Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ధమ్మసఙ్గణీ-అనుటీకా • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
కమ్మపథసంసన్దనకథావణ్ణనా
Kammapathasaṃsandanakathāvaṇṇanā
తథాతి కమ్మపథప్పత్తానం. కేచీతి ధమ్మసిరిత్థేరం సన్ధాయాహ. సో హి కమ్మపథప్పత్తానమేవ దుస్సీల్యాదీనం సుసీల్యాదీనఞ్చ కమ్మపథేహి అత్థతో నానత్తాభావదస్సనం, తేసం వా ఫస్సద్వారాదీహి అవిరోధభావేన దీపనం కమ్మపథసంసన్దనన్తి వదతి. కమ్మపథతా నత్థీతి ఏతేన యథావుత్తానం అసంవరసంవరానం తేసం వాదే కమ్మపథసంసన్దనే అసఙ్గహితతం దస్సేతి. యే పన సఙ్గహం లభన్తి, తేసం గహణే పయోజనాభావం దస్సేతుం ‘‘తివిధ…పే॰… దస్సనేనా’’తి వుత్తం. ఏవం పురిమపక్ఖే సఙ్ఖేపతో దోసం వత్వా దుతియపక్ఖేపి వత్తుం ‘‘న చ దుచ్చరితాన’’న్తిఆదిమాహ. తేన యే దుచ్చరితసుచరితఅసంవరసంవరా అనుచరీయన్తి, తేసం కాయకమ్మాదితా విధీయతీతి దస్సేతి. ‘‘పఞ్చఫస్సద్వారవసేన ఉప్పన్నో అసంవరో అకుసలం మనోకమ్మమేవ హోతీ’’తిఆదినా హి వుత్తన్తి. యది చాతిఆదినా అనవసేసపరియాదానాభావమాహ. ఉప్పత్తి న వత్తబ్బాతి కమ్మపథ…పే॰… వదన్తేహి ‘‘మనోకమ్మం ఛఫస్సద్వారవసేన ఉప్పజ్జతీ’’తి న వత్తబ్బన్తి అత్థో. అథ వా యది కమ్మపథప్పత్తానేవ దుస్సీల్యాదీని కాయకమ్మాదినామేహి అట్ఠకథాయం వుత్తానీతి ఏవం వదన్తేహి అట్ఠకథాచరియేహి మనోకమ్మస్స ఛఫస్సద్వారవసేన ఉప్పత్తి న వత్తబ్బాతి అత్థో. తంతంకమ్మభావస్స వుత్తత్తాతి ‘‘తివిధం కాయదుచ్చరితం అకుసలం కాయకమ్మమేవ హోతీ’’తిఆదిం (విభ॰ ౯౧౩) సన్ధాయాహ.
Tathāti kammapathappattānaṃ. Kecīti dhammasirittheraṃ sandhāyāha. So hi kammapathappattānameva dussīlyādīnaṃ susīlyādīnañca kammapathehi atthato nānattābhāvadassanaṃ, tesaṃ vā phassadvārādīhi avirodhabhāvena dīpanaṃ kammapathasaṃsandananti vadati. Kammapathatā natthīti etena yathāvuttānaṃ asaṃvarasaṃvarānaṃ tesaṃ vāde kammapathasaṃsandane asaṅgahitataṃ dasseti. Ye pana saṅgahaṃ labhanti, tesaṃ gahaṇe payojanābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘tividha…pe… dassanenā’’ti vuttaṃ. Evaṃ purimapakkhe saṅkhepato dosaṃ vatvā dutiyapakkhepi vattuṃ ‘‘na ca duccaritāna’’ntiādimāha. Tena ye duccaritasucaritaasaṃvarasaṃvarā anucarīyanti, tesaṃ kāyakammāditā vidhīyatīti dasseti. ‘‘Pañcaphassadvāravasena uppanno asaṃvaro akusalaṃ manokammameva hotī’’tiādinā hi vuttanti. Yadi cātiādinā anavasesapariyādānābhāvamāha. Uppatti na vattabbāti kammapatha…pe… vadantehi ‘‘manokammaṃ chaphassadvāravasena uppajjatī’’ti na vattabbanti attho. Atha vā yadi kammapathappattāneva dussīlyādīni kāyakammādināmehi aṭṭhakathāyaṃ vuttānīti evaṃ vadantehi aṭṭhakathācariyehi manokammassa chaphassadvāravasena uppatti na vattabbāti attho. Taṃtaṃkammabhāvassa vuttattāti ‘‘tividhaṃ kāyaduccaritaṃ akusalaṃ kāyakammameva hotī’’tiādiṃ (vibha. 913) sandhāyāha.
కమ్మన్తరమ్పి తంద్వారికకమ్మమేవ సియాతి పాణాతిపాతాదికస్స వచీకమ్మాదిభావమాసఙ్కతి. తస్మాతి యస్మా కేసఞ్చి అసంవరానం సంవరానఞ్చ కమ్మపథతా నత్థి, కాయదుచ్చరితాదీనఞ్చ కమ్మపథేహి నానత్తాభావదస్సనేన పయోజనం నత్థి, న చ దుచ్చరితాదీనం ఫస్సద్వారానం వసేన ఉప్పత్తి దీపితా, న చాయం విధి నిరవసేససఙ్గాహికా, కమ్మానఞ్చ సఙ్కరో ఆపజ్జతి, అట్ఠకథాయఞ్చ పుబ్బాపరవిరోధో, తస్మాతి అత్థో. సమాననామతా కాయకమ్మాదితా. సామఞ్ఞనామావిజహనం కాయకమ్మాదిభావావిజహనం. ఉభయేసన్తి కమ్మపథాకమ్మపథానం. ఉప్పత్తిపరియాయవచనాభావతోతి ఏతేన ఫస్సద్వారఅసంవరద్వారాదీనం తంద్వారికకమ్మానఞ్చ అత్థతో నానత్తాభావేపి తథా తథా పవత్తదేసనావసేన తే విచారితాతి దస్సేతి. ‘‘అకుసలం కాయకమ్మం పఞ్చఫస్సద్వారవసేన న ఉప్పజ్జతీ’’తిఆదికో దుతియవినిచ్ఛయో.
Kammantarampi taṃdvārikakammameva siyāti pāṇātipātādikassa vacīkammādibhāvamāsaṅkati. Tasmāti yasmā kesañci asaṃvarānaṃ saṃvarānañca kammapathatā natthi, kāyaduccaritādīnañca kammapathehi nānattābhāvadassanena payojanaṃ natthi, na ca duccaritādīnaṃ phassadvārānaṃ vasena uppatti dīpitā, na cāyaṃ vidhi niravasesasaṅgāhikā, kammānañca saṅkaro āpajjati, aṭṭhakathāyañca pubbāparavirodho, tasmāti attho. Samānanāmatā kāyakammāditā. Sāmaññanāmāvijahanaṃ kāyakammādibhāvāvijahanaṃ. Ubhayesanti kammapathākammapathānaṃ. Uppattipariyāyavacanābhāvatoti etena phassadvāraasaṃvaradvārādīnaṃ taṃdvārikakammānañca atthato nānattābhāvepi tathā tathā pavattadesanāvasena te vicāritāti dasseti. ‘‘Akusalaṃ kāyakammaṃ pañcaphassadvāravasena na uppajjatī’’tiādiko dutiyavinicchayo.
కాయే వాచాయ చ…పే॰… సిద్ధితోతి ఏతేన చోపనప్పత్తం అకుసలం మనోకమ్మం చోపనం అప్పత్తతో విసేసేత్వా దస్సేతుం ‘‘కాయవచీకమ్మ’’న్తి వుత్తం, న పన కాయవచీకమ్మభావతోతి దస్సేతి. తేన కాయవచీగహణం యథావుత్తచోపనప్పత్తం ఏవ విభావేతీతి దట్ఠబ్బం. తేనేవాహ – ‘‘చోపనప్పత్తం అకుసలం కాయద్వారే వచీద్వారే చ మనోకమ్మం హోతీ’’తి. తం-సద్దే వుత్తే యం-సద్దో అబ్యభిచారితసమ్బన్ధతాయ వుత్తోయేవ హోతీతి కత్వా ‘‘యం ఉప్పజ్జతీ’’తి వుత్తం. ఉప్పాదమత్తపరిచ్ఛిన్నేనాతి ఛఫస్సద్వారికకమ్మేనాతి అత్థో. మత్త-సద్దేన విసేసనివత్తిఅత్థేన మనోకమ్మతావిసేసం నివత్తేతి. నియమస్స ఏవ-సద్దస్స అకతత్తా ‘‘కాయవచీకమ్మమేవ హోతీ’’తి అవుత్తత్తా. ఇదాని నియమాకరణేన లద్ధగుణం దస్సేన్తో ‘‘న పన సబ్బమ్పీ’’తిఆదిమాహ.
Kāye vācāya ca…pe… siddhitoti etena copanappattaṃ akusalaṃ manokammaṃ copanaṃ appattato visesetvā dassetuṃ ‘‘kāyavacīkamma’’nti vuttaṃ, na pana kāyavacīkammabhāvatoti dasseti. Tena kāyavacīgahaṇaṃ yathāvuttacopanappattaṃ eva vibhāvetīti daṭṭhabbaṃ. Tenevāha – ‘‘copanappattaṃ akusalaṃ kāyadvāre vacīdvāre ca manokammaṃ hotī’’ti. Taṃ-sadde vutte yaṃ-saddo abyabhicāritasambandhatāya vuttoyeva hotīti katvā ‘‘yaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Uppādamattaparicchinnenāti chaphassadvārikakammenāti attho. Matta-saddena visesanivattiatthena manokammatāvisesaṃ nivatteti. Niyamassa eva-saddassa akatattā ‘‘kāyavacīkammameva hotī’’ti avuttattā. Idāni niyamākaraṇena laddhaguṇaṃ dassento ‘‘na pana sabbampī’’tiādimāha.
‘‘నియమస్స అకతత్తా’’తిఆది పురిమనయోతి అధిప్పేతో. వత్తుఅధిప్పాయానురోధినీ సద్దప్పవత్తీతి సమాసపదే ఏకదేసోపి ఆకడ్ఢీయతి అధికారవసేనాతి అధిప్పాయేన ‘‘కమ్మ-సద్దమత్తేన సమ్బన్ధం కత్వా’’తి వుత్తం. యం పన వదన్తీతిఆదినా ఏత్థ పదకారమతస్స అయుత్తతం దస్సేతి. తత్థ చేతనాపక్ఖికానన్తి కాయవచీకమ్మభూతచేతనాపక్ఖికానం. సతన్తి సమానానం. తంతంద్వారకమ్మపథానఞ్చాతి ఇదం ఇమస్స చిత్తస్స కమ్మపథభావేన పవత్తం కాలం సన్ధాయ వుత్తం, న సబ్బదా, కమ్మపథభావేనేవ పవత్తనతో. చ-సద్దేన వా అకమ్మపథసఙ్గహో దట్ఠబ్బో. అథ వా తంతంద్వారా చ తంతంద్వారకమ్మపథా చ తంతంద్వారకమ్మపథాతి ‘‘తంతంద్వారా’’తి పదేన అకమ్మపథానం సంవరానం సఙ్గహో దట్ఠబ్బో. తేన సభావేనాతి మనోకమ్మస్స ద్వారభావేన, న అత్తనోతి అధిప్పాయో. ఏవమిధాపీతి చిత్తజనితో చిత్తసమ్పయుత్తస్స కమ్మస్స ద్వారభావో చిత్తేపి ఉపచరితోతి అత్థో. వత్తబ్బమేవ నత్థి అనన్తరపచ్చయభూతమనోరహితస్స చిత్తస్స అభావతోతి.
‘‘Niyamassa akatattā’’tiādi purimanayoti adhippeto. Vattuadhippāyānurodhinī saddappavattīti samāsapade ekadesopi ākaḍḍhīyati adhikāravasenāti adhippāyena ‘‘kamma-saddamattena sambandhaṃ katvā’’ti vuttaṃ. Yaṃ pana vadantītiādinā ettha padakāramatassa ayuttataṃ dasseti. Tattha cetanāpakkhikānanti kāyavacīkammabhūtacetanāpakkhikānaṃ. Satanti samānānaṃ. Taṃtaṃdvārakammapathānañcāti idaṃ imassa cittassa kammapathabhāvena pavattaṃ kālaṃ sandhāya vuttaṃ, na sabbadā, kammapathabhāveneva pavattanato. Ca-saddena vā akammapathasaṅgaho daṭṭhabbo. Atha vā taṃtaṃdvārā ca taṃtaṃdvārakammapathā ca taṃtaṃdvārakammapathāti ‘‘taṃtaṃdvārā’’ti padena akammapathānaṃ saṃvarānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tena sabhāvenāti manokammassa dvārabhāvena, na attanoti adhippāyo. Evamidhāpīti cittajanito cittasampayuttassa kammassa dvārabhāvo cittepi upacaritoti attho. Vattabbameva natthi anantarapaccayabhūtamanorahitassa cittassa abhāvatoti.
ద్వారకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Dvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
కమాభావనియమాభావే సబ్బారమ్మణతాదీతి ఆది-సద్దేన సఙ్గణ్హాతి. న హి…పే॰… అత్థీతి పధానే అసమ్భవతో అప్పధానం అధికరీయతీతి దస్సేతి.
Kamābhāvaniyamābhāve sabbārammaṇatādīti ādi-saddena saṅgaṇhāti. Na hi…pe… atthīti padhāne asambhavato appadhānaṃ adhikarīyatīti dasseti.
Related texts:
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ధమ్మసఙ్గణీ-మూలటీకా • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / కమ్మపథసంసన్దనకథావణ్ణనా • Kammapathasaṃsandanakathāvaṇṇanā