| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
නමො තස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
මජ්‌ඣිමනිකායෙ
Majjhimanikāye
මජ්‌ඣිමපණ්‌ණාස-අට්‌ඨකථා
Majjhimapaṇṇāsa-aṭṭhakathā
1. ගහපතිවග්‌ගො
1. Gahapativaggo
1. කන්‌දරකසුත්‌තවණ්‌ණනා
1. Kandarakasuttavaṇṇanā
1. එවං මෙ සුතන්‌ති කන්‌දරකසුත්‌තං. තත්‌ථ චම්‌පායන්‌ති එවංනාමකෙ නගරෙ. තස්‌ස හි නගරස්‌ස ආරාමපොක්‌ඛරණීආදීසු තෙසු තෙසු ඨානෙසු චම්‌පකරුක්‌ඛාව උස්‌සන්‌නා අහෙසුං, තස්‌මා චම්‌පාති සඞ්‌ඛමගමාසි. ගග්‌ගරාය පොක්‌ඛරණියා තීරෙති තස්‌ස චම්‌පානගරස්‌ස අවිදූරෙ ගග්‌ගරාය නාම රාජමහෙසියා ඛණිතත්‌තා ගග්‌ගරාති ලද්‌ධවොහාරා පොක්‌ඛරණී අත්‌ථි. තස්‌සා තීරෙ සමන්‌තතො නීලාදිපඤ්‌චවණ්‌ණකුසුමපටිමණ්‌ඩිතං මහන්‌තං චම්‌පකවනං. තස්‌මිං භගවා කුසුමගන්‌ධසුගන්‌ධෙ චම්‌පකවනෙ විහරති. තං සන්‌ධාය ‘‘ගග්‌ගරාය පොක්‌ඛරණියා තීරෙ’’ති වුත්‌තං. මහතා භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙන සද්‌ධින්‌ති අදස්‌සිතපරිච්‌ඡෙදෙන මහන්‌තෙන භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙන සද්‌ධිං. පෙස්‌සොති තස්‌ස නාමං. හත්‌ථාරොහපුත්‌තොති හත්‌ථාචරියස්‌ස පුත්‌තො. කන්‌දරකො ච පරිබ්‌බාජකොති කන්‌දරකොති එවංනාමො ඡන්‌නපරිබ්‌බාජකො. අභිවාදෙත්‌වාති ඡබ්‌බණ්‌ණානං ඝනබුද්‌ධරස්‌මීනං අන්‌තරං පවිසිත්‌වා පසන්‌නලාඛාරසෙ නිමුජ්‌ජමානො විය, සිඞ්‌ගීසුවණ්‌ණවණ්‌ණං දුස්‌සවරං පසාරෙත්‌වා සසීසං පාරුපමානො විය, වණ්‌ණගන්‌ධසම්‌පන්‌නචම්‌පකපුප්‌ඵානි සිරසා සම්‌පටිච්‌ඡන්‌තො විය, සිනෙරුපාදං උපගච්‌ඡන්‌තො පුණ්‌ණචන්‌දො විය භගවතො චක්‌කලක්‌ඛණපටිමණ්‌ඩිතෙ අලත්‌තකවණ්‌ණඵුල්‌ලපදුමසස්‌සිරිකෙ පාදෙ වන්‌දිත්‌වාති අත්‌ථො. එකමන්‌තං නිසීදීති ඡනිසජ්‌ජදොසවිරහිතෙ එකස්‌මිං ඔකාසෙ නිසීදි.
1.Evaṃme sutanti kandarakasuttaṃ. Tattha campāyanti evaṃnāmake nagare. Tassa hi nagarassa ārāmapokkharaṇīādīsu tesu tesu ṭhānesu campakarukkhāva ussannā ahesuṃ, tasmā campāti saṅkhamagamāsi. Gaggarāya pokkharaṇiyā tīreti tassa campānagarassa avidūre gaggarāya nāma rājamahesiyā khaṇitattā gaggarāti laddhavohārā pokkharaṇī atthi. Tassā tīre samantato nīlādipañcavaṇṇakusumapaṭimaṇḍitaṃ mahantaṃ campakavanaṃ. Tasmiṃ bhagavā kusumagandhasugandhe campakavane viharati. Taṃ sandhāya ‘‘gaggarāya pokkharaṇiyā tīre’’ti vuttaṃ. Mahatā bhikkhusaṅghena saddhinti adassitaparicchedena mahantena bhikkhusaṅghena saddhiṃ. Pessoti tassa nāmaṃ. Hatthārohaputtoti hatthācariyassa putto. Kandarakoca paribbājakoti kandarakoti evaṃnāmo channaparibbājako. Abhivādetvāti chabbaṇṇānaṃ ghanabuddharasmīnaṃ antaraṃ pavisitvā pasannalākhārase nimujjamāno viya, siṅgīsuvaṇṇavaṇṇaṃ dussavaraṃ pasāretvā sasīsaṃ pārupamāno viya, vaṇṇagandhasampannacampakapupphāni sirasā sampaṭicchanto viya, sinerupādaṃ upagacchanto puṇṇacando viya bhagavato cakkalakkhaṇapaṭimaṇḍite alattakavaṇṇaphullapadumasassirike pāde vanditvāti attho. Ekamantaṃ nisīdīti chanisajjadosavirahite ekasmiṃ okāse nisīdi.
තුණ්‌හීභූ තං තුණ්‌හීභූතන්‌ති යතො යතො අනුවිලොකෙති, තතො තතො තුණ්‌හීභූතමෙවාති අත්‌ථො. තත්‌ථ හි එකභික්‌ඛුස්‌සාපි හත්‌ථකුක්‌කුච්‌චං වා පාදකුක්‌කුච්‌චං වා නත්‌ථි, සබ්‌බෙ භගවතො චෙව ගාරවෙන අත්‌තනො ච සික්‌ඛිතසික්‌ඛතාය අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං විගතසල්‌ලාපා අන්‌තමසො උක්‌කාසිතසද්‌දම්‌පි අකරොන්‌තා සුනිඛාතඉන්‌දඛීලා විය නිවාතට්‌ඨානෙ සන්‌නිසින්‌නං මහාසමුද්‌දඋදකං විය කායෙනපි නිච්‌චලා මනසාපි අවික්‌ඛිත්‌තා රත්‌තවලාහකා විය සිනෙරුකූටං භගවන්‌තං පරිවාරෙත්‌වා නිසීදිංසු. පරිබ්‌බාජකස්‌ස එවං සන්‌නිසින්‌නං පරිසං දිස්‌වා මහන්‌තං පීතිසොමනස්‌සං උප්‌පජ්‌ජි. උප්‌පන්‌නං පන අන්‌තොහදයස්‌මිංයෙව සන්‌නිදහිතුං අසක්‌කොන්‌තො පියසමුදාහාරං සමුට්‌ඨාපෙසි. තස්‌මා අච්‌ඡරියං භොතිආදිමාහ.
Tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtanti yato yato anuviloketi, tato tato tuṇhībhūtamevāti attho. Tattha hi ekabhikkhussāpi hatthakukkuccaṃ vā pādakukkuccaṃ vā natthi, sabbe bhagavato ceva gāravena attano ca sikkhitasikkhatāya aññamaññaṃ vigatasallāpā antamaso ukkāsitasaddampi akarontā sunikhātaindakhīlā viya nivātaṭṭhāne sannisinnaṃ mahāsamuddaudakaṃ viya kāyenapi niccalā manasāpi avikkhittā rattavalāhakā viya sinerukūṭaṃ bhagavantaṃ parivāretvā nisīdiṃsu. Paribbājakassa evaṃ sannisinnaṃ parisaṃ disvā mahantaṃ pītisomanassaṃ uppajji. Uppannaṃ pana antohadayasmiṃyeva sannidahituṃ asakkonto piyasamudāhāraṃ samuṭṭhāpesi. Tasmā acchariyaṃ bhotiādimāha.
තත්‌ථ අන්‌ධස්‌ස පබ්‌බතාරොහනං විය නිච්‌චං න හොතීති අච්‌ඡරියං. අයං තාව සද්‌දනයො. අයං පන අට්‌ඨකථානයො , අච්‌ඡරායොග්‌ගන්‌ති අච්‌ඡරියං. අච්‌ඡරං පහරිතුං යුත්‌තන්‌ති අත්‌ථො. අභූතපුබ්‌බං භූතන්‌ති අබ්‌භුතං. උභයම්‌පෙතං විම්‌හයස්‌සෙවාධිවචනං. තං පනෙතං ගරහඅච්‌ඡරියං, පසංසාඅච්‌ඡරියන්‌ති දුවිධං හොති. තත්‌ථ අච්‌ඡරියං මොග්‌ගල්‌ලාන අබ්‌භුතං මොග්‌ගල්‌ලාන, යාව බාහාගහණාපි නාම සො මොඝපුරිසො ආගමෙස්‌සතීති (චූළව. 383; අ. නි. 8.20), ඉදං ගරහඅච්‌ඡරියං නාම. ‘‘අච්‌ඡරියං නන්‌දමාතෙ අබ්‌භුතං නන්‌දමාතෙ, යත්‍ර හි නාම චිත්‌තුප්‌පාදම්‌පි පරිසොධෙස්‌සසීති (අ. නි. 7.53) ඉදං පසංසාඅච්‌ඡරියං නාම. ඉධාපි ඉදමෙව අධිප්‌පෙතං’’ අයඤ්‌හි තං පසංසන්‌තො එවමාහ.
Tattha andhassa pabbatārohanaṃ viya niccaṃ na hotīti acchariyaṃ. Ayaṃ tāva saddanayo. Ayaṃ pana aṭṭhakathānayo , accharāyogganti acchariyaṃ. Accharaṃ paharituṃ yuttanti attho. Abhūtapubbaṃ bhūtanti abbhutaṃ. Ubhayampetaṃ vimhayassevādhivacanaṃ. Taṃ panetaṃ garahaacchariyaṃ, pasaṃsāacchariyanti duvidhaṃ hoti. Tattha acchariyaṃ moggallāna abbhutaṃ moggallāna, yāva bāhāgahaṇāpi nāma so moghapuriso āgamessatīti (cūḷava. 383; a. ni. 8.20), idaṃ garahaacchariyaṃ nāma. ‘‘Acchariyaṃ nandamāte abbhutaṃ nandamāte, yatra hi nāma cittuppādampi parisodhessasīti (a. ni. 7.53) idaṃ pasaṃsāacchariyaṃ nāma. Idhāpi idameva adhippetaṃ’’ ayañhi taṃ pasaṃsanto evamāha.
යාවඤ්‌චිදන්‌ති එත්‌ථ ඉදන්‌ති නිපාතමත්‌තං. යාවාති පමාණපරිච්‌ඡෙදො, යාව සම්‌මා පටිපාදිතො, යත්‌තකෙන පමාණෙන සම්‌මා පටිපාදිතො, න සක්‌කා තස්‌ස වණ්‌ණෙ වත්‌තුං, අථ ඛො අච්‌ඡරියමෙවෙතං අබ්‌භුතමෙවෙතන්‌ති වුත්‌තං හොති. එතපරමංයෙවාති එවං සම්‌මා පටිපාදිතො එසො භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො තස්‌සාපි භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස පරමොති එතපරමො, තං එතපරමං යථා අයං පටිපාදිතො, එවං පටිපාදිතං කත්‌වා පටිපාදෙසුං, න ඉතො භිය්‍යොති අත්‌ථො. දුතියනයෙ එවං පටිපාදෙස්‌සන්‌ති, න ඉතො භිය්‍යොති යොජෙතබ්‌බං. තත්‌ථ පටිපාදිතොති ආභිසමාචාරිකවත්‌තං ආදිං කත්‌වා සම්‌මා අපච්‌චනීකපටිපත්‌තියං යොජිතො. අථ කස්‌මා අයං පරිබ්‌බාජකො අතීතානාගතෙ බුද්‌ධෙ දස්‌සෙති, කිමස්‌ස තියද්‌ධජානනඤාණං අත්‌ථීති. නත්‌ථි, නයග්‌ගාහෙ පන ඨත්‌වා ‘‘යෙනාකාරෙන අයං භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො සන්‌නිසින්‌නො දන්‌තො විනීතො උපසන්‌තො, අතීතබුද්‌ධාපි එතපරමංයෙව කත්‌වා පටිපජ්‌ජාපෙසුං, අනාගතබුද්‌ධාපි පටිපජ්‌ජාපෙස්‌සන්‌ති, නත්‌ථි ඉතො උත්‌තරි පටිපාදනා’’ති මඤ්‌ඤමානො අනුබුද්‌ධියා එවමාහ.
Yāvañcidanti ettha idanti nipātamattaṃ. Yāvāti pamāṇaparicchedo, yāva sammā paṭipādito, yattakena pamāṇena sammā paṭipādito, na sakkā tassa vaṇṇe vattuṃ, atha kho acchariyamevetaṃ abbhutamevetanti vuttaṃ hoti. Etaparamaṃyevāti evaṃ sammā paṭipādito eso bhikkhusaṅgho tassāpi bhikkhusaṅghassa paramoti etaparamo, taṃ etaparamaṃ yathā ayaṃ paṭipādito, evaṃ paṭipāditaṃ katvā paṭipādesuṃ, na ito bhiyyoti attho. Dutiyanaye evaṃ paṭipādessanti, na ito bhiyyoti yojetabbaṃ. Tattha paṭipāditoti ābhisamācārikavattaṃ ādiṃ katvā sammā apaccanīkapaṭipattiyaṃ yojito. Atha kasmā ayaṃ paribbājako atītānāgate buddhe dasseti, kimassa tiyaddhajānanañāṇaṃ atthīti. Natthi, nayaggāhe pana ṭhatvā ‘‘yenākārena ayaṃ bhikkhusaṅgho sannisinno danto vinīto upasanto, atītabuddhāpi etaparamaṃyeva katvā paṭipajjāpesuṃ, anāgatabuddhāpi paṭipajjāpessanti, natthi ito uttari paṭipādanā’’ti maññamāno anubuddhiyā evamāha.
2. එවමෙතං කන්‌දරකාති පාටිඑක්‌කො අනුසන්‌ධි. භගවා කිර තං සුත්‌වා ‘‘කන්‌දරක ත්‌වං භික්‌ඛුසඞ්‌ඝං උපසන්‌තොති වදසි, ඉමස්‌ස පන භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස උපසන්‌තකාරණං තුය්‌හං අපාකටං, න හි ත්‌වං සමතිංස පාරමියා පූරෙත්‌වා කුසලමූලං පරිපාචෙත්‌වා බොධිපල්‌ලඞ්‌කෙ සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං පටිවිජ්‌ඣි, මයා පන පාරමියො පූරෙත්‌වා ඤාතත්‌ථචරියං ලොකත්‌ථචරියං බුද්‌ධත්‌ථචරියඤ්‌ච කොටිං පාපෙත්‌වා බොධිපල්‌ලඞ්‌කෙ සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං පටිවිද්‌ධං, මය්‌හං එතෙසං උපසන්‌තකාරණං පාකට’’න්‌ති දස්‌සෙතුං ඉමං දෙසනං ආරභි.
2.Evametaṃ kandarakāti pāṭiekko anusandhi. Bhagavā kira taṃ sutvā ‘‘kandaraka tvaṃ bhikkhusaṅghaṃ upasantoti vadasi, imassa pana bhikkhusaṅghassa upasantakāraṇaṃ tuyhaṃ apākaṭaṃ, na hi tvaṃ samatiṃsa pāramiyā pūretvā kusalamūlaṃ paripācetvā bodhipallaṅke sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhi, mayā pana pāramiyo pūretvā ñātatthacariyaṃ lokatthacariyaṃ buddhatthacariyañca koṭiṃ pāpetvā bodhipallaṅke sabbaññutaññāṇaṃ paṭividdhaṃ, mayhaṃ etesaṃ upasantakāraṇaṃ pākaṭa’’nti dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi.
සන්‌ති හි කන්‌දරකාති අයම්‌පි පාටිඑක්‌කො අනුසන්‌ධි. භගවතො කිර එතදහොසි – ‘‘අයං පරිබ්‌බාජකො ඉමං භික්‌ඛුසඞ්‌ඝං උපසන්‌තොති වදති, අයඤ්‌ච භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො කප්‌පෙත්‌වා පකප්‌පෙත්‌වා කුහකභාවෙන ඉරියාපථං සණ්‌ඨපෙන්‌තො චිත්‌තෙන අනුපසන්‌තො න උපසන්‌තාකාරං දස්‌සෙති. එත්‌ථ පන භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙ පටිපදං පූරයමානාපි පටිපදං පූරෙත්‌වා මත්‌ථකං පත්‌වා ඨිතභික්‌ඛූපි අත්‌ථි, තත්‌ථ පටිපදං පූරෙත්‌වා මත්‌ථකං පත්‌තා අත්‌තනා පටිවිද්‌ධගුණෙහෙව උපසන්‌තා, පටිපදං පූරයමානා උපරිමග්‌ගස්‌ස විපස්‌සනාය උපසන්‌තා, ඉතො මුත්‌තා පන අවසෙසා චතූහි සතිපට්‌ඨානෙහි උපසන්‌තා. තං නෙසං උපසන්‌තකාරණං දස්‌සෙස්‌සාමී’’ති ‘‘ඉමිනා ච ඉමිනා ච කාරණෙන අයං භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො උපසන්‌තො’’ති දස්‌සෙතුං ‘‘සන්‌ති හි කන්‌දරකා’’තිආදිමාහ.
Santi hi kandarakāti ayampi pāṭiekko anusandhi. Bhagavato kira etadahosi – ‘‘ayaṃ paribbājako imaṃ bhikkhusaṅghaṃ upasantoti vadati, ayañca bhikkhusaṅgho kappetvā pakappetvā kuhakabhāvena iriyāpathaṃ saṇṭhapento cittena anupasanto na upasantākāraṃ dasseti. Ettha pana bhikkhusaṅghe paṭipadaṃ pūrayamānāpi paṭipadaṃ pūretvā matthakaṃ patvā ṭhitabhikkhūpi atthi, tattha paṭipadaṃ pūretvā matthakaṃ pattā attanā paṭividdhaguṇeheva upasantā, paṭipadaṃ pūrayamānā uparimaggassa vipassanāya upasantā, ito muttā pana avasesā catūhi satipaṭṭhānehi upasantā. Taṃ nesaṃ upasantakāraṇaṃ dassessāmī’’ti ‘‘iminā ca iminā ca kāraṇena ayaṃ bhikkhusaṅgho upasanto’’ti dassetuṃ ‘‘santi hi kandarakā’’tiādimāha.
තත්‌ථ අරහන්‌තො ඛීණාසවාතිආදීසු යං වත්‌තබ්‌බං, තං මූලපරියායසුත්‌තවණ්‌ණනායමෙව වුත්‌තං. සෙඛපටිපදම්‌පි තත්‌ථෙව විත්‌ථාරිතං. සන්‌තතසීලාති සතතසීලා නිරන්‌තරසීලා. සන්‌තතවුත්‌තිනොති තස්‌සෙව වෙවචනං, සන්‌තතජීවිකා වාතිපි අත්‌ථො. තස්‌මිං සන්‌තතසීලෙ ඨත්‌වාව ජීවිකං කප්‌පෙන්‌ති, න දුස්‌සීල්‍යං මරණං පාපුණන්‌තීති අත්‌ථො.
Tattha arahanto khīṇāsavātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ mūlapariyāyasuttavaṇṇanāyameva vuttaṃ. Sekhapaṭipadampi tattheva vitthāritaṃ. Santatasīlāti satatasīlā nirantarasīlā. Santatavuttinoti tasseva vevacanaṃ, santatajīvikā vātipi attho. Tasmiṃ santatasīle ṭhatvāva jīvikaṃ kappenti, na dussīlyaṃ maraṇaṃ pāpuṇantīti attho.
නිපකාති නෙපක්‌කෙන සමන්‌නාගතා පඤ්‌ඤවන්‌තො. නිපකවුත්‌තිනොති පඤ්‌ඤාය වුත්‌තිනො, පඤ්‌ඤාය ඨත්‌වා ජීවිකං කප්‌පෙන්‌ති. යථා එකච්‌චො සාසනෙ පබ්‌බජිත්‌වාපි ජීවිතකාරණා ඡසු අගොචරෙසු චරති, වෙසියාගොචරො හොති, විධවථුල්‌ලකුමාරිකපණ්‌ඩකපානාගාරභික්‌ඛුනිගොචරො හොති. සංසට්‌ඨො විහරති රාජූහි රාජමහාමත්‌තෙහි තිත්‌ථියෙහි තිත්‌ථියසාවකෙහි අනනුලොමිකෙන ගිහිසංසග්‌ගෙන (විභ. 514), වෙජ්‌ජකම්‌මං කරොති, දූතකම්‌මං කරොති, පහිණකම්‌මං කරොති, ගණ්‌ඩං ඵාලෙති, අරුමක්‌ඛනං දෙති, උද්‌ධංවිරෙචනං දෙති, අධොවිරෙචනං දෙති, නත්‌ථුතෙලං පචති, පිවනතෙලං පචති, වෙළුදානං, පත්‌තදානං, පුප්‌ඵදානං, ඵලදානං, සිනානදානං, දන්‌තකට්‌ඨදානං, මුඛොදකදානං, චුණ්‌ණමත්‌තිකදානං දෙති, චාටුකම්‍යං කරොති, මුග්‌ගසූපියං, පාරිභටුං, ජඞ්‌ඝපෙසනියං කරොතීති එකවීසතිවිධාය අනෙසනාය ජීවිකං කප්‌පෙන්‌තො අනිපකවුත්‌ති නාම හොති, න පඤ්‌ඤාය ඨත්‌වා ජීවිකං කප්‌පෙති, තතො කාලකිරියං කත්‌වා සමණයක්‌ඛො නාම හුත්‌වා ‘‘තස්‌ස සඞ්‌ඝාටිපි ආදිත්‌තා හොති සම්‌පජ්‌ජලිතා’’ති වුත්‌තනයෙන මහාදුක්‌ඛං අනුභොති. එවංවිධා අහුත්‌වා ජීවිතහෙතුපි සික්‌ඛාපදං අනතික්‌කමන්‌තො චතුපාරිසුද්‌ධිසීලෙ පතිට්‌ඨාය යථාබලං බුද්‌ධවචනං උග්‌ගණ්‌හිත්‌වා රථවිනීතපටිපදං, මහාගොසිඞ්‌ගපටිපදං, මහාසුඤ්‌ඤතපටිපදං, අනඞ්‌ගණපටිපදං, ධම්‌මදායාදපටිපදං, නාලකපටිපදං, තුවට්‌ටකපටිපදං, චන්‌දොපමපටිපදන්‌ති ඉමානි අරියපටිපදානි පූරෙන්‌තො චතුපච්‌චය-සන්‌තොස-භාවනාරාම-අරියවංසපටිපත්‌තියං කායසක්‌ඛිනො හුත්‌වා අනීකා නික්‌ඛන්‌තහත්‌ථී විය යූථා විස්‌සට්‌ඨසීහො විය නිපච්‌ඡාබන්‌ධමහානාවා විය ච ගමනාදීසු එකවිහාරිනො විපස්‌සනං පට්‌ඨපෙත්‌වා අජ්‌ජඅජ්‌ජෙව අරහත්‌තන්‌ති පවත්‌තඋස්‌සාහා විහරන්‌තීති අත්‌ථො.
Nipakāti nepakkena samannāgatā paññavanto. Nipakavuttinoti paññāya vuttino, paññāya ṭhatvā jīvikaṃ kappenti. Yathā ekacco sāsane pabbajitvāpi jīvitakāraṇā chasu agocaresu carati, vesiyāgocaro hoti, vidhavathullakumārikapaṇḍakapānāgārabhikkhunigocaro hoti. Saṃsaṭṭho viharati rājūhi rājamahāmattehi titthiyehi titthiyasāvakehi ananulomikena gihisaṃsaggena (vibha. 514), vejjakammaṃ karoti, dūtakammaṃ karoti, pahiṇakammaṃ karoti, gaṇḍaṃ phāleti, arumakkhanaṃ deti, uddhaṃvirecanaṃ deti, adhovirecanaṃ deti, natthutelaṃ pacati, pivanatelaṃ pacati, veḷudānaṃ, pattadānaṃ, pupphadānaṃ, phaladānaṃ, sinānadānaṃ, dantakaṭṭhadānaṃ, mukhodakadānaṃ, cuṇṇamattikadānaṃ deti, cāṭukamyaṃ karoti, muggasūpiyaṃ, pāribhaṭuṃ, jaṅghapesaniyaṃ karotīti ekavīsatividhāya anesanāya jīvikaṃ kappento anipakavutti nāma hoti, na paññāya ṭhatvā jīvikaṃ kappeti, tato kālakiriyaṃ katvā samaṇayakkho nāma hutvā ‘‘tassa saṅghāṭipi ādittā hoti sampajjalitā’’ti vuttanayena mahādukkhaṃ anubhoti. Evaṃvidhā ahutvā jīvitahetupi sikkhāpadaṃ anatikkamanto catupārisuddhisīle patiṭṭhāya yathābalaṃ buddhavacanaṃ uggaṇhitvā rathavinītapaṭipadaṃ, mahāgosiṅgapaṭipadaṃ, mahāsuññatapaṭipadaṃ, anaṅgaṇapaṭipadaṃ, dhammadāyādapaṭipadaṃ, nālakapaṭipadaṃ, tuvaṭṭakapaṭipadaṃ, candopamapaṭipadanti imāni ariyapaṭipadāni pūrento catupaccaya-santosa-bhāvanārāma-ariyavaṃsapaṭipattiyaṃ kāyasakkhino hutvā anīkā nikkhantahatthī viya yūthā vissaṭṭhasīho viya nipacchābandhamahānāvā viya ca gamanādīsu ekavihārino vipassanaṃ paṭṭhapetvā ajjaajjeva arahattanti pavattaussāhā viharantīti attho.
සුප්‌පතිට්‌ඨිතචිත්‌තාති චතූසු සතිපට්‌ඨානෙසු සුට්‌ඨපිතචිත්‌තා හුත්‌වා. සෙසා සතිපට්‌ඨානකථා හෙට්‌ඨා විත්‌ථාරිතාව. ඉධ පන ලොකියලොකුත්‌තරමිස්‌සකා සතිපට්‌ඨානා කථිතා, එත්‌තකෙන භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස උපසන්‌තකාරණං කථිතං හොති.
Suppatiṭṭhitacittāti catūsu satipaṭṭhānesu suṭṭhapitacittā hutvā. Sesā satipaṭṭhānakathā heṭṭhā vitthāritāva. Idha pana lokiyalokuttaramissakā satipaṭṭhānā kathitā, ettakena bhikkhusaṅghassa upasantakāraṇaṃ kathitaṃ hoti.
3. යාව සුපඤ්‌ඤත්‌තාති යාව සුට්‌ඨපිතා සුදෙසිතා. මයම්‌පි හි, භන්‌තෙති ඉමිනා එස අත්‌තනො කාරකභාවං දස්‌සෙති, භික්‌ඛුසඞ්‌ඝඤ්‌ච උක්‌ඛිපති. අයඤ්‌හෙත්‌ථ අධිප්‌පායො, මයම්‌පි හි, භන්‌තෙ, ගිහි…පෙ.… සුප්‌පතිට්‌ඨිතචිත්‌තා විහරාම, භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස පන අයමෙව කසි ච බීජඤ්‌ච යුගනඞ්‌ගලඤ්‌ච ඵාලපාචනඤ්‌ච, තස්‌මා භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො සබ්‌බකාලං සතිපට්‌ඨානපරායණො, මයං පන කාලෙන කාලං ඔකාසං ලභිත්‌වා එතං මනසිකාරං කරොම, මයම්‌පි කාරකා, න සබ්‌බසො විස්‌සට්‌ඨකම්‌මට්‌ඨානායෙවාති. මනුස්‌සගහනෙති මනුස්‌සානං අජ්‌ඣාසයගහනෙන ගහනතා, අජ්‌ඣාසයස්‌සාපි නෙසං කිලෙසගහනෙන ගහනතා වෙදිතබ්‌බා. කසටසාඨෙය්‍යෙසුපි එසෙව නයො. තත්‌ථ අපරිසුද්‌ධට්‌ඨෙන කසටතා, කෙරාටියට්‌ඨෙන සාඨෙය්‍යතා වෙදිතබ්‌බා. සත්‌තානං හිතාහිතං ජානාතීති එවං ගහනකසටකෙරාටියානං මනුස්‌සානං හිතාහිතපටිපදං යාව සුට්‌ඨු භගවා ජානාති. යදිදං පසවොති එත්‌ථ සබ්‌බාපි චතුප්‌පදජාති පසවොති අධිප්‌පෙතා. පහොමීති සක්‌කොමි. යාවතකෙන අන්‌තරෙනාති යත්‌තකෙන ඛණෙන. චම්‌පං ගතාගතං කරිස්‌සතීති අස්‌සමණ්‌ඩලතො යාව චම්‌පානගරද්‌වාරා ගමනඤ්‌ච ආගමනඤ්‌ච කරිස්‌සති. සාඨෙය්‍යානීති සඨත්‌තානි. කූටෙය්‍යානීති කූටත්‌තානි. වඞ්‌කෙය්‍යානීති වඞ්‌කත්‌තානි. ජිම්‌හෙය්‍යානීති ජිම්‌හත්‌තානි. පාතුකරිස්‌සතීති පකාසෙස්‌සති දස්‌සෙස්‌සති. න හි සක්‌කා තෙන තානි එත්‌තකෙන අන්‌තරෙන දස්‌සෙතුං.
3.Yāva supaññattāti yāva suṭṭhapitā sudesitā. Mayampi hi, bhanteti iminā esa attano kārakabhāvaṃ dasseti, bhikkhusaṅghañca ukkhipati. Ayañhettha adhippāyo, mayampi hi, bhante, gihi…pe… suppatiṭṭhitacittā viharāma, bhikkhusaṅghassa pana ayameva kasi ca bījañca yuganaṅgalañca phālapācanañca, tasmā bhikkhusaṅgho sabbakālaṃ satipaṭṭhānaparāyaṇo, mayaṃ pana kālena kālaṃ okāsaṃ labhitvā etaṃ manasikāraṃ karoma, mayampi kārakā, na sabbaso vissaṭṭhakammaṭṭhānāyevāti. Manussagahaneti manussānaṃ ajjhāsayagahanena gahanatā, ajjhāsayassāpi nesaṃ kilesagahanena gahanatā veditabbā. Kasaṭasāṭheyyesupi eseva nayo. Tattha aparisuddhaṭṭhena kasaṭatā, kerāṭiyaṭṭhena sāṭheyyatā veditabbā. Sattānaṃ hitāhitaṃ jānātīti evaṃ gahanakasaṭakerāṭiyānaṃ manussānaṃ hitāhitapaṭipadaṃ yāva suṭṭhu bhagavā jānāti. Yadidaṃ pasavoti ettha sabbāpi catuppadajāti pasavoti adhippetā. Pahomīti sakkomi. Yāvatakena antarenāti yattakena khaṇena. Campaṃ gatāgataṃ karissatīti assamaṇḍalato yāva campānagaradvārā gamanañca āgamanañca karissati. Sāṭheyyānīti saṭhattāni. Kūṭeyyānīti kūṭattāni. Vaṅkeyyānīti vaṅkattāni. Jimheyyānīti jimhattāni. Pātukarissatīti pakāsessati dassessati. Na hi sakkā tena tāni ettakena antarena dassetuṃ.
තත්‌ථ යස්‌ස කිස්‌මිඤ්‌චිදෙව ඨානෙ ඨාතුකාමස්‌ස සතො යං ඨානං මනුස්‌සානං සප්‌පටිභයං, පුරතො ගන්‌ත්‌වා වඤ්‌චෙත්‌වා ඨස්‌සාමීති න හොති, තස්‌මිං ඨාතුකාමට්‌ඨානෙයෙව නිඛාතත්‌ථම්‌භො විය චත්‌තාරො පාදෙ නිච්‌චලෙ කත්‌වා තිට්‌ඨති, අයං සඨො නාම. යස්‌ස පන කිස්‌මිඤ්‌චිදෙව ඨානෙ අවච්‌ඡින්‌දිත්‌වා ඛන්‌ධගතං පාතෙතුකාමස්‌ස සතො යං ඨානං මනුස්‌සානං සප්‌පටිභයං, පුරතො ගන්‌ත්‌වා වඤ්‌චෙත්‌වා පාතෙස්‌සාමීති න හොති, තත්‌ථෙව අවච්‌ඡින්‌දිත්‌වා පාතෙති, අයං කූටො නාම. යස්‌ස කිස්‌මිඤ්‌චිදෙව ඨානෙ මග්‌ගා උක්‌කම්‌ම නිවත්‌තිත්‌වා පටිමග්‌ගං ආරොහිතුකාමස්‌ස සතො යං ඨානං මනුස්‌සානං සප්‌පටිභයං, පුරතො ගන්‌ත්‌වා වඤ්‌චෙත්‌වා එවං කරිස්‌සාමීති න හොති, තත්‌ථෙව මග්‌ගා උක්‌කම්‌ම නිවත්‌තිත්‌වා පටිමග්‌ගං ආරොහති, අයං වඞ්‌කො නාම. යස්‌ස පන කාලෙන වාමතො කාලෙන දක්‌ඛිණතො කාලෙන උජුමග්‌ගෙනෙව ගන්‌තුකාමස්‌ස සතො යං ඨානං මනුස්‌සානං සප්‌පටිභයං, පුරතො ගන්‌ත්‌වා වඤ්‌චෙත්‌වා එවං කරිස්‌සාමීති න හොති, තත්‌ථෙව කාලෙන වාමතො කාලෙන දක්‌ඛිණතො කාලෙන උජුමග්‌ගං ගච්‌ඡති, තථා ලණ්‌ඩං වා පස්‌සාවං වා විස්‌සජ්‌ජෙතුකාමස්‌ස සතො ඉදං ඨානං සුසම්‌මට්‌ඨං ආකිණ්‌ණමනුස්‌සං රමණීයං, ඉමස්‌මිං ඨානෙ එවරූපං කාතුං න යුත්‌තං, පුරතො ගන්‌ත්‌වා පටිච්‌ඡන්‌නඨානෙ කරිස්‌සාමීති න හොති, තත්‌ථෙව කරොති, අයං ජිම්‌හො නාම. ඉති ඉමං චතුබ්‌බිධම්‌පි කිරියං සන්‌ධායෙතං වුත්‌තං. සබ්‌බානි තානි සාඨෙය්‍යානි කූටෙය්‍යානි වඞ්‌කෙය්‍යානි ජිම්‌හෙය්‍යානි පාතුකරිස්‌සතීති එවං කරොන්‌තාපි තෙ සඨාදයො තානි සාඨෙය්‍යාදීනි පාතුකරොන්‌ති නාම.
Tattha yassa kismiñcideva ṭhāne ṭhātukāmassa sato yaṃ ṭhānaṃ manussānaṃ sappaṭibhayaṃ, purato gantvā vañcetvā ṭhassāmīti na hoti, tasmiṃ ṭhātukāmaṭṭhāneyeva nikhātatthambho viya cattāro pāde niccale katvā tiṭṭhati, ayaṃ saṭho nāma. Yassa pana kismiñcideva ṭhāne avacchinditvā khandhagataṃ pātetukāmassa sato yaṃ ṭhānaṃ manussānaṃ sappaṭibhayaṃ, purato gantvā vañcetvā pātessāmīti na hoti, tattheva avacchinditvā pāteti, ayaṃ kūṭo nāma. Yassa kismiñcideva ṭhāne maggā ukkamma nivattitvā paṭimaggaṃ ārohitukāmassa sato yaṃ ṭhānaṃ manussānaṃ sappaṭibhayaṃ, purato gantvā vañcetvā evaṃ karissāmīti na hoti, tattheva maggā ukkamma nivattitvā paṭimaggaṃ ārohati, ayaṃ vaṅko nāma. Yassa pana kālena vāmato kālena dakkhiṇato kālena ujumaggeneva gantukāmassa sato yaṃ ṭhānaṃ manussānaṃ sappaṭibhayaṃ, purato gantvā vañcetvā evaṃ karissāmīti na hoti, tattheva kālena vāmato kālena dakkhiṇato kālena ujumaggaṃ gacchati, tathā laṇḍaṃ vā passāvaṃ vā vissajjetukāmassa sato idaṃ ṭhānaṃ susammaṭṭhaṃ ākiṇṇamanussaṃ ramaṇīyaṃ, imasmiṃ ṭhāne evarūpaṃ kātuṃ na yuttaṃ, purato gantvā paṭicchannaṭhāne karissāmīti na hoti, tattheva karoti, ayaṃ jimho nāma. Iti imaṃ catubbidhampi kiriyaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Sabbāni tāni sāṭheyyāni kūṭeyyāni vaṅkeyyāni jimheyyāni pātukarissatīti evaṃ karontāpi te saṭhādayo tāni sāṭheyyādīni pātukaronti nāma.
එවං පසූනං උත්‌තානභාවං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි මනුස්‌සානං ගහනභාවං දස්‌සෙන්‌තො අම්‌හාකං පන, භන්‌තෙතිආදිමාහ. තත්‌ථ දාසාති අන්‌තොජාතකා වා ධනක්‌කීතා වා කරමරානීතා වා සයං වා දාසබ්‍යං උපගතා. පෙස්‌සාති පෙසනකාරකා. කම්‌මකරාති භත්‌තවෙතනභතා. අඤ්‌ඤථාව කායෙනාති අඤ්‌ඤෙනෙවාකාරෙන කායෙන සමුදාචරන්‌ති, අඤ්‌ඤෙනෙවාකාරෙන වාචාය, අඤ්‌ඤෙන ච නෙසං ආකාරෙන චිත්‌තං ඨිතං හොතීති දස්‌සෙති. තත්‌ථ යෙ සම්‌මුඛා සාමිකෙ දිස්‌වා පච්‌චුග්‌ගමනං කරොන්‌ති, හත්‌ථතො භණ්‌ඩකං ගණ්‌හන්‌ති, ඉමං විස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා ඉමං ගණ්‌හන්‌තා සෙසානිපි ආසන-පඤ්‌ඤාපන-තාලවණ්‌ටබීජන-පාදධොවනාදීනි සබ්‌බානි කිච්‌චානි කරොන්‌ති, පරම්‌මුඛකාලෙ පන තෙලම්‌පි උත්‌තරන්‌තං න ඔලොකෙන්‌ති, සතග්‌ඝනකෙපි සහස්‌සග්‌ඝනකෙපි කම්‌මෙ පරිහායන්‌තෙ නිවත්‌තිත්‌වා ඔලොකෙතුම්‌පි න ඉච්‌ඡන්‌ති, ඉමෙ අඤ්‌ඤථා කායෙන සමුදාචරන්‌ති නාම. යෙ පන සම්‌මුඛා ‘‘අම්‌හාකං සාමි අම්‌හාකං අය්‍යො’’තිආදීනි වත්‌වා පසංසන්‌ති, පරම්‌මුඛා අවත්‌තබ්‌බං නාම නත්‌ථි, යං ඉච්‌ඡන්‌ති, තං වදන්‌ති, ඉමෙ අඤ්‌ඤථා වාචාය සමුදාචරන්‌ති නාම.
Evaṃ pasūnaṃ uttānabhāvaṃ dassetvā idāni manussānaṃ gahanabhāvaṃ dassento amhākaṃ pana, bhantetiādimāha. Tattha dāsāti antojātakā vā dhanakkītā vā karamarānītā vā sayaṃ vā dāsabyaṃ upagatā. Pessāti pesanakārakā. Kammakarāti bhattavetanabhatā. Aññathāva kāyenāti aññenevākārena kāyena samudācaranti, aññenevākārena vācāya, aññena ca nesaṃ ākārena cittaṃ ṭhitaṃ hotīti dasseti. Tattha ye sammukhā sāmike disvā paccuggamanaṃ karonti, hatthato bhaṇḍakaṃ gaṇhanti, imaṃ vissajjetvā imaṃ gaṇhantā sesānipi āsana-paññāpana-tālavaṇṭabījana-pādadhovanādīni sabbāni kiccāni karonti, parammukhakāle pana telampi uttarantaṃ na olokenti, satagghanakepi sahassagghanakepi kamme parihāyante nivattitvā oloketumpi na icchanti, ime aññathā kāyena samudācaranti nāma. Ye pana sammukhā ‘‘amhākaṃ sāmi amhākaṃ ayyo’’tiādīni vatvā pasaṃsanti, parammukhā avattabbaṃ nāma natthi, yaṃ icchanti, taṃ vadanti, ime aññathā vācāya samudācaranti nāma.
4. චත්‌තාරොමෙ පෙස්‌සපුග්‌ගලාති අයම්‌පි පාටිඑක්‌කො අනුසන්‌ධි. අයඤ්‌හි පෙස්‌සො ‘‘යාවඤ්‌චිදං, භන්‌තෙ, භගවා එවං මනුස්‌සගහණෙ එවං මනුස්‌සකසටෙ එවං මනුස්‌සසාඨෙය්‍යෙ වත්‌තමානෙ සත්‌තානං හිතාහිතං ජානාතී’’ති ආහ. පුරිමෙ ච තයො පුග්‌ගලා අහිතපටිපදං පටිපන්‌නා, උපරි චතුත්‌ථො හිතපටිපදං, එවමහං සත්‌තානං හිතාහිතං ජානාමීති දස්‌සෙතුං ඉමං දෙසනං ආරභි. හෙට්‌ඨා කන්‌දරකස්‌ස කථාය සද්‌ධිං යොජෙතුම්‌පි වට්‌ටති. තෙන වුත්‌තං ‘‘යාවඤ්‌චිදං භොතා ගොතමෙන සම්‌මා භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො පටිපාදිතො’’ති. අථස්‌ස භගවා ‘‘පුරිමෙ තයො පුග්‌ගලෙ පහාය උපරි චතුත්‌ථපුග්‌ගලස්‌ස හිතපටිපත්‌තියංයෙව පටිපාදෙමී’’ති දස්‌සෙන්‌තොපි ඉමං දෙසනං ආරභි. සන්‌තොති ඉදං සංවිජ්‌ජමානාති පදස්‌සෙව වෙවචනං. ‘‘සන්‌තා හොන්‌ති සමිතා වූපසන්‌තා’’ති (විභ. 542) එත්‌ථ හි නිරුද්‌ධා සන්‌තාති වුත්‌තා. ‘‘සන්‌තා එතෙ විහාරා අරියස්‌ස විනයෙ වුච්‌චන්‌තී’’ති එත්‌ථ (ම. නි. 1.82) නිබ්‌බුතා. ‘‘සන්‌තො හවෙ සබ්‌භි පවෙදයන්‌තී’’ති එත්‌ථ (ජා. 2.21.413) පණ්‌ඩිතා. ඉධ පන විජ්‌ජමානා උපලබ්‌භමානාති අත්‌ථො.
4.Cattārome pessapuggalāti ayampi pāṭiekko anusandhi. Ayañhi pesso ‘‘yāvañcidaṃ, bhante, bhagavā evaṃ manussagahaṇe evaṃ manussakasaṭe evaṃ manussasāṭheyye vattamāne sattānaṃ hitāhitaṃ jānātī’’ti āha. Purime ca tayo puggalā ahitapaṭipadaṃ paṭipannā, upari catuttho hitapaṭipadaṃ, evamahaṃ sattānaṃ hitāhitaṃ jānāmīti dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi. Heṭṭhā kandarakassa kathāya saddhiṃ yojetumpi vaṭṭati. Tena vuttaṃ ‘‘yāvañcidaṃ bhotā gotamena sammā bhikkhusaṅgho paṭipādito’’ti. Athassa bhagavā ‘‘purime tayo puggale pahāya upari catutthapuggalassa hitapaṭipattiyaṃyeva paṭipādemī’’ti dassentopi imaṃ desanaṃ ārabhi. Santoti idaṃ saṃvijjamānāti padasseva vevacanaṃ. ‘‘Santā honti samitā vūpasantā’’ti (vibha. 542) ettha hi niruddhā santāti vuttā. ‘‘Santā ete vihārā ariyassa vinaye vuccantī’’ti ettha (ma. ni. 1.82) nibbutā. ‘‘Santo have sabbhi pavedayantī’’ti ettha (jā. 2.21.413) paṇḍitā. Idha pana vijjamānā upalabbhamānāti attho.
අත්‌තන්‌තපාදීසු අත්‌තානං තපති දුක්‌ඛාපෙතීති අත්‌තන්‌තපො. අත්‌තනො පරිතාපනානුයොගං අත්‌තපරිතාපනානුයොගං. පරං තපති දුක්‌ඛාපෙතීති පරන්‌තපො. පරෙසං පරිතාපනානුයොගං පරපරිතාපනානුයොගං. දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙති ඉමස්‌මිංයෙව අත්‌තභාවෙ. නිච්‌ඡාතොති ඡාතං වුච්‌චති තණ්‌හා, සා අස්‌ස නත්‌ථීති නිච්‌ඡාතො. සබ්‌බකිලෙසානං නිබ්‌බුතත්‌තා නිබ්‌බුතො. අන්‌තො තාපනකිලෙසානං අභාවා සීතලො ජාතොති සීතිභූතො. ඣානමග්‌ගඵලනිබ්‌බානසුඛානි පටිසංවෙදෙතීති සුඛපටිසංවෙදී. බ්‍රහ්‌මභූතෙන අත්‌තනාති සෙට්‌ඨභූතෙන අත්‌තනා. චිත්‌තං ආරාධෙතීති චිත්‌තං සම්‌පාදෙති, පරිපූරෙති ගණ්‌හාති පසාදෙතීති අත්‌ථො.
Attantapādīsu attānaṃ tapati dukkhāpetīti attantapo. Attano paritāpanānuyogaṃ attaparitāpanānuyogaṃ. Paraṃ tapati dukkhāpetīti parantapo. Paresaṃ paritāpanānuyogaṃ paraparitāpanānuyogaṃ. Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve. Nicchātoti chātaṃ vuccati taṇhā, sā assa natthīti nicchāto. Sabbakilesānaṃ nibbutattā nibbuto. Anto tāpanakilesānaṃ abhāvā sītalo jātoti sītibhūto. Jhānamaggaphalanibbānasukhāni paṭisaṃvedetīti sukhapaṭisaṃvedī. Brahmabhūtena attanāti seṭṭhabhūtena attanā. Cittaṃ ārādhetīti cittaṃ sampādeti, paripūreti gaṇhāti pasādetīti attho.
5. දුක්‌ඛපටික්‌කූලන්‌ති දුක්‌ඛස්‌ස පටිකූලං, පච්‌චනීකසණ්‌ඨිතං දුක්‌ඛං අපත්‌ථයමානන්‌ති අත්‌ථො.
5.Dukkhapaṭikkūlanti dukkhassa paṭikūlaṃ, paccanīkasaṇṭhitaṃ dukkhaṃ apatthayamānanti attho.
6. පණ්‌ඩිතොති ඉධ චතූහි කාරණෙහි පණ්‌ඩිතොති න වත්‌තබ්‌බො, සතිපට්‌ඨානෙසු පන කම්‌මං කරොතීති පණ්‌ඩිතොති වත්‌තුං වට්‌ටති. මහාපඤ්‌ඤොති ඉදම්‌පි මහන්‌තෙ අත්‌ථෙ පරිග්‌ගණ්‌හාතීතිආදිනා මහාපඤ්‌ඤලක්‌ඛණෙන න වත්‌තබ්‌බං, සතිපට්‌ඨානපරිග්‌ගාහිකාය පන පඤ්‌ඤාය සමන්‌නාගතත්‌තා මහාපඤ්‌ඤොති වත්‌තුං වට්‌ටති. මහතා අත්‌ථෙන සංයුත්‌තො අගමිස්‌සාති මහතා අත්‌ථෙන සංයුත්‌තො හුත්‌වා ගතො භවෙය්‍ය, සොතාපත්‌තිඵලං පාපුණෙය්‍යාති අත්‌ථො. කිං පන යෙසං මග්‌ගඵලානං උපනිස්‌සයො අත්‌ථි, බුද්‌ධානං සම්‌මුඛීභාවෙ ඨිතෙපි තෙසං අන්‌තරායො හොතීති. ආම හොති, න පන බුද්‌ධෙ පටිච්‌ච, අථ ඛො කිරියපරිහානියා වා පාපමිත්‌තතාය වා හොති. තත්‌ථ කිරියපරිහානියා හොති නාම – සචෙ හි ධම්‌මසෙනාපති ධනඤ්‌ජානිස්‌ස බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස ආසයං ඤත්‌වා ධම්‌මං අදෙසයිස්‌සා, සො බ්‍රාහ්‌මණො සොතාපන්‌නො අභවිස්‌සා, එවං තාව කිරියපරිහානියා හොති. පාපමිත්‌තතාය හොති නාම – සචෙ හි අජාතසත්‌තු දෙවදත්‌තස්‌ස වචනං ගහෙත්‌වා පිතුඝාතකම්‌මං නාකරිස්‌සා, සාමඤ්‌ඤඵලසුත්‌තකථිතදිවසෙව සොතාපන්‌නො අභවිස්‌සා, තස්‌ස වචනං ගහෙත්‌වා පිතුඝාතකම්‌මස්‌ස කතත්‌තා පන න හොති, එවං පාපමිත්‌තතාය හොති. ඉමස්‌සාපි උපාසකස්‌ස කිරියපරිහානි ජාතා, අපරිනිට්‌ඨිතාය දෙසනාය උට්‌ඨහිත්‌වා පක්‌කන්‌තො. අපිච, භික්‌ඛවෙ, එත්‌තාවතාපි පෙස්‌සො හත්‌ථාරොහපුත්‌තො මහතා අත්‌ථෙන සංයුත්‌තොති කතරෙන මහන්‌තෙන අත්‌ථෙන? ද්‌වීහි ආනිසංසෙහි. සො කිර උපාසකො සඞ්‌ඝෙ ච පසාදං පටිලභි, සතිපට්‌ඨානපරිග්‌ගහණත්‌ථාය චස්‌ස අභිනවො නයො උදපාදි. තෙන වුත්‌තං ‘‘මහතා අත්‌ථෙන සංයුත්‌තො’’ති. කන්‌දරකො පන සඞ්‌ඝෙ පසාදමෙව පටිලභි. එතස්‌ස භගවා කාලොති එතස්‌ස ධම්‌මක්‌ඛානස්‌ස, චතුන්‌නං වා පුග්‌ගලානං විභජනස්‌ස කාලො.
6.Paṇḍitoti idha catūhi kāraṇehi paṇḍitoti na vattabbo, satipaṭṭhānesu pana kammaṃ karotīti paṇḍitoti vattuṃ vaṭṭati. Mahāpaññoti idampi mahante atthe pariggaṇhātītiādinā mahāpaññalakkhaṇena na vattabbaṃ, satipaṭṭhānapariggāhikāya pana paññāya samannāgatattā mahāpaññoti vattuṃ vaṭṭati. Mahatā atthena saṃyutto agamissāti mahatā atthena saṃyutto hutvā gato bhaveyya, sotāpattiphalaṃ pāpuṇeyyāti attho. Kiṃ pana yesaṃ maggaphalānaṃ upanissayo atthi, buddhānaṃ sammukhībhāve ṭhitepi tesaṃ antarāyo hotīti. Āma hoti, na pana buddhe paṭicca, atha kho kiriyaparihāniyā vā pāpamittatāya vā hoti. Tattha kiriyaparihāniyā hoti nāma – sace hi dhammasenāpati dhanañjānissa brāhmaṇassa āsayaṃ ñatvā dhammaṃ adesayissā, so brāhmaṇo sotāpanno abhavissā, evaṃ tāva kiriyaparihāniyā hoti. Pāpamittatāya hoti nāma – sace hi ajātasattu devadattassa vacanaṃ gahetvā pitughātakammaṃ nākarissā, sāmaññaphalasuttakathitadivaseva sotāpanno abhavissā, tassa vacanaṃ gahetvā pitughātakammassa katattā pana na hoti, evaṃ pāpamittatāya hoti. Imassāpi upāsakassa kiriyaparihāni jātā, apariniṭṭhitāya desanāya uṭṭhahitvā pakkanto. Apica, bhikkhave, ettāvatāpi pessohatthārohaputto mahatā atthena saṃyuttoti katarena mahantena atthena? Dvīhi ānisaṃsehi. So kira upāsako saṅghe ca pasādaṃ paṭilabhi, satipaṭṭhānapariggahaṇatthāya cassa abhinavo nayo udapādi. Tena vuttaṃ ‘‘mahatā atthena saṃyutto’’ti. Kandarako pana saṅghe pasādameva paṭilabhi. Etassa bhagavā kāloti etassa dhammakkhānassa, catunnaṃ vā puggalānaṃ vibhajanassa kālo.
8. ඔරබ්‌භිකාදීසු උරබ්‌භා වුච්‌චන්‌ති එළකා, උරබ්‌භෙ හනතීති ඔරබ්‌භිකො. සූකරිකාදීසුපි එසෙව නයො. ලුද්‌දොති දාරුණො කක්‌ඛළො. මච්‌ඡඝාතකොති මච්‌ඡබන්‌ධකෙවට්‌ටො. බන්‌ධනාගාරිකොති බන්‌ධනාගාරගොපකො. කුරුරකම්‌මන්‌තාති දාරුණකම්‌මන්‌තා.
8.Orabbhikādīsu urabbhā vuccanti eḷakā, urabbhe hanatīti orabbhiko. Sūkarikādīsupi eseva nayo. Luddoti dāruṇo kakkhaḷo. Macchaghātakoti macchabandhakevaṭṭo. Bandhanāgārikoti bandhanāgāragopako. Kururakammantāti dāruṇakammantā.
9. මුද්‌ධාවසිත්‌තොති ඛත්‌තියාභිසෙකෙන මුද්‌ධනි අභිසිත්‌තො. පුරත්‌ථිමෙන නගරස්‌සාති නගරතො පුරත්‌ථිමදිසාය. සන්‌ථාගාරන්‌ති යඤ්‌ඤසාලං. ඛරාජිනං නිවාසෙත්‌වාති සඛුරං අජිනචම්‌මං නිවාසෙත්‌වා. සප්‌පිතෙලෙනාති සප්‌පිනා ච තෙලෙන ච. ඨපෙත්‌වා හි සප්‌පිං අවසෙසො යො කොචි ස්‌නෙහො තෙලන්‌ති වුච්‌චති. කණ්‌ඩූවමානොති නඛානං ඡින්‌නත්‌තා කණ්‌ඩූවිතබ්‌බකාලෙ තෙන කණ්‌ඩූවමානො. අනන්‌තරහිතායාති අසන්‌ථතාය. සරූපවච්‌ඡායාති සදිසවච්‌ඡාය. සචෙ ගාවී සෙතා හොති, වච්‌ඡොපි සෙතකොව. සචෙ ගාවී කබරා වා රත්‌තා වා, වච්‌ඡොපි තාදිසො වාති එවං සරූපවච්‌ඡාය. සො එවමාහාති සො රාජා එවං වදෙති. වච්‌ඡතරාති තරුණවච්‌ඡකභාවං අතික්‌කන්‌තා බලවවච්‌ඡා. වච්‌ඡතරීසුපි එසෙව නයො. බරිහිසත්‌ථායාති පරික්‌ඛෙපකරණත්‌ථාය චෙව යඤ්‌ඤභූමියං අත්‌ථරණත්‌ථාය ච. සෙසං හෙට්‌ඨා තත්‌ථ තත්‌ථ විත්‌ථාරිතත්‌තා උත්‌තානමෙවාති.
9.Muddhāvasittoti khattiyābhisekena muddhani abhisitto. Puratthimena nagarassāti nagarato puratthimadisāya. Santhāgāranti yaññasālaṃ. Kharājinaṃ nivāsetvāti sakhuraṃ ajinacammaṃ nivāsetvā. Sappitelenāti sappinā ca telena ca. Ṭhapetvā hi sappiṃ avaseso yo koci sneho telanti vuccati. Kaṇḍūvamānoti nakhānaṃ chinnattā kaṇḍūvitabbakāle tena kaṇḍūvamāno. Anantarahitāyāti asanthatāya. Sarūpavacchāyāti sadisavacchāya. Sace gāvī setā hoti, vacchopi setakova. Sace gāvī kabarā vā rattā vā, vacchopi tādiso vāti evaṃ sarūpavacchāya. So evamāhāti so rājā evaṃ vadeti. Vacchatarāti taruṇavacchakabhāvaṃ atikkantā balavavacchā. Vacchatarīsupi eseva nayo. Barihisatthāyāti parikkhepakaraṇatthāya ceva yaññabhūmiyaṃ attharaṇatthāya ca. Sesaṃ heṭṭhā tattha tattha vitthāritattā uttānamevāti.
පපඤ්‌චසූදනියා මජ්‌ඣිමනිකායට්‌ඨකථාය
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
කන්‌දරකසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Kandarakasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 1. කන්‌දරකසුත්‌තං • 1. Kandarakasuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 1. කන්‌දරකසුත්‌තවණ්‌ණනා • 1. Kandarakasuttavaṇṇanā
