Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विनयविनिच्छय-उत्तरविनिच्छय • Vinayavinicchaya-uttaravinicchaya |
कम्मट्ठानभावनाविधानकथा
Kammaṭṭhānabhāvanāvidhānakathā
३१२५.
3125.
पामोक्खे पातिमोक्खस्मिं, मुखे मोक्खप्पवेसने।
Pāmokkhe pātimokkhasmiṃ, mukhe mokkhappavesane;
सब्बदुक्खक्खये वुत्ते, वुत्तमेवितरत्तयं॥
Sabbadukkhakkhaye vutte, vuttamevitarattayaṃ.
३१२६.
3126.
इदं चतुब्बिधं सीलं, ञत्वा तत्थ पतिट्ठितो।
Idaṃ catubbidhaṃ sīlaṃ, ñatvā tattha patiṭṭhito;
समाधिं पुन भावेत्वा, पञ्ञाय परिमुच्चति॥
Samādhiṃ puna bhāvetvā, paññāya parimuccati.
३१२७.
3127.
दसानुस्सतियो वुत्ता, कसिणा च दसासुभा।
Dasānussatiyo vuttā, kasiṇā ca dasāsubhā;
चतस्सो अप्पमञ्ञायो, तथारुप्पा परद्वयं॥
Catasso appamaññāyo, tathāruppā paradvayaṃ.
३१२८.
3128.
इच्चेवं पन सब्बम्पि, चत्तालीसविधं सिया।
Iccevaṃ pana sabbampi, cattālīsavidhaṃ siyā;
कम्मट्ठानं समुद्दिट्ठं, मम्मट्ठानं मनोभुनो॥
Kammaṭṭhānaṃ samuddiṭṭhaṃ, mammaṭṭhānaṃ manobhuno.
३१२९.
3129.
उपचारप्पनातो च, झानभेदा अतिक्कमा।
Upacārappanāto ca, jhānabhedā atikkamā;
वड्ढनावड्ढना चापि, तथारम्मणभूमितो॥
Vaḍḍhanāvaḍḍhanā cāpi, tathārammaṇabhūmito.
३१३०.
3130.
गहणा पच्चया भिय्यो, तथा चरियानुकूलतो।
Gahaṇā paccayā bhiyyo, tathā cariyānukūlato;
विसेसो अयमेतेसु, विञ्ञातब्बो विभाविना॥
Viseso ayametesu, viññātabbo vibhāvinā.
३१३१.
3131.
अट्ठानुस्सतियो सञ्ञा-ववत्थानञ्च तत्थिमे।
Aṭṭhānussatiyo saññā-vavatthānañca tatthime;
उपचारवहा, सेसा, तिंस झानवहा मता॥
Upacāravahā, sesā, tiṃsa jhānavahā matā.
३१३२.
3132.
पठमज्झानिका तत्थ, असुभा कायगतासति।
Paṭhamajjhānikā tattha, asubhā kāyagatāsati;
आनापानञ्च कसिणा, चतुक्कज्झानिका इमे॥
Ānāpānañca kasiṇā, catukkajjhānikā ime.
३१३३.
3133.
तिकज्झानानि तिस्सोव, अप्पमञ्ञाथ पच्छिमा।
Tikajjhānāni tissova, appamaññātha pacchimā;
चत्तारोपि च आरुप्पा, चतुत्थज्झानिका मता॥
Cattāropi ca āruppā, catutthajjhānikā matā.
३१३४.
3134.
अतिक्कमो द्विधा वुत्तो, अङ्गारम्मणतोपि च।
Atikkamo dvidhā vutto, aṅgārammaṇatopi ca;
चतुक्कतिकझानेसु, अङ्गातिक्कमता मता॥
Catukkatikajhānesu, aṅgātikkamatā matā.
३१३५.
3135.
चतुत्था अप्पमञ्ञापि, अङ्गातिक्कमतो सिया।
Catutthā appamaññāpi, aṅgātikkamato siyā;
आरम्मणमतिक्कम्म, आरुप्पा पन जायरे॥
Ārammaṇamatikkamma, āruppā pana jāyare.
३१३६.
3136.
कसिणानि दसेवेत्थ, वड्ढेतब्बानि योगिना।
Kasiṇāni dasevettha, vaḍḍhetabbāni yoginā;
सेसं पन च सब्बम्पि, न वड्ढेतब्बमेव तं॥
Sesaṃ pana ca sabbampi, na vaḍḍhetabbameva taṃ.
३१३७.
3137.
निमित्तारम्मणा तत्थ, कसिणा च दसासुभा।
Nimittārammaṇā tattha, kasiṇā ca dasāsubhā;
काये सतानापानञ्च, बावीसति भवन्तिमे॥
Kāye satānāpānañca, bāvīsati bhavantime.
३१३८.
3138.
सेसानुस्सतियो अट्ठ, सञ्ञा धातुववत्थनं।
Sesānussatiyo aṭṭha, saññā dhātuvavatthanaṃ;
विञ्ञाणं नेवसञ्ञा च, दस द्वे भावगोचरा॥
Viññāṇaṃ nevasaññā ca, dasa dve bhāvagocarā.
३१३९.
3139.
चतस्सो अप्पमञ्ञायो, द्वे च आरुप्पमानसा।
Catasso appamaññāyo, dve ca āruppamānasā;
इमे धम्मा विनिद्दिट्ठा, छ नवत्तब्बगोचरा॥
Ime dhammā viniddiṭṭhā, cha navattabbagocarā.
३१४०.
3140.
दसासुभा पटिक्कूल-सञ्ञा कायगतासति।
Dasāsubhā paṭikkūla-saññā kāyagatāsati;
देवेसु न पवत्तन्ति, द्वादसेवाति भूमितो॥
Devesu na pavattanti, dvādasevāti bhūmito.
३१४१.
3141.
तानि द्वादस भिय्यो च, आनापानसतीपि च।
Tāni dvādasa bhiyyo ca, ānāpānasatīpi ca;
सब्बसो तेरस वापि, ब्रह्मलोके न जायरे॥
Sabbaso terasa vāpi, brahmaloke na jāyare.
३१४२.
3142.
ठपेत्वा चतुरारुप्पे, अरूपावचरे किर।
Ṭhapetvā caturāruppe, arūpāvacare kira;
अञ्ञे पन न जायन्ति, सब्बे जायन्ति मानुसे॥
Aññe pana na jāyanti, sabbe jāyanti mānuse.
३१४३.
3143.
चतुत्थं कसिणं हित्वा, कसिणा च दसासुभा।
Catutthaṃ kasiṇaṃ hitvā, kasiṇā ca dasāsubhā;
दिट्ठेनेव गहेतब्बा, पुब्बभागे भवन्ति ते॥
Diṭṭheneva gahetabbā, pubbabhāge bhavanti te.
३१४४.
3144.
आनापानञ्च फुट्ठेन, दिट्ठेन तचपञ्चकं।
Ānāpānañca phuṭṭhena, diṭṭhena tacapañcakaṃ;
मालुतो दिट्ठफुट्ठेन, सुतेन चेत्थ सेसकं॥
Māluto diṭṭhaphuṭṭhena, sutena cettha sesakaṃ.
३१४५.
3145.
आकासकसिणञ्चेत्थ, ठपेत्वा कसिणा नव।
Ākāsakasiṇañcettha, ṭhapetvā kasiṇā nava;
पठमारुप्पचित्तस्स, पच्चया पन जायरे॥
Paṭhamāruppacittassa, paccayā pana jāyare.
३१४६.
3146.
भवन्ति हि अभिञ्ञाणं, कसिणानि दसापि च।
Bhavanti hi abhiññāṇaṃ, kasiṇāni dasāpi ca;
तिस्सोपि अप्पमञ्ञायो, चतुत्थस्स तु पच्चया॥
Tissopi appamaññāyo, catutthassa tu paccayā.
३१४७.
3147.
हेट्ठिमहेट्ठिमारुप्पं, परस्स च परस्स च।
Heṭṭhimaheṭṭhimāruppaṃ, parassa ca parassa ca;
नेवसञ्ञा निरोधस्स, पच्चयोति पकासिता॥
Nevasaññā nirodhassa, paccayoti pakāsitā.
३१४८.
3148.
सब्बे सुखविहारस्स, भवनिस्सरणस्स च।
Sabbe sukhavihārassa, bhavanissaraṇassa ca;
तथा भवसुखानञ्च, पच्चयाति च दीपिता॥
Tathā bhavasukhānañca, paccayāti ca dīpitā.
३१४९.
3149.
असुभा दस विञ्ञेय्या, तथा कायगतासति।
Asubhā dasa viññeyyā, tathā kāyagatāsati;
अनुकूला इमे राग-चरितस्स विसेसतो॥
Anukūlā ime rāga-caritassa visesato.
३१५०.
3150.
चतस्सो अप्पमञ्ञायो, सवण्णकसिणा तथा।
Catasso appamaññāyo, savaṇṇakasiṇā tathā;
अनुकूला इमे दोस-चरितस्स पकासिता॥
Anukūlā ime dosa-caritassa pakāsitā.
३१५१.
3151.
वितक्कचरितस्सापि, मोहप्पकतिनोपि च।
Vitakkacaritassāpi, mohappakatinopi ca;
आनापानसतेकाव, सप्पायाति विभाविता॥
Ānāpānasatekāva, sappāyāti vibhāvitā.
३१५२.
3152.
सञ्ञा चेव ववत्थानं, मरणूपसमे सति।
Saññā ceva vavatthānaṃ, maraṇūpasame sati;
पञ्ञापकतिनो एते, अनुकूलाति दीपिता॥
Paññāpakatino ete, anukūlāti dīpitā.
३१५३.
3153.
आदिअनुस्सतिच्छक्कं, सद्धाचरितवण्णितं।
Ādianussaticchakkaṃ, saddhācaritavaṇṇitaṃ;
आरुप्पा कसिणा सेसा, दस सब्बानुरूपका॥
Āruppā kasiṇā sesā, dasa sabbānurūpakā.
३१५४.
3154.
एवं पभेदतो ञत्वा, कम्मट्ठानानि पण्डितो।
Evaṃ pabhedato ñatvā, kammaṭṭhānāni paṇḍito;
चरियायानुकूलं तु, तेसु यं अत्तनो पन॥
Cariyāyānukūlaṃ tu, tesu yaṃ attano pana.
३१५५.
3155.
तं गहेत्वान मेधावी, दळ्हं कल्याणमित्तको।
Taṃ gahetvāna medhāvī, daḷhaṃ kalyāṇamittako;
उच्छेदं पलिबोधानं, कत्वा पठममेव च॥
Ucchedaṃ palibodhānaṃ, katvā paṭhamameva ca.
३१५६.
3156.
अनुरूपे वसन्तेन, विहारे दोसवज्जिते।
Anurūpe vasantena, vihāre dosavajjite;
भावेत्वा पठमादीनि, झानानि पन सब्बसो॥
Bhāvetvā paṭhamādīni, jhānāni pana sabbaso.
३१५७.
3157.
ततो वुट्ठाय सप्पञ्ञो, झानम्हा पठमादितो।
Tato vuṭṭhāya sappañño, jhānamhā paṭhamādito;
नामरूपववत्थानं, कत्वा कङ्खं वितीरिय॥
Nāmarūpavavatthānaṃ, katvā kaṅkhaṃ vitīriya.
३१५८.
3158.
उपक्लेसे अमग्गोति, दसोभासादयो पन।
Upaklese amaggoti, dasobhāsādayo pana;
मग्गो विपस्सनाञाणं, इति जानाति पण्डितो॥
Maggo vipassanāñāṇaṃ, iti jānāti paṇḍito.
३१५९.
3159.
तिण्णं तेसं ववत्थाने, कते एत्तावता पन।
Tiṇṇaṃ tesaṃ vavatthāne, kate ettāvatā pana;
तिण्णं पन च सच्चानं, ववत्थानं कतं सिया॥
Tiṇṇaṃ pana ca saccānaṃ, vavatthānaṃ kataṃ siyā.
३१६०.
3160.
उदयब्बयभङ्गा च, भयादीनवनिब्बिदा।
Udayabbayabhaṅgā ca, bhayādīnavanibbidā;
मुञ्चितुकम्यताञाणं, पटिसङ्खानुपस्सना॥
Muñcitukamyatāñāṇaṃ, paṭisaṅkhānupassanā.
३१६१.
3161.
सङ्खारुपेक्खाञाणञ्च, नवमं सच्चानुलोमिकं।
Saṅkhārupekkhāñāṇañca, navamaṃ saccānulomikaṃ;
अयं ‘‘पटिपदाञाण-दस्सन’’न्ति पकासिता॥
Ayaṃ ‘‘paṭipadāñāṇa-dassana’’nti pakāsitā.
३१६२.
3162.
ततो गोत्रभुचित्तस्स, समनन्तरमेव च।
Tato gotrabhucittassa, samanantarameva ca;
सन्तिमारम्मणं कत्वा, जायते ञाणदस्सनं॥
Santimārammaṇaṃ katvā, jāyate ñāṇadassanaṃ.
३१६३.
3163.
‘‘ञाणदस्सनसुद्धी’’ति, इदं ञाणं पकासितं।
‘‘Ñāṇadassanasuddhī’’ti, idaṃ ñāṇaṃ pakāsitaṃ;
पच्चवेक्खणपरियन्तं, फलं तस्सानुजायते॥
Paccavekkhaṇapariyantaṃ, phalaṃ tassānujāyate.
३१६४.
3164.
तेनेव च उपायेन, भावेन्तो सो पुनप्पुनं।
Teneva ca upāyena, bhāvento so punappunaṃ;
पापुणाति यथा भिक्खु, सेसमग्गफलानि च॥
Pāpuṇāti yathā bhikkhu, sesamaggaphalāni ca.
३१६५.
3165.
इच्चेवमच्चन्तमवेच्च धम्मं।
Iccevamaccantamavecca dhammaṃ;
विद्धंसयित्वाकुसलं असेसं।
Viddhaṃsayitvākusalaṃ asesaṃ;
विसोसयित्वान तयो भवे सो।
Visosayitvāna tayo bhave so;
उपेति सन्तिं निरुपादिसेसं॥
Upeti santiṃ nirupādisesaṃ.
३१६६.
3166.
विञ्ञासक्कमतो वापि, पुब्बापरवसेन वा।
Viññāsakkamato vāpi, pubbāparavasena vā;
यदि अक्खरबन्धे वा, अयुत्तं विय दिस्सति॥
Yadi akkharabandhe vā, ayuttaṃ viya dissati.
३१६७.
3167.
तं तथा न गहेतब्बं, गहेतब्बमदोसतो।
Taṃ tathā na gahetabbaṃ, gahetabbamadosato;
मया उपपरिक्खित्वा, कतत्ता पन सब्बसो॥
Mayā upaparikkhitvā, katattā pana sabbaso.
३१६८.
3168.
सेट्ठस्स चोळरट्ठस्स, नाभिभूते निराकुले।
Seṭṭhassa coḷaraṭṭhassa, nābhibhūte nirākule;
सब्बस्स पन लोकस्स, गामे सम्पिण्डिते विय॥
Sabbassa pana lokassa, gāme sampiṇḍite viya.
३१६९.
3169.
कदलीसालतालुच्छु-नाळिकेरवनाकुले।
Kadalīsālatālucchu-nāḷikeravanākule;
कमलुप्पलसञ्छन्न-सलिलासयसोभिते॥
Kamaluppalasañchanna-salilāsayasobhite.
३१७०.
3170.
कावेरिजलसम्पात-परिभूतमहीतले।
Kāverijalasampāta-paribhūtamahītale;
इद्धे सब्बङ्गसम्पन्ने, मङ्गले भूतमङ्गले॥
Iddhe sabbaṅgasampanne, maṅgale bhūtamaṅgale.
३१७१.
3171.
पवराकारपाकार-परिखापरिवारिते।
Pavarākārapākāra-parikhāparivārite;
विहारे वेण्हुदासस्स, दस्सनीये मनोरमे॥
Vihāre veṇhudāsassa, dassanīye manorame.
३१७२.
3172.
तीरन्तरुहवातिर-तरुराजविराजिते।
Tīrantaruhavātira-tarurājavirājite;
नानादिजगणारामे, नानाराममनोरमे॥
Nānādijagaṇārāme, nānārāmamanorame.
३१७३.
3173.
चारुपङ्कजसंकिण्ण-तळाकसमलङ्कते।
Cārupaṅkajasaṃkiṇṇa-taḷākasamalaṅkate;
सुरसोदकसम्पुण्ण-वरकूपोपसोभिते॥
Surasodakasampuṇṇa-varakūpopasobhite.
३१७४.
3174.
विचित्रविपुलच्चुग्ग-वरमण्डपमण्डिते।
Vicitravipulaccugga-varamaṇḍapamaṇḍite;
आवासेहि चनेकेहि, अच्चन्तमुपसोभिते॥
Āvāsehi canekehi, accantamupasobhite.
३१७५.
3175.
उप्पतेन च थूपेन, भेत्वाव धरणीतलं।
Uppatena ca thūpena, bhetvāva dharaṇītalaṃ;
जित्वावावहसन्तेन, केलाससिखरं खरं॥
Jitvāvāvahasantena, kelāsasikharaṃ kharaṃ.
३१७६.
3176.
सरदम्बुदसङ्कासे, दस्सनीये समुस्सिते।
Saradambudasaṅkāse, dassanīye samussite;
पसादजनने रम्मे, पासादे वसता मया॥
Pasādajanane ramme, pāsāde vasatā mayā.
३१७७.
3177.
वुत्तस्स बुद्धसीहेन, विनयस्स विनिच्छयो।
Vuttassa buddhasīhena, vinayassa vinicchayo;
बुद्धसीहं समुद्दिस्स, मम सद्धिविहारिकं॥
Buddhasīhaṃ samuddissa, mama saddhivihārikaṃ.
३१७८.
3178.
कतोयं पन भिक्खूनं, हितत्थाय समासतो।
Katoyaṃ pana bhikkhūnaṃ, hitatthāya samāsato;
विनयस्सावबोधत्थं, सुखेनेवाचिरेन च॥
Vinayassāvabodhatthaṃ, sukhenevācirena ca.
३१७९.
3179.
अच्चुतच्चुतविक्कन्ते, कलम्बकुलनन्दने।
Accutaccutavikkante, kalambakulanandane;
महिं समनुसासन्ते, आरद्धो च समापितो॥
Mahiṃ samanusāsante, āraddho ca samāpito.
३१८०.
3180.
यथा सिद्धिमयं पत्तो, अन्तरायं विना तथा।
Yathā siddhimayaṃ patto, antarāyaṃ vinā tathā;
सब्बे सिज्झन्तु सङ्कप्पा, सत्तानं धम्मसंयुता॥
Sabbe sijjhantu saṅkappā, sattānaṃ dhammasaṃyutā.
३१८१.
3181.
याव तिट्ठति लोकस्मिं, मन्दारो चारुकन्दरो।
Yāva tiṭṭhati lokasmiṃ, mandāro cārukandaro;
ताव तिट्ठतु बुद्धस्स, सासनं कलिसासनं॥
Tāva tiṭṭhatu buddhassa, sāsanaṃ kalisāsanaṃ.
३१८२.
3182.
काले सम्मा पवस्सन्तु, वस्सं वस्सवलाहका।
Kāle sammā pavassantu, vassaṃ vassavalāhakā;
पालयन्तु महीपाला, धम्मतो सकलं महिं॥
Pālayantu mahīpālā, dhammato sakalaṃ mahiṃ.
३१८३.
3183.
इमं सारभूतं हितं अत्थयुत्तं।
Imaṃ sārabhūtaṃ hitaṃ atthayuttaṃ;
करोन्तेन पत्तं मया यं तु पुञ्ञं।
Karontena pattaṃ mayā yaṃ tu puññaṃ;
अयं तेन लोको मुनिन्दप्पयातं।
Ayaṃ tena loko munindappayātaṃ;
सिवं वीतसोकं पुरं पापुणातु॥
Sivaṃ vītasokaṃ puraṃ pāpuṇātu.
इति विनयविनिच्छये कम्मट्ठानभावनाविधानकथा
Iti vinayavinicchaye kammaṭṭhānabhāvanāvidhānakathā
समत्ता।
Samattā.
इति तम्बपण्णियेन परमवेय्याकरणेन तिपिटकनयविधिकुसलेन परमकविजनहदयपदुमवनविकसनकरेन कविवरवसभेन परमरतिकरवरमधुरवचनुग्गारेन उरगपुरेन बुद्धदत्तेन रचितोयं विनयविनिच्छयो।
Iti tambapaṇṇiyena paramaveyyākaraṇena tipiṭakanayavidhikusalena paramakavijanahadayapadumavanavikasanakarena kavivaravasabhena paramaratikaravaramadhuravacanuggārena uragapurena buddhadattena racitoyaṃ vinayavinicchayo.
विनयविनिच्छयो समत्तो।
Vinayavinicchayo samatto.