Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
മജ്ഝിമനികായേ
Majjhimanikāye
മജ്ഝിമപണ്ണാസടീകാ
Majjhimapaṇṇāsaṭīkā
൧. ഗഹപതിവഗ്ഗോ
1. Gahapativaggo
൧. കന്ദരകസുത്തവണ്ണനാ
1. Kandarakasuttavaṇṇanā
൧. ആരാമപോക്ഖരണീആദീസൂതി ആരാമപോക്ഖരണീഉയ്യാനചേതിയട്ഠാനാദീസു. ഉസ്സന്നാതി ബഹുലാ. അസോകകണികാരകോവിളാരകുമ്ഭീരാജരുക്ഖേഹി സമ്മിസ്സതായ തം ചമ്പകവനം നീലാദിപഞ്ചവണ്ണകുസുമപടിമണ്ഡിതന്തി ദട്ഠബ്ബം, ന ചമ്പകരുക്ഖാനംയേവ നീലാദിപഞ്ചവണ്ണകുസുമതായാതി വദന്തി. ഭഗവാ കുസുമഗന്ധസുഗന്ധേ ചമ്പകവനേ വിഹരതീതി ഇമിനാ ന മാപനകാലേ ഏവ തസ്മിം നഗരേ ചമ്പകരുക്ഖാ ഉസ്സന്നാ, അഥ ഖോ അപരഭാഗേപീതി ദസ്സേതി. ‘‘പഞ്ചസതമത്തേഹി അഡ്ഢതേളസേഹീ’’തി ഏവം അദസ്സിതപരിച്ഛേദേന. ഹത്ഥിനോ ചാരേതി സിക്ഖാപേതീതി ഹത്ഥാചരിയോ ഹത്ഥീനം സിക്ഖാപകോ, തസ്സ പുത്തോതി ആഹ ‘‘ഹത്ഥാചരിയസ്സ പുത്തോ’’തി. തദാ ഭഗവാ തേസം പസാദജനനത്ഥം അത്തനോ ബുദ്ധാനുഭാവം അനിഗുഹിത്വാവ നിസിന്നോതി ദസ്സേന്തോ ‘‘ഛബ്ബണ്ണാനം ഘനബുദ്ധരസ്മീന’’ന്തിആദിമാഹ. ഭഗവതോ ചേവ ഗാരവേനാതി ഭഗവതോ ഗരുഭാവേന, ഭഗവതി ഗാരവേനാതി വാ പാഠോ.
1.Ārāmapokkharaṇīādīsūti ārāmapokkharaṇīuyyānacetiyaṭṭhānādīsu. Ussannāti bahulā. Asokakaṇikārakoviḷārakumbhīrājarukkhehi sammissatāya taṃ campakavanaṃ nīlādipañcavaṇṇakusumapaṭimaṇḍitanti daṭṭhabbaṃ, na campakarukkhānaṃyeva nīlādipañcavaṇṇakusumatāyāti vadanti. Bhagavā kusumagandhasugandhe campakavane viharatīti iminā na māpanakāle eva tasmiṃ nagare campakarukkhā ussannā, atha kho aparabhāgepīti dasseti. ‘‘Pañcasatamattehi aḍḍhateḷasehī’’ti evaṃ adassitaparicchedena. Hatthino cāreti sikkhāpetīti hatthācariyo hatthīnaṃ sikkhāpako, tassa puttoti āha ‘‘hatthācariyassa putto’’ti. Tadā bhagavā tesaṃ pasādajananatthaṃ attano buddhānubhāvaṃ aniguhitvāva nisinnoti dassento ‘‘chabbaṇṇānaṃ ghanabuddharasmīna’’ntiādimāha. Bhagavato ceva gāravenāti bhagavato garubhāvena, bhagavati gāravenāti vā pāṭho.
നിച്ചം ന ഹോതീതി അഭിണ്ഹം ന ഹോതി, കദാചിദേവ ഹോതീതി അത്ഥോ. അഭിണ്ഹനിച്ചതാ ഹി ഇധ അധിപ്പേതാ, ന കൂടട്ഠനിച്ചതാ. ലോകേ കിഞ്ചി വിമ്ഹയാവഹം ദിസ്വാ ഹത്ഥവികാരമ്പി കരോന്തി, അങ്ഗുലിം വാ ഫോടയന്തി, തം സന്ധായ വുത്തം ‘‘അച്ഛരം പഹരിതും യുത്ത’’ന്തി. അഭൂതപുബ്ബം ഭൂതന്തി അയം നിരുത്തിനയോ യേഭുയ്യേന ഉപാദായ രുള്ഹീവസേന വുത്തോതി വേദിതബ്ബോ. തഥാ ഹി പാളിയം ‘‘യേപി തേ, ഭോ ഗോതമ, അഹേസും അതീതമദ്ധാന’’ന്തിആദി വുത്തം, കിഞ്ചി അകത്തബ്ബമ്പി കരിയമാനം ദുക്കരഭാവേന വിമ്ഹയാവഹം ഹോതി, തഥാ കിഞ്ചി കത്തബ്ബം, പുരിമം ഗരഹച്ഛരിയം, പച്ഛിമം പസംസച്ഛരിയം, തദുഭയം സുത്തപദസോ ദസ്സേതും ‘‘തത്ഥാ’’തിആദി വുത്തം.
Niccaṃna hotīti abhiṇhaṃ na hoti, kadācideva hotīti attho. Abhiṇhaniccatā hi idha adhippetā, na kūṭaṭṭhaniccatā. Loke kiñci vimhayāvahaṃ disvā hatthavikārampi karonti, aṅguliṃ vā phoṭayanti, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘accharaṃ paharituṃ yutta’’nti. Abhūtapubbaṃ bhūtanti ayaṃ niruttinayo yebhuyyena upādāya ruḷhīvasena vuttoti veditabbo. Tathā hi pāḷiyaṃ ‘‘yepi te, bho gotama, ahesuṃ atītamaddhāna’’ntiādi vuttaṃ, kiñci akattabbampi kariyamānaṃ dukkarabhāvena vimhayāvahaṃ hoti, tathā kiñci kattabbaṃ, purimaṃ garahacchariyaṃ, pacchimaṃ pasaṃsacchariyaṃ, tadubhayaṃ suttapadaso dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ.
സമ്മാ പടിപാദിതോതി സമ്മാപടിപദായം ഠപിതോ. ഏസാ പടിപദാ പരമാതി ഏതപരമം, ഭാവനപുംസകനിദ്ദേസോയം യഥാ ‘‘വിസമം ചന്ദിമസൂരിയാ പരിവത്തന്തീ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൭൦). അയഞ്ഹേത്ഥ അത്ഥോ – ഭഗവാ ഭിക്ഖുസങ്ഘോ പടിപദായ തുമ്ഹേഹി പടിപാദിതോ, അതീതേപി കാലേ ബുദ്ധാ ഏതപരമംയേവ ഭിക്ഖുസങ്ഘം സമ്മാ പടിപാദേസും, അനാഗതേപി കാലേ ഏതപരമംയേവ ഭിക്ഖുസങ്ഘം സമ്മാ പടിപാദേസ്സന്തീതി പരിബ്ബാജകോ നയഗ്ഗാഹേന ദിട്ഠേന അദിട്ഠം അനുമിനന്തോ സബ്ബേസമ്പി ബുദ്ധാനം സാസനേ സങ്ഘസുപ്പടിപത്തിം മജ്ഝേ ഭിന്നസുവണ്ണം വിയ സമസമം കത്വാ ദസ്സേതി, ഏവം ദസ്സേന്തോ ച തേസം സുധമ്മതഞ്ച തഥാ ദസ്സേതി ഏവാതി വേദിതബ്ബോ, ബുദ്ധസുബുദ്ധതാ പന നേസം സരൂപേനേവ ദസ്സിതാതി. ന ഇതോ ഭിയ്യോതി ഇമിനാ പാളിയം ഏതപരമംയേവാതി അവധാരണേന നിവത്തിതം ദസ്സേതി സീലപദട്ഠാനത്താ സമാധിസ്സ, സമാധിപദട്ഠാനത്താ ച പഞ്ഞായ സീലേപി ച അഭിസമാചാരികപുബ്ബകത്താ ആദിബ്രഹ്മചരിയകസ്സ വുത്തം ‘‘ആഭിസമാചാരികവത്തം ആദിം കത്വാ’’തി.
Sammā paṭipāditoti sammāpaṭipadāyaṃ ṭhapito. Esā paṭipadā paramāti etaparamaṃ, bhāvanapuṃsakaniddesoyaṃ yathā ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’ti (a. ni. 4.70). Ayañhettha attho – bhagavā bhikkhusaṅgho paṭipadāya tumhehi paṭipādito, atītepi kāle buddhā etaparamaṃyeva bhikkhusaṅghaṃ sammā paṭipādesuṃ, anāgatepi kāle etaparamaṃyeva bhikkhusaṅghaṃ sammā paṭipādessantīti paribbājako nayaggāhena diṭṭhena adiṭṭhaṃ anuminanto sabbesampi buddhānaṃ sāsane saṅghasuppaṭipattiṃ majjhe bhinnasuvaṇṇaṃ viya samasamaṃ katvā dasseti, evaṃ dassento ca tesaṃ sudhammatañca tathā dasseti evāti veditabbo, buddhasubuddhatā pana nesaṃ sarūpeneva dassitāti. Na ito bhiyyoti iminā pāḷiyaṃ etaparamaṃyevāti avadhāraṇena nivattitaṃ dasseti sīlapadaṭṭhānattā samādhissa, samādhipadaṭṭhānattā ca paññāya sīlepi ca abhisamācārikapubbakattā ādibrahmacariyakassa vuttaṃ ‘‘ābhisamācārikavattaṃ ādiṃ katvā’’ti.
൨. പുച്ഛാനുസന്ധിആദീസു അനന്തോഗധത്താ ‘‘പാടിഏക്കോ അനുസന്ധീ’’തി വത്വാ തമേവത്ഥം പാകടം കാതും ‘‘ഭഗവാ കിരാ’’തിആദി വുത്തം. ഉപസന്തകാരണന്തി ഉപസന്തഭാവകാരണം. തഞ്ഹി അരിയാനംയേവ വിസയോ, തത്ഥാപി ച ബുദ്ധാനം ഏവ അനവസേസതോ വിസയോതി ഇമമത്ഥം ബ്യതിരേകതോ അന്വയതോ ച ദസ്സേതും ന ഹി ത്വന്തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഞാതത്ഥചരിയാ കാകജാതകാദിവസേന വേദിതബ്ബാ, ലോകത്ഥചരിയാ തംതംപാരമിപൂരണവസേന, ബുദ്ധത്ഥചരിയാ മഹാബോധിജാതകാദിവസേന. അച്ഛരിയം ഭോ ഗോതമാതിആദിനാ കന്ദരകേന കതം പസാദപവേദനം ദസ്സേതി.
2. Pucchānusandhiādīsu anantogadhattā ‘‘pāṭiekko anusandhī’’ti vatvā tamevatthaṃ pākaṭaṃ kātuṃ ‘‘bhagavā kirā’’tiādi vuttaṃ. Upasantakāraṇanti upasantabhāvakāraṇaṃ. Tañhi ariyānaṃyeva visayo, tatthāpi ca buddhānaṃ eva anavasesato visayoti imamatthaṃ byatirekato anvayato ca dassetuṃ na hi tvantiādi vuttaṃ. Tattha ñātatthacariyā kākajātakādivasena veditabbā, lokatthacariyā taṃtaṃpāramipūraṇavasena, buddhatthacariyā mahābodhijātakādivasena. Acchariyaṃ bho gotamātiādinā kandarakena kataṃ pasādapavedanaṃ dasseti.
യേപി തേതിആദിനാ തേന വുത്തമത്ഥം പച്ചനുഭാസന്തേന ഭഗവതാ സമ്പടിച്ഛിതന്തി ചരിതത്താ ആഹ – ‘‘സന്തി ഹി കന്ദരകാതി അയമ്പി പാടിയേക്കോ അനുസന്ധീ’’തി . യോ ഹി കന്ദരകേന ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ഉപസന്തഭാവോ കിത്തിതോ, തം വിഭജിത്വാ ദസ്സേന്തോപി തേന അപുച്ഛിതോയേവ അത്തനോ അജ്ഝാസയേന ഭഗവാ ‘‘സന്തി ഹീ’’തിആദിനാ ദേസനം ആരഭി. തേനാഹ ‘‘ഭഗവതോ കിര ഏതദഹോസീ’’ തിആദി. കപ്പേത്വാതി അഞ്ഞഥാ സന്തമേവ അത്താനം അഞ്ഞഥാ വിധായ. പകപ്പേത്വാതി സനിദസ്സനവസേന ഗഹേത്വാ. തേനാഹ ‘‘കുഹകഭാവേനാ’’തിആദി. പടിപദം പൂരയമാനാതി കാമം അവിസേസേന സേക്ഖാ വുച്ചന്തി, തേ പന അധിഗതമഗ്ഗവസേന ‘‘പൂരയമാനാ’’തി ന വത്തബ്ബാ കിച്ചസ്സ നിട്ഠിതത്താ. മഗ്ഗോ ഹി ഏകചിത്തക്ഖണികോതി ആഹ ‘‘ഉപരിമഗ്ഗസ്സ വിപസ്സനായ ഉപസന്താ’’തി. ഇതോ മുത്താതി മഗ്ഗേനാഗതൂപസമതോ മുത്താ. കല്യാണപുഥുജ്ജനേ സന്ധായ വദതി. തേനാഹ ‘‘ചതൂഹി സതിപട്ഠാനേഹി ഉപസന്താ’’തി.
Yepi tetiādinā tena vuttamatthaṃ paccanubhāsantena bhagavatā sampaṭicchitanti caritattā āha – ‘‘santi hi kandarakāti ayampi pāṭiyekko anusandhī’’ti . Yo hi kandarakena bhikkhusaṅghassa upasantabhāvo kittito, taṃ vibhajitvā dassentopi tena apucchitoyeva attano ajjhāsayena bhagavā ‘‘santi hī’’tiādinā desanaṃ ārabhi. Tenāha ‘‘bhagavato kira etadahosī’’ tiādi. Kappetvāti aññathā santameva attānaṃ aññathā vidhāya. Pakappetvāti sanidassanavasena gahetvā. Tenāha ‘‘kuhakabhāvenā’’tiādi. Paṭipadaṃ pūrayamānāti kāmaṃ avisesena sekkhā vuccanti, te pana adhigatamaggavasena ‘‘pūrayamānā’’ti na vattabbā kiccassa niṭṭhitattā. Maggo hi ekacittakkhaṇikoti āha ‘‘uparimaggassa vipassanāya upasantā’’ti. Ito muttāti maggenāgatūpasamato muttā. Kalyāṇaputhujjane sandhāya vadati. Tenāha ‘‘catūhi satipaṭṭhānehi upasantā’’ti.
സതതസീലാതി അവിച്ഛിന്നസീലാ. സാതിസയോ ഹി ഏതേസം സീലസ്സ അഖണ്ഡാദിഭാവോ. സുപരിസുദ്ധസീലതാവസേന സന്തതാ വുത്തി ഏതേസന്തി സന്തതവുത്തിനോതി ആഹ ‘‘തസ്സേവ വേവചന’’ന്തി. ഏവം സീലവുത്തിവസേന ‘‘സന്തതവുത്തിനോ’’തി പദസ്സ അത്ഥം വത്വാ ഇദാനി ജീവിതവുത്തിവസേന ദസ്സേന്തോ ‘‘സന്തതജീവികാവാതി അത്ഥോ’’തി ആഹ. സാസനസ്സ ജീവിതവുത്തി സീലസന്നിസ്സിതാ ഏവാതി ആഹ ‘‘തസ്മി’’ന്തിആദി.
Satatasīlāti avicchinnasīlā. Sātisayo hi etesaṃ sīlassa akhaṇḍādibhāvo. Suparisuddhasīlatāvasena santatā vutti etesanti santatavuttinoti āha ‘‘tasseva vevacana’’nti. Evaṃ sīlavuttivasena ‘‘santatavuttino’’ti padassa atthaṃ vatvā idāni jīvitavuttivasena dassento ‘‘santatajīvikāvāti attho’’ti āha. Sāsanassa jīvitavutti sīlasannissitā evāti āha ‘‘tasmi’’ntiādi.
നിപയതി വിസോസേതി രാഗാദിസംകിലേസം, തതോ വാ അത്താനം നിപാതീതി നിപകോ, പഞ്ഞവാ. തേനാഹ ‘‘പഞ്ഞവന്തോ’’തി. പഞ്ഞായ ഠത്വാ ജീവികാകപ്പനം നാമ ബുദ്ധപടികുട്ഠമിച്ഛാജീവം പഹായ സമ്മാജീവേന ജീവനന്തി തം ദസ്സേന്തോ ‘‘യഥാ ഏകച്ചോ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ യം വത്തബ്ബം, തം വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ (വിസുദ്ധി॰ ൧.൧൪) തംസംവണ്ണനായഞ്ച (വിസുദ്ധി॰ മഹാടീ॰ ൧.൧൪) വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. രഥവിനീതപടിപദാദയോ തേസു തേസു സുത്തേസു വുത്തനയേന വേദിതബ്ബാ. ഇതോ അഞ്ഞത്ഥ മഹാഗോപാലകസുത്താദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൪൬ ആദയോ) ലോകുത്തരസതിപട്ഠാനാ കഥിതാതി ആഹ – ‘‘ഇധ പന ലോകിയലോകുത്തരമിസ്സകാ സതിപട്ഠാനാ കഥിതാ’’തി, സതിപട്ഠാനസുത്തേപി (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൭൩-൩൭൪; മ॰ നി॰ ൧.൧൦൬ ആദയോ) വോമിസ്സകാവ കഥിതാതി. ഏത്തകേനാതി ഏത്തകായ ദേസനായ.
Nipayati visoseti rāgādisaṃkilesaṃ, tato vā attānaṃ nipātīti nipako, paññavā. Tenāha ‘‘paññavanto’’ti. Paññāya ṭhatvā jīvikākappanaṃ nāma buddhapaṭikuṭṭhamicchājīvaṃ pahāya sammājīvena jīvananti taṃ dassento ‘‘yathā ekacco’’tiādimāha. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ visuddhimagge (visuddhi. 1.14) taṃsaṃvaṇṇanāyañca (visuddhi. mahāṭī. 1.14) vuttanayeneva veditabbaṃ. Rathavinītapaṭipadādayo tesu tesu suttesu vuttanayena veditabbā. Ito aññattha mahāgopālakasuttādīsu (ma. ni. 1.346 ādayo) lokuttarasatipaṭṭhānā kathitāti āha – ‘‘idha pana lokiyalokuttaramissakā satipaṭṭhānā kathitā’’ti, satipaṭṭhānasuttepi (dī. ni. 2.373-374; ma. ni. 1.106 ādayo) vomissakāva kathitāti. Ettakenāti ettakāya desanāya.
൩. കാരകഭാവന്തി പടിപത്തിയം പടിപജ്ജനകഭാവം. മയമ്പി നാമ ഗിഹീ ബഹുകിച്ചാ സമാനാ കാലേന കാലം സതിപട്ഠാനേസു സുപ്പതിട്ഠിതചിത്താ വിഹരാമ, കിമങ്ഗം പന വിവേകവാസിനോതി അത്തനോ കാരകഭാവം പവേദേന്തോ ഏവം ഭിക്ഖുസങ്ഘഞ്ച ഉക്ഖിപതി. തേനാഹ ‘‘അയഞ്ഹേത്ഥ അധിപ്പായോ’’തിആദി. നാനാരമ്മണേസു അപരാപരം ഉപ്പജ്ജമാനാനം രാഗാദികിലേസാനം ഘനജടിതസങ്ഖാതാകാരേന പവത്തി കിലേസഗഹനേന ഗഹനതാ, തേനാഹ ‘‘അന്തോ ജടാ ബഹി ജടാ, ജടായ ജടിതാ പജാ’’തി (സം॰ നി॰ ൧.൨൩, ൧൯൨). മനുസ്സാനം അജ്ഝാസയഗഹണേന സാഠേയ്യമ്പീതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘കസടസാഠേയ്യേസുപി ഏസേവ നയോ’’തി. യഥാ സപ്പിമധുഫാണിതാദീസു കചവരഭാവോ, സോ കസടോതി വുച്ചതി, ഏവം സന്താനേ അപരിസുദ്ധോ സംകിലേസഭാവോ കസടന്തി ആഹ ‘‘അപരിസുദ്ധട്ഠേന കസടതാ’’തി. അത്തനി അസന്തഗുണസമ്ഭാവനം കേരാടിയട്ഠോ. ജാനാതീതി ‘‘ഇദം അഹിതം ന സേവിതബ്ബം, ഇദം ഹിതം സേവിതബ്ബ’’ന്തി വിചാരേതി ദേസേതി. വിചാരണത്ഥോപി ഹി ഹോതി ജാനാതി-സദ്ദോ യഥാ ‘‘ആയസ്മാ ജാനാതീ’’തി. സബ്ബാപി…പേ॰… അധിപ്പേതാ ‘‘പസുപാലകാ’’തിആദീസു വിയ. ഇധ അന്തര-സദ്ദോ ‘‘വിജ്ജന്തരികായാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൧൪൯) വിയ ഖണത്ഥോതി ആഹ ‘‘യത്തകേന ഖണേനാ’’തി. തേനാതി ഹത്ഥിനാ. താനീതി സാഠേയ്യാദീനി.
3.Kārakabhāvanti paṭipattiyaṃ paṭipajjanakabhāvaṃ. Mayampi nāma gihī bahukiccā samānā kālena kālaṃ satipaṭṭhānesu suppatiṭṭhitacittā viharāma, kimaṅgaṃ pana vivekavāsinoti attano kārakabhāvaṃ pavedento evaṃ bhikkhusaṅghañca ukkhipati. Tenāha ‘‘ayañhettha adhippāyo’’tiādi. Nānārammaṇesu aparāparaṃ uppajjamānānaṃ rāgādikilesānaṃ ghanajaṭitasaṅkhātākārena pavatti kilesagahanena gahanatā, tenāha ‘‘anto jaṭā bahi jaṭā, jaṭāya jaṭitā pajā’’ti (saṃ. ni. 1.23, 192). Manussānaṃ ajjhāsayagahaṇena sāṭheyyampīti dassento āha ‘‘kasaṭasāṭheyyesupi eseva nayo’’ti. Yathā sappimadhuphāṇitādīsu kacavarabhāvo, so kasaṭoti vuccati, evaṃ santāne aparisuddho saṃkilesabhāvo kasaṭanti āha ‘‘aparisuddhaṭṭhena kasaṭatā’’ti. Attani asantaguṇasambhāvanaṃ kerāṭiyaṭṭho. Jānātīti ‘‘idaṃ ahitaṃ na sevitabbaṃ, idaṃ hitaṃ sevitabba’’nti vicāreti deseti. Vicāraṇatthopi hi hoti jānāti-saddo yathā ‘‘āyasmā jānātī’’ti. Sabbāpi…pe… adhippetā ‘‘pasupālakā’’tiādīsu viya. Idha antara-saddo ‘‘vijjantarikāyā’’tiādīsu (ma. ni. 2.149) viya khaṇatthoti āha ‘‘yattakena khaṇenā’’ti. Tenāti hatthinā. Tānīti sāṭheyyādīni.
അത്ഥതോ കായചിത്തുജുകതാപടിപക്ഖഭൂതാവ ലോഭസഹഗതചിത്തുപ്പാദസ്സ പവത്തിആകാരവിസേസാതി താനി പവത്തിആകാരേന ദസ്സേതും ‘‘തത്ഥാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ യസ്സാതി പാണഭൂതസ്സ അസ്സസ്സ വാ ഹത്ഥിനോ വാ. ഠസ്സാമീതി തത്ഥേവ സപ്പടിഭയേ ഠാനേ ഗന്ത്വാ ഠസ്സാമീതി ന ഹോതി. ഇമസ്സ സാഠേയ്യതായ പാകടകരണം വഞ്ചനാധിപ്പായഭാവതോ. തഥാ ഹി ചതൂസു ഠാനേസു ‘‘വഞ്ചേത്വാ’’ ഇച്ചേവ വുത്തം, നിഗുഹന്തോ പന തത്ഥേവ ഗന്ത്വാ തിട്ഠേയ്യ. ഏസ നയോ സേസേസുപി. പടിമഗ്ഗം ആരോഹിതുകാമസ്സാതി ആഗതമഗ്ഗമേവ നിവത്തിത്വാ ഗന്തുകാമസ്സ. ലേണ്ഡവിസ്സജ്ജനാദീസു കാലന്തരാപേക്ഖാഭാവം ‘‘തഥാ’’തി ഇമിനാ ഉപസംഹരതി.
Atthato kāyacittujukatāpaṭipakkhabhūtāva lobhasahagatacittuppādassa pavattiākāravisesāti tāni pavattiākārena dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yassāti pāṇabhūtassa assassa vā hatthino vā. Ṭhassāmīti tattheva sappaṭibhaye ṭhāne gantvā ṭhassāmīti na hoti. Imassa sāṭheyyatāya pākaṭakaraṇaṃ vañcanādhippāyabhāvato. Tathā hi catūsu ṭhānesu ‘‘vañcetvā’’ icceva vuttaṃ, niguhanto pana tattheva gantvā tiṭṭheyya. Esa nayo sesesupi. Paṭimaggaṃ ārohitukāmassāti āgatamaggameva nivattitvā gantukāmassa. Leṇḍavissajjanādīsu kālantarāpekkhābhāvaṃ ‘‘tathā’’ti iminā upasaṃharati.
അന്തോജാതകാതി അത്തനോ ദാസിയാ കുച്ഛിമ്ഹി ജാതാ. ധനക്കീതാതി ധനം ദത്വാ ദാസഭാവേന ഗഹിതാ. കരമരാനീതാതി ദാസഭാവേന കരമരഗ്ഗാഹഗഹിതാ. ദാസബ്യന്തി ദാസഭാവം. പേസ്സാതി അദാസാ ഏവ ഹുത്വാ വേയ്യാവച്ചകരാ. ഇമം വിസ്സജ്ജേത്വാതി ഇമം അത്തനോ ഹത്ഥഗതം വിസ്സജ്ജേത്വാ. ഇമം ഗണ്ഹന്താതി ഇമം തസ്സ ഹത്ഥഗതം ഗണ്ഹന്താ. സമ്മുഖതോ അഞ്ഞഥാ പരമ്മുഖകാലേ കായവാചാസമുദാചാരദസ്സനേനേവ ചിത്തസ്സ നേസം അഞ്ഞഥാ ഠിതഭാവോ നിദ്ദിട്ഠോതി വേദിതബ്ബോ.
Antojātakāti attano dāsiyā kucchimhi jātā. Dhanakkītāti dhanaṃ datvā dāsabhāvena gahitā. Karamarānītāti dāsabhāvena karamaraggāhagahitā. Dāsabyanti dāsabhāvaṃ. Pessāti adāsā eva hutvā veyyāvaccakarā. Imaṃ vissajjetvāti imaṃ attano hatthagataṃ vissajjetvā. Imaṃgaṇhantāti imaṃ tassa hatthagataṃ gaṇhantā. Sammukhato aññathā parammukhakāle kāyavācāsamudācāradassaneneva cittassa nesaṃ aññathā ṭhitabhāvo niddiṭṭhoti veditabbo.
൪. അയമ്പി പാടിയേക്കോ അനുസന്ധീതി ഏത്ഥാപി അനന്തരേ വുത്തനയേനേവ അനുസന്ധിയോജനാ വേദിതബ്ബാ. തേനേവാഹ ‘‘അയഞ്ഹീ’’തിആദി. ചതുത്ഥോ ഹിതപടിപദം പടിപന്നോതി യോജനാ. പുഗ്ഗലസീസേന പുഗ്ഗലപടിപത്തിം ദസ്സേന്തോ ‘‘പുഗ്ഗലേ പഹായാ’’തി ആഹ. പടിപത്തി ഹി ഇധ പഹാതബ്ബാ, ന പുഗ്ഗലാ. യഥാ അസ്സദ്ധാദിപുഗ്ഗലപരിവജ്ജനേന സദ്ധിന്ദ്രിയാദിഭാവനാ ഇജ്ഝന്തി, ഏവം മിച്ഛാപടിപന്നപുഗ്ഗലപരിവജ്ജനേന മിച്ഛാപടിപദാ വജ്ജിതബ്ബാതി ആഹ – ‘‘പുരിമേ തയോ പുഗ്ഗലേ പഹായാ’’തി. ചതുത്ഥപുഗ്ഗലസ്സാതി ഇമസ്മിം ചതുക്കേ വുത്തചതുത്ഥപുഗ്ഗലസ്സ ഹിതപടിപത്തിയംയേവ പടിപാദേമി പവത്തേമീതി ദസ്സേന്തോ. സന്താതി സമം വിനാസം നിരോധം പത്താതി അയമേത്ഥ അത്ഥോതി ആഹ ‘‘നിരുദ്ധാ സന്താതി വുത്താ’’തി. പുന സന്താതി ഭാവനാവസേന കിലേസപരിളാഹവിഗമതോ സന്താതി അയമേത്ഥ അത്ഥോതി ആഹ ‘‘നിബ്ബുതാ’’തി. സന്താതി ആനേത്വാ യോജനാ. സന്തോ ഹവേതി ഏത്ഥ സമഭാവകരേന സാധുഭാവസ്സ വിസേസപച്ചയഭൂതേന പണ്ഡിച്ചേന സമന്നാഗതാ അരിയാ ‘‘സന്തോ’’തി വുത്താതി ആഹ – ‘‘സന്തോ ഹവേ…പേ॰… പണ്ഡിതാ’’തി.
4.Ayampi pāṭiyekko anusandhīti etthāpi anantare vuttanayeneva anusandhiyojanā veditabbā. Tenevāha ‘‘ayañhī’’tiādi. Catuttho hitapaṭipadaṃ paṭipannoti yojanā. Puggalasīsena puggalapaṭipattiṃ dassento ‘‘puggale pahāyā’’ti āha. Paṭipatti hi idha pahātabbā, na puggalā. Yathā assaddhādipuggalaparivajjanena saddhindriyādibhāvanā ijjhanti, evaṃ micchāpaṭipannapuggalaparivajjanena micchāpaṭipadā vajjitabbāti āha – ‘‘purime tayo puggale pahāyā’’ti. Catutthapuggalassāti imasmiṃ catukke vuttacatutthapuggalassa hitapaṭipattiyaṃyeva paṭipādemi pavattemīti dassento. Santāti samaṃ vināsaṃ nirodhaṃ pattāti ayamettha atthoti āha ‘‘niruddhā santāti vuttā’’ti. Puna santāti bhāvanāvasena kilesapariḷāhavigamato santāti ayamettha atthoti āha ‘‘nibbutā’’ti. Santāti ānetvā yojanā. Santo haveti ettha samabhāvakarena sādhubhāvassa visesapaccayabhūtena paṇḍiccena samannāgatā ariyā ‘‘santo’’ti vuttāti āha – ‘‘santo have…pe… paṇḍitā’’ti.
ആഹിതോ അഹംമാനോ ഏത്ഥാതി അത്താ (അ॰ നി॰ ടീ॰ ൨.൪.൧൯൮) അത്തഭാവോ, ഇധ പന യോ പരോ ന ഹോതി, സോ അത്താ, തം അത്താനം. പരന്തി അത്തതോ അഞ്ഞം. ഛാതം വുച്ചതി തണ്ഹാ ജിഘച്ഛാഹേതുതായ. അന്തോ താപനകിലേസാനന്തി അത്തനോ സന്താനേ അത്തപരിളാഹജനനസന്തപ്പനകിലേസാനം. ചിത്തം ആരാധേതീതി ചിത്തം പസാദേതി, സമ്പഹംസേതീതി അത്ഥോ. യസ്മാ പന തഥാഭൂതോ ചിത്തം സമ്പാദേന്തോ അജ്ഝാസയം ഗണ്ഹന്തോ നാമ ഹോതി, തസ്മാ വുത്തം ‘‘ചിത്തം സമ്പാദേതീ’’തിആദി.
Āhito ahaṃmāno etthāti attā (a. ni. ṭī. 2.4.198) attabhāvo, idha pana yo paro na hoti, so attā, taṃ attānaṃ. Paranti attato aññaṃ. Chātaṃ vuccati taṇhā jighacchāhetutāya. Anto tāpanakilesānanti attano santāne attapariḷāhajananasantappanakilesānaṃ. Cittaṃ ārādhetīti cittaṃ pasādeti, sampahaṃsetīti attho. Yasmā pana tathābhūto cittaṃ sampādento ajjhāsayaṃ gaṇhanto nāma hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘cittaṃ sampādetī’’tiādi.
൫. ദുക്ഖം പടിക്കൂലം ജേഗുച്ഛം ഏതസ്സാതി ദുക്ഖപടിക്കൂലോ തം ദുക്ഖപടിക്കൂലം. വിസേസനവിസേസിതബ്ബതാ ഹി കാമചാരാ. അട്ഠകഥായം പന ദുക്ഖസ്സ വിസേസിതബ്ബതം സന്ധായ ബാഹിരത്ഥസമാസം അനാദിയിത്വാ ‘‘ദുക്ഖസ്സ പടിക്കൂല’’ന്തി അത്ഥോ വുത്തോ. യേന ഹി ഭാഗേന പുരിസസ്സ ദുക്ഖം പടിക്കൂലം, തേന ദുക്ഖസ്സ പുരിസോപീതി. തേനാഹ – ‘‘പച്ചനീകസണ്ഠിത’’ന്തി.
5. Dukkhaṃ paṭikkūlaṃ jegucchaṃ etassāti dukkhapaṭikkūlo taṃ dukkhapaṭikkūlaṃ. Visesanavisesitabbatā hi kāmacārā. Aṭṭhakathāyaṃ pana dukkhassa visesitabbataṃ sandhāya bāhiratthasamāsaṃ anādiyitvā ‘‘dukkhassa paṭikkūla’’nti attho vutto. Yena hi bhāgena purisassa dukkhaṃ paṭikkūlaṃ, tena dukkhassa purisopīti. Tenāha – ‘‘paccanīkasaṇṭhita’’nti.
൬. ചതൂഹി കാരണേഹീതി ധാതുകുസലതാദീഹി ചതൂഹി കാരണേഹി. കമ്മം കരോതീതി യോഗകമ്മം കരോതി. യസ്മാ സമ്ബുദ്ധാ പരേസം മഗ്ഗഫലാധിഗമായ ഉസ്സാഹജാതാ, തത്ഥ നിരന്തരം യുത്തപ്പയുത്താ ഏവ ഹോന്തി, തേ പടിച്ച തേസം അന്തരായോ ന ഹോതിയേവാതി ആഹ ‘‘ന പന ബുദ്ധേ പടിച്ചാ’’തി. കിരിയപരിഹാനിയാ ദേസകസ്സ തസ്സേവ വാ പുഗ്ഗലസ്സ തജ്ജപയോഗാഭാവതോ. ‘‘ദേസകസ്സ വാ’’തി ഇദം സാവകാനം വസേന ദട്ഠബ്ബം. മഹതാ അത്ഥേനാതി ഏത്ഥ അത്ഥ-സദ്ദോ ആനിസംസപരിയായോതി ആഹ ‘‘ദ്വീഹി ആനിസംസേഹീ’’തി. പസാദം പടിലഭതി ‘‘അരഹന്തോ’’തിആദിനാ സങ്ഘസുപ്പടിപത്തിയാ സുതത്താ. അഭിനവോ നയോ ഉദപാദി സന്തതസീലതാദിവസേന അനത്തന്തപതാദിവസേന, സോപി തം സുത്വാ ദാസാദീസു സവിസേസം ലജ്ജീ ദയാപന്നോ ഹിതാനുകമ്പീ ഹുത്വാ സേക്ഖപടിപദം സീലം സാധേന്തോ അനുക്കമേന സതിപട്ഠാനഭാവനം പരിബ്രൂഹേതി. തേനാഹ ഭഗവാ ‘‘മഹതാ അത്ഥേന സംയുത്തോ’’തി.
6.Catūhikāraṇehīti dhātukusalatādīhi catūhi kāraṇehi. Kammaṃ karotīti yogakammaṃ karoti. Yasmā sambuddhā paresaṃ maggaphalādhigamāya ussāhajātā, tattha nirantaraṃ yuttappayuttā eva honti, te paṭicca tesaṃ antarāyo na hotiyevāti āha ‘‘na pana buddhe paṭiccā’’ti. Kiriyaparihāniyā desakassa tasseva vā puggalassa tajjapayogābhāvato. ‘‘Desakassa vā’’ti idaṃ sāvakānaṃ vasena daṭṭhabbaṃ. Mahatā atthenāti ettha attha-saddo ānisaṃsapariyāyoti āha ‘‘dvīhi ānisaṃsehī’’ti. Pasādaṃ paṭilabhati ‘‘arahanto’’tiādinā saṅghasuppaṭipattiyā sutattā. Abhinavo nayo udapādi santatasīlatādivasena anattantapatādivasena, sopi taṃ sutvā dāsādīsu savisesaṃ lajjī dayāpanno hitānukampī hutvā sekkhapaṭipadaṃ sīlaṃ sādhento anukkamena satipaṭṭhānabhāvanaṃ paribrūheti. Tenāha bhagavā ‘‘mahatā atthena saṃyutto’’ti.
൮. പരേസം ഹനനഘാതനാദിനാ രോദാപനതോ ലുദ്ദോ, തഥാ വിഘാതകഭാവേന കായചിത്താനം വിദാരണതോ ദാരുണോ, വിരുദ്ധവാദതായ കക്ഖളോ, ബന്ധനാഗാരേ നിയുത്തോ ബന്ധനാഗാരികോ.
8. Paresaṃ hananaghātanādinā rodāpanato luddo, tathā vighātakabhāvena kāyacittānaṃ vidāraṇato dāruṇo, viruddhavādatāya kakkhaḷo, bandhanāgāre niyutto bandhanāgāriko.
൯. ഖത്തിയാഭിസേകേനാതി ഖത്തിയാനം കത്തബ്ബഅഭിസേകേന. സന്ഥാഗാരന്തി സന്ഥാരവസേന കതം അഗാരം യഞ്ഞാവാടം. സപ്പിതേലേനാതി സപ്പിമയേന തേലേന, യമകസ്നേഹേന ഹി തദാ കായം അബ്ഭഞ്ജതി. വച്ഛഭാവം തരിത്വാ ഠിതോ വച്ഛതരോ. പരിക്ഖേപകരണത്ഥായാതി വനമാലാഹി സദ്ധിം ദബ്ഭേഹി വേദിയാ പരിക്ഖേപനത്ഥായ. യഞ്ഞഭൂമിയന്തി അവസേസയഞ്ഞട്ഠാനേ. യം പനേത്ഥ അത്ഥതോ അവിഭത്തം തം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.
9.Khattiyābhisekenāti khattiyānaṃ kattabbaabhisekena. Santhāgāranti santhāravasena kataṃ agāraṃ yaññāvāṭaṃ. Sappitelenāti sappimayena telena, yamakasnehena hi tadā kāyaṃ abbhañjati. Vacchabhāvaṃ taritvā ṭhito vacchataro. Parikkhepakaraṇatthāyāti vanamālāhi saddhiṃ dabbhehi vediyā parikkhepanatthāya. Yaññabhūmiyanti avasesayaññaṭṭhāne. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ taṃ suviññeyyameva.
കന്ദരകസുത്തവണ്ണനായ ലീനത്ഥപ്പകാസനാ സമത്താ.
Kandarakasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൧. കന്ദരകസുത്തം • 1. Kandarakasuttaṃ
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ൧. കന്ദരകസുത്തവണ്ണനാ • 1. Kandarakasuttavaṇṇanā