Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
[౨౧౦] ౧౦. కన్దగలకజాతకవణ్ణనా
[210] 10. Kandagalakajātakavaṇṇanā
అమ్భో కో నామయం రుక్ఖోతి ఇదం సత్థా వేళువనే విహరన్తో సుగతాలయం ఆరబ్భ కథేసి. తదా హి సత్థా ‘‘దేవదత్తో సుగతాలయం అకాసీ’’తి సుత్వా ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవ దేవదత్తో మయ్హం అనుకిరియం కరోన్తో వినాసం పత్తో, పుబ్బేపి పాపుణియేవా’’తి వత్వా అతీతం ఆహరి.
Ambho ko nāmayaṃ rukkhoti idaṃ satthā veḷuvane viharanto sugatālayaṃ ārabbha kathesi. Tadā hi satthā ‘‘devadatto sugatālayaṃ akāsī’’ti sutvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva devadatto mayhaṃ anukiriyaṃ karonto vināsaṃ patto, pubbepi pāpuṇiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
అతీతే బారాణసియం బ్రహ్మదత్తే రజ్జం కారేన్తే బోధిసత్తో హిమవన్తపదేసే రుక్ఖకోట్టకసకుణయోనియం నిబ్బత్తి, ‘‘ఖదిరవనియో’’తిస్స నామం అహోసి. సో ఖదిరవనేయేవ గోచరం గణ్హి, తస్సేకో కన్దగలకో నామ సహాయో అహోసి, సో సిమ్బలిపాలిభద్దకవనే గోచరం గణ్హాతి. సో ఏకదివసం ఖదిరవనియస్స సన్తికం అగమాసి. ఖదిరవనియో ‘‘సహాయో మే ఆగతో’’తి కన్దగలకం గహేత్వా ఖదిరవనం పవిసిత్వా ఖదిరఖన్ధం తుణ్డేన పహరిత్వా రుక్ఖతో పాణకే నీహరిత్వా అదాసి. కన్దగలకో దిన్నే దిన్నే మధురపూవే వియ ఛిన్దిత్వా ఛిన్దిత్వా ఖాది. తస్స ఖాదన్తస్సేవ మానో ఉప్పజ్జి – ‘‘అయమ్పి రుక్ఖకోట్టకయోనియం నిబ్బత్తో, అహమ్పి, కిం మే ఏతేన దిన్నగోచరేన, సయమేవ ఖదిరవనే గోచరం గణ్హిస్సామీ’’తి. సో ఖదిరవనియం ఆహ – ‘‘సమ్మ, మా త్వం దుక్ఖం అనుభవి, అహమేవ ఖదిరవనే గోచరం గణ్హిస్సామీ’’తి.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavantapadese rukkhakoṭṭakasakuṇayoniyaṃ nibbatti, ‘‘khadiravaniyo’’tissa nāmaṃ ahosi. So khadiravaneyeva gocaraṃ gaṇhi, tasseko kandagalako nāma sahāyo ahosi, so simbalipālibhaddakavane gocaraṃ gaṇhāti. So ekadivasaṃ khadiravaniyassa santikaṃ agamāsi. Khadiravaniyo ‘‘sahāyo me āgato’’ti kandagalakaṃ gahetvā khadiravanaṃ pavisitvā khadirakhandhaṃ tuṇḍena paharitvā rukkhato pāṇake nīharitvā adāsi. Kandagalako dinne dinne madhurapūve viya chinditvā chinditvā khādi. Tassa khādantasseva māno uppajji – ‘‘ayampi rukkhakoṭṭakayoniyaṃ nibbatto, ahampi, kiṃ me etena dinnagocarena, sayameva khadiravane gocaraṃ gaṇhissāmī’’ti. So khadiravaniyaṃ āha – ‘‘samma, mā tvaṃ dukkhaṃ anubhavi, ahameva khadiravane gocaraṃ gaṇhissāmī’’ti.
అథ నం సో ‘‘హన్ద త్వం సమ్మ, సిమ్బలిపాలిభద్దకాదివనే నిస్సారే గోచరగ్గహణకులే జాతో, ఖదిరా నామ జాతసారా థద్ధా, మా తే ఏతం రుచ్చీ’’తి ఆహ. కన్దగలకో ‘‘కిం దానాహం న రుక్ఖకోట్టకయోనియం నిబ్బత్తో’’తి తస్స వచనం అనాదియిత్వా వేగేన గన్త్వా ఖదిరరుక్ఖం తుణ్డేన పహరి. తావదేవస్స తుణ్డం భిజ్జి, అక్ఖీని నిక్ఖమనాకారప్పత్తాని జాతాని, సీసం ఫలితం. సో ఖన్ధే పతిట్ఠాతుం అసక్కోన్తో భూమియం పతిత్వా పఠమం గాథమాహ –
Atha naṃ so ‘‘handa tvaṃ samma, simbalipālibhaddakādivane nissāre gocaraggahaṇakule jāto, khadirā nāma jātasārā thaddhā, mā te etaṃ ruccī’’ti āha. Kandagalako ‘‘kiṃ dānāhaṃ na rukkhakoṭṭakayoniyaṃ nibbatto’’ti tassa vacanaṃ anādiyitvā vegena gantvā khadirarukkhaṃ tuṇḍena pahari. Tāvadevassa tuṇḍaṃ bhijji, akkhīni nikkhamanākārappattāni jātāni, sīsaṃ phalitaṃ. So khandhe patiṭṭhātuṃ asakkonto bhūmiyaṃ patitvā paṭhamaṃ gāthamāha –
౧౧౯.
119.
‘‘అమ్భో కో నామయం రుక్ఖో, సిన్నపత్తో సకణ్టకో;
‘‘Ambho ko nāmayaṃ rukkho, sinnapatto sakaṇṭako;
యత్థ ఏకప్పహారేన, ఉత్తమఙ్గం విభిజ్జిత’’న్తి.
Yattha ekappahārena, uttamaṅgaṃ vibhijjita’’nti.
తత్థ అమ్భో కో నామయం రుక్ఖోతి, భో ఖదిరవనియ, కో నామ అయం రుక్ఖో. ‘‘కో నామ సో’’తిపి పాఠో. సిన్నపత్తోతి సుఖుమపత్తో. యత్థ ఏకప్పహారేనాతి యస్మిం రుక్ఖే ఏకేనేవ పహారేన. ఉత్తమఙ్గం విభిజ్జితన్తి సీసం భిన్నం, న కేవలఞ్చ సీసం, తుణ్డమ్పి భిన్నం. సో వేదనాప్పత్తతాయ ఖదిరరుక్ఖం ‘‘కిం రుక్ఖో నామేసో’’తి జానితుం అసక్కోన్తో వేదనాప్పత్తో హుత్వా ఇమాయ గాథాయ విప్పలపి.
Tattha ambho ko nāmayaṃ rukkhoti, bho khadiravaniya, ko nāma ayaṃ rukkho. ‘‘Ko nāma so’’tipi pāṭho. Sinnapattoti sukhumapatto. Yattha ekappahārenāti yasmiṃ rukkhe ekeneva pahārena. Uttamaṅgaṃ vibhijjitanti sīsaṃ bhinnaṃ, na kevalañca sīsaṃ, tuṇḍampi bhinnaṃ. So vedanāppattatāya khadirarukkhaṃ ‘‘kiṃ rukkho nāmeso’’ti jānituṃ asakkonto vedanāppatto hutvā imāya gāthāya vippalapi.
తం వచనం సుత్వా ఖదిరవనియో దుతియం గాథమాహ –
Taṃ vacanaṃ sutvā khadiravaniyo dutiyaṃ gāthamāha –
౧౨౦.
120.
‘‘అచారి వతాయం వితుదం వనాని, కట్ఠఙ్గరుక్ఖేసు అసారకేసు;
‘‘Acāri vatāyaṃ vitudaṃ vanāni, kaṭṭhaṅgarukkhesu asārakesu;
అథాసదా ఖదిరం జాతసారం, యత్థబ్భిదా గరుళో ఉత్తమఙ్గ’’న్తి.
Athāsadā khadiraṃ jātasāraṃ, yatthabbhidā garuḷo uttamaṅga’’nti.
తత్థ అచారి వతాయన్తి అచరి వత అయం. వితుదం వనానీతి నిస్సారసిమ్బలిపాలిభద్దకవనాని వితుదన్తో విజ్ఝన్తో. కట్ఠఙ్గరుక్ఖేసూతి వనకట్ఠకోట్ఠాసేసు రుక్ఖేసు. అసారకేసూతి నిస్సారేసు పాలిభద్దకసిమ్బలిఆదీసు. అథాసదా ఖదిరం జాతసారన్తి అథ పోతకకాలతో పట్ఠాయ జాతసారం ఖదిరం సమ్పాపుణి. యత్థబ్భిదా గరుళో ఉత్తమఙ్గన్తి యత్థబ్భిదాతి యస్మిం ఖదిరే అభిన్ది పదాలయి. గరుళోతి సకుణో. సబ్బసకుణానఞ్హేతం సగారవసప్పతిస్స వచనం.
Tattha acāri vatāyanti acari vata ayaṃ. Vitudaṃ vanānīti nissārasimbalipālibhaddakavanāni vitudanto vijjhanto. Kaṭṭhaṅgarukkhesūti vanakaṭṭhakoṭṭhāsesu rukkhesu. Asārakesūti nissāresu pālibhaddakasimbaliādīsu. Athāsadā khadiraṃ jātasāranti atha potakakālato paṭṭhāya jātasāraṃ khadiraṃ sampāpuṇi. Yatthabbhidā garuḷo uttamaṅganti yatthabbhidāti yasmiṃ khadire abhindi padālayi. Garuḷoti sakuṇo. Sabbasakuṇānañhetaṃ sagāravasappatissa vacanaṃ.
ఇతి నం ఖదిరవనియో వత్వా ‘‘భో కన్దగలక, యత్థ త్వం ఉత్తమఙ్గం అభిన్ది, ఖదిరో నామేసో సారరుక్ఖో’’తి ఆహ. సో తత్థేవ జీవితక్ఖయం పాపుణి.
Iti naṃ khadiravaniyo vatvā ‘‘bho kandagalaka, yattha tvaṃ uttamaṅgaṃ abhindi, khadiro nāmeso sārarukkho’’ti āha. So tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi.
సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా జాతకం సమోధానేసి – ‘‘తదా కన్దగలకో దేవదత్తో అహోసి, ఖదిరవనియో పన అహమేవ అహోసి’’న్తి.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kandagalako devadatto ahosi, khadiravaniyo pana ahameva ahosi’’nti.
కన్దగలకజాతకవణ్ణనా దసమా.
Kandagalakajātakavaṇṇanā dasamā.
నతందళ్హవగ్గో ఛట్ఠో.
Nataṃdaḷhavaggo chaṭṭho.
తస్సుద్దానం –
Tassuddānaṃ –
బన్ధనాగారం కేళిసీలం, ఖణ్డం వీరకగఙ్గేయ్యం;
Bandhanāgāraṃ keḷisīlaṃ, khaṇḍaṃ vīrakagaṅgeyyaṃ;
కురుఙ్గమస్సకఞ్చేవ, సుసుమారఞ్చ కుక్కుటం;
Kuruṅgamassakañceva, susumārañca kukkuṭaṃ;
కన్దగలకన్తి తే దస.
Kandagalakanti te dasa.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౨౧౦. కన్దగలకజాతకం • 210. Kandagalakajātakaṃ