Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ජාතක-අට්ඨකථා • Jātaka-aṭṭhakathā |
[210] 10. කන්දගලකජාතකවණ්ණනා
[210] 10. Kandagalakajātakavaṇṇanā
අම්භො කො නාමයං රුක්ඛොති ඉදං සත්ථා වෙළුවනෙ විහරන්තො සුගතාලයං ආරබ්භ කථෙසි. තදා හි සත්ථා ‘‘දෙවදත්තො සුගතාලයං අකාසී’’ති සුත්වා ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව දෙවදත්තො මය්හං අනුකිරියං කරොන්තො විනාසං පත්තො, පුබ්බෙපි පාපුණියෙවා’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.
Ambho ko nāmayaṃ rukkhoti idaṃ satthā veḷuvane viharanto sugatālayaṃ ārabbha kathesi. Tadā hi satthā ‘‘devadatto sugatālayaṃ akāsī’’ti sutvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva devadatto mayhaṃ anukiriyaṃ karonto vināsaṃ patto, pubbepi pāpuṇiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො හිමවන්තපදෙසෙ රුක්ඛකොට්ටකසකුණයොනියං නිබ්බත්ති, ‘‘ඛදිරවනියො’’තිස්ස නාමං අහොසි. සො ඛදිරවනෙයෙව ගොචරං ගණ්හි, තස්සෙකො කන්දගලකො නාම සහායො අහොසි, සො සිම්බලිපාලිභද්දකවනෙ ගොචරං ගණ්හාති. සො එකදිවසං ඛදිරවනියස්ස සන්තිකං අගමාසි. ඛදිරවනියො ‘‘සහායො මෙ ආගතො’’ති කන්දගලකං ගහෙත්වා ඛදිරවනං පවිසිත්වා ඛදිරඛන්ධං තුණ්ඩෙන පහරිත්වා රුක්ඛතො පාණකෙ නීහරිත්වා අදාසි. කන්දගලකො දින්නෙ දින්නෙ මධුරපූවෙ විය ඡින්දිත්වා ඡින්දිත්වා ඛාදි. තස්ස ඛාදන්තස්සෙව මානො උප්පජ්ජි – ‘‘අයම්පි රුක්ඛකොට්ටකයොනියං නිබ්බත්තො, අහම්පි, කිං මෙ එතෙන දින්නගොචරෙන, සයමෙව ඛදිරවනෙ ගොචරං ගණ්හිස්සාමී’’ති. සො ඛදිරවනියං ආහ – ‘‘සම්ම, මා ත්වං දුක්ඛං අනුභවි, අහමෙව ඛදිරවනෙ ගොචරං ගණ්හිස්සාමී’’ති.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavantapadese rukkhakoṭṭakasakuṇayoniyaṃ nibbatti, ‘‘khadiravaniyo’’tissa nāmaṃ ahosi. So khadiravaneyeva gocaraṃ gaṇhi, tasseko kandagalako nāma sahāyo ahosi, so simbalipālibhaddakavane gocaraṃ gaṇhāti. So ekadivasaṃ khadiravaniyassa santikaṃ agamāsi. Khadiravaniyo ‘‘sahāyo me āgato’’ti kandagalakaṃ gahetvā khadiravanaṃ pavisitvā khadirakhandhaṃ tuṇḍena paharitvā rukkhato pāṇake nīharitvā adāsi. Kandagalako dinne dinne madhurapūve viya chinditvā chinditvā khādi. Tassa khādantasseva māno uppajji – ‘‘ayampi rukkhakoṭṭakayoniyaṃ nibbatto, ahampi, kiṃ me etena dinnagocarena, sayameva khadiravane gocaraṃ gaṇhissāmī’’ti. So khadiravaniyaṃ āha – ‘‘samma, mā tvaṃ dukkhaṃ anubhavi, ahameva khadiravane gocaraṃ gaṇhissāmī’’ti.
අථ නං සො ‘‘හන්ද ත්වං සම්ම, සිම්බලිපාලිභද්දකාදිවනෙ නිස්සාරෙ ගොචරග්ගහණකුලෙ ජාතො, ඛදිරා නාම ජාතසාරා ථද්ධා, මා තෙ එතං රුච්චී’’ති ආහ. කන්දගලකො ‘‘කිං දානාහං න රුක්ඛකොට්ටකයොනියං නිබ්බත්තො’’ති තස්ස වචනං අනාදියිත්වා වෙගෙන ගන්ත්වා ඛදිරරුක්ඛං තුණ්ඩෙන පහරි. තාවදෙවස්ස තුණ්ඩං භිජ්ජි, අක්ඛීනි නික්ඛමනාකාරප්පත්තානි ජාතානි, සීසං ඵලිතං. සො ඛන්ධෙ පතිට්ඨාතුං අසක්කොන්තො භූමියං පතිත්වා පඨමං ගාථමාහ –
Atha naṃ so ‘‘handa tvaṃ samma, simbalipālibhaddakādivane nissāre gocaraggahaṇakule jāto, khadirā nāma jātasārā thaddhā, mā te etaṃ ruccī’’ti āha. Kandagalako ‘‘kiṃ dānāhaṃ na rukkhakoṭṭakayoniyaṃ nibbatto’’ti tassa vacanaṃ anādiyitvā vegena gantvā khadirarukkhaṃ tuṇḍena pahari. Tāvadevassa tuṇḍaṃ bhijji, akkhīni nikkhamanākārappattāni jātāni, sīsaṃ phalitaṃ. So khandhe patiṭṭhātuṃ asakkonto bhūmiyaṃ patitvā paṭhamaṃ gāthamāha –
119.
119.
‘‘අම්භො කො නාමයං රුක්ඛො, සින්නපත්තො සකණ්ටකො;
‘‘Ambho ko nāmayaṃ rukkho, sinnapatto sakaṇṭako;
යත්ථ එකප්පහාරෙන, උත්තමඞ්ගං විභිජ්ජිත’’න්ති.
Yattha ekappahārena, uttamaṅgaṃ vibhijjita’’nti.
තත්ථ අම්භො කො නාමයං රුක්ඛොති, භො ඛදිරවනිය, කො නාම අයං රුක්ඛො. ‘‘කො නාම සො’’තිපි පාඨො. සින්නපත්තොති සුඛුමපත්තො. යත්ථ එකප්පහාරෙනාති යස්මිං රුක්ඛෙ එකෙනෙව පහාරෙන. උත්තමඞ්ගං විභිජ්ජිතන්ති සීසං භින්නං, න කෙවලඤ්ච සීසං, තුණ්ඩම්පි භින්නං. සො වෙදනාප්පත්තතාය ඛදිරරුක්ඛං ‘‘කිං රුක්ඛො නාමෙසො’’ති ජානිතුං අසක්කොන්තො වෙදනාප්පත්තො හුත්වා ඉමාය ගාථාය විප්පලපි.
Tattha ambho ko nāmayaṃ rukkhoti, bho khadiravaniya, ko nāma ayaṃ rukkho. ‘‘Ko nāma so’’tipi pāṭho. Sinnapattoti sukhumapatto. Yattha ekappahārenāti yasmiṃ rukkhe ekeneva pahārena. Uttamaṅgaṃ vibhijjitanti sīsaṃ bhinnaṃ, na kevalañca sīsaṃ, tuṇḍampi bhinnaṃ. So vedanāppattatāya khadirarukkhaṃ ‘‘kiṃ rukkho nāmeso’’ti jānituṃ asakkonto vedanāppatto hutvā imāya gāthāya vippalapi.
තං වචනං සුත්වා ඛදිරවනියො දුතියං ගාථමාහ –
Taṃ vacanaṃ sutvā khadiravaniyo dutiyaṃ gāthamāha –
120.
120.
‘‘අචාරි වතායං විතුදං වනානි, කට්ඨඞ්ගරුක්ඛෙසු අසාරකෙසු;
‘‘Acāri vatāyaṃ vitudaṃ vanāni, kaṭṭhaṅgarukkhesu asārakesu;
අථාසදා ඛදිරං ජාතසාරං, යත්ථබ්භිදා ගරුළො උත්තමඞ්ග’’න්ති.
Athāsadā khadiraṃ jātasāraṃ, yatthabbhidā garuḷo uttamaṅga’’nti.
තත්ථ අචාරි වතායන්ති අචරි වත අයං. විතුදං වනානීති නිස්සාරසිම්බලිපාලිභද්දකවනානි විතුදන්තො විජ්ඣන්තො. කට්ඨඞ්ගරුක්ඛෙසූති වනකට්ඨකොට්ඨාසෙසු රුක්ඛෙසු. අසාරකෙසූති නිස්සාරෙසු පාලිභද්දකසිම්බලිආදීසු. අථාසදා ඛදිරං ජාතසාරන්ති අථ පොතකකාලතො පට්ඨාය ජාතසාරං ඛදිරං සම්පාපුණි. යත්ථබ්භිදා ගරුළො උත්තමඞ්ගන්ති යත්ථබ්භිදාති යස්මිං ඛදිරෙ අභින්දි පදාලයි. ගරුළොති සකුණො. සබ්බසකුණානඤ්හෙතං සගාරවසප්පතිස්ස වචනං.
Tattha acāri vatāyanti acari vata ayaṃ. Vitudaṃ vanānīti nissārasimbalipālibhaddakavanāni vitudanto vijjhanto. Kaṭṭhaṅgarukkhesūti vanakaṭṭhakoṭṭhāsesu rukkhesu. Asārakesūti nissāresu pālibhaddakasimbaliādīsu. Athāsadā khadiraṃ jātasāranti atha potakakālato paṭṭhāya jātasāraṃ khadiraṃ sampāpuṇi. Yatthabbhidā garuḷo uttamaṅganti yatthabbhidāti yasmiṃ khadire abhindi padālayi. Garuḷoti sakuṇo. Sabbasakuṇānañhetaṃ sagāravasappatissa vacanaṃ.
ඉති නං ඛදිරවනියො වත්වා ‘‘භො කන්දගලක, යත්ථ ත්වං උත්තමඞ්ගං අභින්දි, ඛදිරො නාමෙසො සාරරුක්ඛො’’ති ආහ. සො තත්ථෙව ජීවිතක්ඛයං පාපුණි.
Iti naṃ khadiravaniyo vatvā ‘‘bho kandagalaka, yattha tvaṃ uttamaṅgaṃ abhindi, khadiro nāmeso sārarukkho’’ti āha. So tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi.
සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා කන්දගලකො දෙවදත්තො අහොසි, ඛදිරවනියො පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kandagalako devadatto ahosi, khadiravaniyo pana ahameva ahosi’’nti.
කන්දගලකජාතකවණ්ණනා දසමා.
Kandagalakajātakavaṇṇanā dasamā.
නතංදළ්හවග්ගො ඡට්ඨො.
Nataṃdaḷhavaggo chaṭṭho.
තස්සුද්දානං –
Tassuddānaṃ –
බන්ධනාගාරං කෙළිසීලං, ඛණ්ඩං වීරකගඞ්ගෙය්යං;
Bandhanāgāraṃ keḷisīlaṃ, khaṇḍaṃ vīrakagaṅgeyyaṃ;
කුරුඞ්ගමස්සකඤ්චෙව, සුසුමාරඤ්ච කුක්කුටං;
Kuruṅgamassakañceva, susumārañca kukkuṭaṃ;
කන්දගලකන්ති තෙ දස.
Kandagalakanti te dasa.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ජාතකපාළි • Jātakapāḷi / 210. කන්දගලකජාතකං • 210. Kandagalakajātakaṃ