| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
पञ्चवग्गो
Pañcavaggo
कम्मवग्गवण्णना
Kammavaggavaṇṇanā
४८२. कम्मवग्गे ‘‘गणनपरिच्छेदवचन’’न्ति इमिना न पमाणवचनन्ति दस्सेति। इमिना कम्मानं ततो ऊनातिरेकभावं निवारेति। गणियते गणनं, परिच्छिज्जति अनेनाति परिच्छेदो, गणनस्स परिच्छेदो गणनपरिच्छेदो। अथ वा गणियति अनेनाति गणनं, तमेव परिच्छेदो गणनपरिच्छेदो, सोयेव वचनं गणनपरिच्छेदवचनं। अपलोकनकम्मं नामाति कत्तब्बं कम्मन्ति सम्बन्धो। वुत्तनयेनेवाति ‘‘सीमट्ठकसङ्घं सोधेत्वा छन्दारहानं छन्दं आहरित्वा’’ति वुत्तेन एव नयेन।
482. Kammavagge ‘‘gaṇanaparicchedavacana’’nti iminā na pamāṇavacananti dasseti. Iminā kammānaṃ tato ūnātirekabhāvaṃ nivāreti. Gaṇiyate gaṇanaṃ, paricchijjati anenāti paricchedo, gaṇanassa paricchedo gaṇanaparicchedo. Atha vā gaṇiyati anenāti gaṇanaṃ, tameva paricchedo gaṇanaparicchedo, soyeva vacanaṃ gaṇanaparicchedavacanaṃ. Apalokanakammaṃ nāmāti kattabbaṃ kammanti sambandho. Vuttanayenevāti ‘‘sīmaṭṭhakasaṅghaṃ sodhetvā chandārahānaṃ chandaṃ āharitvā’’ti vuttena eva nayena.
तत्थाति चतूसु कम्मेसु, ञत्तिदुतियकम्मं पन अत्थीति सम्बन्धो।
Tatthāti catūsu kammesu, ñattidutiyakammaṃ pana atthīti sambandho.
तत्थाति द्वीसु कम्मेसु। अवसेसाति छहि कम्मेहि अवसेसा। यदि परिवत्तेत्वा कतं दळ्हीकम्मं न होति, एवं सति दळ्हीकम्मत्थाय किन्ति कातब्बन्ति आह ‘‘सचे पना’’तिआदि। तत्थ ‘‘अक्खरपरिहीनं वा पदपरिहीनं वा’’ति इदं अक्खरपदानं गळितं सन्धाय वुत्तं। ‘‘दुरुत्तपदं वा’’ति इदं सिथिलधनितादिअपरिपुण्णं सन्धाय वुत्तं। एत्थ ‘‘दुरुत्तक्खरं वा’’ति अज्झाहरितब्बं। इदन्ति पुनप्पुनं वचनं। कम्मं हुत्वाति सुकम्मं हुत्वा।
Tatthāti dvīsu kammesu. Avasesāti chahi kammehi avasesā. Yadi parivattetvā kataṃ daḷhīkammaṃ na hoti, evaṃ sati daḷhīkammatthāya kinti kātabbanti āha ‘‘sace panā’’tiādi. Tattha ‘‘akkharaparihīnaṃ vā padaparihīnaṃ vā’’ti idaṃ akkharapadānaṃ gaḷitaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Duruttapadaṃ vā’’ti idaṃ sithiladhanitādiaparipuṇṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Ettha ‘‘duruttakkharaṃ vā’’ti ajjhāharitabbaṃ. Idanti punappunaṃ vacanaṃ. Kammaṃ hutvāti sukammaṃ hutvā.
४८३. सम्मुखाकरणीयअसम्मुखाकरणीयेसु असम्मुखाकरणीयानि अप्पकत्ता पठमं दस्सेत्वा सेसानं सम्मुखाकरणीयभावं दस्सेन्तो आह ‘‘तत्था’’तिआदि। तत्थ तत्थाति तेसु द्वीसु, असम्मुखाकरणीयं नाम अट्ठविधं होतीति सम्बन्धो। तत्थ तत्थाति तेसु तेसु खन्धकेसु। ‘‘सुकतं होती’’ति वचनसामत्थियतो सम्मुखाकतम्पि सुकतं होतीति अत्थोपि गहेतब्बो।
483. Sammukhākaraṇīyaasammukhākaraṇīyesu asammukhākaraṇīyāni appakattā paṭhamaṃ dassetvā sesānaṃ sammukhākaraṇīyabhāvaṃ dassento āha ‘‘tatthā’’tiādi. Tattha tatthāti tesu dvīsu, asammukhākaraṇīyaṃ nāma aṭṭhavidhaṃ hotīti sambandho. Tattha tatthāti tesu tesu khandhakesu. ‘‘Sukataṃ hotī’’ti vacanasāmatthiyato sammukhākatampi sukataṃ hotīti atthopi gahetabbo.
सेसानीति अट्ठकम्मेहि सेसानि। एतानीति कम्मानि। वत्थुविपन्नानीति वत्थुना विपन्नानि।
Sesānīti aṭṭhakammehi sesāni. Etānīti kammāni. Vatthuvipannānīti vatthunā vipannāni.
तेसम्पीति पटिपुच्छाकरणीयानम्पि। एत्थाति ‘‘पटिपुच्छाकरणीय’’न्ति पदे। ‘‘पुच्छित्वा’’ति इमिना पटिपुच्छाति पदस्स त्वापच्चयन्तभावं दस्सेति। ‘‘कातब्ब’’न्ति इमिना करणीयन्ति एत्थ अनीयसद्दस्स कम्मत्थभावं दस्सेति। यथादिन्नायाहि चुदितकेन यथादिन्नाय। विप्पलपन्तस्साति विकारेन यं वा तं वा वचनं पलपन्तस्स चुदितकस्साति सम्बन्धो। सब्बत्थाति सब्बेसु ‘‘तज्जनीयकम्मारहस्सा’’तिआदीसु।
Tesampīti paṭipucchākaraṇīyānampi. Etthāti ‘‘paṭipucchākaraṇīya’’nti pade. ‘‘Pucchitvā’’ti iminā paṭipucchāti padassa tvāpaccayantabhāvaṃ dasseti. ‘‘Kātabba’’nti iminā karaṇīyanti ettha anīyasaddassa kammatthabhāvaṃ dasseti. Yathādinnāyāhi cuditakena yathādinnāya. Vippalapantassāti vikārena yaṃ vā taṃ vā vacanaṃ palapantassa cuditakassāti sambandho. Sabbatthāti sabbesu ‘‘tajjanīyakammārahassā’’tiādīsu.
अनुपोसथदिवसेति उपोसथदिवसतो अञ्ञस्मिं दिवसे। तमेवत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘उपोसथदिवसो नामा’’तिआदि। कत्तिकमासन्ति पच्छिमकत्तिकमासं। तस्स पवारणमासत्ता ‘‘ठपेत्वा’’ति वुत्तं। सामग्गिदिवसो च यथावुत्ता चातुद्दसपन्नरसा च उपोसथदिवसो नामाति योजना। यत्रहीति यस्मिं पन विहारे, ठपेन्तीति सम्बन्धो। अन्तराति चातुद्दसीपन्नरसीनं मज्झे।
Anuposathadivaseti uposathadivasato aññasmiṃ divase. Tamevatthaṃ dassento āha ‘‘uposathadivaso nāmā’’tiādi. Kattikamāsanti pacchimakattikamāsaṃ. Tassa pavāraṇamāsattā ‘‘ṭhapetvā’’ti vuttaṃ. Sāmaggidivaso ca yathāvuttā cātuddasapannarasā ca uposathadivaso nāmāti yojanā. Yatrahīti yasmiṃ pana vihāre, ṭhapentīti sambandho. Antarāti cātuddasīpannarasīnaṃ majjhe.
पच्चुक्कड्ढित्वा ठपितदिवसोति पच्छा उपरि कड्ढित्वा ठपितं कत्तिककाळपक्खचातुद्दसिं वा पञ्चदसिं वा सन्धाय वुत्तं। इधापीति अपवारणाय पवारणट्ठानेपि। पाळियमागतनयतो अञ्ञम्पि नयं दस्सेन्तो आह ‘‘अपिचा’’तिआदि। अन्तिमवत्थुन्ति पाराजिकवत्थुं। यस्साति पुग्गलस्स। इमिना कम्मारहो पुग्गलो वत्थु नामाति दस्सेति।
Paccukkaḍḍhitvā ṭhapitadivasoti pacchā upari kaḍḍhitvā ṭhapitaṃ kattikakāḷapakkhacātuddasiṃ vā pañcadasiṃ vā sandhāya vuttaṃ. Idhāpīti apavāraṇāya pavāraṇaṭṭhānepi. Pāḷiyamāgatanayato aññampi nayaṃ dassento āha ‘‘apicā’’tiādi. Antimavatthunti pārājikavatthuṃ. Yassāti puggalassa. Iminā kammāraho puggalo vatthu nāmāti dasseti.
४८४. दब्बस्स अग्गण्हनं वत्थुअपरामसनं नाम न होति, अथ खो नामस्स अग्गण्हनमेवाति आह ‘‘तस्स नामं न गण्हाती’’ति। अपरामसनाकारं दस्सेन्तो आह ‘‘सुणातु मे’’तिआदि।
484. Dabbassa aggaṇhanaṃ vatthuaparāmasanaṃ nāma na hoti, atha kho nāmassa aggaṇhanamevāti āha ‘‘tassa nāmaṃ na gaṇhātī’’ti. Aparāmasanākāraṃ dassento āha ‘‘suṇātu me’’tiādi.
पुग्गलं न परामसतीति एत्थ पुग्गलो नाम उपज्झायोति आह ‘‘यो उपसम्पदापेक्खस्स उपज्झायो’’ति। तन्ति उपज्झायं।
Puggalaṃ na parāmasatīti ettha puggalo nāma upajjhāyoti āha ‘‘yo upasampadāpekkhassa upajjhāyo’’ti. Tanti upajjhāyaṃ.
सब्बेन सब्बन्ति सब्बथा सब्बं, निपातसमुदायोयं, सब्बेन वा आकारेन सब्बं ञत्तिन्ति योजना।
Sabbena sabbanti sabbathā sabbaṃ, nipātasamudāyoyaṃ, sabbena vā ākārena sabbaṃ ñattinti yojanā.
ञत्तिकम्मे पठमं कम्मं कत्वा पच्छा ञत्तिट्ठपनम्पि पच्छा ञत्तिं ठपेतियेव नाम। इति इमेहीतिआदि निगमनं।
Ñattikamme paṭhamaṃ kammaṃ katvā pacchā ñattiṭṭhapanampi pacchā ñattiṃ ṭhapetiyeva nāma. Iti imehītiādi nigamanaṃ.
४८५. ‘‘वुत्तनयेनेवा’’ति अतिदिसित्वापि ञत्तिकम्मवाचानं असदिसत्ता अपरामसनाकारं दस्सेन्तो आह ‘‘एवं पना’’तिआदि। तत्थ नेसन्ति वत्थुसङ्घपुग्गलानं, पठमानुस्सावने वा दुतियततियानुस्सावनासु वा वत्तब्बे वदन्तोति सम्बन्धो।
485. ‘‘Vuttanayenevā’’ti atidisitvāpi ñattikammavācānaṃ asadisattā aparāmasanākāraṃ dassento āha ‘‘evaṃ panā’’tiādi. Tattha nesanti vatthusaṅghapuggalānaṃ, paṭhamānussāvane vā dutiyatatiyānussāvanāsu vā vattabbe vadantoti sambandho.
सावनं हापेतीति एत्थ अनुसद्दो लोपोति आह ‘‘अनुस्सावनं न करोती’’ति। ‘‘सावनं हापेती’’ति एत्थ न केवलं सब्बेन सब्बं अनुस्सावनं अकरोन्तोयेव सावनं हापेति नाम, अथ खो अनुस्सावनाय दुरुत्तछड्डनम्पि हापेतियेव नामाति दस्सेन्तो आह ‘‘योपी’’तिआदि। ‘‘सकिमेव वा द्विक्खत्तुं वा’’ति इमिना तिक्खत्तुं अपरिपूरेन्तोयेव सावनं हापेति नामाति दस्सेति। इमस्स वचनस्स सामत्थियतो ञत्तिदुतियकम्मे एकक्खत्तुतो, ञत्तिचतुत्थकम्मे तिक्खत्तुतो अतिरेकं कम्मवाचं करोन्तो न हापेतीति ञायति।
Sāvanaṃ hāpetīti ettha anusaddo lopoti āha ‘‘anussāvanaṃ na karotī’’ti. ‘‘Sāvanaṃ hāpetī’’ti ettha na kevalaṃ sabbena sabbaṃ anussāvanaṃ akarontoyeva sāvanaṃ hāpeti nāma, atha kho anussāvanāya duruttachaḍḍanampi hāpetiyeva nāmāti dassento āha ‘‘yopī’’tiādi. ‘‘Sakimeva vā dvikkhattuṃ vā’’ti iminā tikkhattuṃ aparipūrentoyeva sāvanaṃ hāpeti nāmāti dasseti. Imassa vacanassa sāmatthiyato ñattidutiyakamme ekakkhattuto, ñatticatutthakamme tikkhattuto atirekaṃ kammavācaṃ karonto na hāpetīti ñāyati.
‘‘छड्डेती’’ति एत्थ छड्डनस्स पदक्खरानं गळितभावेन पाकटत्ता तं अदस्सेत्वा ‘‘दुरुत्तं करोती’’ति एत्थ दुरुत्तमेव दस्सेन्तो आह ‘‘दुरुत्तं करोतीति एत्थ पना’’तिआदि। करोन्तेन भिक्खुना उपलक्खेतब्बोति सम्बन्धो।
‘‘Chaḍḍetī’’ti ettha chaḍḍanassa padakkharānaṃ gaḷitabhāvena pākaṭattā taṃ adassetvā ‘‘duruttaṃ karotī’’ti ettha duruttameva dassento āha ‘‘duruttaṃ karotīti ettha panā’’tiādi. Karontena bhikkhunā upalakkhetabboti sambandho.
‘‘सिथिल…पे॰… पभेदो’’ति य्वायं ब्यञ्जनप्पभेदो वुत्तो, अयं ब्यञ्जनप्पभेदोति योजना । गाथायं दसधाति दसप्पकारेन। ब्यञ्जनबुद्धियाति वद्धेतीति बुद्धि, ब्यञ्जनमेव अक्खरमेव सिथिलादिवसेन दसधा बुद्धि ब्यञ्जनबुद्धि, ताय। एत्थ ‘‘दसधा’’ति पदेन ‘‘ब्यञ्जनबुद्धी’’ति समासपदस्स अन्तरे दसधासद्दस्स लोपं दस्सेति ‘‘कम्मजं एवा’’तिआदीसु (विसुद्धि॰ २.४५०; विसुद्धि॰ महाटि॰ २.४५०) विय। एत्थ हि एवसद्देन कम्मेन एव जातं कम्मजन्ति समासं कत्वा समासमज्झे एवसद्दलोपं दस्सेति। पभेदोति विसेसो। अयं पनेत्थ योजना – सिथिलञ्च धनितञ्च दीघञ्च रस्सञ्च गरुकञ्च लहुकञ्च निग्गहितञ्च सम्बन्धञ्च ववत्थितञ्च विमुत्तञ्चाति दसधा ब्यञ्जनबुद्धियाव पभेदो विसेसो ञातब्बोति। ‘‘सिथिल’’न्ति आदीनि दस पदानि ‘‘अक्खरं पदं ब्यञ्जन’’न्ति नपुंसकलिङ्गवसेन वुत्तपाठंनिस्साय वुत्तानीति दट्ठब्बं।
‘‘Sithila…pe… pabhedo’’ti yvāyaṃ byañjanappabhedo vutto, ayaṃ byañjanappabhedoti yojanā . Gāthāyaṃ dasadhāti dasappakārena. Byañjanabuddhiyāti vaddhetīti buddhi, byañjanameva akkharameva sithilādivasena dasadhā buddhi byañjanabuddhi, tāya. Ettha ‘‘dasadhā’’ti padena ‘‘byañjanabuddhī’’ti samāsapadassa antare dasadhāsaddassa lopaṃ dasseti ‘‘kammajaṃ evā’’tiādīsu (visuddhi. 2.450; visuddhi. mahāṭi. 2.450) viya. Ettha hi evasaddena kammena eva jātaṃ kammajanti samāsaṃ katvā samāsamajjhe evasaddalopaṃ dasseti. Pabhedoti viseso. Ayaṃ panettha yojanā – sithilañca dhanitañca dīghañca rassañca garukañca lahukañca niggahitañca sambandhañca vavatthitañca vimuttañcāti dasadhā byañjanabuddhiyāva pabhedo viseso ñātabboti. ‘‘Sithila’’nti ādīni dasa padāni ‘‘akkharaṃ padaṃ byañjana’’nti napuṃsakaliṅgavasena vuttapāṭhaṃnissāya vuttānīti daṭṭhabbaṃ.
गाथाय वित्थारं दस्सेन्तो आह ‘‘एत्थ ही’’तिआदि। अगाळ्हेन वचीपयोगेन वत्तब्बं अक्खरं सिथिलं। गाळ्हेन वचीपयोगेन वत्तब्बं अक्खरं धनितं। तेस्वेवाति पञ्चसु एव वग्गेसु। न केवलं दीघमेव गरुकं नाम, अथ खो संयोगपरम्पीति आह ‘‘यं वा’’तिआदि। यं अक्खरं संयोगपरं कत्वा वुच्चति, तम्पि गरुकं नामाति योजना। संयोगो परो यस्स अक्खरस्साति संयोगपरं। ‘‘संयोगपद’’न्तिपि पाठो। यं असंयोगपरं कत्वा वुच्चति, तम्पि लहुकं नामाति योजना। यं सानुनासिकं कत्वा वत्तब्बं, तं निग्गहितं नामाति योजना। निग्गहेत्वाति निग्गहितं नाम अत्थतो ठानकरणानं अविस्सज्जनं अमुञ्चनन्ति आह ‘‘अविस्सज्जेत्वा’’ति। यं सम्बन्धित्वा वुच्चति, तं सम्बन्धं नामाति योजना। यं असम्बन्धं कत्वा वुच्चति, तं ववत्थितं नामाति योजना। यं अनिग्गहेत्वा वुच्चति, तं विमुत्तं नामाति योजना। अनिग्गहेत्वाति अनिग्गहं नाम अत्थतो विस्सज्जनन्ति आह ‘‘विस्सज्जेत्वा’’ति।
Gāthāya vitthāraṃ dassento āha ‘‘ettha hī’’tiādi. Agāḷhena vacīpayogena vattabbaṃ akkharaṃ sithilaṃ. Gāḷhena vacīpayogena vattabbaṃ akkharaṃ dhanitaṃ. Tesvevāti pañcasu eva vaggesu. Na kevalaṃ dīghameva garukaṃ nāma, atha kho saṃyogaparampīti āha ‘‘yaṃ vā’’tiādi. Yaṃ akkharaṃ saṃyogaparaṃ katvā vuccati, tampi garukaṃ nāmāti yojanā. Saṃyogo paro yassa akkharassāti saṃyogaparaṃ. ‘‘Saṃyogapada’’ntipi pāṭho. Yaṃ asaṃyogaparaṃ katvā vuccati, tampi lahukaṃ nāmāti yojanā. Yaṃ sānunāsikaṃ katvā vattabbaṃ, taṃ niggahitaṃ nāmāti yojanā. Niggahetvāti niggahitaṃ nāma atthato ṭhānakaraṇānaṃ avissajjanaṃ amuñcananti āha ‘‘avissajjetvā’’ti. Yaṃ sambandhitvā vuccati, taṃ sambandhaṃ nāmāti yojanā. Yaṃ asambandhaṃ katvā vuccati, taṃ vavatthitaṃ nāmāti yojanā. Yaṃ aniggahetvā vuccati, taṃ vimuttaṃ nāmāti yojanā. Aniggahetvāti aniggahaṃ nāma atthato vissajjananti āha ‘‘vissajjetvā’’ti.
एवं ब्यञ्जनबुद्धिविसेसं दस्सेत्वा इदानि कम्मवाचाय उच्चारणविसेसं वित्थारेन दस्सेन्तो आह ‘‘तत्था’’तिआदि। तत्थ तत्थाति तासु दससु ब्यञ्जनबुद्धीसु। तथासद्देन तकारस्स थकारकरणञ्च सिथिलस्स धनितकरणञ्च अतिदिसति, तथा ‘‘पत्तकल्लं एसा ञत्ती’’तिआदिवचनञ्च सिथिलस्स धनितकरणं नामाति योजना।
Evaṃ byañjanabuddhivisesaṃ dassetvā idāni kammavācāya uccāraṇavisesaṃ vitthārena dassento āha ‘‘tatthā’’tiādi. Tattha tatthāti tāsu dasasu byañjanabuddhīsu. Tathāsaddena takārassa thakārakaraṇañca sithilassa dhanitakaraṇañca atidisati, tathā ‘‘pattakallaṃ esā ñattī’’tiādivacanañca sithilassa dhanitakaraṇaṃ nāmāti yojanā.
इतीति एवं। सिथिले कत्तब्बे धनितं करोतीति सम्बन्धो। चत्तारि ब्यञ्जनानीति चत्तारि अक्खरानि। ब्यञ्जनसद्दो हि इध अक्खरवाचको। चतस्सन्नं ब्यञ्जनबुद्धीनं कम्मदूसनं दस्सेत्वा इतरासं अदूसनं दस्सेन्तो आह ‘‘इतरेसु पना’’तिआदि। अनुक्कमागतन्ति अरियेहि ओतरित्वा अनुक्कमेन आगतं। पवेणिन्ति सन्ततिं। विनासेत्वा वुत्ते किं कम्मवाचाकोपो होतीति आह ‘‘सचे पना’’तिआदि। न कुप्पतीति न नस्सति। कस्मा पन कम्मवाचा न कुप्पति, ननु कम्मं कोपेन्ती कम्मवाचा कुप्पतीति आह ‘‘इमानि ही’’तिआदि। हि यस्मा न कोपेन्ति, तस्मा कम्मवाचा न कुप्पतीति योजना।
Itīti evaṃ. Sithile kattabbe dhanitaṃ karotīti sambandho. Cattāri byañjanānīti cattāri akkharāni. Byañjanasaddo hi idha akkharavācako. Catassannaṃ byañjanabuddhīnaṃ kammadūsanaṃ dassetvā itarāsaṃ adūsanaṃ dassento āha ‘‘itaresu panā’’tiādi. Anukkamāgatanti ariyehi otaritvā anukkamena āgataṃ. Paveṇinti santatiṃ. Vināsetvā vutte kiṃ kammavācākopo hotīti āha ‘‘sace panā’’tiādi. Na kuppatīti na nassati. Kasmā pana kammavācā na kuppati, nanu kammaṃ kopentī kammavācā kuppatīti āha ‘‘imāni hī’’tiādi. Hi yasmā na kopenti, tasmā kammavācā na kuppatīti yojanā.
यं पन वचनं सुत्तन्तिकत्थेरा वदन्तीति सम्बन्धो। कच्चायनादिसुत्तन्तं करोन्तीति सुत्तन्तिका, कच्चायनादयो, सुत्तन्तिका च ते थेरा चेति सुत्तन्तिकत्थेरा। न वट्टतीति अक्खरविकारो न वट्टति। विनयधरेन कम्मवाचा कातब्बाति सम्बन्धो। यथापाळियाति भगवता यथावुत्ताय पाळिया। ब्यञ्जननिरुत्तियाति ब्यञ्जननिरुत्तियं। इतरथाति वुत्तदोसपरिहरणतो अञ्ञेन पकारेन।
Yaṃ pana vacanaṃ suttantikattherā vadantīti sambandho. Kaccāyanādisuttantaṃ karontīti suttantikā, kaccāyanādayo, suttantikā ca te therā ceti suttantikattherā. Na vaṭṭatīti akkharavikāro na vaṭṭati. Vinayadharena kammavācā kātabbāti sambandho. Yathāpāḷiyāti bhagavatā yathāvuttāya pāḷiyā. Byañjananiruttiyāti byañjananiruttiyaṃ. Itarathāti vuttadosapariharaṇato aññena pakārena.
अकाले वा सावेतीति एत्थ अकालो नाम अनोकासोति आह ‘‘अनोकासे’’ति। अनोकासो नाम ञत्तिअनुस्सावनानं पुब्बापरवितथन्ति आह ‘‘ञत्तिं अट्ठपेत्वा’’तिआदि। पठमंयेव ञत्तिं अट्ठपेत्वा पठमंयेव अनुस्सावनकम्मं कत्वाति योजना। ‘‘पठमंयेवा’’ति हि पदं पुब्बापरापेक्खं। इतीतिआदि निगमनं।
Akālevā sāvetīti ettha akālo nāma anokāsoti āha ‘‘anokāse’’ti. Anokāso nāma ñattianussāvanānaṃ pubbāparavitathanti āha ‘‘ñattiṃ aṭṭhapetvā’’tiādi. Paṭhamaṃyeva ñattiṃ aṭṭhapetvā paṭhamaṃyeva anussāvanakammaṃ katvāti yojanā. ‘‘Paṭhamaṃyevā’’ti hi padaṃ pubbāparāpekkhaṃ. Itītiādi nigamanaṃ.
४८६. या एकवीसति भिक्खू न गण्हाति, अयं अतिखुद्दकसीमा नामाति योजना। एकवीसति भिक्खूति अब्भानकम्मे कम्मारहेन सद्धिं एकवीसति भिक्खू। यत्थ सीमायं निसीदितुं न सक्कोन्ति, अयं अतिखुद्दकसीमा नामाति योजना। निसीदितुन्ति अञ्ञमञ्ञस्स हत्थपासं अविजहित्वा परिमण्डलाकारेन निसीदितुं। तत्थाति अतिखुद्दके। एत्थाति सेससीमासु। या सम्मता होति, अयं अतिमहती नामाति योजना। केसग्गमत्तेनापीति पिसद्दो ततो अतिरेकेन पन पगेवाति दस्सेति। अघटितं असम्बन्धं निमित्तं इमिस्साति अघटितनिमित्ता। खण्डनिमित्तभावं अखण्डनिमित्तदस्सनेन पाकटं करोन्तो आह ‘‘पुरत्थिमाया’’तिआदि। पुब्बकित्तितन्ति पठमकित्तितं। तत्थेवाति उत्तराय एव दिसाय। अपरापीति पिसद्दो दुतियत्थसम्पिण्डनत्थो। या सम्मता होति, खण्डनिमित्ता नामाति योजना। अनिमित्तुपगन्ति यथाभूतकथनविसेसनमेव, न ब्यवच्छेदविसेसनं तचसारादिग्गहणेन अनिमित्तुपगभावस्स पाकटत्ता। अन्तराति मज्झे। या सम्मता होति, सा छायानिमित्ता नाम, अनिमित्ता नामाति योजना।
486. Yā ekavīsati bhikkhū na gaṇhāti, ayaṃ atikhuddakasīmā nāmāti yojanā. Ekavīsati bhikkhūti abbhānakamme kammārahena saddhiṃ ekavīsati bhikkhū. Yattha sīmāyaṃ nisīdituṃ na sakkonti, ayaṃ atikhuddakasīmā nāmāti yojanā. Nisīditunti aññamaññassa hatthapāsaṃ avijahitvā parimaṇḍalākārena nisīdituṃ. Tatthāti atikhuddake. Etthāti sesasīmāsu. Yā sammatā hoti, ayaṃ atimahatī nāmāti yojanā. Kesaggamattenāpīti pisaddo tato atirekena pana pagevāti dasseti. Aghaṭitaṃ asambandhaṃ nimittaṃ imissāti aghaṭitanimittā. Khaṇḍanimittabhāvaṃ akhaṇḍanimittadassanena pākaṭaṃ karonto āha ‘‘puratthimāyā’’tiādi. Pubbakittitanti paṭhamakittitaṃ. Tatthevāti uttarāya eva disāya. Aparāpīti pisaddo dutiyatthasampiṇḍanattho. Yā sammatā hoti, khaṇḍanimittā nāmāti yojanā. Animittupaganti yathābhūtakathanavisesanameva, na byavacchedavisesanaṃ tacasārādiggahaṇena animittupagabhāvassa pākaṭattā. Antarāti majjhe. Yā sammatā hoti, sā chāyānimittā nāma, animittā nāmāti yojanā.
बहि ठितो हुत्वा सम्मन्नतीति योजना। निमित्तानि पन बहि ठत्वापि कित्तेतुं वट्टति । एवं सम्मतापीति पिसद्दो असम्मता पन पगेवाति दस्सेति। सीमाय सीमन्ति पदानं सम्बन्धापेक्खत्ता, तस्स च असमानभावतो तेसं विसुं विसुं सम्बन्धं दस्सेन्तो आह ‘‘अत्तनो सीमाय परेसं सीम’’न्ति। सम्भिन्दतीति सम्बन्धं करोति। एत्थ हि भिदिधातु द्विधाकरणत्थवाचको, धात्वत्थबाधकेन संत्यूपसग्गेन सम्बन्धवाचको होतीति दट्ठब्बं। तत्थाति तासु द्वीसु सीमासु। इतीति एवं। तासूति सीमासु।
Bahi ṭhito hutvā sammannatīti yojanā. Nimittāni pana bahi ṭhatvāpi kittetuṃ vaṭṭati . Evaṃ sammatāpīti pisaddo asammatā pana pagevāti dasseti. Sīmāya sīmanti padānaṃ sambandhāpekkhattā, tassa ca asamānabhāvato tesaṃ visuṃ visuṃ sambandhaṃ dassento āha ‘‘attano sīmāya paresaṃ sīma’’nti. Sambhindatīti sambandhaṃ karoti. Ettha hi bhididhātu dvidhākaraṇatthavācako, dhātvatthabādhakena saṃtyūpasaggena sambandhavācako hotīti daṭṭhabbaṃ. Tatthāti tāsu dvīsu sīmāsu. Itīti evaṃ. Tāsūti sīmāsu.
४८७-८. यम्पि कम्मप्पत्तछन्दारहलक्खणन्ति योजना। तत्थाति तस्सं परिसतो कम्मविपत्तियं। तम्पीति कम्मप्पत्तछन्दारहलक्खणम्पि, वुत्तमेवाति सम्बन्धो। तत्थाति ‘‘चत्तारो भिक्खू पकतत्ता कम्मप्पत्ता’’ति पाठे। अनुक्खित्ताति सङ्घेन उक्खेपनीयकम्मस्स अकतत्ता अनुक्खित्ता। परिसुद्धसीलाति पाराजिकं अनज्झापन्नत्ता परिसुद्धसीला। इमेहि पदेहि पकति अत्ता सभावो एतेसन्ति पकतत्ताति अत्थं दस्सेति। ‘‘कम्मस्स अरहा’’ति इमिना ‘‘कम्मप्पत्ता’’ति पदस्स छट्ठीसमासञ्च पत्तसद्दस्स अरहअनुच्छविकत्थभावञ्च दस्सेति। तेहीति चतूहि पकतत्तेहि। एतीति आगच्छति। अवसेसाति चतूहि पकतत्तेहि अवसेसा। यस्स पनाति पुग्गलस्स पन। कम्मारहोति कम्मस्स अरहो।
487-8. Yampi kammappattachandārahalakkhaṇanti yojanā. Tatthāti tassaṃ parisato kammavipattiyaṃ. Tampīti kammappattachandārahalakkhaṇampi, vuttamevāti sambandho. Tatthāti ‘‘cattāro bhikkhū pakatattā kammappattā’’ti pāṭhe. Anukkhittāti saṅghena ukkhepanīyakammassa akatattā anukkhittā. Parisuddhasīlāti pārājikaṃ anajjhāpannattā parisuddhasīlā. Imehi padehi pakati attā sabhāvo etesanti pakatattāti atthaṃ dasseti. ‘‘Kammassa arahā’’ti iminā ‘‘kammappattā’’ti padassa chaṭṭhīsamāsañca pattasaddassa arahaanucchavikatthabhāvañca dasseti. Tehīti catūhi pakatattehi. Etīti āgacchati. Avasesāti catūhi pakatattehi avasesā. Yassa panāti puggalassa pana. Kammārahoti kammassa araho.
४८९. एत्थाति पण्डकादीनं अवत्थुभावदस्सनट्ठाने।
489.Etthāti paṇḍakādīnaṃ avatthubhāvadassanaṭṭhāne.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / परिवारपाळि • Parivārapāḷi / १. कम्मवग्गो • 1. Kammavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / परिवार-अट्ठकथा • Parivāra-aṭṭhakathā / कम्मवग्गवण्णना • Kammavaggavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / कम्मवग्गवण्णना • Kammavaggavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / कम्मवग्गवण्णना • Kammavaggavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / कम्मवग्गवण्णना • Kammavaggavaṇṇanā
