| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
४. काणमातासिक्खापदं
4. Kāṇamātāsikkhāpadaṃ
२३०. चतुत्थे ‘‘नकुलमाताति’’आदीसु (अ॰ नि॰ १.२६६; अ॰ नि॰ अट्ठ॰ १.१.२६६) नकुलस्स भगवतो माता नकुलमाताति च नकुलञ्च भगवतो तं माता चाति नकुलमाताति च अत्थो सम्भवति, ‘‘उत्तरमाताति’’आदीसु उत्तराय माता उत्तरमाताति अत्थोयेव सम्भवति। तेसु ‘‘उत्तरमाता’’तिपदस्सेव ‘‘काणमाता’’तिपदस्स काणाय माता काणमाताति अत्थोयेव सम्भवतीति आह ‘‘काणाय माता’’ति। तस्सा धीतुया ‘‘काणा’’तिनामेन विस्सुतभावं दस्सेन्तो आह ‘‘सा किरा’’तिआदि। साति दारिका विस्सुता अहोसीति सम्बन्धो। अस्साति महाउपासिकाय। ये येति पुरिसा। ‘‘रागेन काणा होन्ती’’तिइमिना कणन्ति निमिलन्ति रागेन पुरिसा एतायाति काणाति अत्थं दस्सेति। तस्साति काणाय। आगतन्ति एत्थ भावत्थे तोति आह ‘‘आगमन’’न्ति। अधिप्पायोति ‘‘किस्मिं विया’’तिपदस्स, काणमाताय वा अधिप्पायो । रित्ताति तुच्छा, सुञ्ञाति अत्थो। ‘‘अस्मिं गमने’’तिइमिना बाहिरत्थसमासं दस्सेति। ‘‘अरियसाविका’’तिआदिना अरियानं भिक्खूहि अपटिविभत्तभोगं दस्सेति। न केवलं किञ्चि परिक्खयं अगमासि, अथ खो सब्बन्ति आह ‘‘सब्बं परिक्खयं अगमासी’’ति। काणापीति पिसद्दो न केवलं मातायेव मग्गफलभागिनी अहोसि, अथ खो काणापि सोतापन्ना अहोसीति दस्सेति। सोपि पुरिसोति काणाय पतिभूतो सोपि पुरिसो। पकतिट्ठानेयेवाति जेट्ठकपजापतिट्ठानेयेव।
230. Catutthe ‘‘nakulamātāti’’ādīsu (a. ni. 1.266; a. ni. aṭṭha. 1.1.266) nakulassa bhagavato mātā nakulamātāti ca nakulañca bhagavato taṃ mātā cāti nakulamātāti ca attho sambhavati, ‘‘uttaramātāti’’ādīsu uttarāya mātā uttaramātāti atthoyeva sambhavati. Tesu ‘‘uttaramātā’’tipadasseva ‘‘kāṇamātā’’tipadassa kāṇāya mātā kāṇamātāti atthoyeva sambhavatīti āha ‘‘kāṇāya mātā’’ti. Tassā dhītuyā ‘‘kāṇā’’tināmena vissutabhāvaṃ dassento āha ‘‘sā kirā’’tiādi. Sāti dārikā vissutā ahosīti sambandho. Assāti mahāupāsikāya. Ye yeti purisā. ‘‘Rāgena kāṇā hontī’’tiiminā kaṇanti nimilanti rāgena purisā etāyāti kāṇāti atthaṃ dasseti. Tassāti kāṇāya. Āgatanti ettha bhāvatthe toti āha ‘‘āgamana’’nti. Adhippāyoti ‘‘kismiṃ viyā’’tipadassa, kāṇamātāya vā adhippāyo . Rittāti tucchā, suññāti attho. ‘‘Asmiṃ gamane’’tiiminā bāhiratthasamāsaṃ dasseti. ‘‘Ariyasāvikā’’tiādinā ariyānaṃ bhikkhūhi apaṭivibhattabhogaṃ dasseti. Na kevalaṃ kiñci parikkhayaṃ agamāsi, atha kho sabbanti āha ‘‘sabbaṃ parikkhayaṃ agamāsī’’ti. Kāṇāpīti pisaddo na kevalaṃ mātāyeva maggaphalabhāginī ahosi, atha kho kāṇāpi sotāpannā ahosīti dasseti. Sopi purisoti kāṇāya patibhūto sopi puriso. Pakatiṭṭhāneyevāti jeṭṭhakapajāpatiṭṭhāneyeva.
२३१. इमस्मिं पन वत्थुस्मिन्ति इमस्मिं पूववत्थुस्मिं। एतन्ति पाथेय्यवत्थुं। अरियसावकत्ताति अरियभूतस्स सावकस्स भावतो, अरियस्स वा सम्मासम्बुद्धस्स सावकभावतो।
231.Imasmiṃ pana vatthusminti imasmiṃ pūvavatthusmiṃ. Etanti pātheyyavatthuṃ. Ariyasāvakattāti ariyabhūtassa sāvakassa bhāvato, ariyassa vā sammāsambuddhassa sāvakabhāvato.
२३३. पहेणकपण्णाकारसद्दानं अञ्ञमञ्ञवेवचनत्ता वुत्तं ‘‘पहेणकत्थायाति पण्णाकारत्थाया’’ति। इधाति ‘‘पूवेहि वा’’तिपदे, सिक्खापदे वा। बद्धसत्तूति मधुसक्खरादीहि मिस्सेत्वा बद्धसत्तु। थूपीकतन्ति थूपीकतं कत्वा।
233. Paheṇakapaṇṇākārasaddānaṃ aññamaññavevacanattā vuttaṃ ‘‘paheṇakatthāyāti paṇṇākāratthāyā’’ti. Idhāti ‘‘pūvehi vā’’tipade, sikkhāpade vā. Baddhasattūti madhusakkharādīhi missetvā baddhasattu. Thūpīkatanti thūpīkataṃ katvā.
‘‘द्वत्तिपत्तपूरे’’तिपदस्स विसेसनुत्तरभावं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘पूरे पत्ते’’ति। द्वे वा तयो वा पत्ताति द्वत्तिपत्ता, वासद्दत्थे सङ्ख्योभयबाहिरत्थसमासो, तिसद्दपरत्ता द्विस्स च अकारो होति, द्वत्तिपत्ता च ते पूरा चाति द्वत्तिपत्तपूरा, ते द्वत्तिपत्तपूरे गहेत्वाति योजना। ‘‘आचिक्खितब्ब’’न्ति वुत्तवचनस्स आचिक्खनाकारं दस्सेन्तो आह ‘‘अत्र मया’’तिआदि। तेनापीति दुतियेनापि। पठमभिक्खु एकं गहेत्वा दुतियभिक्खुस्स आरोचनञ्च दुतियभिक्खु एकं गहेत्वा ततियभिक्खुस्स आरोचनञ्च अतिदिसन्तो आह ‘‘येना’’तिआदि। तत्थ येनाति पठमभिक्खुना। पटिक्कमन्ति भुञ्जीत्वा एत्थाति पटिक्कमनन्ति वुत्ते असनसालाव गहेतब्बाति आह ‘‘असनसाल’’न्ति। यत्थाति यस्सं असनसालायं। मुखोलोकनं न वट्टतीति आह ‘‘अत्तनो’’तिआदि। अञ्ञत्थाति पटिक्कमनतो अञ्ञत्थ। अस्साति भिक्खुस्स।
‘‘Dvattipattapūre’’tipadassa visesanuttarabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘pūre patte’’ti. Dve vā tayo vā pattāti dvattipattā, vāsaddatthe saṅkhyobhayabāhiratthasamāso, tisaddaparattā dvissa ca akāro hoti, dvattipattā ca te pūrā cāti dvattipattapūrā, te dvattipattapūre gahetvāti yojanā. ‘‘Ācikkhitabba’’nti vuttavacanassa ācikkhanākāraṃ dassento āha ‘‘atra mayā’’tiādi. Tenāpīti dutiyenāpi. Paṭhamabhikkhu ekaṃ gahetvā dutiyabhikkhussa ārocanañca dutiyabhikkhu ekaṃ gahetvā tatiyabhikkhussa ārocanañca atidisanto āha ‘‘yenā’’tiādi. Tattha yenāti paṭhamabhikkhunā. Paṭikkamanti bhuñjītvā etthāti paṭikkamananti vutte asanasālāva gahetabbāti āha ‘‘asanasāla’’nti. Yatthāti yassaṃ asanasālāyaṃ. Mukholokanaṃ na vaṭṭatīti āha ‘‘attano’’tiādi. Aññatthāti paṭikkamanato aññattha. Assāti bhikkhussa.
‘‘संविभजितब्ब’’न्ति वुत्तवचनस्स संविभजनाकारं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘सचे तयो’’तिआदि। यथामित्तन्ति यस्स यस्स मित्तस्स। अकामाति न कामेन। कारणत्थे चेतं निस्सक्कवचनं।
‘‘Saṃvibhajitabba’’nti vuttavacanassa saṃvibhajanākāraṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘sace tayo’’tiādi. Yathāmittanti yassa yassa mittassa. Akāmāti na kāmena. Kāraṇatthe cetaṃ nissakkavacanaṃ.
२३५. अन्तरामग्गेति मग्गस्स अन्तरो अन्तरामग्गो, सुखुच्चारणत्थं मज्झे दीघो, तस्मिं। बहुम्पि देन्तानं एतेसं ञातकपवारितानं बहुम्पि पटिग्गण्हन्तस्साति योजना। अट्ठकथासु पन वुत्तन्ति सम्बन्धो। अट्ठकथानं वचनं पाळिया न समेतीति। चतुत्थं।
235.Antarāmaggeti maggassa antaro antarāmaggo, sukhuccāraṇatthaṃ majjhe dīgho, tasmiṃ. Bahumpi dentānaṃ etesaṃ ñātakapavāritānaṃ bahumpi paṭiggaṇhantassāti yojanā. Aṭṭhakathāsu pana vuttanti sambandho. Aṭṭhakathānaṃ vacanaṃ pāḷiyā na sametīti. Catutthaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ४. भोजनवग्गो • 4. Bhojanavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ४. काणमातासिक्खापदवण्णना • 4. Kāṇamātāsikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ४. काणमातासिक्खापदवण्णना • 4. Kāṇamātāsikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ४. काणमातासिक्खापदवण्णना • 4. Kāṇamātāsikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ४. काणमातासिक्खापदवण्णना • 4. Kāṇamātāsikkhāpadavaṇṇanā
