| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
[១៣] ៣. កណ្ឌិជាតកវណ្ណនា
[13] 3. Kaṇḍijātakavaṇṇanā
ធិរត្ថុ កណ្ឌិនំ សល្លន្តិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ បុរាណទុតិយិកាបលោភនំ អារព្ភ កថេសិ។ តំ អដ្ឋកនិបាតេ ឥន្ទ្រិយជាតកេ អាវិភវិស្សតិ។ ភគវា បន តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច ‘‘ភិក្ខុ, បុព្ពេបិ ត្វំ ឯតំ មាតុគាមំ និស្សាយ ជីវិតក្ខយំ បត្វា វីតច្ចិតេសុ អង្គារេសុ បក្កោ’’តិ។ ភិក្ខូ តស្សត្ថស្សាវិភាវត្ថាយ ភគវន្តំ យាចិំសុ, ភគវា ភវន្តរេន បដិច្ឆន្នការណំ បាកដំ អកាសិ។ ឥតោ បរំ បន ភិក្ខូនំ យាចនំ ភវន្តរបដិច្ឆន្នតញ្ច អវត្វា ‘‘អតីតំ អាហរី’’តិ ឯត្តកមេវ វក្ខាម, ឯត្តកេ វុត្តេបិ យាចនញ្ច វលាហកគព្ភតោ ចន្ទនីហរណូបមាយ ភវន្តរបដិច្ឆន្នការណភាវោ ចាតិ សព្ពមេតំ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ យោជេត្វា វេទិតព្ពំ។
Dhiratthukaṇḍinaṃ sallanti idaṃ satthā jetavane viharanto purāṇadutiyikāpalobhanaṃ ārabbha kathesi. Taṃ aṭṭhakanipāte indriyajātake āvibhavissati. Bhagavā pana taṃ bhikkhuṃ etadavoca ‘‘bhikkhu, pubbepi tvaṃ etaṃ mātugāmaṃ nissāya jīvitakkhayaṃ patvā vītaccitesu aṅgāresu pakko’’ti. Bhikkhū tassatthassāvibhāvatthāya bhagavantaṃ yāciṃsu, bhagavā bhavantarena paṭicchannakāraṇaṃ pākaṭaṃ akāsi. Ito paraṃ pana bhikkhūnaṃ yācanaṃ bhavantarapaṭicchannatañca avatvā ‘‘atītaṃ āharī’’ti ettakameva vakkhāma, ettake vuttepi yācanañca valāhakagabbhato candanīharaṇūpamāya bhavantarapaṭicchannakāraṇabhāvo cāti sabbametaṃ heṭṭhā vuttanayeneva yojetvā veditabbaṃ.
អតីតេ មគធរដ្ឋេ រាជគហេ មគធរាជា រជ្ជំ ការេសិ។ មគធវាសិកានំ សស្សសមយេ មិគានំ មហាបរិបន្ថោ ហោតិ។ តេ អរញ្ញេ បព្ពតបាទំ បវិសន្តិ។ តត្ថ ឯកោ អរញ្ញវាសី បព្ពតេយ្យមិគោ ឯកាយ គាមន្តវាសិនិយា មិគបោតិកាយ សទ្ធិំ សន្ថវំ កត្វា តេសំ មិគានំ បព្ពតបាទតោ ឱរុយ្ហ បុន គាមន្តំ ឱតរណកាលេ មិគបោតិកាយ បដិពទ្ធចិត្តត្តា តេហិ សទ្ធិំយេវ ឱតរិ។ អថ នំ សា អាហ – ‘‘ត្វំ ខោសិ, អយ្យ, បព្ពតេយ្យោ ពាលមិគោ, គាមន្តោ ច នាម សាសង្កោ សប្បដិភយោ, មា អម្ហេហិ សទ្ធិំ ឱតរី’’តិ។ សោ តស្សា បដិពទ្ធចិត្តត្តា អនិវត្តិត្វា សទ្ធិំយេវ អគមាសិ។ មគធវាសិនោ ‘‘ឥទានិ មិគានំ បព្ពតបាទា ឱតរណកាលោ’’តិ ញត្វា មគ្គេ បដិច្ឆន្នកោដ្ឋកេសុ តិដ្ឋន្តិ។ តេសម្បិ ទ្វិន្នំ អាគមនមគ្គេ ឯកោ លុទ្ទកោ បដិច្ឆន្នកោដ្ឋកេ ឋិតោ ហោតិ។ មិគបោតិកា មនុស្សគន្ធំ ឃាយិត្វា ‘‘ឯកោ លុទ្ទកោ ឋិតោ ភវិស្សតី’’តិ តំ ពាលមិគំ បុរតោ កត្វា សយំ បច្ឆតោ អហោសិ។ លុទ្ទកោ ឯកេនេវ សរប្បហារេន មិគំ តត្ថេវ បាតេតិ។ មិគបោតិកា តស្ស វិទ្ធភាវំ ញត្វា ឧប្បតិត្វា វាតគតិយាវ បលាយិ។ លុទ្ទកោ កោដ្ឋកតោ និក្ខមិត្វា មិគំ ឱក្កន្តិត្វា អគ្គិំ កត្វា វីតច្ចិតេសុ អង្គារេសុ មធុរមំសំ បចិត្វា ខាទិត្វា បានីយំ បិវិត្វា អវសេសំ លោហិតពិន្ទូហិ បគ្ឃរន្តេហិ កាជេនាទាយ ទារកេ តោសេន្តោ ឃរំ អគមាសិ។
Atīte magadharaṭṭhe rājagahe magadharājā rajjaṃ kāresi. Magadhavāsikānaṃ sassasamaye migānaṃ mahāparipantho hoti. Te araññe pabbatapādaṃ pavisanti. Tattha eko araññavāsī pabbateyyamigo ekāya gāmantavāsiniyā migapotikāya saddhiṃ santhavaṃ katvā tesaṃ migānaṃ pabbatapādato oruyha puna gāmantaṃ otaraṇakāle migapotikāya paṭibaddhacittattā tehi saddhiṃyeva otari. Atha naṃ sā āha – ‘‘tvaṃ khosi, ayya, pabbateyyo bālamigo, gāmanto ca nāma sāsaṅko sappaṭibhayo, mā amhehi saddhiṃ otarī’’ti. So tassā paṭibaddhacittattā anivattitvā saddhiṃyeva agamāsi. Magadhavāsino ‘‘idāni migānaṃ pabbatapādā otaraṇakālo’’ti ñatvā magge paṭicchannakoṭṭhakesu tiṭṭhanti. Tesampi dvinnaṃ āgamanamagge eko luddako paṭicchannakoṭṭhake ṭhito hoti. Migapotikā manussagandhaṃ ghāyitvā ‘‘eko luddako ṭhito bhavissatī’’ti taṃ bālamigaṃ purato katvā sayaṃ pacchato ahosi. Luddako ekeneva sarappahārena migaṃ tattheva pāteti. Migapotikā tassa viddhabhāvaṃ ñatvā uppatitvā vātagatiyāva palāyi. Luddako koṭṭhakato nikkhamitvā migaṃ okkantitvā aggiṃ katvā vītaccitesu aṅgāresu madhuramaṃsaṃ pacitvā khāditvā pānīyaṃ pivitvā avasesaṃ lohitabindūhi paggharantehi kājenādāya dārake tosento gharaṃ agamāsi.
តទា ពោធិសត្តោ តស្មិំ វនសណ្ឌេ រុក្ខទេវតា ហុត្វា និព្ពត្តោ ហោតិ។ សោ តំ ការណំ ទិស្វា ‘‘ឥមស្ស ពាលមិគស្ស មរណំ នេវ មាតរំ និស្សាយ, ន បិតរំ និស្សាយ, អថ ខោ កាមំ និស្សាយ។ កាមនិមិត្តញ្ហិ សត្តា សុគតិយំ ហត្ថច្ឆេទាទិកំ, ទុគ្គតិយញ្ច បញ្ចវិធពន្ធនាទិនានប្បការកំ ទុក្ខំ បាបុណន្តិ, បរេសំ មរណទុក្ខុប្បាទនម្បិ នាម ឥមស្មិំ លោកេ គរហិតមេវ។ យំ ជនបទំ មាតុគាមោ វិចារេតិ អនុសាសតិ, សោ ឥត្ថិបរិណាយកោ ជនបទោបិ គរហិតោយេវ។ យេ សត្តា មាតុគាមស្ស វសំ គច្ឆន្តិ, តេបិ គរហិតាយេវា’’តិ ឯកាយ គាថាយ តីណិ គរហវត្ថូនិ ទស្សេត្វា វនទេវតាសុ សាធុការំ ទត្វា គន្ធបុប្ផាទីហិ បូជយមានាសុ មធុរេន សរេន តំ វនសណ្ឌំ ឧន្នាទេន្តោ ឥមាយ គាថាយ ធម្មំ ទេសេសិ –
Tadā bodhisatto tasmiṃ vanasaṇḍe rukkhadevatā hutvā nibbatto hoti. So taṃ kāraṇaṃ disvā ‘‘imassa bālamigassa maraṇaṃ neva mātaraṃ nissāya, na pitaraṃ nissāya, atha kho kāmaṃ nissāya. Kāmanimittañhi sattā sugatiyaṃ hatthacchedādikaṃ, duggatiyañca pañcavidhabandhanādinānappakārakaṃ dukkhaṃ pāpuṇanti, paresaṃ maraṇadukkhuppādanampi nāma imasmiṃ loke garahitameva. Yaṃ janapadaṃ mātugāmo vicāreti anusāsati, so itthipariṇāyako janapadopi garahitoyeva. Ye sattā mātugāmassa vasaṃ gacchanti, tepi garahitāyevā’’ti ekāya gāthāya tīṇi garahavatthūni dassetvā vanadevatāsu sādhukāraṃ datvā gandhapupphādīhi pūjayamānāsu madhurena sarena taṃ vanasaṇḍaṃ unnādento imāya gāthāya dhammaṃ desesi –
១៣.
13.
‘‘ធិរត្ថុ កណ្ឌិនំ សល្លំ, បុរិសំ គាឡ្ហវេធិនំ;
‘‘Dhiratthu kaṇḍinaṃ sallaṃ, purisaṃ gāḷhavedhinaṃ;
ធិរត្ថុ តំ ជនបទំ, យត្ថិត្ថី បរិណាយិកា;
Dhiratthu taṃ janapadaṃ, yatthitthī pariṇāyikā;
តេ ចាបិ ធិក្កិតា សត្តា, យេ ឥត្ថីនំ វសំ គតា’’តិ។
Te cāpi dhikkitā sattā, ye itthīnaṃ vasaṃ gatā’’ti.
តត្ថ ធិរត្ថូតិ គរហណត្ថេ និបាតោ, ស្វាយមិធ ឧត្តាសុព្ពេគវសេន គរហណេ ទដ្ឋព្ពោ។ ឧត្តសិតុព្ពិគ្គោ ហិ ហោន្តោ ពោធិសត្តោ ឯវមាហ។ កណ្ឌមស្ស អត្ថីតិ កណ្ឌី, តំ កណ្ឌិនំ។ តំ បន កណ្ឌំ អនុបវិសនដ្ឋេន ‘‘សល្ល’’ន្តិ វុច្ចតិ, តស្មា កណ្ឌិនំ សល្លន្តិ ឯត្ថ សល្លកណ្ឌិនន្តិ អត្ថោ។ សល្លំ វា អស្សត្ថីតិបិ សល្លោ, តំ សល្លំ។ មហន្តំ វណមុខំ កត្វា ពលវប្បហារំ ទេន្តោ គាឡ្ហំ វិជ្ឈតីតិ គាឡ្ហវេធី, តំ គាឡ្ហវេធិនំ។ នានប្បការេន កណ្ឌេន, កុមុទបត្តសណ្ឋានថលេន ឧជុកគមនេនេវ សល្លេន ច សមន្នាគតំ គាឡ្ហវេធិនំ បុរិសំ ធិរត្ថូតិ អយមេត្ថ អត្ថោ។ បរិណាយិកាតិ ឥស្សរា សំវិធាយិកា។ ធិក្កិតាតិ គរហិតា។ សេសមេត្ថ ឧត្តានត្ថមេវ។ ឥតោ បរំ បន ឯត្តកម្បិ អវត្វា យំ យំ អនុត្តានំ, តំ តទេវ វណ្ណយិស្សាម។ ឯវំ ឯកាយ គាថាយ តីណិ គរហវត្ថូនិ ទស្សេត្វា ពោធិសត្តោ វនំ ឧន្នាទេត្វា ពុទ្ធលីលាយ ធម្មំ ទេសេសិ។
Tattha dhiratthūti garahaṇatthe nipāto, svāyamidha uttāsubbegavasena garahaṇe daṭṭhabbo. Uttasitubbiggo hi honto bodhisatto evamāha. Kaṇḍamassa atthīti kaṇḍī, taṃ kaṇḍinaṃ. Taṃ pana kaṇḍaṃ anupavisanaṭṭhena ‘‘salla’’nti vuccati, tasmā kaṇḍinaṃ sallanti ettha sallakaṇḍinanti attho. Sallaṃ vā assatthītipi sallo, taṃ sallaṃ. Mahantaṃ vaṇamukhaṃ katvā balavappahāraṃ dento gāḷhaṃ vijjhatīti gāḷhavedhī, taṃ gāḷhavedhinaṃ. Nānappakārena kaṇḍena, kumudapattasaṇṭhānathalena ujukagamaneneva sallena ca samannāgataṃ gāḷhavedhinaṃ purisaṃ dhiratthūti ayamettha attho. Pariṇāyikāti issarā saṃvidhāyikā. Dhikkitāti garahitā. Sesamettha uttānatthameva. Ito paraṃ pana ettakampi avatvā yaṃ yaṃ anuttānaṃ, taṃ tadeva vaṇṇayissāma. Evaṃ ekāya gāthāya tīṇi garahavatthūni dassetvā bodhisatto vanaṃ unnādetvā buddhalīlāya dhammaṃ desesi.
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា សច្ចានិ បកាសេសិ, សច្ចបរិយោសានេ ឧក្កណ្ឋិតភិក្ខុ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិ។ សត្ថា ទ្វេ វត្ថូនិ កថេត្វា អនុសន្ធិំ ឃដេត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ។ ឥតោ បរំ បន ‘‘ទ្វេ វត្ថូនិ កថេត្វា’’តិ ឥទំ អវត្វា ‘‘អនុសន្ធិំ ឃដេត្វា’’តិ ឯត្តកមេវ វក្ខាម, អវុត្តម្បិ បន ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ យោជេត្វា គហេតព្ពំ។
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. Satthā dve vatthūni kathetvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi. Ito paraṃ pana ‘‘dve vatthūni kathetvā’’ti idaṃ avatvā ‘‘anusandhiṃ ghaṭetvā’’ti ettakameva vakkhāma, avuttampi pana heṭṭhā vuttanayeneva yojetvā gahetabbaṃ.
តទា បព្ពតេយ្យមិគោ ឧក្កណ្ឋិតភិក្ខុ អហោសិ, មិគបោតិកា បុរាណទុតិយិកា, កាមេសុ ទោសំ ទស្សេត្វា ធម្មទេសកទេវតា បន អហមេវ អហោសិន្តិ។
Tadā pabbateyyamigo ukkaṇṭhitabhikkhu ahosi, migapotikā purāṇadutiyikā, kāmesu dosaṃ dassetvā dhammadesakadevatā pana ahameva ahosinti.
កណ្ឌិជាតកវណ្ណនា តតិយា។
Kaṇḍijātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ១៣. កណ្ឌិជាតកំ • 13. Kaṇḍijātakaṃ
