| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
កម្មបថសំសន្ទនកថាវណ្ណនា
Kammapathasaṃsandanakathāvaṇṇanā
តថាតិ កម្មបថប្បត្តានំ។ កេចីតិ ធម្មសិរិត្ថេរំ សន្ធាយាហ។ សោ ហិ កម្មបថប្បត្តានមេវ ទុស្សីល្យាទីនំ សុសីល្យាទីនញ្ច កម្មបថេហិ អត្ថតោ នានត្តាភាវទស្សនំ, តេសំ វា ផស្សទ្វារាទីហិ អវិរោធភាវេន ទីបនំ កម្មបថសំសន្ទនន្តិ វទតិ។ កម្មបថតា នត្ថីតិ ឯតេន យថាវុត្តានំ អសំវរសំវរានំ តេសំ វាទេ កម្មបថសំសន្ទនេ អសង្គហិតតំ ទស្សេតិ។ យេ បន សង្គហំ លភន្តិ, តេសំ គហណេ បយោជនាភាវំ ទស្សេតុំ ‘‘តិវិធ…បេ.… ទស្សនេនា’’តិ វុត្តំ។ ឯវំ បុរិមបក្ខេ សង្ខេបតោ ទោសំ វត្វា ទុតិយបក្ខេបិ វត្តុំ ‘‘ន ច ទុច្ចរិតាន’’ន្តិអាទិមាហ។ តេន យេ ទុច្ចរិតសុចរិតអសំវរសំវរា អនុចរីយន្តិ, តេសំ កាយកម្មាទិតា វិធីយតីតិ ទស្សេតិ។ ‘‘បញ្ចផស្សទ្វារវសេន ឧប្បន្នោ អសំវរោ អកុសលំ មនោកម្មមេវ ហោតី’’តិអាទិនា ហិ វុត្តន្តិ។ យទិ ចាតិអាទិនា អនវសេសបរិយាទានាភាវមាហ។ ឧប្បត្តិ ន វត្តព្ពាតិ កម្មបថ…បេ.… វទន្តេហិ ‘‘មនោកម្មំ ឆផស្សទ្វារវសេន ឧប្បជ្ជតី’’តិ ន វត្តព្ពន្តិ អត្ថោ។ អថ វា យទិ កម្មបថប្បត្តានេវ ទុស្សីល្យាទីនិ កាយកម្មាទិនាមេហិ អដ្ឋកថាយំ វុត្តានីតិ ឯវំ វទន្តេហិ អដ្ឋកថាចរិយេហិ មនោកម្មស្ស ឆផស្សទ្វារវសេន ឧប្បត្តិ ន វត្តព្ពាតិ អត្ថោ។ តំតំកម្មភាវស្ស វុត្តត្តាតិ ‘‘តិវិធំ កាយទុច្ចរិតំ អកុសលំ កាយកម្មមេវ ហោតី’’តិអាទិំ (វិភ. ៩១៣) សន្ធាយាហ។
Tathāti kammapathappattānaṃ. Kecīti dhammasirittheraṃ sandhāyāha. So hi kammapathappattānameva dussīlyādīnaṃ susīlyādīnañca kammapathehi atthato nānattābhāvadassanaṃ, tesaṃ vā phassadvārādīhi avirodhabhāvena dīpanaṃ kammapathasaṃsandananti vadati. Kammapathatā natthīti etena yathāvuttānaṃ asaṃvarasaṃvarānaṃ tesaṃ vāde kammapathasaṃsandane asaṅgahitataṃ dasseti. Ye pana saṅgahaṃ labhanti, tesaṃ gahaṇe payojanābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘tividha…pe… dassanenā’’ti vuttaṃ. Evaṃ purimapakkhe saṅkhepato dosaṃ vatvā dutiyapakkhepi vattuṃ ‘‘na ca duccaritāna’’ntiādimāha. Tena ye duccaritasucaritaasaṃvarasaṃvarā anucarīyanti, tesaṃ kāyakammāditā vidhīyatīti dasseti. ‘‘Pañcaphassadvāravasena uppanno asaṃvaro akusalaṃ manokammameva hotī’’tiādinā hi vuttanti. Yadi cātiādinā anavasesapariyādānābhāvamāha. Uppatti na vattabbāti kammapatha…pe… vadantehi ‘‘manokammaṃ chaphassadvāravasena uppajjatī’’ti na vattabbanti attho. Atha vā yadi kammapathappattāneva dussīlyādīni kāyakammādināmehi aṭṭhakathāyaṃ vuttānīti evaṃ vadantehi aṭṭhakathācariyehi manokammassa chaphassadvāravasena uppatti na vattabbāti attho. Taṃtaṃkammabhāvassa vuttattāti ‘‘tividhaṃ kāyaduccaritaṃ akusalaṃ kāyakammameva hotī’’tiādiṃ (vibha. 913) sandhāyāha.
កម្មន្តរម្បិ តំទ្វារិកកម្មមេវ សិយាតិ បាណាតិបាតាទិកស្ស វចីកម្មាទិភាវមាសង្កតិ។ តស្មាតិ យស្មា កេសញ្ចិ អសំវរានំ សំវរានញ្ច កម្មបថតា នត្ថិ, កាយទុច្ចរិតាទីនញ្ច កម្មបថេហិ នានត្តាភាវទស្សនេន បយោជនំ នត្ថិ, ន ច ទុច្ចរិតាទីនំ ផស្សទ្វារានំ វសេន ឧប្បត្តិ ទីបិតា, ន ចាយំ វិធិ និរវសេសសង្គាហិកា, កម្មានញ្ច សង្ករោ អាបជ្ជតិ, អដ្ឋកថាយញ្ច បុព្ពាបរវិរោធោ, តស្មាតិ អត្ថោ។ សមាននាមតា កាយកម្មាទិតា។ សាមញ្ញនាមាវិជហនំ កាយកម្មាទិភាវាវិជហនំ។ ឧភយេសន្តិ កម្មបថាកម្មបថានំ។ ឧប្បត្តិបរិយាយវចនាភាវតោតិ ឯតេន ផស្សទ្វារអសំវរទ្វារាទីនំ តំទ្វារិកកម្មានញ្ច អត្ថតោ នានត្តាភាវេបិ តថា តថា បវត្តទេសនាវសេន តេ វិចារិតាតិ ទស្សេតិ។ ‘‘អកុសលំ កាយកម្មំ បញ្ចផស្សទ្វារវសេន ន ឧប្បជ្ជតី’’តិអាទិកោ ទុតិយវិនិច្ឆយោ។
Kammantarampi taṃdvārikakammameva siyāti pāṇātipātādikassa vacīkammādibhāvamāsaṅkati. Tasmāti yasmā kesañci asaṃvarānaṃ saṃvarānañca kammapathatā natthi, kāyaduccaritādīnañca kammapathehi nānattābhāvadassanena payojanaṃ natthi, na ca duccaritādīnaṃ phassadvārānaṃ vasena uppatti dīpitā, na cāyaṃ vidhi niravasesasaṅgāhikā, kammānañca saṅkaro āpajjati, aṭṭhakathāyañca pubbāparavirodho, tasmāti attho. Samānanāmatā kāyakammāditā. Sāmaññanāmāvijahanaṃ kāyakammādibhāvāvijahanaṃ. Ubhayesanti kammapathākammapathānaṃ. Uppattipariyāyavacanābhāvatoti etena phassadvāraasaṃvaradvārādīnaṃ taṃdvārikakammānañca atthato nānattābhāvepi tathā tathā pavattadesanāvasena te vicāritāti dasseti. ‘‘Akusalaṃ kāyakammaṃ pañcaphassadvāravasena na uppajjatī’’tiādiko dutiyavinicchayo.
កាយេ វាចាយ ច…បេ.… សិទ្ធិតោតិ ឯតេន ចោបនប្បត្តំ អកុសលំ មនោកម្មំ ចោបនំ អប្បត្តតោ វិសេសេត្វា ទស្សេតុំ ‘‘កាយវចីកម្ម’’ន្តិ វុត្តំ, ន បន កាយវចីកម្មភាវតោតិ ទស្សេតិ។ តេន កាយវចីគហណំ យថាវុត្តចោបនប្បត្តំ ឯវ វិភាវេតីតិ ទដ្ឋព្ពំ។ តេនេវាហ – ‘‘ចោបនប្បត្តំ អកុសលំ កាយទ្វារេ វចីទ្វារេ ច មនោកម្មំ ហោតី’’តិ។ តំ-សទ្ទេ វុត្តេ យំ-សទ្ទោ អព្យភិចារិតសម្ពន្ធតាយ វុត្តោយេវ ហោតីតិ កត្វា ‘‘យំ ឧប្បជ្ជតី’’តិ វុត្តំ។ ឧប្បាទមត្តបរិច្ឆិន្នេនាតិ ឆផស្សទ្វារិកកម្មេនាតិ អត្ថោ។ មត្ត-សទ្ទេន វិសេសនិវត្តិអត្ថេន មនោកម្មតាវិសេសំ និវត្តេតិ។ និយមស្ស ឯវ-សទ្ទស្ស អកតត្តា ‘‘កាយវចីកម្មមេវ ហោតី’’តិ អវុត្តត្តា។ ឥទានិ និយមាករណេន លទ្ធគុណំ ទស្សេន្តោ ‘‘ន បន សព្ពម្បី’’តិអាទិមាហ។
Kāye vācāya ca…pe… siddhitoti etena copanappattaṃ akusalaṃ manokammaṃ copanaṃ appattato visesetvā dassetuṃ ‘‘kāyavacīkamma’’nti vuttaṃ, na pana kāyavacīkammabhāvatoti dasseti. Tena kāyavacīgahaṇaṃ yathāvuttacopanappattaṃ eva vibhāvetīti daṭṭhabbaṃ. Tenevāha – ‘‘copanappattaṃ akusalaṃ kāyadvāre vacīdvāre ca manokammaṃ hotī’’ti. Taṃ-sadde vutte yaṃ-saddo abyabhicāritasambandhatāya vuttoyeva hotīti katvā ‘‘yaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Uppādamattaparicchinnenāti chaphassadvārikakammenāti attho. Matta-saddena visesanivattiatthena manokammatāvisesaṃ nivatteti. Niyamassa eva-saddassa akatattā ‘‘kāyavacīkammameva hotī’’ti avuttattā. Idāni niyamākaraṇena laddhaguṇaṃ dassento ‘‘na pana sabbampī’’tiādimāha.
‘‘និយមស្ស អកតត្តា’’តិអាទិ បុរិមនយោតិ អធិប្បេតោ។ វត្តុអធិប្បាយានុរោធិនី សទ្ទប្បវត្តីតិ សមាសបទេ ឯកទេសោបិ អាកឌ្ឍីយតិ អធិការវសេនាតិ អធិប្បាយេន ‘‘កម្ម-សទ្ទមត្តេន សម្ពន្ធំ កត្វា’’តិ វុត្តំ។ យំ បន វទន្តីតិអាទិនា ឯត្ថ បទការមតស្ស អយុត្តតំ ទស្សេតិ។ តត្ថ ចេតនាបក្ខិកានន្តិ កាយវចីកម្មភូតចេតនាបក្ខិកានំ។ សតន្តិ សមានានំ។ តំតំទ្វារកម្មបថានញ្ចាតិ ឥទំ ឥមស្ស ចិត្តស្ស កម្មបថភាវេន បវត្តំ កាលំ សន្ធាយ វុត្តំ, ន សព្ពទា, កម្មបថភាវេនេវ បវត្តនតោ។ ច-សទ្ទេន វា អកម្មបថសង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ អថ វា តំតំទ្វារា ច តំតំទ្វារកម្មបថា ច តំតំទ្វារកម្មបថាតិ ‘‘តំតំទ្វារា’’តិ បទេន អកម្មបថានំ សំវរានំ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ តេន សភាវេនាតិ មនោកម្មស្ស ទ្វារភាវេន, ន អត្តនោតិ អធិប្បាយោ។ ឯវមិធាបីតិ ចិត្តជនិតោ ចិត្តសម្បយុត្តស្ស កម្មស្ស ទ្វារភាវោ ចិត្តេបិ ឧបចរិតោតិ អត្ថោ។ វត្តព្ពមេវ នត្ថិ អនន្តរបច្ចយភូតមនោរហិតស្ស ចិត្តស្ស អភាវតោតិ។
‘‘Niyamassa akatattā’’tiādi purimanayoti adhippeto. Vattuadhippāyānurodhinī saddappavattīti samāsapade ekadesopi ākaḍḍhīyati adhikāravasenāti adhippāyena ‘‘kamma-saddamattena sambandhaṃ katvā’’ti vuttaṃ. Yaṃ pana vadantītiādinā ettha padakāramatassa ayuttataṃ dasseti. Tattha cetanāpakkhikānanti kāyavacīkammabhūtacetanāpakkhikānaṃ. Satanti samānānaṃ. Taṃtaṃdvārakammapathānañcāti idaṃ imassa cittassa kammapathabhāvena pavattaṃ kālaṃ sandhāya vuttaṃ, na sabbadā, kammapathabhāveneva pavattanato. Ca-saddena vā akammapathasaṅgaho daṭṭhabbo. Atha vā taṃtaṃdvārā ca taṃtaṃdvārakammapathā ca taṃtaṃdvārakammapathāti ‘‘taṃtaṃdvārā’’ti padena akammapathānaṃ saṃvarānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tena sabhāvenāti manokammassa dvārabhāvena, na attanoti adhippāyo. Evamidhāpīti cittajanito cittasampayuttassa kammassa dvārabhāvo cittepi upacaritoti attho. Vattabbameva natthi anantarapaccayabhūtamanorahitassa cittassa abhāvatoti.
ទ្វារកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
កមាភាវនិយមាភាវេ សព្ពារម្មណតាទីតិ អាទិ-សទ្ទេន សង្គណ្ហាតិ។ ន ហិ…បេ.… អត្ថីតិ បធានេ អសម្ភវតោ អប្បធានំ អធិករីយតីតិ ទស្សេតិ។
Kamābhāvaniyamābhāve sabbārammaṇatādīti ādi-saddena saṅgaṇhāti. Na hi…pe… atthīti padhāne asambhavato appadhānaṃ adhikarīyatīti dasseti.
Related texts:
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / កម្មបថសំសន្ទនកថាវណ្ណនា • Kammapathasaṃsandanakathāvaṇṇanā
