि च विरुज्झेय्य। दुच्चरितानञ्हि अञ्ञद्वारचरणं अत्थि, न चस्स द्वारन्तरुप्पन्नं कम्मन्तरं होतीति। तस्मा हेट्ठा कम्मपथप्पत्तानं एव कायकम्मादिभावस्स वुत्तत्ता सेसानञ्च तंतंद्वारुप्पन्नानं कुसलाकुसलानं द्वारसंसन्दने तंतंद्वारपक्खिकभावस्स कतत्ता इध कम्मपथं अप्पत्तानञ्च चेतनाभावतो अकम्मानञ्च असंवरानं संवरानञ्च भजापियमानानं कम्मपथानं विय कायकम्मादितादीपनं, कम्मपथप्पत्तानं तिविधकायदुच्चरितादीनं तिविधकायसुचरितादीनञ्च द्वारन्तरचरणेपि कायकम्मादिभावाविजहनदीपनं, यथापकासितानञ्च कम्मपथभावं पत्तानं अपत्तानञ्च अकुसलकायकम्मादीनञ्च कुसलकायकम्मादीनञ्च फस्सद्वारादीहि उप्पत्तिपकासनञ्च कम्मपथसंसन्दनं नाम। कस्मा? अकम्मपथानं कम्मपथेसु कम्मपथानञ्च अकम्मपथेसु समाननामतावसेन, कम्मपथानं कम्मपथेसु सामञ्ञनामाविजहनवसेन, उभयेसञ्च उप्पत्तिवसेन द्वारेसु एत्थ संसन्दितत्ता।
Atha pana dvārantare uppajjamānaṃ kammantarampi taṃdvārikakammameva siyā, ‘‘tividhaṃ kāyaduccaritaṃ akusalaṃ kāyakammamevā’’tiādi, ‘‘akusalaṃ kāyakammaṃ copanakāyaasaṃvaradvāravasena vācāasaṃvaradvāravasena ca uppajjatī’’tiādi ca virujjheyya. Duccaritānañhi aññadvāracaraṇaṃ atthi, na cassa dvārantaruppannaṃ kammantaraṃ hotīti. Tasmā heṭṭhā kammapathappattānaṃ eva kāyakammādibhāvassa vuttattā sesānañca taṃtaṃdvāruppannānaṃ kusalākusalānaṃ dvārasaṃsandane taṃtaṃdvārapakkhikabhāvassa katattā idha kammapathaṃ appattānañca cetanābhāvato akammānañca asaṃvarānaṃ saṃvarānañca bhajāpiyamānānaṃ kammapathānaṃ viya kāyakammāditādīpanaṃ, kammapathappattānaṃ tividhakāyaduccaritādīnaṃ tividhakāyasucaritādīnañca dvārantaracaraṇepi kāyakammādibhāvāvijahanadīpanaṃ, yathāpakāsitānañca kammapathabhāvaṃ pattānaṃ apattānañca akusalakāyakammādīnañca kusalakāyakammādīnañca phassadvārādīhi uppattipakāsanañca kammapathasaṃsandanaṃ nāma. Kasmā? Akammapathānaṃ kammapathesu kammapathānañca akammapathesu samānanāmatāvasena, kammapathānaṃ kammapathesu sāmaññanāmāvijahanavasena, ubhayesañca uppattivasena dvāresu ettha saṃsanditattā.
तत्थ तिविधकम्मद्वारवसेन उप्पन्नानं कम्मानं ञातकम्मभावताय तंतंकम्मभावस्स अवचनीयत्ता कम्मद्वारेसु तेसं उप्पत्तिया च वुत्तत्ता पञ्चविञ्ञाणद्वारवसेन असंवरादीनं उप्पत्तिपरियायवचनाभावतो च कम्मद्वारविञ्ञाणद्वारानि विरज्झित्वा ‘‘पञ्चफस्सद्वारवसेन हि उप्पन्नो’’तिआदि वुत्तं। ‘‘यम्पिदं चक्खुसम्फस्सपच्चया उप्पज्जति सुखं वा’’तिआदिना ‘‘चक्खुसम्फस्सपच्चया वेदनाक्खन्धो अत्थि कुसलो’’तिआदिना च पञ्चफस्सद्वारवसेन असंवरादीनं उप्पत्तिपरियायो वुत्तो, न च ‘‘यमिदं चक्खुविञ्ञाणपच्चया’’तिआदिवचनं अत्थीति। वुत्तम्पि चेतं ‘‘चक्खुविञ्ञाणसहजातो हि फस्सो चक्खुसम्फस्सो’’तिआदि (ध॰ स॰ १ कम्मकथा; महानि॰ अट्ठ॰ ८६)। तेन हि असंवरानं संवरानञ्च चक्खुसम्फस्सादीहि असहजातत्ता मनोसम्फस्ससहजातानञ्च चक्खुसम्फस्सद्वारादिवसेन उप्पत्ति दीपिताति। ‘‘सो हि कायद्वारे चोपनं पत्तो अकुसलं कायकम्मं होती’’तिआदिना ‘‘चोपनकायअसंवरद्वारवसेन उप्पन्नो अकुसलं कायकम्ममेव होती’’तिआदिना च वचीकम्मादीनञ्च कम्मपथप्पत्तानं असंवरभूतानं कायकम्मादिभावे आपन्ने ‘‘चतुब्बिधं वचीदुच्चरितं अकुसलं वचीकम्ममेव होती’’तिआदिना अपवादेन निवत्ति दट्ठब्बा। एवञ्च कत्वा पुब्बे दस्सितेसु असंवरविनिच्छयेसु दुतियविनिच्छयेसु च न कोचि विरोधो। न हि वचीकम्मादिभूतो चोपनकायअसंवरो कायकम्मादि होतीति।
Tattha tividhakammadvāravasena uppannānaṃ kammānaṃ ñātakammabhāvatāya taṃtaṃkammabhāvassa avacanīyattā kammadvāresu tesaṃ uppattiyā ca vuttattā pañcaviññāṇadvāravasena asaṃvarādīnaṃ uppattipariyāyavacanābhāvato ca kammadvāraviññāṇadvārāni virajjhitvā ‘‘pañcaphassadvāravasena hi uppanno’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Yampidaṃ cakkhusamphassapaccayā uppajjati sukhaṃ vā’’tiādinā ‘‘cakkhusamphassapaccayā vedanākkhandho atthi kusalo’’tiādinā ca pañcaphassadvāravasena asaṃvarādīnaṃ uppattipariyāyo vutto, na ca ‘‘yamidaṃ cakkhuviññāṇapaccayā’’tiādivacanaṃ atthīti. Vuttampi cetaṃ ‘‘cakkhuviññāṇasahajāto hi phasso cakkhusamphasso’’tiādi (dha. sa. 1 kammakathā; mahāni. aṭṭha. 86). Tena hi asaṃvarānaṃ saṃvarānañca cakkhusamphassādīhi asahajātattā manosamphassasahajātānañca cakkhusamphassadvārādivasena uppatti dīpitāti. ‘‘So hi kāyadvāre copanaṃ patto akusalaṃ kāyakammaṃ hotī’’tiādinā ‘‘copanakāyaasaṃvaradvāravasena uppanno akusalaṃ kāyakammameva hotī’’tiādinā ca vacīkammādīnañca kammapathappattānaṃ asaṃvarabhūtānaṃ kāyakammādibhāve āpanne ‘‘catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ akusalaṃ vacīkammameva hotī’’tiādinā apavādena nivatti daṭṭhabbā. Evañca katvā pubbe dassitesu asaṃvaravinicchayesu dutiyavinicchayesu ca na koci virodho. Na hi vacīkammādibhūto copanakāyaasaṃvaro kāyakammādi hotīti.
अकुसलं मनोकम्मं पन छफस्सद्वारवसेन उप्पज्जति, तं कायवचीद्वारेसु चोपनं पत्तं अकुसलं कायवचीकम्मं होतीति एत्थ किं तं अकुसलं मनोकम्मं नाम, हेट्ठा दस्सितनयेन च कायवचीद्वारेसु उप्पन्नं तिविधं मनोदुच्चरितं चोपनं अप्पत्तं सब्बाकुसलञ्च। यदि एवं तस्स कायवचीकम्मभावो नत्थीति ‘‘चोपनप्पत्तं कायवचीकम्मं होती’’ति न युज्जतीति ? नो न युज्जति चोपनप्पत्तं काये वाचाय च अकुसलं कम्मं होतीति अत्थसिद्धितो। कम्मं पन होन्तं किं कम्मं होतीति? मनोकम्ममेव होतीति। इदं वुत्तं होति – चोपनप्पत्तं अकुसलं कायद्वारे वचीद्वारे च मनोकम्मं होतीति। अथ वा तं-सद्दस्स मनोकम्मेन सम्बन्धं अकत्वा छफस्सद्वारवसेन यं उप्पज्जति, तन्ति यथावुत्तउप्पादमत्तपरिच्छिन्नेन सम्बन्धो कातब्बो। किं पन तन्ति? कम्मकथाय पवत्तमानत्ता कम्मन्ति विञ्ञायति, तञ्च मनोसम्फस्सद्वारे उप्पज्जमानम्पि तिविधं कम्मं होतीति। यथा तं होति, तं दस्सेतुं ‘‘कायवचीद्वारेसु चोपनं पत्त’’न्तिआदिमाह। तत्थ नियमस्स अकतत्ता चोपनप्पत्ति उपलक्खणभावेन कायवचीकम्मनामसाधिकाव, न पन सब्बम्पि चोपनप्पत्तं कायवचीकम्ममेव, नापि कुसलपक्खे चोपनं अप्पत्तं कायवचीकम्मं न होतीति अयमत्थो सिद्धोव होतीति।
Akusalaṃ manokammaṃ pana chaphassadvāravasena uppajjati, taṃ kāyavacīdvāresu copanaṃ pattaṃ akusalaṃ kāyavacīkammaṃ hotīti ettha kiṃ taṃ akusalaṃ manokammaṃ nāma, heṭṭhā dassitanayena ca kāyavacīdvāresu uppannaṃ tividhaṃ manoduccaritaṃ copanaṃ appattaṃ sabbākusalañca. Yadi evaṃ tassa kāyavacīkammabhāvo natthīti ‘‘copanappattaṃ kāyavacīkammaṃ hotī’’ti na yujjatīti ? No na yujjati copanappattaṃ kāye vācāya ca akusalaṃ kammaṃ hotīti atthasiddhito. Kammaṃ pana hontaṃ kiṃ kammaṃ hotīti? Manokammameva hotīti. Idaṃ vuttaṃ hoti – copanappattaṃ akusalaṃ kāyadvāre vacīdvāre ca manokammaṃ hotīti. Atha vā taṃ-saddassa manokammena sambandhaṃ akatvā chaphassadvāravasena yaṃ uppajjati, tanti yathāvuttauppādamattaparicchinnena sambandho kātabbo. Kiṃ pana tanti? Kammakathāya pavattamānattā kammanti viññāyati, tañca manosamphassadvāre uppajjamānampi tividhaṃ kammaṃ hotīti. Yathā taṃ hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘kāyavacīdvāresu copanaṃ patta’’ntiādimāha. Tattha niyamassa akatattā copanappatti upalakkhaṇabhāvena kāyavacīkammanāmasādhikāva, na pana sabbampi copanappattaṃ kāyavacīkammameva, nāpi kusalapakkhe copanaṃ appattaṃ kāyavacīkammaṃ na hotīti ayamattho siddhova hotīti.
अथ वा तन्ति तं छफस्सद्वारवसेन उप्पज्जमानं मनोकम्मन्ति सब्बं मनसापि निप्फज्जमानं कम्मं मनोकम्मन्ति चोदकाधिप्पायेन गहेत्वा वदति, न पुब्बे दस्सितमनोकम्मन्ति। यो हि परस्स अधिप्पायो ‘‘मनसा निप्फत्तितो सब्बेन मनोकम्मेनेव भवितब्बं, न कायवचीकम्मेना’’ति, तं निवत्तेत्वा कम्मत्तयनियमं दस्सेतुं इदमारद्धं ‘‘तं कायवचीद्वारेसु चोपनं पत्त’’न्तिआदि। एत्थ च सङ्कराभावो पुरिमनयेनेव वेदितब्बो। अथ वा कम्मन्ति अविसेसेन कम्मसद्दमत्तेन सम्बन्धं कत्वा यथावुत्तो कम्मप्पभेदो यथा होति, तं पकारं दस्सेति। असङ्करो च वुत्तनयोव। यं पन वदन्ति ‘‘कायवचीकम्मसहजाता अभिज्झादयो यदा चेतनापक्खिका होन्ति, तदा तानि मनोकम्मानि कायवचीकम्मानि होन्ती’’ति, तञ्च न, चेतनापक्खिकानं मनोकम्मत्ताभावा। अब्बोहारिकत्ते च मनोकम्मता सुट्ठुतरं नत्थि। वुत्तम्पि चेतं ‘‘अब्बोहारिका वा’’ति। तस्मा मनोकम्मस्स कायवचीकम्मता न वत्तब्बा। अभिज्झादिकिरियाकारिकाय एव चेतनाय सम्पयुत्ता अभिज्झादयो मनोकम्मं, न पाणातिपातादिकायवचीकिरियाकारिकायाति भिय्योपि तेसं मनोकम्मताति न तेसं मनोकम्मानं सतं कायवचीकम्मता वत्तब्बाति। एवं कम्मानं द्वारेसु द्वारानञ्च कम्मेसु अनियतत्ता द्वारनिबन्धनं न कतं। इदानि अकतेपि च द्वारनिबन्धने येसं द्वारानं वसेन इदं चित्तं उप्पज्जति, तेसं तंतंद्वारकम्मपथानञ्च वसेन उप्पत्तिया यथाभट्ठपाळिया वुत्ताय च दीपनत्थं ‘‘तत्थ कामावचर’’न्तिआदिमाह। चित्तं तिविधकम्मद्वारवसेन उप्पज्जतीति इदं मनोकम्मद्वारभूतस्स तेन सभावेन उप्पत्तिं गहेत्वा वुत्तं। यथा वा चित्तं चित्ताधिपतेय्यन्ति सम्पयुत्तवसेन वुच्चति, एवमिधापीति वेदितब्बं। चोपनद्वयरहितस्स मनोपबन्धस्स मनोकम्मद्वारभावे पन वत्तब्बमेव नत्थि।
Atha vā tanti taṃ chaphassadvāravasena uppajjamānaṃ manokammanti sabbaṃ manasāpi nipphajjamānaṃ kammaṃ manokammanti codakādhippāyena gahetvā vadati, na pubbe dassitamanokammanti. Yo hi parassa adhippāyo ‘‘manasā nipphattito sabbena manokammeneva bhavitabbaṃ, na kāyavacīkammenā’’ti, taṃ nivattetvā kammattayaniyamaṃ dassetuṃ idamāraddhaṃ ‘‘taṃ kāyavacīdvāresu copanaṃ patta’’ntiādi. Ettha ca saṅkarābhāvo purimanayeneva veditabbo. Atha vā kammanti avisesena kammasaddamattena sambandhaṃ katvā yathāvutto kammappabhedo yathā hoti, taṃ pakāraṃ dasseti. Asaṅkaro ca vuttanayova. Yaṃ pana vadanti ‘‘kāyavacīkammasahajātā abhijjhādayo yadā cetanāpakkhikā honti, tadā tāni manokammāni kāyavacīkammāni hontī’’ti, tañca na, cetanāpakkhikānaṃ manokammattābhāvā. Abbohārikatte ca manokammatā suṭṭhutaraṃ natthi. Vuttampi cetaṃ ‘‘abbohārikā vā’’ti. Tasmā manokammassa kāyavacīkammatā na vattabbā. Abhijjhādikiriyākārikāya eva cetanāya sampayuttā abhijjhādayo manokammaṃ, na pāṇātipātādikāyavacīkiriyākārikāyāti bhiyyopi tesaṃ manokammatāti na tesaṃ manokammānaṃ sataṃ kāyavacīkammatā vattabbāti. Evaṃ kammānaṃ dvāresu dvārānañca kammesu aniyatattā dvāranibandhanaṃ na kataṃ. Idāni akatepi ca dvāranibandhane yesaṃ dvārānaṃ vasena idaṃ cittaṃ uppajjati, tesaṃ taṃtaṃdvārakammapathānañca vasena uppattiyā yathābhaṭṭhapāḷiyā vuttāya ca dīpanatthaṃ ‘‘tattha kāmāvacara’’ntiādimāha. Cittaṃ tividhakammadvāravasena uppajjatīti idaṃ manokammadvārabhūtassa tena sabhāvena uppattiṃ gahetvā vuttaṃ. Yathā vā cittaṃ cittādhipateyyanti sampayuttavasena vuccati, evamidhāpīti veditabbaṃ. Copanadvayarahitassa manopabandhassa manokammadvārabhāve pana vattabbameva natthi.
कम्मपथसंसन्दनकथावण्णना निट्ठिता।
Kammapathasaṃsandanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
द्वारकथावण्णना निट्ठिता।
Dvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
अयं योजनाति ‘‘रूपारम्मणं वा…पे॰… धम्मारम्मणं वा’’ति एतेन सह ‘‘यं यं वा पना’’ति एतस्स अयं सम्बन्धोति अत्थो। को पनायं सम्बन्धोति? येन वचनानि अञ्ञमञ्ञं सम्बज्झन्ति, तं पुब्बापरवचने पयोजनं सम्बन्धो। इध च सब्बारम्मणतादिदस्सनं ‘‘रूपारम्मणं वा…पे॰… धम्मारम्मणं वा’’ति एतस्स अनन्तरं ‘‘यं यं वा पना’’ति एतस्स वचने पयोजनं योजना दट्ठब्बं। तत्थ ‘‘रूपारम्मणं वा…पे॰… धम्मारम्मणं वा आरब्भा’’ति एत्तकेन आपन्नं दोसं दस्सेत्वा तन्निवत्तनवसेन ‘‘यं यं वा पना’’ति एतस्स पयोजनं दस्सेतुं ‘‘हेट्ठा’’तिआदिमाह। दुतिये अत्थविकप्पे ‘‘यं यं वापना’’ति एतेन अप्पधानम्पि रूपादिं आकड्ढति। न हि पधानस्स चित्तस्स अत्तनोयेव आरम्मणभावो अत्थीति। हेट्ठा वुत्तनयेनाति सब्बारम्मणतादिनयेन। ‘‘हेट्ठा गहितमेव गहितन्ति वत्वा तस्स वचने पयोजनं दस्सेतुं ‘रूपं वा…पे॰… इदं वा इदं वा आरब्भा’ति कथेतुं इदं वुत्त’’न्ति वुत्तं। तत्थ इदं वा इदं वाति एतं सब्बारम्मणतादिं सन्धाय कथितन्ति वेदितब्बं।
Ayaṃ yojanāti ‘‘rūpārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā’’ti etena saha ‘‘yaṃ yaṃ vā panā’’ti etassa ayaṃ sambandhoti attho. Ko panāyaṃ sambandhoti? Yena vacanāni aññamaññaṃ sambajjhanti, taṃ pubbāparavacane payojanaṃ sambandho. Idha ca sabbārammaṇatādidassanaṃ ‘‘rūpārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā’’ti etassa anantaraṃ ‘‘yaṃ yaṃ vā panā’’ti etassa vacane payojanaṃ yojanā daṭṭhabbaṃ. Tattha ‘‘rūpārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā ārabbhā’’ti ettakena āpannaṃ dosaṃ dassetvā tannivattanavasena ‘‘yaṃ yaṃ vā panā’’ti etassa payojanaṃ dassetuṃ ‘‘heṭṭhā’’tiādimāha. Dutiye atthavikappe ‘‘yaṃ yaṃ vāpanā’’ti etena appadhānampi rūpādiṃ ākaḍḍhati. Na hi padhānassa cittassa attanoyeva ārammaṇabhāvo atthīti. Heṭṭhā vuttanayenāti sabbārammaṇatādinayena. ‘‘Heṭṭhā gahitameva gahitanti vatvā tassa vacane payojanaṃ dassetuṃ ‘rūpaṃ vā…pe… idaṃ vā idaṃ vā ārabbhā’ti kathetuṃ idaṃ vutta’’nti vuttaṃ. Tattha idaṃ vā idaṃ vāti etaṃ sabbārammaṇatādiṃ sandhāya kathitanti veditabbaṃ.
Related texts:
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-अनुटीका • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / कम्मपथसंसन्दनकथावण्णना • Kammapathasaṃsandanakathāvaṇṇanā
