| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
९. कम्मप्पटिबाहनसिक्खापदवण्णना
9. Kammappaṭibāhanasikkhāpadavaṇṇanā
धम्मिकानन्ति धम्मेन विनयेन सत्थुसासनेन कतत्ता धम्मो एतेसु अत्थीति धम्मिकानि, तेसं धम्मिकानं। कम्मानन्ति चतुन्नं सङ्घकम्मानं। तेनाह ‘‘धम्मेना’’तिआदि। तत्थ धम्मेनाति भूतेन वत्थुना। विनयेनाति चोदनाय चेव सारणाय च। सत्थुसासनेनाति ञत्तिसम्पदाय चेव अनुस्सवनासम्पदाय च। समग्गस्स सङ्घस्साति सीमट्ठकसङ्घं सोधेत्वा छन्दारहानं छन्दं आहरित्वा कत्तब्बत्ता कायेन चेव चित्तेन च एकीभूतस्स सङ्घस्स। तं तं वत्थुन्ति अवण्णभणनादिं तं तं वत्थु।
Dhammikānanti dhammena vinayena satthusāsanena katattā dhammo etesu atthīti dhammikāni, tesaṃ dhammikānaṃ. Kammānanti catunnaṃ saṅghakammānaṃ. Tenāha ‘‘dhammenā’’tiādi. Tattha dhammenāti bhūtena vatthunā. Vinayenāti codanāya ceva sāraṇāya ca. Satthusāsanenāti ñattisampadāya ceva anussavanāsampadāya ca. Samaggassa saṅghassāti sīmaṭṭhakasaṅghaṃ sodhetvā chandārahānaṃ chandaṃ āharitvā kattabbattā kāyena ceva cittena ca ekībhūtassa saṅghassa. Taṃ taṃ vatthunti avaṇṇabhaṇanādiṃ taṃ taṃ vatthu.
ओसारेन्ति सङ्घमज्झं एतेनाति ओसारणं। निस्सारेन्ति सङ्घम्हा एतेनाति निस्सारणं। भण्डुकम्मन्ति मुण्डकरणं, केसच्छेदनापुच्छनन्ति अत्थो। कम्ममेव लक्खणं कम्मलक्खणं। ओसारणादयो विय कम्मञ्च हुत्वा अञ्ञञ्च नामं न लभति, कम्ममेव हुत्वा लक्खीयतीति कम्मलक्खणन्ति अत्थो। ‘‘ओसारणं निस्सारण’’न्ति (परि॰ अट्ठ॰ ४९५-४९६) चेत्थ पदसिलिट्ठतायेतं वुत्तं। पठमं पन निस्सारणा होति, पच्छा ओसारणाति आह ‘‘तत्थ कण्टकसामणेरस्सा’’तिआदि। कण्टकसामणेरस्स नासना विय निस्सारणाति यथा कण्टकसामणेरस्स दण्डकम्मनासना निस्सारणा, तथा बुद्धस्स वा धम्मस्स वा सङ्घस्स वा अवण्णं भणतो, अकप्पियं ‘‘कप्पिय’’न्ति दीपयतो, मिच्छादिट्ठिकस्स अन्तग्गाहिकाय दिट्ठिया समन्नागतस्स अञ्ञस्सापि सामणेरस्स –
Osārenti saṅghamajjhaṃ etenāti osāraṇaṃ. Nissārenti saṅghamhā etenāti nissāraṇaṃ. Bhaṇḍukammanti muṇḍakaraṇaṃ, kesacchedanāpucchananti attho. Kammameva lakkhaṇaṃ kammalakkhaṇaṃ. Osāraṇādayo viya kammañca hutvā aññañca nāmaṃ na labhati, kammameva hutvā lakkhīyatīti kammalakkhaṇanti attho. ‘‘Osāraṇaṃ nissāraṇa’’nti (pari. aṭṭha. 495-496) cettha padasiliṭṭhatāyetaṃ vuttaṃ. Paṭhamaṃ pana nissāraṇā hoti, pacchā osāraṇāti āha ‘‘tattha kaṇṭakasāmaṇerassā’’tiādi. Kaṇṭakasāmaṇerassa nāsanā viya nissāraṇāti yathā kaṇṭakasāmaṇerassa daṇḍakammanāsanā nissāraṇā, tathā buddhassa vā dhammassa vā saṅghassa vā avaṇṇaṃ bhaṇato, akappiyaṃ ‘‘kappiya’’nti dīpayato, micchādiṭṭhikassa antaggāhikāya diṭṭhiyā samannāgatassa aññassāpi sāmaṇerassa –
‘‘सङ्घं, भन्ते, पुच्छामि ‘अयं इत्थन्नामो सामणेरो बुद्धस्स वा धम्मस्स वा सङ्घस्स वा अवण्णवादी मिच्छादिट्ठिको, यं अञ्ञे सामणेरा लभन्ति दिरत्ततिरत्तं भिक्खूहि सद्धिं सहसेय्यं, तस्स अलाभाय निस्सारणा रुच्चति सङ्घस्सा’ति। दुतियम्पि…पे॰… ततियम्पि, भन्ते, सङ्घं पुच्छामि ‘अयं इत्थन्नामो सामणेरो…पे॰… रुच्चति सङ्घस्सा’ति, चर पिरे विनस्सा’’ति (परि॰ अट्ठ॰ ४९५-४९६) –
‘‘Saṅghaṃ, bhante, pucchāmi ‘ayaṃ itthannāmo sāmaṇero buddhassa vā dhammassa vā saṅghassa vā avaṇṇavādī micchādiṭṭhiko, yaṃ aññe sāmaṇerā labhanti dirattatirattaṃ bhikkhūhi saddhiṃ sahaseyyaṃ, tassa alābhāya nissāraṇā ruccati saṅghassā’ti. Dutiyampi…pe… tatiyampi, bhante, saṅghaṃ pucchāmi ‘ayaṃ itthannāmo sāmaṇero…pe… ruccati saṅghassā’ti, cara pire vinassā’’ti (pari. aṭṭha. 495-496) –
कत्तब्बनासना निस्सारणाति अत्थो। तादिसंयेव सम्मावत्तन्तं दिस्वा पवेसना ओसारणाति तादिसंयेव अपरेन समयेन ‘‘अहं, भन्ते, बालताय अञ्ञाणताय अलक्खिकताय एवं अकासिं, स्वाहं सङ्घं खमापेमी’’ति खमापेन्तं दिस्वा यावततियं याचापेत्वा –
Kattabbanāsanā nissāraṇāti attho. Tādisaṃyeva sammāvattantaṃ disvā pavesanā osāraṇāti tādisaṃyeva aparena samayena ‘‘ahaṃ, bhante, bālatāya aññāṇatāya alakkhikatāya evaṃ akāsiṃ, svāhaṃ saṅghaṃ khamāpemī’’ti khamāpentaṃ disvā yāvatatiyaṃ yācāpetvā –
‘‘सङ्घं, भन्ते, पुच्छामि ‘अयं इत्थन्नामो सामणेरो बुद्धस्स वा धम्मस्स वा सङ्घस्स वा अवण्णवादी मिच्छादिट्ठिको, यं अञ्ञे सामणेरा लभन्ति भिक्खूहि सद्धिं दिरत्ततिरत्तं सहसेय्यं, तस्स अलाभाय निस्सारितो, स्वायं इदानि सोरतो निवातवुत्ति लज्जिधम्मं ओक्कन्तो हिरोत्तप्पे पतिट्ठितो कतदण्डकम्मो अच्चयं देसेति, इमस्स सामणेरस्स यथा पुरे कायसम्भोगसामग्गिदानं रुच्चति सङ्घस्सा’ति। दुतियम्पि…पे॰… ततियम्पि, भन्ते, सङ्घं पुच्छामि…पे॰… रुच्चति सङ्घस्सा’’ति (परि॰ अट्ठ॰ ४९५-४९६) –
‘‘Saṅghaṃ, bhante, pucchāmi ‘ayaṃ itthannāmo sāmaṇero buddhassa vā dhammassa vā saṅghassa vā avaṇṇavādī micchādiṭṭhiko, yaṃ aññe sāmaṇerā labhanti bhikkhūhi saddhiṃ dirattatirattaṃ sahaseyyaṃ, tassa alābhāya nissārito, svāyaṃ idāni sorato nivātavutti lajjidhammaṃ okkanto hirottappe patiṭṭhito katadaṇḍakammo accayaṃ deseti, imassa sāmaṇerassa yathā pure kāyasambhogasāmaggidānaṃ ruccati saṅghassā’ti. Dutiyampi…pe… tatiyampi, bhante, saṅghaṃ pucchāmi…pe… ruccati saṅghassā’’ti (pari. aṭṭha. 495-496) –
पवेसना ओसारणाति अत्थो।
Pavesanā osāraṇāti attho.
केसच्छेदनापुच्छनन्ति सीमापरियापन्ने भिक्खू सन्निपातापेत्वा पब्बज्जापेक्खं तत्थ नेत्वा ‘‘सङ्घं, भन्ते, इमस्स दारकस्स भण्डुकम्मं आपुच्छामी’’ति तिक्खत्तुं वा द्विक्खत्तुं वा सकिं वा वचनं। इध च ‘‘इमस्स दारकस्स भण्डुकम्मं आपुच्छामा’’तिपि ‘‘इमस्स समणकरणं आपुच्छामा’’तिपि ‘‘इमस्स पब्बाजनं आपुच्छामा’’तिपि ‘‘अयं समणो होतुकामो’’तिपि ‘‘अयं पब्बजितुकामो’’तिपि वत्तुं वट्टतियेव।
Kesacchedanāpucchananti sīmāpariyāpanne bhikkhū sannipātāpetvā pabbajjāpekkhaṃ tattha netvā ‘‘saṅghaṃ, bhante, imassa dārakassa bhaṇḍukammaṃ āpucchāmī’’ti tikkhattuṃ vā dvikkhattuṃ vā sakiṃ vā vacanaṃ. Idha ca ‘‘imassa dārakassa bhaṇḍukammaṃ āpucchāmā’’tipi ‘‘imassa samaṇakaraṇaṃ āpucchāmā’’tipi ‘‘imassa pabbājanaṃ āpucchāmā’’tipi ‘‘ayaṃ samaṇo hotukāmo’’tipi ‘‘ayaṃ pabbajitukāmo’’tipi vattuṃ vaṭṭatiyeva.
मुखरस्साति मुखेन खरस्स। यं अवन्दियकम्मं अनुञ्ञातन्ति सम्बन्धो। ऊरुं विवरित्वा दस्सनादिवत्थूसूति –
Mukharassāti mukhena kharassa. Yaṃ avandiyakammaṃ anuññātanti sambandho. Ūruṃ vivaritvā dassanādivatthūsūti –
‘‘तेन खो पन समयेन छब्बग्गिया भिक्खू भिक्खुनियो कद्दमोदकेन ओसिञ्चन्ति ‘अप्पेव नाम अम्हेसु सारज्जेय्यु’न्ति, कायं विवरित्वा भिक्खुनीनं दस्सेन्ति, ऊरुं विवरित्वा भिक्खुनीनं दस्सेन्ति, अङ्गजातं विवरित्वा भिक्खुनीनं दस्सेन्ति, भिक्खुनियो ओभासेन्ति, भिक्खुनीहि सद्धिं सम्पयोजेन्ति ‘अप्पेव नाम अम्हेसु सारज्जेय्यु’’’न्ति (चूळव॰ ४११) –
‘‘Tena kho pana samayena chabbaggiyā bhikkhū bhikkhuniyo kaddamodakena osiñcanti ‘appeva nāma amhesu sārajjeyyu’nti, kāyaṃ vivaritvā bhikkhunīnaṃ dassenti, ūruṃ vivaritvā bhikkhunīnaṃ dassenti, aṅgajātaṃ vivaritvā bhikkhunīnaṃ dassenti, bhikkhuniyo obhāsenti, bhikkhunīhi saddhiṃ sampayojenti ‘appeva nāma amhesu sārajjeyyu’’’nti (cūḷava. 411) –
इमेसु वत्थूसु।
Imesu vatthūsu.
अच्छिन्नचीवरकादीनन्ति अच्छिन्नचीवरजिण्णचीवरनट्ठचीवरगिलानबहुस्सुतसङ्घभारनित्थरकादीनं। चीवरादीनीति चीवरभेसज्जसेनासनादीनि। परिभुञ्जितब्बानीति परिभुञ्जितब्बानि मूलतचपत्तअङ्कुरपुप्फफलादीनि। अपनेतब्बानिपि वत्थूनीति आवासकरणादिअत्थं हरितब्बानिपि छायूपगफलूपगरुक्खादीनि। तथारूपं वा धम्मिकं कतिकं करोन्तेहीति चीवरपिण्डपातत्थाय दिन्नतो आवासजग्गनादिकं तादिसं वा अञ्ञम्पि धम्मिकं कतिकं करोन्तेहि।
Acchinnacīvarakādīnanti acchinnacīvarajiṇṇacīvaranaṭṭhacīvaragilānabahussutasaṅghabhāranittharakādīnaṃ. Cīvarādīnīti cīvarabhesajjasenāsanādīni. Paribhuñjitabbānīti paribhuñjitabbāni mūlatacapattaaṅkurapupphaphalādīni. Apanetabbānipi vatthūnīti āvāsakaraṇādiatthaṃ haritabbānipi chāyūpagaphalūpagarukkhādīni. Tathārūpaṃ vā dhammikaṃ katikaṃ karontehīti cīvarapiṇḍapātatthāya dinnato āvāsajagganādikaṃ tādisaṃ vā aññampi dhammikaṃ katikaṃ karontehi.
नेव सुत्तं आगच्छतीति न मातिका आगच्छति। नो सुत्तविभङ्गोति विनयोपि न पगुणो। ब्यञ्जनच्छायाय अत्थं पटिबाहतीति (चूळव॰ अट्ठ॰ २३३) ब्यञ्जनमत्तमेव गहेत्वा अत्थं पटिसेधेति। जातरूपरजतखेत्तवत्थुप्पटिग्गहणादीसु विनयधरेहि भिक्खूहि आपत्तिया कारियमाने दिस्वा ‘‘किं इमे आपत्तिया कारेथ, ननु ‘जातरूपरजतप्पटिग्गहणा पटिविरतो होती’ति (दी॰ नि॰ १.१०, १९४) एवं सुत्ते पटिविरतिमत्तमेव वुत्तं, नत्थि एत्थ आपत्ती’’ति वदति। अपरो धम्मकथिको सुत्तस्स आगतत्ता ओलम्बेत्वा निवासेन्तानं आपत्तिया आरोपियमानाय ‘‘किं इमेसं आपत्तिं आरोपेथ, ननु ‘परिमण्डलं निवासेस्सामीति सिक्खा करणीया’ति (पाचि॰ ५७६) एवं सिक्खाकरणमत्तमेव वुत्तं, नत्थि एत्थ आपत्ती’’ति वदति। उब्बाहिक विनिच्छयेति समथक्खन्धके वुत्तउब्बाहिकविनिच्छये ‘‘सीलवा होती’’तिआदिकाय हि दसङ्गसम्पत्तिया समन्नागते द्वे तयो भिक्खू उच्चिनित्वा विनिच्छयो उब्बाहिकविनिच्छयोति दट्ठब्बो।
Neva suttaṃ āgacchatīti na mātikā āgacchati. No suttavibhaṅgoti vinayopi na paguṇo. Byañjanacchāyāya atthaṃ paṭibāhatīti (cūḷava. aṭṭha. 233) byañjanamattameva gahetvā atthaṃ paṭisedheti. Jātarūparajatakhettavatthuppaṭiggahaṇādīsu vinayadharehi bhikkhūhi āpattiyā kāriyamāne disvā ‘‘kiṃ ime āpattiyā kāretha, nanu ‘jātarūparajatappaṭiggahaṇā paṭivirato hotī’ti (dī. ni. 1.10, 194) evaṃ sutte paṭiviratimattameva vuttaṃ, natthi ettha āpattī’’ti vadati. Aparo dhammakathiko suttassa āgatattā olambetvā nivāsentānaṃ āpattiyā āropiyamānāya ‘‘kiṃ imesaṃ āpattiṃ āropetha, nanu ‘parimaṇḍalaṃ nivāsessāmīti sikkhā karaṇīyā’ti (pāci. 576) evaṃ sikkhākaraṇamattameva vuttaṃ, natthi ettha āpattī’’ti vadati. Ubbāhika vinicchayeti samathakkhandhake vuttaubbāhikavinicchaye ‘‘sīlavā hotī’’tiādikāya hi dasaṅgasampattiyā samannāgate dve tayo bhikkhū uccinitvā vinicchayo ubbāhikavinicchayoti daṭṭhabbo.
पवारणप्पच्चुक्कड्ढनाति पवारणाय उक्कस्सना, उद्धं कड्ढनाति अत्थो। तिणवत्थारकसमथे सब्बसङ्गाहिकञत्ति चाति ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अम्हाकं भण्डनजातानं…पे॰… ठपेत्वा गिहिप्पटिसंयुत्त’’न्ति (चूळव॰ २१२-२१३) एवं तिणवत्थारकसमथे कता सब्बपठमा सब्बसङ्गाहिकञत्ति च।
Pavāraṇappaccukkaḍḍhanāti pavāraṇāya ukkassanā, uddhaṃ kaḍḍhanāti attho. Tiṇavatthārakasamathe sabbasaṅgāhikañatti cāti ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, amhākaṃ bhaṇḍanajātānaṃ…pe… ṭhapetvā gihippaṭisaṃyutta’’nti (cūḷava. 212-213) evaṃ tiṇavatthārakasamathe katā sabbapaṭhamā sabbasaṅgāhikañatti ca.
अलाभाय परिसक्कनादिकेहीति चतुन्नं पच्चयानं अलाभत्थाय पयोगकरणादिकेहि। आदिसद्देन ‘‘अनत्थाय परिसक्कनं, अनावासाय परिसक्कनं, अक्कोसनपरिभासनं, भिक्खू भिक्खूहि भेदनं, बुद्धस्स अवण्णभणनं, धम्मस्स अवण्णभणनं, सङ्घस्स अवण्णभणन’’न्ति (चूळव॰ २६५) अवसेसं सत्तङ्गं सङ्गण्हाति। अट्ठहङ्गेहि समन्नागतस्साति अट्ठहि चेव अङ्गेहि एकेकेनपि अङ्गेन च समन्नागतस्स। असम्भोगकरणत्थन्ति तेन दिन्नस्स देय्यधम्मस्स अप्पटिग्गहणत्थं। पत्तनिक्कुज्जनवसेनाति कम्मवाचाय पत्तनिक्कुज्जनवसेन, न अधोमुखट्ठपनवसेन। पत्तुक्कुज्जनवसेनाति एत्थापि एसेव नयो। तस्सेवाति यो पत्तनिक्कुज्जनवसेन कतनिस्सारणो, तस्सेव उपासकस्स। सम्मावत्तन्तस्साति येन समन्नागतस्स पत्तुक्कुज्जनं, तेन समन्नागतस्स। साति यथावुत्ता निस्सारणा, ओसारणा च।
Alābhāya parisakkanādikehīti catunnaṃ paccayānaṃ alābhatthāya payogakaraṇādikehi. Ādisaddena ‘‘anatthāya parisakkanaṃ, anāvāsāya parisakkanaṃ, akkosanaparibhāsanaṃ, bhikkhū bhikkhūhi bhedanaṃ, buddhassa avaṇṇabhaṇanaṃ, dhammassa avaṇṇabhaṇanaṃ, saṅghassa avaṇṇabhaṇana’’nti (cūḷava. 265) avasesaṃ sattaṅgaṃ saṅgaṇhāti. Aṭṭhahaṅgehi samannāgatassāti aṭṭhahi ceva aṅgehi ekekenapi aṅgena ca samannāgatassa. Asambhogakaraṇatthanti tena dinnassa deyyadhammassa appaṭiggahaṇatthaṃ. Pattanikkujjanavasenāti kammavācāya pattanikkujjanavasena, na adhomukhaṭṭhapanavasena. Pattukkujjanavasenāti etthāpi eseva nayo. Tassevāti yo pattanikkujjanavasena katanissāraṇo, tasseva upāsakassa. Sammāvattantassāti yena samannāgatassa pattukkujjanaṃ, tena samannāgatassa. Sāti yathāvuttā nissāraṇā, osāraṇā ca.
सूचियादिअप्पमत्तकं तंतदत्थिकानं विस्सज्जेति देतीति अप्पमत्तकविस्सज्जको। साटियग्गाहापकोति वस्सिकसाटियग्गाहापको। कम्मं करोन्ते आरामिके पेसनत्थाय दातब्बा सम्मुति आरामिकपेसकसम्मुति। एस नयो सामणेरपेसकसम्मुतीति एत्थापि।
Sūciyādiappamattakaṃ taṃtadatthikānaṃ vissajjeti detīti appamattakavissajjako. Sāṭiyaggāhāpakoti vassikasāṭiyaggāhāpako. Kammaṃ karonte ārāmike pesanatthāya dātabbā sammuti ārāmikapesakasammuti. Esa nayo sāmaṇerapesakasammutīti etthāpi.
तज्जनीयकम्मादीनं सत्तन्नन्ति तज्जनीयं, नियसं, पब्बाजनीयं, पटिसारणीयं, तिविधञ्च उक्खेपनीयन्ति तज्जनीयादीनं सत्तन्नं। अट्ठयावततियकाति भिक्खूनं वसेन चत्तारो, भिक्खुनीनं वसेन चत्तारोति अट्ठ सङ्घादिसेसा।
Tajjanīyakammādīnaṃ sattannanti tajjanīyaṃ, niyasaṃ, pabbājanīyaṃ, paṭisāraṇīyaṃ, tividhañca ukkhepanīyanti tajjanīyādīnaṃ sattannaṃ. Aṭṭhayāvatatiyakāti bhikkhūnaṃ vasena cattāro, bhikkhunīnaṃ vasena cattāroti aṭṭha saṅghādisesā.
ञत्तिकम्मादिवसेनाति ञत्तिकम्मञत्तिदुतियकम्मञत्तिचतुत्थकम्मवसेन। ‘‘करियमानं दळ्हतरं होति, तस्मा कातब्ब’’न्ति एकच्चे वदन्ति। एवं पन सति कम्मसङ्करो होति, तस्मा न कातब्बन्ति पटिक्खित्तमेव। सचे पन अक्खरपरिहीनं वा पदपरिहीनं वा दुरुत्तपदं वा होति, तस्स सोधनत्थं पुनप्पुनं वत्तुं वट्टति। इदं अकुप्पकम्मस्स दळ्हीकम्मं होति, कुप्पकम्मे कम्मं हुत्वा तिट्ठति। सकलक्खणेनेवाति ञत्तिञ्च चतस्सो च कम्मवाचायो सावेत्वाव। न सेसकम्मवसेनाति अपलोकनकम्मादिना अवसेसकम्मवसेन न कातब्बं।
Ñattikammādivasenāti ñattikammañattidutiyakammañatticatutthakammavasena. ‘‘Kariyamānaṃ daḷhataraṃ hoti, tasmā kātabba’’nti ekacce vadanti. Evaṃ pana sati kammasaṅkaro hoti, tasmā na kātabbanti paṭikkhittameva. Sace pana akkharaparihīnaṃ vā padaparihīnaṃ vā duruttapadaṃ vā hoti, tassa sodhanatthaṃ punappunaṃ vattuṃ vaṭṭati. Idaṃ akuppakammassa daḷhīkammaṃ hoti, kuppakamme kammaṃ hutvā tiṭṭhati. Sakalakkhaṇenevāti ñattiñca catasso ca kammavācāyo sāvetvāva. Na sesakammavasenāti apalokanakammādinā avasesakammavasena na kātabbaṃ.
कम्मप्पटिबाहनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Kammappaṭibāhanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
