| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ਕਮ੍ਮਪਥਸਂਸਨ੍ਦਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Kammapathasaṃsandanakathāvaṇṇanā
ਤਥਾਤਿ ਕਮ੍ਮਪਥਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਂ। ਕੇਚੀਤਿ ਧਮ੍ਮਸਿਰਿਤ੍ਥੇਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਸੋ ਹਿ ਕਮ੍ਮਪਥਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਮੇવ ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਾਦੀਨਂ ਸੁਸੀਲ੍ਯਾਦੀਨਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮਪਥੇਹਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਨਾਨਤ੍ਤਾਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ, ਤੇਸਂ વਾ ਫਸ੍ਸਦ੍વਾਰਾਦੀਹਿ ਅવਿਰੋਧਭਾવੇਨ ਦੀਪਨਂ ਕਮ੍ਮਪਥਸਂਸਨ੍ਦਨਨ੍ਤਿ વਦਤਿ। ਕਮ੍ਮਪਥਤਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਏਤੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਂ ਅਸਂવਰਸਂવਰਾਨਂ ਤੇਸਂ વਾਦੇ ਕਮ੍ਮਪਥਸਂਸਨ੍ਦਨੇ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯੇ ਪਨ ਸਙ੍ਗਹਂ ਲਭਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਗਹਣੇ ਪਯੋਜਨਾਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਿવਿਧ…ਪੇ॰… ਦਸ੍ਸਨੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਪੁਰਿਮਪਕ੍ਖੇ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਦੋਸਂ વਤ੍વਾ ਦੁਤਿਯਪਕ੍ਖੇਪਿ વਤ੍ਤੁਂ ‘‘ਨ ਚ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤੇਨ ਯੇ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਸੁਚਰਿਤਅਸਂવਰਸਂવਰਾ ਅਨੁਚਰੀਯਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦਿਤਾ વਿਧੀਯਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਪਞ੍ਚਫਸ੍ਸਦ੍વਾਰવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਸਂવਰੋ ਅਕੁਸਲਂ ਮਨੋਕਮ੍ਮਮੇવ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਯਦਿ ਚਾਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨવਸੇਸਪਰਿਯਾਦਾਨਾਭਾવਮਾਹ। ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਤਿ ਕਮ੍ਮਪਥ…ਪੇ॰… વਦਨ੍ਤੇਹਿ ‘‘ਮਨੋਕਮ੍ਮਂ ਛਫਸ੍ਸਦ੍વਾਰવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਯਦਿ ਕਮ੍ਮਪਥਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨੇવ ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਾਦੀਨਿ ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦਿਨਾਮੇਹਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਏવਂ વਦਨ੍ਤੇਹਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯੇਹਿ ਮਨੋਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਛਫਸ੍ਸਦ੍વਾਰવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਂਤਂਕਮ੍ਮਭਾવਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਤਿવਿਧਂ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਅਕੁਸਲਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਮੇવ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਂ (વਿਭ॰ ੯੧੩) ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ।
Tathāti kammapathappattānaṃ. Kecīti dhammasirittheraṃ sandhāyāha. So hi kammapathappattānameva dussīlyādīnaṃ susīlyādīnañca kammapathehi atthato nānattābhāvadassanaṃ, tesaṃ vā phassadvārādīhi avirodhabhāvena dīpanaṃ kammapathasaṃsandananti vadati. Kammapathatā natthīti etena yathāvuttānaṃ asaṃvarasaṃvarānaṃ tesaṃ vāde kammapathasaṃsandane asaṅgahitataṃ dasseti. Ye pana saṅgahaṃ labhanti, tesaṃ gahaṇe payojanābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘tividha…pe… dassanenā’’ti vuttaṃ. Evaṃ purimapakkhe saṅkhepato dosaṃ vatvā dutiyapakkhepi vattuṃ ‘‘na ca duccaritāna’’ntiādimāha. Tena ye duccaritasucaritaasaṃvarasaṃvarā anucarīyanti, tesaṃ kāyakammāditā vidhīyatīti dasseti. ‘‘Pañcaphassadvāravasena uppanno asaṃvaro akusalaṃ manokammameva hotī’’tiādinā hi vuttanti. Yadi cātiādinā anavasesapariyādānābhāvamāha. Uppatti na vattabbāti kammapatha…pe… vadantehi ‘‘manokammaṃ chaphassadvāravasena uppajjatī’’ti na vattabbanti attho. Atha vā yadi kammapathappattāneva dussīlyādīni kāyakammādināmehi aṭṭhakathāyaṃ vuttānīti evaṃ vadantehi aṭṭhakathācariyehi manokammassa chaphassadvāravasena uppatti na vattabbāti attho. Taṃtaṃkammabhāvassa vuttattāti ‘‘tividhaṃ kāyaduccaritaṃ akusalaṃ kāyakammameva hotī’’tiādiṃ (vibha. 913) sandhāyāha.
ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਰਮ੍ਪਿ ਤਂਦ੍વਾਰਿਕਕਮ੍ਮਮੇવ ਸਿਯਾਤਿ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿਕਸ੍ਸ વਚੀਕਮ੍ਮਾਦਿਭਾવਮਾਸਙ੍ਕਤਿ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਅਸਂવਰਾਨਂ ਸਂવਰਾਨਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮਪਥਤਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦੀਨਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮਪਥੇਹਿ ਨਾਨਤ੍ਤਾਭਾવਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਯੋਜਨਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਨ ਚ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦੀਨਂ ਫਸ੍ਸਦ੍વਾਰਾਨਂ વਸੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਦੀਪਿਤਾ, ਨ ਚਾਯਂ વਿਧਿ ਨਿਰવਸੇਸਸਙ੍ਗਾਹਿਕਾ, ਕਮ੍ਮਾਨਞ੍ਚ ਸਙ੍ਕਰੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਞ੍ਚ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰવਿਰੋਧੋ, ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮਾਨਨਾਮਤਾ ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦਿਤਾ। ਸਾਮਞ੍ਞਨਾਮਾવਿਜਹਨਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦਿਭਾવਾવਿਜਹਨਂ। ਉਭਯੇਸਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਪਥਾਕਮ੍ਮਪਥਾਨਂ। ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਪਰਿਯਾਯવਚਨਾਭਾવਤੋਤਿ ਏਤੇਨ ਫਸ੍ਸਦ੍વਾਰਅਸਂવਰਦ੍વਾਰਾਦੀਨਂ ਤਂਦ੍વਾਰਿਕਕਮ੍ਮਾਨਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ ਨਾਨਤ੍ਤਾਭਾવੇਪਿ ਤਥਾ ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਦੇਸਨਾવਸੇਨ ਤੇ વਿਚਾਰਿਤਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਅਕੁਸਲਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ ਪਞ੍ਚਫਸ੍ਸਦ੍વਾਰવਸੇਨ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿਕੋ ਦੁਤਿਯવਿਨਿਚ੍ਛਯੋ।
Kammantarampi taṃdvārikakammameva siyāti pāṇātipātādikassa vacīkammādibhāvamāsaṅkati. Tasmāti yasmā kesañci asaṃvarānaṃ saṃvarānañca kammapathatā natthi, kāyaduccaritādīnañca kammapathehi nānattābhāvadassanena payojanaṃ natthi, na ca duccaritādīnaṃ phassadvārānaṃ vasena uppatti dīpitā, na cāyaṃ vidhi niravasesasaṅgāhikā, kammānañca saṅkaro āpajjati, aṭṭhakathāyañca pubbāparavirodho, tasmāti attho. Samānanāmatā kāyakammāditā. Sāmaññanāmāvijahanaṃ kāyakammādibhāvāvijahanaṃ. Ubhayesanti kammapathākammapathānaṃ. Uppattipariyāyavacanābhāvatoti etena phassadvāraasaṃvaradvārādīnaṃ taṃdvārikakammānañca atthato nānattābhāvepi tathā tathā pavattadesanāvasena te vicāritāti dasseti. ‘‘Akusalaṃ kāyakammaṃ pañcaphassadvāravasena na uppajjatī’’tiādiko dutiyavinicchayo.
ਕਾਯੇ વਾਚਾਯ ਚ…ਪੇ॰… ਸਿਦ੍ਧਿਤੋਤਿ ਏਤੇਨ ਚੋਪਨਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਅਕੁਸਲਂ ਮਨੋਕਮ੍ਮਂ ਚੋਪਨਂ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਤੋ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਾਯવਚੀਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਨ ਕਾਯવਚੀਕਮ੍ਮਭਾવਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨ ਕਾਯવਚੀਗਹਣਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਚੋਪਨਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਏવ વਿਭਾવੇਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਚੋਪਨਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਅਕੁਸਲਂ ਕਾਯਦ੍વਾਰੇ વਚੀਦ੍વਾਰੇ ਚ ਮਨੋਕਮ੍ਮਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਤਂ-ਸਦ੍ਦੇ વੁਤ੍ਤੇ ਯਂ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਬ੍ਯਭਿਚਾਰਿਤਸਮ੍ਬਨ੍ਧਤਾਯ વੁਤ੍ਤੋਯੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਯਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਪ੍ਪਾਦਮਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇਨਾਤਿ ਛਫਸ੍ਸਦ੍વਾਰਿਕਕਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਤ੍ਤ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਿਸੇਸਨਿવਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥੇਨ ਮਨੋਕਮ੍ਮਤਾવਿਸੇਸਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ। ਨਿਯਮਸ੍ਸ ਏવ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਕਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਕਾਯવਚੀਕਮ੍ਮਮੇવ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਇਦਾਨਿ ਨਿਯਮਾਕਰਣੇਨ ਲਦ੍ਧਗੁਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨ ਪਨ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Kāye vācāya ca…pe… siddhitoti etena copanappattaṃ akusalaṃ manokammaṃ copanaṃ appattato visesetvā dassetuṃ ‘‘kāyavacīkamma’’nti vuttaṃ, na pana kāyavacīkammabhāvatoti dasseti. Tena kāyavacīgahaṇaṃ yathāvuttacopanappattaṃ eva vibhāvetīti daṭṭhabbaṃ. Tenevāha – ‘‘copanappattaṃ akusalaṃ kāyadvāre vacīdvāre ca manokammaṃ hotī’’ti. Taṃ-sadde vutte yaṃ-saddo abyabhicāritasambandhatāya vuttoyeva hotīti katvā ‘‘yaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Uppādamattaparicchinnenāti chaphassadvārikakammenāti attho. Matta-saddena visesanivattiatthena manokammatāvisesaṃ nivatteti. Niyamassa eva-saddassa akatattā ‘‘kāyavacīkammameva hotī’’ti avuttattā. Idāni niyamākaraṇena laddhaguṇaṃ dassento ‘‘na pana sabbampī’’tiādimāha.
‘‘ਨਿਯਮਸ੍ਸ ਅਕਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿ ਪੁਰਿਮਨਯੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। વਤ੍ਤੁਅਧਿਪ੍ਪਾਯਾਨੁਰੋਧਿਨੀ ਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਸਮਾਸਪਦੇ ਏਕਦੇਸੋਪਿ ਆਕਡ੍ਢੀਯਤਿ ਅਧਿਕਾਰવਸੇਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘‘ਕਮ੍ਮ-ਸਦ੍ਦਮਤ੍ਤੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਂ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਂ ਪਨ વਦਨ੍ਤੀਤਿਆਦਿਨਾ ਏਤ੍ਥ ਪਦਕਾਰਮਤਸ੍ਸ ਅਯੁਤ੍ਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਚੇਤਨਾਪਕ੍ਖਿਕਾਨਨ੍ਤਿ ਕਾਯવਚੀਕਮ੍ਮਭੂਤਚੇਤਨਾਪਕ੍ਖਿਕਾਨਂ। ਸਤਨ੍ਤਿ ਸਮਾਨਾਨਂ। ਤਂਤਂਦ੍વਾਰਕਮ੍ਮਪਥਾਨਞ੍ਚਾਤਿ ਇਦਂ ਇਮਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਪਥਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਕਾਲਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਸਬ੍ਬਦਾ, ਕਮ੍ਮਪਥਭਾવੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ। ਚ-ਸਦ੍ਦੇਨ વਾ ਅਕਮ੍ਮਪਥਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਥ વਾ ਤਂਤਂਦ੍વਾਰਾ ਚ ਤਂਤਂਦ੍વਾਰਕਮ੍ਮਪਥਾ ਚ ਤਂਤਂਦ੍વਾਰਕਮ੍ਮਪਥਾਤਿ ‘‘ਤਂਤਂਦ੍વਾਰਾ’’ਤਿ ਪਦੇਨ ਅਕਮ੍ਮਪਥਾਨਂ ਸਂવਰਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤੇਨ ਸਭਾવੇਨਾਤਿ ਮਨੋਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰਭਾવੇਨ, ਨ ਅਤ੍ਤਨੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਏવਮਿਧਾਪੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਜਨਿਤੋ ਚਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰਭਾવੋ ਚਿਤ੍ਤੇਪਿ ਉਪਚਰਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਭੂਤਮਨੋਰਹਿਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋਤਿ।
‘‘Niyamassa akatattā’’tiādi purimanayoti adhippeto. Vattuadhippāyānurodhinī saddappavattīti samāsapade ekadesopi ākaḍḍhīyati adhikāravasenāti adhippāyena ‘‘kamma-saddamattena sambandhaṃ katvā’’ti vuttaṃ. Yaṃ pana vadantītiādinā ettha padakāramatassa ayuttataṃ dasseti. Tattha cetanāpakkhikānanti kāyavacīkammabhūtacetanāpakkhikānaṃ. Satanti samānānaṃ. Taṃtaṃdvārakammapathānañcāti idaṃ imassa cittassa kammapathabhāvena pavattaṃ kālaṃ sandhāya vuttaṃ, na sabbadā, kammapathabhāveneva pavattanato. Ca-saddena vā akammapathasaṅgaho daṭṭhabbo. Atha vā taṃtaṃdvārā ca taṃtaṃdvārakammapathā ca taṃtaṃdvārakammapathāti ‘‘taṃtaṃdvārā’’ti padena akammapathānaṃ saṃvarānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tena sabhāvenāti manokammassa dvārabhāvena, na attanoti adhippāyo. Evamidhāpīti cittajanito cittasampayuttassa kammassa dvārabhāvo cittepi upacaritoti attho. Vattabbameva natthi anantarapaccayabhūtamanorahitassa cittassa abhāvatoti.
ਦ੍વਾਰਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ਕਮਾਭਾવਨਿਯਮਾਭਾવੇ ਸਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਤਾਦੀਤਿ ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਨ ਹਿ…ਪੇ॰… ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਪਧਾਨੇ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ ਅਪ੍ਪਧਾਨਂ ਅਧਿਕਰੀਯਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Kamābhāvaniyamābhāve sabbārammaṇatādīti ādi-saddena saṅgaṇhāti. Na hi…pe… atthīti padhāne asambhavato appadhānaṃ adhikarīyatīti dasseti.
Related texts:
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ਕਮ੍ਮਪਥਸਂਸਨ੍ਦਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Kammapathasaṃsandanakathāvaṇṇanā
