| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
ปญฺจวโคฺค
Pañcavaggo
กมฺมวคฺควณฺณนา
Kammavaggavaṇṇanā
๔๘๒. กมฺมวเคฺค ‘‘คณนปริเจฺฉทวจน’’นฺติ อิมินา น ปมาณวจนนฺติ ทเสฺสติฯ อิมินา กมฺมานํ ตโต อูนาติเรกภาวํ นิวาเรติฯ คณิยเต คณนํ, ปริจฺฉิชฺชติ อเนนาติ ปริเจฺฉโท, คณนสฺส ปริเจฺฉโท คณนปริเจฺฉโทฯ อถ วา คณิยติ อเนนาติ คณนํ, ตเมว ปริเจฺฉโท คณนปริเจฺฉโท, โสเยว วจนํ คณนปริเจฺฉทวจนํฯ อปโลกนกมฺมํ นามาติ กตฺตพฺพํ กมฺมนฺติ สมฺพโนฺธฯ วุตฺตนเยเนวาติ ‘‘สีมฎฺฐกสงฺฆํ โสเธตฺวา ฉนฺทารหานํ ฉนฺทํ อาหริตฺวา’’ติ วุเตฺตน เอว นเยนฯ
482. Kammavagge ‘‘gaṇanaparicchedavacana’’nti iminā na pamāṇavacananti dasseti. Iminā kammānaṃ tato ūnātirekabhāvaṃ nivāreti. Gaṇiyate gaṇanaṃ, paricchijjati anenāti paricchedo, gaṇanassa paricchedo gaṇanaparicchedo. Atha vā gaṇiyati anenāti gaṇanaṃ, tameva paricchedo gaṇanaparicchedo, soyeva vacanaṃ gaṇanaparicchedavacanaṃ. Apalokanakammaṃ nāmāti kattabbaṃ kammanti sambandho. Vuttanayenevāti ‘‘sīmaṭṭhakasaṅghaṃ sodhetvā chandārahānaṃ chandaṃ āharitvā’’ti vuttena eva nayena.
ตตฺถาติ จตูสุ กเมฺมสุ, ญตฺติทุติยกมฺมํ ปน อตฺถีติ สมฺพโนฺธฯ
Tatthāti catūsu kammesu, ñattidutiyakammaṃ pana atthīti sambandho.
ตตฺถาติ ทฺวีสุ กเมฺมสุฯ อวเสสาติ ฉหิ กเมฺมหิ อวเสสาฯ ยทิ ปริวเตฺตตฺวา กตํ ทฬฺหีกมฺมํ น โหติ, เอวํ สติ ทฬฺหีกมฺมตฺถาย กินฺติ กาตพฺพนฺติ อาห ‘‘สเจ ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ‘‘อกฺขรปริหีนํ วา ปทปริหีนํ วา’’ติ อิทํ อกฺขรปทานํ คฬิตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ‘‘ทุรุตฺตปทํ วา’’ติ อิทํ สิถิลธนิตาทิอปริปุณฺณํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เอตฺถ ‘‘ทุรุตฺตกฺขรํ วา’’ติ อชฺฌาหริตพฺพํฯ อิทนฺติ ปุนปฺปุนํ วจนํฯ กมฺมํ หุตฺวาติ สุกมฺมํ หุตฺวาฯ
Tatthāti dvīsu kammesu. Avasesāti chahi kammehi avasesā. Yadi parivattetvā kataṃ daḷhīkammaṃ na hoti, evaṃ sati daḷhīkammatthāya kinti kātabbanti āha ‘‘sace panā’’tiādi. Tattha ‘‘akkharaparihīnaṃ vā padaparihīnaṃ vā’’ti idaṃ akkharapadānaṃ gaḷitaṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Duruttapadaṃ vā’’ti idaṃ sithiladhanitādiaparipuṇṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Ettha ‘‘duruttakkharaṃ vā’’ti ajjhāharitabbaṃ. Idanti punappunaṃ vacanaṃ. Kammaṃ hutvāti sukammaṃ hutvā.
๔๘๓. สมฺมุขากรณียอสมฺมุขากรณีเยสุ อสมฺมุขากรณียานิ อปฺปกตฺตา ปฐมํ ทเสฺสตฺวา เสสานํ สมฺมุขากรณียภาวํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตตฺถาติ เตสุ ทฺวีสุ, อสมฺมุขากรณียํ นาม อฎฺฐวิธํ โหตีติ สมฺพโนฺธฯ ตตฺถ ตตฺถาติ เตสุ เตสุ ขนฺธเกสุฯ ‘‘สุกตํ โหตี’’ติ วจนสามตฺถิยโต สมฺมุขากตมฺปิ สุกตํ โหตีติ อโตฺถปิ คเหตโพฺพฯ
483. Sammukhākaraṇīyaasammukhākaraṇīyesu asammukhākaraṇīyāni appakattā paṭhamaṃ dassetvā sesānaṃ sammukhākaraṇīyabhāvaṃ dassento āha ‘‘tatthā’’tiādi. Tattha tatthāti tesu dvīsu, asammukhākaraṇīyaṃ nāma aṭṭhavidhaṃ hotīti sambandho. Tattha tatthāti tesu tesu khandhakesu. ‘‘Sukataṃ hotī’’ti vacanasāmatthiyato sammukhākatampi sukataṃ hotīti atthopi gahetabbo.
เสสานีติ อฎฺฐกเมฺมหิ เสสานิฯ เอตานีติ กมฺมานิฯ วตฺถุวิปนฺนานีติ วตฺถุนา วิปนฺนานิฯ
Sesānīti aṭṭhakammehi sesāni. Etānīti kammāni. Vatthuvipannānīti vatthunā vipannāni.
เตสมฺปีติ ปฎิปุจฺฉากรณียานมฺปิฯ เอตฺถาติ ‘‘ปฎิปุจฺฉากรณีย’’นฺติ ปเทฯ ‘‘ปุจฺฉิตฺวา’’ติ อิมินา ปฎิปุจฺฉาติ ปทสฺส ตฺวาปจฺจยนฺตภาวํ ทเสฺสติฯ ‘‘กาตพฺพ’’นฺติ อิมินา กรณียนฺติ เอตฺถ อนียสทฺทสฺส กมฺมตฺถภาวํ ทเสฺสติฯ ยถาทินฺนายาหิ จุทิตเกน ยถาทินฺนายฯ วิปฺปลปนฺตสฺสาติ วิกาเรน ยํ วา ตํ วา วจนํ ปลปนฺตสฺส จุทิตกสฺสาติ สมฺพโนฺธฯ สพฺพตฺถาติ สเพฺพสุ ‘‘ตชฺชนียกมฺมารหสฺสา’’ติอาทีสุฯ
Tesampīti paṭipucchākaraṇīyānampi. Etthāti ‘‘paṭipucchākaraṇīya’’nti pade. ‘‘Pucchitvā’’ti iminā paṭipucchāti padassa tvāpaccayantabhāvaṃ dasseti. ‘‘Kātabba’’nti iminā karaṇīyanti ettha anīyasaddassa kammatthabhāvaṃ dasseti. Yathādinnāyāhi cuditakena yathādinnāya. Vippalapantassāti vikārena yaṃ vā taṃ vā vacanaṃ palapantassa cuditakassāti sambandho. Sabbatthāti sabbesu ‘‘tajjanīyakammārahassā’’tiādīsu.
อนุโปสถทิวเสติ อุโปสถทิวสโต อญฺญสฺมิํ ทิวเสฯ ตเมวตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อุโปสถทิวโส นามา’’ติอาทิฯ กตฺติกมาสนฺติ ปจฺฉิมกตฺติกมาสํฯ ตสฺส ปวารณมาสตฺตา ‘‘ฐเปตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ สามคฺคิทิวโส จ ยถาวุตฺตา จาตุทฺทสปนฺนรสา จ อุโปสถทิวโส นามาติ โยชนาฯ ยตฺรหีติ ยสฺมิํ ปน วิหาเร, ฐเปนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ อนฺตราติ จาตุทฺทสีปนฺนรสีนํ มเชฺฌฯ
Anuposathadivaseti uposathadivasato aññasmiṃ divase. Tamevatthaṃ dassento āha ‘‘uposathadivaso nāmā’’tiādi. Kattikamāsanti pacchimakattikamāsaṃ. Tassa pavāraṇamāsattā ‘‘ṭhapetvā’’ti vuttaṃ. Sāmaggidivaso ca yathāvuttā cātuddasapannarasā ca uposathadivaso nāmāti yojanā. Yatrahīti yasmiṃ pana vihāre, ṭhapentīti sambandho. Antarāti cātuddasīpannarasīnaṃ majjhe.
ปจฺจุกฺกฑฺฒิตฺวา ฐปิตทิวโสติ ปจฺฉา อุปริ กฑฺฒิตฺวา ฐปิตํ กตฺติกกาฬปกฺขจาตุทฺทสิํ วา ปญฺจทสิํ วา สนฺธาย วุตฺตํฯ อิธาปีติ อปวารณาย ปวารณฎฺฐาเนปิฯ ปาฬิยมาคตนยโต อญฺญมฺปิ นยํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อปิจา’’ติอาทิฯ อนฺติมวตฺถุนฺติ ปาราชิกวตฺถุํฯ ยสฺสาติ ปุคฺคลสฺสฯ อิมินา กมฺมารโห ปุคฺคโล วตฺถุ นามาติ ทเสฺสติฯ
Paccukkaḍḍhitvā ṭhapitadivasoti pacchā upari kaḍḍhitvā ṭhapitaṃ kattikakāḷapakkhacātuddasiṃ vā pañcadasiṃ vā sandhāya vuttaṃ. Idhāpīti apavāraṇāya pavāraṇaṭṭhānepi. Pāḷiyamāgatanayato aññampi nayaṃ dassento āha ‘‘apicā’’tiādi. Antimavatthunti pārājikavatthuṃ. Yassāti puggalassa. Iminā kammāraho puggalo vatthu nāmāti dasseti.
๔๘๔. ทพฺพสฺส อคฺคณฺหนํ วตฺถุอปรามสนํ นาม น โหติ, อถ โข นามสฺส อคฺคณฺหนเมวาติ อาห ‘‘ตสฺส นามํ น คณฺหาตี’’ติฯ อปรามสนาการํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘สุณาตุ เม’’ติอาทิฯ
484. Dabbassa aggaṇhanaṃ vatthuaparāmasanaṃ nāma na hoti, atha kho nāmassa aggaṇhanamevāti āha ‘‘tassa nāmaṃ na gaṇhātī’’ti. Aparāmasanākāraṃ dassento āha ‘‘suṇātu me’’tiādi.
ปุคฺคลํ น ปรามสตีติ เอตฺถ ปุคฺคโล นาม อุปชฺฌาโยติ อาห ‘‘โย อุปสมฺปทาเปกฺขสฺส อุปชฺฌาโย’’ติฯ ตนฺติ อุปชฺฌายํฯ
Puggalaṃ na parāmasatīti ettha puggalo nāma upajjhāyoti āha ‘‘yo upasampadāpekkhassa upajjhāyo’’ti. Tanti upajjhāyaṃ.
สเพฺพน สพฺพนฺติ สพฺพถา สพฺพํ, นิปาตสมุทาโยยํ, สเพฺพน วา อากาเรน สพฺพํ ญตฺตินฺติ โยชนาฯ
Sabbena sabbanti sabbathā sabbaṃ, nipātasamudāyoyaṃ, sabbena vā ākārena sabbaṃ ñattinti yojanā.
ญตฺติกเมฺม ปฐมํ กมฺมํ กตฺวา ปจฺฉา ญตฺติฎฺฐปนมฺปิ ปจฺฉา ญตฺติํ ฐเปติเยว นามฯ อิติ อิเมหีติอาทิ นิคมนํฯ
Ñattikamme paṭhamaṃ kammaṃ katvā pacchā ñattiṭṭhapanampi pacchā ñattiṃ ṭhapetiyeva nāma. Iti imehītiādi nigamanaṃ.
๔๘๕. ‘‘วุตฺตนเยเนวา’’ติ อติทิสิตฺวาปิ ญตฺติกมฺมวาจานํ อสทิสตฺตา อปรามสนาการํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘เอวํ ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ เนสนฺติ วตฺถุสงฺฆปุคฺคลานํ, ปฐมานุสฺสาวเน วา ทุติยตติยานุสฺสาวนาสุ วา วตฺตเพฺพ วทโนฺตติ สมฺพโนฺธฯ
485. ‘‘Vuttanayenevā’’ti atidisitvāpi ñattikammavācānaṃ asadisattā aparāmasanākāraṃ dassento āha ‘‘evaṃ panā’’tiādi. Tattha nesanti vatthusaṅghapuggalānaṃ, paṭhamānussāvane vā dutiyatatiyānussāvanāsu vā vattabbe vadantoti sambandho.
สาวนํ หาเปตีติ เอตฺถ อนุสโทฺท โลโปติ อาห ‘‘อนุสฺสาวนํ น กโรตี’’ติฯ ‘‘สาวนํ หาเปตี’’ติ เอตฺถ น เกวลํ สเพฺพน สพฺพํ อนุสฺสาวนํ อกโรโนฺตเยว สาวนํ หาเปติ นาม, อถ โข อนุสฺสาวนาย ทุรุตฺตฉฑฺฑนมฺปิ หาเปติเยว นามาติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘โยปี’’ติอาทิฯ ‘‘สกิเมว วา ทฺวิกฺขตฺตุํ วา’’ติ อิมินา ติกฺขตฺตุํ อปริปูเรโนฺตเยว สาวนํ หาเปติ นามาติ ทเสฺสติฯ อิมสฺส วจนสฺส สามตฺถิยโต ญตฺติทุติยกเมฺม เอกกฺขตฺตุโต, ญตฺติจตุตฺถกเมฺม ติกฺขตฺตุโต อติเรกํ กมฺมวาจํ กโรโนฺต น หาเปตีติ ญายติฯ
Sāvanaṃ hāpetīti ettha anusaddo lopoti āha ‘‘anussāvanaṃ na karotī’’ti. ‘‘Sāvanaṃ hāpetī’’ti ettha na kevalaṃ sabbena sabbaṃ anussāvanaṃ akarontoyeva sāvanaṃ hāpeti nāma, atha kho anussāvanāya duruttachaḍḍanampi hāpetiyeva nāmāti dassento āha ‘‘yopī’’tiādi. ‘‘Sakimeva vā dvikkhattuṃ vā’’ti iminā tikkhattuṃ aparipūrentoyeva sāvanaṃ hāpeti nāmāti dasseti. Imassa vacanassa sāmatthiyato ñattidutiyakamme ekakkhattuto, ñatticatutthakamme tikkhattuto atirekaṃ kammavācaṃ karonto na hāpetīti ñāyati.
‘‘ฉเฑฺฑตี’’ติ เอตฺถ ฉฑฺฑนสฺส ปทกฺขรานํ คฬิตภาเวน ปากฎตฺตา ตํ อทเสฺสตฺวา ‘‘ทุรุตฺตํ กโรตี’’ติ เอตฺถ ทุรุตฺตเมว ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ทุรุตฺตํ กโรตีติ เอตฺถ ปนา’’ติอาทิฯ กโรเนฺตน ภิกฺขุนา อุปลเกฺขตโพฺพติ สมฺพโนฺธฯ
‘‘Chaḍḍetī’’ti ettha chaḍḍanassa padakkharānaṃ gaḷitabhāvena pākaṭattā taṃ adassetvā ‘‘duruttaṃ karotī’’ti ettha duruttameva dassento āha ‘‘duruttaṃ karotīti ettha panā’’tiādi. Karontena bhikkhunā upalakkhetabboti sambandho.
‘‘สิถิล…เป.… ปเภโท’’ติ ยฺวายํ พฺยญฺชนปฺปเภโท วุโตฺต, อยํ พฺยญฺชนปฺปเภโทติ โยชนา ฯ คาถายํ ทสธาติ ทสปฺปกาเรนฯ พฺยญฺชนพุทฺธิยาติ วเทฺธตีติ พุทฺธิ, พฺยญฺชนเมว อกฺขรเมว สิถิลาทิวเสน ทสธา พุทฺธิ พฺยญฺชนพุทฺธิ, ตายฯ เอตฺถ ‘‘ทสธา’’ติ ปเทน ‘‘พฺยญฺชนพุทฺธี’’ติ สมาสปทสฺส อนฺตเร ทสธาสทฺทสฺส โลปํ ทเสฺสติ ‘‘กมฺมชํ เอวา’’ติอาทีสุ (วิสุทฺธิ. ๒.๔๕๐; วิสุทฺธิ. มหาฎิ. ๒.๔๕๐) วิยฯ เอตฺถ หิ เอวสเทฺทน กเมฺมน เอว ชาตํ กมฺมชนฺติ สมาสํ กตฺวา สมาสมเชฺฌ เอวสทฺทโลปํ ทเสฺสติฯ ปเภโทติ วิเสโสฯ อยํ ปเนตฺถ โยชนา – สิถิลญฺจ ธนิตญฺจ ทีฆญฺจ รสฺสญฺจ ครุกญฺจ ลหุกญฺจ นิคฺคหิตญฺจ สมฺพนฺธญฺจ ววตฺถิตญฺจ วิมุตฺตญฺจาติ ทสธา พฺยญฺชนพุทฺธิยาว ปเภโท วิเสโส ญาตโพฺพติฯ ‘‘สิถิล’’นฺติ อาทีนิ ทส ปทานิ ‘‘อกฺขรํ ปทํ พฺยญฺชน’’นฺติ นปุํสกลิงฺควเสน วุตฺตปาฐํนิสฺสาย วุตฺตานีติ ทฎฺฐพฺพํฯ
‘‘Sithila…pe… pabhedo’’ti yvāyaṃ byañjanappabhedo vutto, ayaṃ byañjanappabhedoti yojanā . Gāthāyaṃ dasadhāti dasappakārena. Byañjanabuddhiyāti vaddhetīti buddhi, byañjanameva akkharameva sithilādivasena dasadhā buddhi byañjanabuddhi, tāya. Ettha ‘‘dasadhā’’ti padena ‘‘byañjanabuddhī’’ti samāsapadassa antare dasadhāsaddassa lopaṃ dasseti ‘‘kammajaṃ evā’’tiādīsu (visuddhi. 2.450; visuddhi. mahāṭi. 2.450) viya. Ettha hi evasaddena kammena eva jātaṃ kammajanti samāsaṃ katvā samāsamajjhe evasaddalopaṃ dasseti. Pabhedoti viseso. Ayaṃ panettha yojanā – sithilañca dhanitañca dīghañca rassañca garukañca lahukañca niggahitañca sambandhañca vavatthitañca vimuttañcāti dasadhā byañjanabuddhiyāva pabhedo viseso ñātabboti. ‘‘Sithila’’nti ādīni dasa padāni ‘‘akkharaṃ padaṃ byañjana’’nti napuṃsakaliṅgavasena vuttapāṭhaṃnissāya vuttānīti daṭṭhabbaṃ.
คาถาย วิตฺถารํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘เอตฺถ หี’’ติอาทิฯ อคาเฬฺหน วจีปโยเคน วตฺตพฺพํ อกฺขรํ สิถิลํฯ คาเฬฺหน วจีปโยเคน วตฺตพฺพํ อกฺขรํ ธนิตํฯ เตเสฺววาติ ปญฺจสุ เอว วเคฺคสุฯ น เกวลํ ทีฆเมว ครุกํ นาม, อถ โข สํโยคปรมฺปีติ อาห ‘‘ยํ วา’’ติอาทิฯ ยํ อกฺขรํ สํโยคปรํ กตฺวา วุจฺจติ, ตมฺปิ ครุกํ นามาติ โยชนาฯ สํโยโค ปโร ยสฺส อกฺขรสฺสาติ สํโยคปรํฯ ‘‘สํโยคปท’’นฺติปิ ปาโฐฯ ยํ อสํโยคปรํ กตฺวา วุจฺจติ, ตมฺปิ ลหุกํ นามาติ โยชนาฯ ยํ สานุนาสิกํ กตฺวา วตฺตพฺพํ, ตํ นิคฺคหิตํ นามาติ โยชนาฯ นิคฺคเหตฺวาติ นิคฺคหิตํ นาม อตฺถโต ฐานกรณานํ อวิสฺสชฺชนํ อมุญฺจนนฺติ อาห ‘‘อวิสฺสเชฺชตฺวา’’ติฯ ยํ สมฺพนฺธิตฺวา วุจฺจติ, ตํ สมฺพนฺธํ นามาติ โยชนาฯ ยํ อสมฺพนฺธํ กตฺวา วุจฺจติ, ตํ ววตฺถิตํ นามาติ โยชนาฯ ยํ อนิคฺคเหตฺวา วุจฺจติ, ตํ วิมุตฺตํ นามาติ โยชนาฯ อนิคฺคเหตฺวาติ อนิคฺคหํ นาม อตฺถโต วิสฺสชฺชนนฺติ อาห ‘‘วิสฺสเชฺชตฺวา’’ติฯ
Gāthāya vitthāraṃ dassento āha ‘‘ettha hī’’tiādi. Agāḷhena vacīpayogena vattabbaṃ akkharaṃ sithilaṃ. Gāḷhena vacīpayogena vattabbaṃ akkharaṃ dhanitaṃ. Tesvevāti pañcasu eva vaggesu. Na kevalaṃ dīghameva garukaṃ nāma, atha kho saṃyogaparampīti āha ‘‘yaṃ vā’’tiādi. Yaṃ akkharaṃ saṃyogaparaṃ katvā vuccati, tampi garukaṃ nāmāti yojanā. Saṃyogo paro yassa akkharassāti saṃyogaparaṃ. ‘‘Saṃyogapada’’ntipi pāṭho. Yaṃ asaṃyogaparaṃ katvā vuccati, tampi lahukaṃ nāmāti yojanā. Yaṃ sānunāsikaṃ katvā vattabbaṃ, taṃ niggahitaṃ nāmāti yojanā. Niggahetvāti niggahitaṃ nāma atthato ṭhānakaraṇānaṃ avissajjanaṃ amuñcananti āha ‘‘avissajjetvā’’ti. Yaṃ sambandhitvā vuccati, taṃ sambandhaṃ nāmāti yojanā. Yaṃ asambandhaṃ katvā vuccati, taṃ vavatthitaṃ nāmāti yojanā. Yaṃ aniggahetvā vuccati, taṃ vimuttaṃ nāmāti yojanā. Aniggahetvāti aniggahaṃ nāma atthato vissajjananti āha ‘‘vissajjetvā’’ti.
เอวํ พฺยญฺชนพุทฺธิวิเสสํ ทเสฺสตฺวา อิทานิ กมฺมวาจาย อุจฺจารณวิเสสํ วิตฺถาเรน ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ตาสุ ทสสุ พฺยญฺชนพุทฺธีสุฯ ตถาสเทฺทน ตการสฺส ถการกรณญฺจ สิถิลสฺส ธนิตกรณญฺจ อติทิสติ, ตถา ‘‘ปตฺตกลฺลํ เอสา ญตฺตี’’ติอาทิวจนญฺจ สิถิลสฺส ธนิตกรณํ นามาติ โยชนาฯ
Evaṃ byañjanabuddhivisesaṃ dassetvā idāni kammavācāya uccāraṇavisesaṃ vitthārena dassento āha ‘‘tatthā’’tiādi. Tattha tatthāti tāsu dasasu byañjanabuddhīsu. Tathāsaddena takārassa thakārakaraṇañca sithilassa dhanitakaraṇañca atidisati, tathā ‘‘pattakallaṃ esā ñattī’’tiādivacanañca sithilassa dhanitakaraṇaṃ nāmāti yojanā.
อิตีติ เอวํฯ สิถิเล กตฺตเพฺพ ธนิตํ กโรตีติ สมฺพโนฺธฯ จตฺตาริ พฺยญฺชนานีติ จตฺตาริ อกฺขรานิฯ พฺยญฺชนสโทฺท หิ อิธ อกฺขรวาจโกฯ จตสฺสนฺนํ พฺยญฺชนพุทฺธีนํ กมฺมทูสนํ ทเสฺสตฺวา อิตราสํ อทูสนํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อิตเรสุ ปนา’’ติอาทิฯ อนุกฺกมาคตนฺติ อริเยหิ โอตริตฺวา อนุกฺกเมน อาคตํฯ ปเวณินฺติ สนฺตติํฯ วินาเสตฺวา วุเตฺต กิํ กมฺมวาจาโกโป โหตีติ อาห ‘‘สเจ ปนา’’ติอาทิฯ น กุปฺปตีติ น นสฺสติฯ กสฺมา ปน กมฺมวาจา น กุปฺปติ, นนุ กมฺมํ โกเปนฺตี กมฺมวาจา กุปฺปตีติ อาห ‘‘อิมานิ หี’’ติอาทิฯ หิ ยสฺมา น โกเปนฺติ, ตสฺมา กมฺมวาจา น กุปฺปตีติ โยชนาฯ
Itīti evaṃ. Sithile kattabbe dhanitaṃ karotīti sambandho. Cattāri byañjanānīti cattāri akkharāni. Byañjanasaddo hi idha akkharavācako. Catassannaṃ byañjanabuddhīnaṃ kammadūsanaṃ dassetvā itarāsaṃ adūsanaṃ dassento āha ‘‘itaresu panā’’tiādi. Anukkamāgatanti ariyehi otaritvā anukkamena āgataṃ. Paveṇinti santatiṃ. Vināsetvā vutte kiṃ kammavācākopo hotīti āha ‘‘sace panā’’tiādi. Na kuppatīti na nassati. Kasmā pana kammavācā na kuppati, nanu kammaṃ kopentī kammavācā kuppatīti āha ‘‘imāni hī’’tiādi. Hi yasmā na kopenti, tasmā kammavācā na kuppatīti yojanā.
ยํ ปน วจนํ สุตฺตนฺติกเตฺถรา วทนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ กจฺจายนาทิสุตฺตนฺตํ กโรนฺตีติ สุตฺตนฺติกา, กจฺจายนาทโย, สุตฺตนฺติกา จ เต เถรา เจติ สุตฺตนฺติกเตฺถราฯ น วฎฺฎตีติ อกฺขรวิกาโร น วฎฺฎติฯ วินยธเรน กมฺมวาจา กาตพฺพาติ สมฺพโนฺธฯ ยถาปาฬิยาติ ภควตา ยถาวุตฺตาย ปาฬิยาฯ พฺยญฺชนนิรุตฺติยาติ พฺยญฺชนนิรุตฺติยํฯ อิตรถาติ วุตฺตโทสปริหรณโต อเญฺญน ปกาเรนฯ
Yaṃ pana vacanaṃ suttantikattherā vadantīti sambandho. Kaccāyanādisuttantaṃ karontīti suttantikā, kaccāyanādayo, suttantikā ca te therā ceti suttantikattherā. Na vaṭṭatīti akkharavikāro na vaṭṭati. Vinayadharena kammavācā kātabbāti sambandho. Yathāpāḷiyāti bhagavatā yathāvuttāya pāḷiyā. Byañjananiruttiyāti byañjananiruttiyaṃ. Itarathāti vuttadosapariharaṇato aññena pakārena.
อกาเล วา สาเวตีติ เอตฺถ อกาโล นาม อโนกาโสติ อาห ‘‘อโนกาเส’’ติฯ อโนกาโส นาม ญตฺติอนุสฺสาวนานํ ปุพฺพาปรวิตถนฺติ อาห ‘‘ญตฺติํ อฎฺฐเปตฺวา’’ติอาทิฯ ปฐมํเยว ญตฺติํ อฎฺฐเปตฺวา ปฐมํเยว อนุสฺสาวนกมฺมํ กตฺวาติ โยชนาฯ ‘‘ปฐมํเยวา’’ติ หิ ปทํ ปุพฺพาปราเปกฺขํฯ อิตีติอาทิ นิคมนํฯ
Akālevā sāvetīti ettha akālo nāma anokāsoti āha ‘‘anokāse’’ti. Anokāso nāma ñattianussāvanānaṃ pubbāparavitathanti āha ‘‘ñattiṃ aṭṭhapetvā’’tiādi. Paṭhamaṃyeva ñattiṃ aṭṭhapetvā paṭhamaṃyeva anussāvanakammaṃ katvāti yojanā. ‘‘Paṭhamaṃyevā’’ti hi padaṃ pubbāparāpekkhaṃ. Itītiādi nigamanaṃ.
๔๘๖. ยา เอกวีสติ ภิกฺขู น คณฺหาติ, อยํ อติขุทฺทกสีมา นามาติ โยชนาฯ เอกวีสติ ภิกฺขูติ อพฺภานกเมฺม กมฺมารเหน สทฺธิํ เอกวีสติ ภิกฺขูฯ ยตฺถ สีมายํ นิสีทิตุํ น สโกฺกนฺติ, อยํ อติขุทฺทกสีมา นามาติ โยชนาฯ นิสีทิตุนฺติ อญฺญมญฺญสฺส หตฺถปาสํ อวิชหิตฺวา ปริมณฺฑลากาเรน นิสีทิตุํฯ ตตฺถาติ อติขุทฺทเกฯ เอตฺถาติ เสสสีมาสุฯ ยา สมฺมตา โหติ, อยํ อติมหตี นามาติ โยชนาฯ เกสคฺคมเตฺตนาปีติ ปิสโทฺท ตโต อติเรเกน ปน ปเควาติ ทเสฺสติฯ อฆฎิตํ อสมฺพนฺธํ นิมิตฺตํ อิมิสฺสาติ อฆฎิตนิมิตฺตาฯ ขณฺฑนิมิตฺตภาวํ อขณฺฑนิมิตฺตทสฺสเนน ปากฎํ กโรโนฺต อาห ‘‘ปุรตฺถิมายา’’ติอาทิฯ ปุพฺพกิตฺติตนฺติ ปฐมกิตฺติตํฯ ตเตฺถวาติ อุตฺตราย เอว ทิสายฯ อปราปีติ ปิสโทฺท ทุติยตฺถสมฺปิณฺฑนโตฺถฯ ยา สมฺมตา โหติ, ขณฺฑนิมิตฺตา นามาติ โยชนาฯ อนิมิตฺตุปคนฺติ ยถาภูตกถนวิเสสนเมว, น พฺยวเจฺฉทวิเสสนํ ตจสาราทิคฺคหเณน อนิมิตฺตุปคภาวสฺส ปากฎตฺตาฯ อนฺตราติ มเชฺฌฯ ยา สมฺมตา โหติ, สา ฉายานิมิตฺตา นาม, อนิมิตฺตา นามาติ โยชนาฯ
486. Yā ekavīsati bhikkhū na gaṇhāti, ayaṃ atikhuddakasīmā nāmāti yojanā. Ekavīsati bhikkhūti abbhānakamme kammārahena saddhiṃ ekavīsati bhikkhū. Yattha sīmāyaṃ nisīdituṃ na sakkonti, ayaṃ atikhuddakasīmā nāmāti yojanā. Nisīditunti aññamaññassa hatthapāsaṃ avijahitvā parimaṇḍalākārena nisīdituṃ. Tatthāti atikhuddake. Etthāti sesasīmāsu. Yā sammatā hoti, ayaṃ atimahatī nāmāti yojanā. Kesaggamattenāpīti pisaddo tato atirekena pana pagevāti dasseti. Aghaṭitaṃ asambandhaṃ nimittaṃ imissāti aghaṭitanimittā. Khaṇḍanimittabhāvaṃ akhaṇḍanimittadassanena pākaṭaṃ karonto āha ‘‘puratthimāyā’’tiādi. Pubbakittitanti paṭhamakittitaṃ. Tatthevāti uttarāya eva disāya. Aparāpīti pisaddo dutiyatthasampiṇḍanattho. Yā sammatā hoti, khaṇḍanimittā nāmāti yojanā. Animittupaganti yathābhūtakathanavisesanameva, na byavacchedavisesanaṃ tacasārādiggahaṇena animittupagabhāvassa pākaṭattā. Antarāti majjhe. Yā sammatā hoti, sā chāyānimittā nāma, animittā nāmāti yojanā.
พหิ ฐิโต หุตฺวา สมฺมนฺนตีติ โยชนาฯ นิมิตฺตานิ ปน พหิ ฐตฺวาปิ กิเตฺตตุํ วฎฺฎติ ฯ เอวํ สมฺมตาปีติ ปิสโทฺท อสมฺมตา ปน ปเควาติ ทเสฺสติฯ สีมาย สีมนฺติ ปทานํ สมฺพนฺธาเปกฺขตฺตา, ตสฺส จ อสมานภาวโต เตสํ วิสุํ วิสุํ สมฺพนฺธํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อตฺตโน สีมาย ปเรสํ สีม’’นฺติฯ สมฺภินฺทตีติ สมฺพนฺธํ กโรติฯ เอตฺถ หิ ภิทิธาตุ ทฺวิธากรณตฺถวาจโก, ธาตฺวตฺถพาธเกน สํตฺยูปสเคฺคน สมฺพนฺธวาจโก โหตีติ ทฎฺฐพฺพํฯ ตตฺถาติ ตาสุ ทฺวีสุ สีมาสุฯ อิตีติ เอวํฯ ตาสูติ สีมาสุฯ
Bahi ṭhito hutvā sammannatīti yojanā. Nimittāni pana bahi ṭhatvāpi kittetuṃ vaṭṭati . Evaṃ sammatāpīti pisaddo asammatā pana pagevāti dasseti. Sīmāya sīmanti padānaṃ sambandhāpekkhattā, tassa ca asamānabhāvato tesaṃ visuṃ visuṃ sambandhaṃ dassento āha ‘‘attano sīmāya paresaṃ sīma’’nti. Sambhindatīti sambandhaṃ karoti. Ettha hi bhididhātu dvidhākaraṇatthavācako, dhātvatthabādhakena saṃtyūpasaggena sambandhavācako hotīti daṭṭhabbaṃ. Tatthāti tāsu dvīsu sīmāsu. Itīti evaṃ. Tāsūti sīmāsu.
๔๘๗-๘. ยมฺปิ กมฺมปฺปตฺตฉนฺทารหลกฺขณนฺติ โยชนาฯ ตตฺถาติ ตสฺสํ ปริสโต กมฺมวิปตฺติยํฯ ตมฺปีติ กมฺมปฺปตฺตฉนฺทารหลกฺขณมฺปิ, วุตฺตเมวาติ สมฺพโนฺธฯ ตตฺถาติ ‘‘จตฺตาโร ภิกฺขู ปกตตฺตา กมฺมปฺปตฺตา’’ติ ปาเฐฯ อนุกฺขิตฺตาติ สเงฺฆน อุเกฺขปนียกมฺมสฺส อกตตฺตา อนุกฺขิตฺตาฯ ปริสุทฺธสีลาติ ปาราชิกํ อนชฺฌาปนฺนตฺตา ปริสุทฺธสีลาฯ อิเมหิ ปเทหิ ปกติ อตฺตา สภาโว เอเตสนฺติ ปกตตฺตาติ อตฺถํ ทเสฺสติฯ ‘‘กมฺมสฺส อรหา’’ติ อิมินา ‘‘กมฺมปฺปตฺตา’’ติ ปทสฺส ฉฎฺฐีสมาสญฺจ ปตฺตสทฺทสฺส อรหอนุจฺฉวิกตฺถภาวญฺจ ทเสฺสติฯ เตหีติ จตูหิ ปกตเตฺตหิฯ เอตีติ อาคจฺฉติฯ อวเสสาติ จตูหิ ปกตเตฺตหิ อวเสสาฯ ยสฺส ปนาติ ปุคฺคลสฺส ปนฯ กมฺมารโหติ กมฺมสฺส อรโหฯ
487-8. Yampi kammappattachandārahalakkhaṇanti yojanā. Tatthāti tassaṃ parisato kammavipattiyaṃ. Tampīti kammappattachandārahalakkhaṇampi, vuttamevāti sambandho. Tatthāti ‘‘cattāro bhikkhū pakatattā kammappattā’’ti pāṭhe. Anukkhittāti saṅghena ukkhepanīyakammassa akatattā anukkhittā. Parisuddhasīlāti pārājikaṃ anajjhāpannattā parisuddhasīlā. Imehi padehi pakati attā sabhāvo etesanti pakatattāti atthaṃ dasseti. ‘‘Kammassa arahā’’ti iminā ‘‘kammappattā’’ti padassa chaṭṭhīsamāsañca pattasaddassa arahaanucchavikatthabhāvañca dasseti. Tehīti catūhi pakatattehi. Etīti āgacchati. Avasesāti catūhi pakatattehi avasesā. Yassa panāti puggalassa pana. Kammārahoti kammassa araho.
๔๘๙. เอตฺถาติ ปณฺฑกาทีนํ อวตฺถุภาวทสฺสนฎฺฐาเนฯ
489.Etthāti paṇḍakādīnaṃ avatthubhāvadassanaṭṭhāne.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / ปริวารปาฬิ • Parivārapāḷi / ๑. กมฺมวโคฺค • 1. Kammavaggo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ปริวาร-อฎฺฐกถา • Parivāra-aṭṭhakathā / กมฺมวคฺควณฺณนา • Kammavaggavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / กมฺมวคฺควณฺณนา • Kammavaggavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / กมฺมวคฺควณฺณนา • Kammavaggavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / กมฺมวคฺควณฺณนา • Kammavaggavaṇṇanā
