| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๔. กาณมาตาสิกฺขาปทํ
4. Kāṇamātāsikkhāpadaṃ
๒๓๐. จตุเตฺถ ‘‘นกุลมาตาติ’’อาทีสุ (อ. นิ. ๑.๒๖๖; อ. นิ. อฎฺฐ. ๑.๑.๒๖๖) นกุลสฺส ภควโต มาตา นกุลมาตาติ จ นกุลญฺจ ภควโต ตํ มาตา จาติ นกุลมาตาติ จ อโตฺถ สมฺภวติ, ‘‘อุตฺตรมาตาติ’’อาทีสุ อุตฺตราย มาตา อุตฺตรมาตาติ อโตฺถเยว สมฺภวติฯ เตสุ ‘‘อุตฺตรมาตา’’ติปทเสฺสว ‘‘กาณมาตา’’ติปทสฺส กาณาย มาตา กาณมาตาติ อโตฺถเยว สมฺภวตีติ อาห ‘‘กาณาย มาตา’’ติฯ ตสฺสา ธีตุยา ‘‘กาณา’’ตินาเมน วิสฺสุตภาวํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘สา กิรา’’ติอาทิฯ สาติ ทาริกา วิสฺสุตา อโหสีติ สมฺพโนฺธฯ อสฺสาติ มหาอุปาสิกายฯ เย เยติ ปุริสาฯ ‘‘ราเคน กาณา โหนฺตี’’ติอิมินา กณนฺติ นิมิลนฺติ ราเคน ปุริสา เอตายาติ กาณาติ อตฺถํ ทเสฺสติฯ ตสฺสาติ กาณายฯ อาคตนฺติ เอตฺถ ภาวเตฺถ โตติ อาห ‘‘อาคมน’’นฺติฯ อธิปฺปาโยติ ‘‘กิสฺมิํ วิยา’’ติปทสฺส, กาณมาตาย วา อธิปฺปาโย ฯ ริตฺตาติ ตุจฺฉา, สุญฺญาติ อโตฺถฯ ‘‘อสฺมิํ คมเน’’ติอิมินา พาหิรตฺถสมาสํ ทเสฺสติฯ ‘‘อริยสาวิกา’’ติอาทินา อริยานํ ภิกฺขูหิ อปฎิวิภตฺตโภคํ ทเสฺสติฯ น เกวลํ กิญฺจิ ปริกฺขยํ อคมาสิ, อถ โข สพฺพนฺติ อาห ‘‘สพฺพํ ปริกฺขยํ อคมาสี’’ติฯ กาณาปีติ ปิสโทฺท น เกวลํ มาตาเยว มคฺคผลภาคินี อโหสิ, อถ โข กาณาปิ โสตาปนฺนา อโหสีติ ทเสฺสติฯ โสปิ ปุริโสติ กาณาย ปติภูโต โสปิ ปุริโสฯ ปกติฎฺฐาเนเยวาติ เชฎฺฐกปชาปติฎฺฐาเนเยวฯ
230. Catutthe ‘‘nakulamātāti’’ādīsu (a. ni. 1.266; a. ni. aṭṭha. 1.1.266) nakulassa bhagavato mātā nakulamātāti ca nakulañca bhagavato taṃ mātā cāti nakulamātāti ca attho sambhavati, ‘‘uttaramātāti’’ādīsu uttarāya mātā uttaramātāti atthoyeva sambhavati. Tesu ‘‘uttaramātā’’tipadasseva ‘‘kāṇamātā’’tipadassa kāṇāya mātā kāṇamātāti atthoyeva sambhavatīti āha ‘‘kāṇāya mātā’’ti. Tassā dhītuyā ‘‘kāṇā’’tināmena vissutabhāvaṃ dassento āha ‘‘sā kirā’’tiādi. Sāti dārikā vissutā ahosīti sambandho. Assāti mahāupāsikāya. Ye yeti purisā. ‘‘Rāgena kāṇā hontī’’tiiminā kaṇanti nimilanti rāgena purisā etāyāti kāṇāti atthaṃ dasseti. Tassāti kāṇāya. Āgatanti ettha bhāvatthe toti āha ‘‘āgamana’’nti. Adhippāyoti ‘‘kismiṃ viyā’’tipadassa, kāṇamātāya vā adhippāyo . Rittāti tucchā, suññāti attho. ‘‘Asmiṃ gamane’’tiiminā bāhiratthasamāsaṃ dasseti. ‘‘Ariyasāvikā’’tiādinā ariyānaṃ bhikkhūhi apaṭivibhattabhogaṃ dasseti. Na kevalaṃ kiñci parikkhayaṃ agamāsi, atha kho sabbanti āha ‘‘sabbaṃ parikkhayaṃ agamāsī’’ti. Kāṇāpīti pisaddo na kevalaṃ mātāyeva maggaphalabhāginī ahosi, atha kho kāṇāpi sotāpannā ahosīti dasseti. Sopi purisoti kāṇāya patibhūto sopi puriso. Pakatiṭṭhāneyevāti jeṭṭhakapajāpatiṭṭhāneyeva.
๒๓๑. อิมสฺมิํ ปน วตฺถุสฺมินฺติ อิมสฺมิํ ปูววตฺถุสฺมิํฯ เอตนฺติ ปาเถยฺยวตฺถุํฯ อริยสาวกตฺตาติ อริยภูตสฺส สาวกสฺส ภาวโต, อริยสฺส วา สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สาวกภาวโตฯ
231.Imasmiṃ pana vatthusminti imasmiṃ pūvavatthusmiṃ. Etanti pātheyyavatthuṃ. Ariyasāvakattāti ariyabhūtassa sāvakassa bhāvato, ariyassa vā sammāsambuddhassa sāvakabhāvato.
๒๓๓. ปเหณกปณฺณาการสทฺทานํ อญฺญมญฺญเววจนตฺตา วุตฺตํ ‘‘ปเหณกตฺถายาติ ปณฺณาการตฺถายา’’ติฯ อิธาติ ‘‘ปูเวหิ วา’’ติปเท, สิกฺขาปเท วาฯ พทฺธสตฺตูติ มธุสกฺขราทีหิ มิเสฺสตฺวา พทฺธสตฺตุฯ ถูปีกตนฺติ ถูปีกตํ กตฺวาฯ
233. Paheṇakapaṇṇākārasaddānaṃ aññamaññavevacanattā vuttaṃ ‘‘paheṇakatthāyāti paṇṇākāratthāyā’’ti. Idhāti ‘‘pūvehi vā’’tipade, sikkhāpade vā. Baddhasattūti madhusakkharādīhi missetvā baddhasattu. Thūpīkatanti thūpīkataṃ katvā.
‘‘ทฺวตฺติปตฺตปูเร’’ติปทสฺส วิเสสนุตฺตรภาวํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘ปูเร ปเตฺต’’ติฯ เทฺว วา ตโย วา ปตฺตาติ ทฺวตฺติปตฺตา, วาสทฺทเตฺถ สโงฺขฺยภยพาหิรตฺถสมาโส, ติสทฺทปรตฺตา ทฺวิสฺส จ อกาโร โหติ, ทฺวตฺติปตฺตา จ เต ปูรา จาติ ทฺวตฺติปตฺตปูรา, เต ทฺวตฺติปตฺตปูเร คเหตฺวาติ โยชนาฯ ‘‘อาจิกฺขิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตวจนสฺส อาจิกฺขนาการํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อตฺร มยา’’ติอาทิฯ เตนาปีติ ทุติเยนาปิฯ ปฐมภิกฺขุ เอกํ คเหตฺวา ทุติยภิกฺขุสฺส อาโรจนญฺจ ทุติยภิกฺขุ เอกํ คเหตฺวา ตติยภิกฺขุสฺส อาโรจนญฺจ อติทิสโนฺต อาห ‘‘เยนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ เยนาติ ปฐมภิกฺขุนาฯ ปฎิกฺกมนฺติ ภุญฺชีตฺวา เอตฺถาติ ปฎิกฺกมนนฺติ วุเตฺต อสนสาลาว คเหตพฺพาติ อาห ‘‘อสนสาล’’นฺติฯ ยตฺถาติ ยสฺสํ อสนสาลายํฯ มุโขโลกนํ น วฎฺฎตีติ อาห ‘‘อตฺตโน’’ติอาทิฯ อญฺญตฺถาติ ปฎิกฺกมนโต อญฺญตฺถฯ อสฺสาติ ภิกฺขุสฺสฯ
‘‘Dvattipattapūre’’tipadassa visesanuttarabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘pūre patte’’ti. Dve vā tayo vā pattāti dvattipattā, vāsaddatthe saṅkhyobhayabāhiratthasamāso, tisaddaparattā dvissa ca akāro hoti, dvattipattā ca te pūrā cāti dvattipattapūrā, te dvattipattapūre gahetvāti yojanā. ‘‘Ācikkhitabba’’nti vuttavacanassa ācikkhanākāraṃ dassento āha ‘‘atra mayā’’tiādi. Tenāpīti dutiyenāpi. Paṭhamabhikkhu ekaṃ gahetvā dutiyabhikkhussa ārocanañca dutiyabhikkhu ekaṃ gahetvā tatiyabhikkhussa ārocanañca atidisanto āha ‘‘yenā’’tiādi. Tattha yenāti paṭhamabhikkhunā. Paṭikkamanti bhuñjītvā etthāti paṭikkamananti vutte asanasālāva gahetabbāti āha ‘‘asanasāla’’nti. Yatthāti yassaṃ asanasālāyaṃ. Mukholokanaṃ na vaṭṭatīti āha ‘‘attano’’tiādi. Aññatthāti paṭikkamanato aññattha. Assāti bhikkhussa.
‘‘สํวิภชิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตวจนสฺส สํวิภชนาการํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘สเจ ตโย’’ติอาทิฯ ยถามิตฺตนฺติ ยสฺส ยสฺส มิตฺตสฺสฯ อกามาติ น กาเมนฯ การณเตฺถ เจตํ นิสฺสกฺกวจนํฯ
‘‘Saṃvibhajitabba’’nti vuttavacanassa saṃvibhajanākāraṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘sace tayo’’tiādi. Yathāmittanti yassa yassa mittassa. Akāmāti na kāmena. Kāraṇatthe cetaṃ nissakkavacanaṃ.
๒๓๕. อนฺตรามเคฺคติ มคฺคสฺส อนฺตโร อนฺตรามโคฺค, สุขุจฺจารณตฺถํ มเชฺฌ ทีโฆ, ตสฺมิํฯ พหุมฺปิ เทนฺตานํ เอเตสํ ญาตกปวาริตานํ พหุมฺปิ ปฎิคฺคณฺหนฺตสฺสาติ โยชนาฯ อฎฺฐกถาสุ ปน วุตฺตนฺติ สมฺพโนฺธฯ อฎฺฐกถานํ วจนํ ปาฬิยา น สเมตีติฯ จตุตฺถํฯ
235.Antarāmaggeti maggassa antaro antarāmaggo, sukhuccāraṇatthaṃ majjhe dīgho, tasmiṃ. Bahumpi dentānaṃ etesaṃ ñātakapavāritānaṃ bahumpi paṭiggaṇhantassāti yojanā. Aṭṭhakathāsu pana vuttanti sambandho. Aṭṭhakathānaṃ vacanaṃ pāḷiyā na sametīti. Catutthaṃ.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๔. โภชนวโคฺค • 4. Bhojanavaggo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๔. กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา • 4. Kāṇamātāsikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ๔. กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา • 4. Kāṇamātāsikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ๔. กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา • 4. Kāṇamātāsikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ๔. กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา • 4. Kāṇamātāsikkhāpadavaṇṇanā
