| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
[៤៤០] ២. កណ្ហជាតកវណ្ណនា
[440] 2. Kaṇhajātakavaṇṇanā
កណ្ហោ វតាយំ បុរិសោតិ ឥទំ សត្ថា កបិលវត្ថុំ ឧបនិស្សាយ និគ្រោធារាមេ វិហរន្តោ សិតបាតុកម្មំ អារព្ភ កថេសិ។ តទា កិរ សត្ថា សាយន្ហសមយេ និគ្រោធារាមេ ភិក្ខុសង្ឃបរិវុតោ ជង្ឃវិហារំ អនុចង្កមមានោ អញ្ញតរស្មិំ បទេសេ សិតំ បាត្វាកាសិ។ អានន្ទត្ថេរោ ‘‘កោ នុ ខោ ហេតុ, កោ បច្ចយោ ភគវតោ សិតស្ស បាតុកម្មាយ, ន អហេតុ តថាគតា សិតំ បាតុករោន្តិ, បុច្ឆិស្សាមិ តាវា’’តិ អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ សិតការណំ បុច្ឆិ។ អថស្ស សត្ថា ‘‘ភូតបុព្ពំ, អានន្ទ, កណ្ហោ នាម ឥសិ អហោសិ, សោ ឥមស្មិំ ភូមិប្បទេសេ វិហាសិ ឈាយី ឈានរតោ, តស្ស សីលតេជេន សក្កស្ស ភវនំ កម្បី’’តិ សិតការណំ វត្វា តស្ស វត្ថុនោ អបាកដត្តា ថេរេន យាចិតោ អតីតំ អាហរិ។
Kaṇhovatāyaṃ purisoti idaṃ satthā kapilavatthuṃ upanissāya nigrodhārāme viharanto sitapātukammaṃ ārabbha kathesi. Tadā kira satthā sāyanhasamaye nigrodhārāme bhikkhusaṅghaparivuto jaṅghavihāraṃ anucaṅkamamāno aññatarasmiṃ padese sitaṃ pātvākāsi. Ānandatthero ‘‘ko nu kho hetu, ko paccayo bhagavato sitassa pātukammāya, na ahetu tathāgatā sitaṃ pātukaronti, pucchissāmi tāvā’’ti añjaliṃ paggayha sitakāraṇaṃ pucchi. Athassa satthā ‘‘bhūtapubbaṃ, ānanda, kaṇho nāma isi ahosi, so imasmiṃ bhūmippadese vihāsi jhāyī jhānarato, tassa sīlatejena sakkassa bhavanaṃ kampī’’ti sitakāraṇaṃ vatvā tassa vatthuno apākaṭattā therena yācito atītaṃ āhari.
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តេ រជ្ជំ ការេន្តេ ពារាណសិយំ ឯកេន អសីតិកោដិវិភវេន អបុត្តកេន ព្រាហ្មណេន សីលំ សមាទិយិត្វា បុត្តេ បត្ថិតេ ពោធិសត្តោ តស្ស ព្រាហ្មណិយា កុច្ឆិម្ហិ និព្ពត្តិ។ កាឡវណ្ណត្តា បនស្ស នាមគ្គហណទិវសេ ‘‘កណ្ហកុមារោ’’តិ នាមំ អកំសុ។ សោ សោឡសវស្សកាលេ មណិបដិមា វិយ សោភគ្គប្បត្តោ ហុត្វា បិតរា សិប្បុគ្គហណត្ថាយ បេសិតោ តក្កសិលាយំ សព្ពសិប្បានិ ឧគ្គហេត្វា បច្ចាគច្ឆិ។ អថ នំ បិតា អនុរូបេន ទារេន សំយោជេសិ។ សោ អបរភាគេ មាតាបិតូនំ អច្ចយេន សព្ពិស្សរិយំ បដិបជ្ជិ។ អថេកទិវសំ រតនកោដ្ឋាគារានិ វិលោកេត្វា វរបល្លង្កមជ្ឈគតោ សុវណ្ណបដ្ដំ អាហរាបេត្វា ‘‘ឯត្តកំ ធនំ អសុកេន ឧប្បាទិតំ, ឯត្តកំ អសុកេនា’’តិ បុព្ពញាតីហិ សុវណ្ណបដ្ដេ លិខិតានិ អក្ខរានិ ទិស្វា ចិន្តេសិ ‘‘យេហិ ឥមំ ធនំ ឧប្បាទិតំ, តេ ន បញ្ញាយន្តិ, ធនមេវ បញ្ញាយតិ, ឯកោបិ ឥទំ ធនំ គហេត្វា គតោ នាម នត្ថិ, ន ខោ បន សក្កា ធនភណ្ឌិកំ ពន្ធិត្វា បរលោកំ គន្តុំ។ បញ្ចន្នំ វេរានំ សាធារណភាវេន ហិ អសារស្ស ធនស្ស ទានំ សារោ, ពហុរោគសាធារណភាវេន អសារស្ស សរីរស្ស សីលវន្តេសុ អភិវាទនាទិកម្មំ សារោ, អនិច្ចាភិភូតភាវេន អសារស្ស ជីវិតស្ស អនិច្ចាទិវសេន វិបស្សនាយោគោ សារោ, តស្មា អសារេហិ ភោគេហិ សារគ្គហណត្ថំ ទានំ ទស្សាមី’’តិ។
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bārāṇasiyaṃ ekena asītikoṭivibhavena aputtakena brāhmaṇena sīlaṃ samādiyitvā putte patthite bodhisatto tassa brāhmaṇiyā kucchimhi nibbatti. Kāḷavaṇṇattā panassa nāmaggahaṇadivase ‘‘kaṇhakumāro’’ti nāmaṃ akaṃsu. So soḷasavassakāle maṇipaṭimā viya sobhaggappatto hutvā pitarā sippuggahaṇatthāya pesito takkasilāyaṃ sabbasippāni uggahetvā paccāgacchi. Atha naṃ pitā anurūpena dārena saṃyojesi. So aparabhāge mātāpitūnaṃ accayena sabbissariyaṃ paṭipajji. Athekadivasaṃ ratanakoṭṭhāgārāni viloketvā varapallaṅkamajjhagato suvaṇṇapaṭṭaṃ āharāpetvā ‘‘ettakaṃ dhanaṃ asukena uppāditaṃ, ettakaṃ asukenā’’ti pubbañātīhi suvaṇṇapaṭṭe likhitāni akkharāni disvā cintesi ‘‘yehi imaṃ dhanaṃ uppāditaṃ, te na paññāyanti, dhanameva paññāyati, ekopi idaṃ dhanaṃ gahetvā gato nāma natthi, na kho pana sakkā dhanabhaṇḍikaṃ bandhitvā paralokaṃ gantuṃ. Pañcannaṃ verānaṃ sādhāraṇabhāvena hi asārassa dhanassa dānaṃ sāro, bahurogasādhāraṇabhāvena asārassa sarīrassa sīlavantesu abhivādanādikammaṃ sāro, aniccābhibhūtabhāvena asārassa jīvitassa aniccādivasena vipassanāyogo sāro, tasmā asārehi bhogehi sāraggahaṇatthaṃ dānaṃ dassāmī’’ti.
សោ អាសនា វុដ្ឋាយ រញ្ញោ សន្តិកំ គន្ត្វា រាជានំ អាបុច្ឆិត្វា មហាទានំ បវត្តេសិ។ យាវ សត្តមា ទិវសា ធនំ អបរិក្ខីយមានំ ទិស្វា ‘‘កិំ មេ ធនេន, យាវ មំ ជរា នាភិភវតិ, តាវទេវ បព្ពជិត្វា អភិញ្ញា ច សមាបត្តិយោ ច និព្ពត្តេត្វា ព្រហ្មលោកបរាយណោ ភវិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា គេហេ សព្ពទ្វារានិ វិវរាបេត្វា ‘‘ទិន្នំ មេ, ហរន្តូ’’តិ អសុចិំ វិយ ជិគុច្ឆន្តោ វត្ថុកាមេ បហាយ មហាជនស្ស រោទន្តស្ស បរិទេវន្តស្ស នគរា និក្ខមិត្វា ហិមវន្តបទេសំ បវិសិត្វា ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា អត្តនោ វសនត្ថាយ រមណីយំ ភូមិភាគំ ឱលោកេន្តោ ឥមំ ឋានំ បត្វា ‘‘ឥធ វសិស្សាមី’’តិ ឯកំ ឥន្ទវារុណីរុក្ខំ គោចរគាមំ អធិដ្ឋាយ តស្សេវ រុក្ខស្ស មូលេ វិហាសិ។ គាមន្តសេនាសនំ បហាយ អារញ្ញិកោ អហោសិ, បណ្ណសាលំ អកត្វា រុក្ខមូលិកោ អហោសិ, អព្ភោកាសិកោ នេសជ្ជិកោ។ សចេ និបជ្ជិតុកាមោ, ភូមិយំយេវ និបជ្ជតិ, ទន្តមូសលិកោ ហុត្វា អនគ្គិបក្កមេវ ខាទតិ, ថុសបរិក្ខិត្តំ កិញ្ចិ ន ខាទតិ, ឯកទិវសំ ឯកវារមេវ ខាទតិ, ឯកាសនិកោ អហោសិ។ ខមាយ បថវីអាបតេជវាយុសមោ ហុត្វា ឯតេ ឯត្តកេ ធុតង្គគុណេ សមាទាយ វត្តតិ, ឥមស្មិំ កិរ ជាតកេ ពោធិសត្តោ បរមប្បិច្ឆោ អហោសិ។ សោ ន ចិរស្សេវ អភិញ្ញា ច សមាបត្តិយោ ច និព្ពត្តេត្វា ឈានកីឡំ កីឡន្តោ តត្ថេវ វសតិ, ផលាផលត្ថម្បិ អញ្ញត្ថ ន គច្ឆតិ, រុក្ខស្ស ផលិតកាលេ ផលំ ខាទតិ, បុប្ផិតកាលេ បុប្ផំ ខាទតិ, សបត្តកាលេ បត្តានិ ខាទតិ, និប្បត្តកាលេ បបដិកំ ខាទតិ។ ឯវំ បរមសន្តុដ្ឋោ ហុត្វា ឥមស្មិំ ឋានេ ចិរំ វសតិ។
So āsanā vuṭṭhāya rañño santikaṃ gantvā rājānaṃ āpucchitvā mahādānaṃ pavattesi. Yāva sattamā divasā dhanaṃ aparikkhīyamānaṃ disvā ‘‘kiṃ me dhanena, yāva maṃ jarā nābhibhavati, tāvadeva pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā brahmalokaparāyaṇo bhavissāmī’’ti cintetvā gehe sabbadvārāni vivarāpetvā ‘‘dinnaṃ me, harantū’’ti asuciṃ viya jigucchanto vatthukāme pahāya mahājanassa rodantassa paridevantassa nagarā nikkhamitvā himavantapadesaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā attano vasanatthāya ramaṇīyaṃ bhūmibhāgaṃ olokento imaṃ ṭhānaṃ patvā ‘‘idha vasissāmī’’ti ekaṃ indavāruṇīrukkhaṃ gocaragāmaṃ adhiṭṭhāya tasseva rukkhassa mūle vihāsi. Gāmantasenāsanaṃ pahāya āraññiko ahosi, paṇṇasālaṃ akatvā rukkhamūliko ahosi, abbhokāsiko nesajjiko. Sace nipajjitukāmo, bhūmiyaṃyeva nipajjati, dantamūsaliko hutvā anaggipakkameva khādati, thusaparikkhittaṃ kiñci na khādati, ekadivasaṃ ekavārameva khādati, ekāsaniko ahosi. Khamāya pathavīāpatejavāyusamo hutvā ete ettake dhutaṅgaguṇe samādāya vattati, imasmiṃ kira jātake bodhisatto paramappiccho ahosi. So na cirasseva abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā jhānakīḷaṃ kīḷanto tattheva vasati, phalāphalatthampi aññattha na gacchati, rukkhassa phalitakāle phalaṃ khādati, pupphitakāle pupphaṃ khādati, sapattakāle pattāni khādati, nippattakāle papaṭikaṃ khādati. Evaṃ paramasantuṭṭho hutvā imasmiṃ ṭhāne ciraṃ vasati.
សោ ឯកទិវសំ បុព្ពណ្ហសមយេ តស្ស រុក្ខស្ស បក្កានិ ផលានិ គណ្ហិ, គណ្ហន្តោ បន លោលុប្បចារេន ឧដ្ឋាយ អញ្ញស្មិំ បទេសេ ន គណ្ហាតិ, យថានិសិន្នោវ ហត្ថំ បសារេត្វា ហត្ថប្បសារណដ្ឋានេ ឋិតានិ ផលានិ សំហរតិ, តេសុបិ មនាបាមនាបំ អវិចិនិត្វា សម្បត្តសម្បត្តមេវ គណ្ហាតិ។ ឯវំ បរមសន្តុដ្ឋស្ស តស្ស សីលតេជេន សក្កស្ស បណ្ឌុកម្ពលសិលាសនំ ឧណ្ហាការំ ទស្សេសិ។ តំ កិរ សក្កស្ស អាយុក្ខយេន វា ឧណ្ហំ ហោតិ បុញ្ញក្ខយេន វា, អញ្ញស្មិំ វា មហានុភាវសត្តេ តំ ឋានំ បត្ថេន្តេ, ធម្មិកានំ វា មហិទ្ធិកសមណព្រាហ្មណានំ សីលតេជេន ឧណ្ហំ ហោតិ។ សក្កោ ‘‘កោ នុ ខោ មំ ឋានា ចាវេតុកាមោ’’តិ អាវជ្ជេត្វា ឥមស្មិំ បទេសេ វសន្តំ កណ្ហំ ឥសិំ រុក្ខផលានិ ឧច្ចិនន្តំ ទិស្វា ចិន្តេសិ ‘‘អយំ ឥសិ ឃោរតបោ បរមជិតិន្ទ្រិយោ, ឥមំ ធម្មកថាយ សីហនាទំ នទាបេត្វា សុការណំ សុត្វា វរេន សន្តប្បេត្វា ឥមមស្ស រុក្ខំ ធុវផលំ កត្វា អាគមិស្សាមី’’តិ។ សោ មហន្តេនានុភាវេន សីឃំ ឱតរិត្វា តស្មិំ រុក្ខមូលេ តស្ស បិដ្ឋិបស្សេ ឋត្វា ‘‘អត្តនោ អវណ្ណេ កថិតេ កុជ្ឈិស្សតិ នុ ខោ, នោ’’តិ វីមំសន្តោ បឋមំ គាថមាហ –
So ekadivasaṃ pubbaṇhasamaye tassa rukkhassa pakkāni phalāni gaṇhi, gaṇhanto pana loluppacārena uṭṭhāya aññasmiṃ padese na gaṇhāti, yathānisinnova hatthaṃ pasāretvā hatthappasāraṇaṭṭhāne ṭhitāni phalāni saṃharati, tesupi manāpāmanāpaṃ avicinitvā sampattasampattameva gaṇhāti. Evaṃ paramasantuṭṭhassa tassa sīlatejena sakkassa paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Taṃ kira sakkassa āyukkhayena vā uṇhaṃ hoti puññakkhayena vā, aññasmiṃ vā mahānubhāvasatte taṃ ṭhānaṃ patthente, dhammikānaṃ vā mahiddhikasamaṇabrāhmaṇānaṃ sīlatejena uṇhaṃ hoti. Sakko ‘‘ko nu kho maṃ ṭhānā cāvetukāmo’’ti āvajjetvā imasmiṃ padese vasantaṃ kaṇhaṃ isiṃ rukkhaphalāni uccinantaṃ disvā cintesi ‘‘ayaṃ isi ghoratapo paramajitindriyo, imaṃ dhammakathāya sīhanādaṃ nadāpetvā sukāraṇaṃ sutvā varena santappetvā imamassa rukkhaṃ dhuvaphalaṃ katvā āgamissāmī’’ti. So mahantenānubhāvena sīghaṃ otaritvā tasmiṃ rukkhamūle tassa piṭṭhipasse ṭhatvā ‘‘attano avaṇṇe kathite kujjhissati nu kho, no’’ti vīmaṃsanto paṭhamaṃ gāthamāha –
១១.
11.
‘‘កណ្ហោ វតាយំ បុរិសោ, កណ្ហំ ភុញ្ជតិ ភោជនំ;
‘‘Kaṇho vatāyaṃ puriso, kaṇhaṃ bhuñjati bhojanaṃ;
កណ្ហេ ភូមិបទេសស្មិំ, ន មយ្ហំ មនសោ បិយោ’’តិ។
Kaṇhe bhūmipadesasmiṃ, na mayhaṃ manaso piyo’’ti.
តត្ថ កណ្ហោតិ កាឡវណ្ណោ។ ភោជនន្តិ រុក្ខផលភោជនំ។
Tattha kaṇhoti kāḷavaṇṇo. Bhojananti rukkhaphalabhojanaṃ.
កណ្ហោ ឥសិ សក្កស្ស វចនំ សុត្វា ‘‘កោ នុ ខោ មយា សទ្ធិំ កថេតី’’តិ ទិព្ពចក្ខុនា ឧបធារេន្តោ ‘‘សក្កោ’’តិ ញត្វា អនិវត្តិត្វា អនោលោកេត្វាវ ទុតិយំ គាថមាហ –
Kaṇho isi sakkassa vacanaṃ sutvā ‘‘ko nu kho mayā saddhiṃ kathetī’’ti dibbacakkhunā upadhārento ‘‘sakko’’ti ñatvā anivattitvā anoloketvāva dutiyaṃ gāthamāha –
១២.
12.
‘‘ន កណ្ហោ តចសា ហោតិ, អន្តោសារោ ហិ ព្រាហ្មណោ;
‘‘Na kaṇho tacasā hoti, antosāro hi brāhmaṇo;
យស្មិំ បាបានិ កម្មានិ, ស វេ កណ្ហោ សុជម្បតី’’តិ។
Yasmiṃ pāpāni kammāni, sa ve kaṇho sujampatī’’ti.
តត្ថ តចសាតិ តចេន កណ្ហោ នាម ន ហោតីតិ អត្ថោ។ អន្តោសារោតិ អព្ភន្តរេ សីលសមាធិបញ្ញាវិមុត្តិវិមុត្តិញាណទស្សនសារេហិ សមន្នាគតោ។ ឯវរូបោ ហិ ពាហិតបាបត្តា ព្រាហ្មណោ នាម ហោតិ។ ស វេតិ យស្មិំ បន បាបានិ កម្មានិ អត្ថិ, សោ យត្ថ កត្ថចិ កុលេ ជាតោបិ យេន កេនចិ សរីរវណ្ណេន សមន្នាគតោបិ កាឡកោវ។
Tattha tacasāti tacena kaṇho nāma na hotīti attho. Antosāroti abbhantare sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanasārehi samannāgato. Evarūpo hi bāhitapāpattā brāhmaṇo nāma hoti. Sa veti yasmiṃ pana pāpāni kammāni atthi, so yattha katthaci kule jātopi yena kenaci sarīravaṇṇena samannāgatopi kāḷakova.
ឯវញ្ច បន វត្វា ឥមេសំ សត្តានំ កណ្ហភាវករានិ បាបកម្មានិ ឯកវិធាទិភេទេហិ វិត្ថារេត្វា សព្ពានិបិ តានិ គរហិត្វា សីលាទយោ គុណេ បសំសិត្វា អាកាសេ ចន្ទំ ឧដ្ឋាបេន្តោ វិយ សក្កស្ស ធម្មំ ទេសេសិ។ សក្កោ តស្ស ធម្មកថំ សុត្វា បមុទិតោ សោមនស្សជាតោ មហាសត្តំ វរេន និមន្តេន្តោ តតិយំ គាថមាហ –
Evañca pana vatvā imesaṃ sattānaṃ kaṇhabhāvakarāni pāpakammāni ekavidhādibhedehi vitthāretvā sabbānipi tāni garahitvā sīlādayo guṇe pasaṃsitvā ākāse candaṃ uṭṭhāpento viya sakkassa dhammaṃ desesi. Sakko tassa dhammakathaṃ sutvā pamudito somanassajāto mahāsattaṃ varena nimantento tatiyaṃ gāthamāha –
១៣.
13.
‘‘ឯតស្មិំ តេ សុលបិតេ, បតិរូបេ សុភាសិតេ;
‘‘Etasmiṃ te sulapite, patirūpe subhāsite;
វរំ ព្រាហ្មណ តេ ទម្មិ, យំ កិញ្ចិ មនសិច្ឆសី’’តិ។
Varaṃ brāhmaṇa te dammi, yaṃ kiñci manasicchasī’’ti.
តត្ថ ឯតស្មិន្តិ យំ ឥទំ តយា សព្ពញ្ញុពុទ្ធេន វិយ សុលបិតំ, តស្មិំ សុលបិតេ តុម្ហាកមេវ អនុច្ឆវិកត្តា បតិរូបេ សុភាសិតេ យំ កិញ្ចិ មនសា ឥច្ឆសិ, សព្ពំ តេ យំ វរំ ឥច្ឆិតំ បត្ថិតំ, តំ ទម្មីតិ អត្ថោ។
Tattha etasminti yaṃ idaṃ tayā sabbaññubuddhena viya sulapitaṃ, tasmiṃ sulapite tumhākameva anucchavikattā patirūpe subhāsite yaṃ kiñci manasā icchasi, sabbaṃ te yaṃ varaṃ icchitaṃ patthitaṃ, taṃ dammīti attho.
តំ សុត្វា មហាសត្តោ ចិន្តេសិ ‘‘អយំ កិំ នុ ខោ អត្តនោ អវណ្ណេ កថិតេ កុជ្ឈិស្សតិ, នោតិ មំ វីមំសន្តោ មយ្ហំ ឆវិវណ្ណញ្ច ភោជនញ្ច វសនដ្ឋានញ្ច គរហិត្វា ឥទានិ មយ្ហំ អកុទ្ធភាវំ ញត្វា បសន្នចិត្តោ វរំ ទេតិ, មំ ខោ បនេស ‘សក្កិស្សរិយព្រ្ហ្មិស្សរិយានំ អត្ថាយ ព្រហ្មចរិយំ ចរតី’តិបិ មញ្ញេយ្យ, តត្រស្ស និក្កង្ខភាវត្ថំ មយ្ហំ បរេសុ កោធោ វា ទោសោ វា មា ឧប្បជ្ជតុ, បរសម្បត្តិយំ លោភោ វា បរេសុ សិនេហោ វា មា ឧប្បជ្ជតុ, មជ្ឈត្តោវ ភវេយ្យន្តិ ឥមេ មយា ចត្តារោ វរេ គហេតុំ វដ្ដតី’’តិ។ សោ តស្ស និក្កង្ខភាវត្ថាយ ចត្តារោ វរេ គណ្ហន្តោ ចតុត្ថំ គាថមាហ –
Taṃ sutvā mahāsatto cintesi ‘‘ayaṃ kiṃ nu kho attano avaṇṇe kathite kujjhissati, noti maṃ vīmaṃsanto mayhaṃ chavivaṇṇañca bhojanañca vasanaṭṭhānañca garahitvā idāni mayhaṃ akuddhabhāvaṃ ñatvā pasannacitto varaṃ deti, maṃ kho panesa ‘sakkissariyabrhmissariyānaṃ atthāya brahmacariyaṃ caratī’tipi maññeyya, tatrassa nikkaṅkhabhāvatthaṃ mayhaṃ paresu kodho vā doso vā mā uppajjatu, parasampattiyaṃ lobho vā paresu sineho vā mā uppajjatu, majjhattova bhaveyyanti ime mayā cattāro vare gahetuṃ vaṭṭatī’’ti. So tassa nikkaṅkhabhāvatthāya cattāro vare gaṇhanto catutthaṃ gāthamāha –
១៤.
14.
‘‘វរញ្ចេ មេ អទោ សក្ក, សព្ពភូតានមិស្សរ;
‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;
សុនិក្កោធំ សុនិទ្ទោសំ, និល្លោភំ វុត្តិមត្តនោ;
Sunikkodhaṃ suniddosaṃ, nillobhaṃ vuttimattano;
និស្នេហមភិកង្ខាមិ, ឯតេ មេ ចតុរោ វរេ’’តិ។
Nisnehamabhikaṅkhāmi, ete me caturo vare’’ti.
តត្ថ វរញ្ចេ មេ អទោ សក្កាតិ សចេ ត្វំ មយ្ហំ វរំ អទាសិ។ សុនិក្កោធន្តិ អកុជ្ឈនវសេន សុដ្ឋុ និក្កោធំ។ សុនិទ្ទោសន្តិ អទុស្សនវសេន សុដ្ឋុ និទ្ទោសំ។ និល្លោភន្តិ បរសម្បត្តីសុ និល្លោភំ។ វុត្តិមត្តនោតិ ឯវរូបំ អត្តនោ វុត្តិំ។ និស្នេហន្តិ បុត្តធីតាទីសុ វា សវិញ្ញាណកេសុ ធនធញ្ញាទីសុ វា អវិញ្ញាណកេសុ អត្តនោ សន្តកេសុបិ និស្នេហំ អបគតលោភំ។ អភិកង្ខាមីតិ ឯវរូបំ ឥមេហិ ចតូហង្គេហិ សមន្នាគតំ អត្តនោ វុត្តិំ អភិកង្ខាមិ។ ឯតេ មេ ចតុរោ វរេតិ ឯតេ និក្កោធាទិកេ ចតុរោ មយ្ហំ វរេ ទេហីតិ។
Tattha varañce me ado sakkāti sace tvaṃ mayhaṃ varaṃ adāsi. Sunikkodhanti akujjhanavasena suṭṭhu nikkodhaṃ. Suniddosanti adussanavasena suṭṭhu niddosaṃ. Nillobhanti parasampattīsu nillobhaṃ. Vuttimattanoti evarūpaṃ attano vuttiṃ. Nisnehanti puttadhītādīsu vā saviññāṇakesu dhanadhaññādīsu vā aviññāṇakesu attano santakesupi nisnehaṃ apagatalobhaṃ. Abhikaṅkhāmīti evarūpaṃ imehi catūhaṅgehi samannāgataṃ attano vuttiṃ abhikaṅkhāmi. Ete me caturo vareti ete nikkodhādike caturo mayhaṃ vare dehīti.
កិំ បនេស ន ជានាតិ ‘‘យថា ន សក្កា សក្កស្ស សន្តិកេ វរំ គហេត្វា វរេន កោធាទយោ ហនិតុ’’ន្តិ។ នោ ន ជានាតិ, សក្កេ ខោ បន វរំ ទេន្តេ ន គណ្ហាមីតិ វចនំ ន យុត្តន្តិ តស្ស ច និក្កង្ខភាវត្ថាយ គណ្ហិ ។ តតោ សក្កោ ចិន្តេសិ ‘‘កណ្ហបណ្ឌិតោ វរំ គណ្ហន្តោ អតិវិយ អនវជ្ជេ វរេ គណ្ហិ, ឯតេសុ វរេសុ គុណទោសំ ឯតមេវ បុច្ឆិស្សាមី’’តិ។ អថ នំ បុច្ឆន្តោ បញ្ចមំ គាថមាហ –
Kiṃ panesa na jānāti ‘‘yathā na sakkā sakkassa santike varaṃ gahetvā varena kodhādayo hanitu’’nti. No na jānāti, sakke kho pana varaṃ dente na gaṇhāmīti vacanaṃ na yuttanti tassa ca nikkaṅkhabhāvatthāya gaṇhi . Tato sakko cintesi ‘‘kaṇhapaṇḍito varaṃ gaṇhanto ativiya anavajje vare gaṇhi, etesu varesu guṇadosaṃ etameva pucchissāmī’’ti. Atha naṃ pucchanto pañcamaṃ gāthamāha –
១៥.
15.
‘‘កិំនុ កោធេ វា ទោសេ វា, លោភេ ស្នេហេ ច ព្រាហ្មណ;
‘‘Kiṃnu kodhe vā dose vā, lobhe snehe ca brāhmaṇa;
អាទីនវំ ត្វំ បស្សសិ, តំ មេ អក្ខាហិ បុច្ឆិតោ’’តិ។
Ādīnavaṃ tvaṃ passasi, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti.
តស្សត្ថោ – ព្រាហ្មណ កិំ នុ ខោ ត្វំ កោធេ ទោសេ លោភេ ស្នេហេ ច អាទីនវំ បស្សសិ, តំ តាវ មេ បុច្ឆិតោ អក្ខាហិ, ន ហិ មយំ ឯត្ថ អាទីនវំ ជានាមាតិ។
Tassattho – brāhmaṇa kiṃ nu kho tvaṃ kodhe dose lobhe snehe ca ādīnavaṃ passasi, taṃ tāva me pucchito akkhāhi, na hi mayaṃ ettha ādīnavaṃ jānāmāti.
អថ នំ មហាសត្តោ ‘‘តេន ហិ សុណាហី’’តិ វត្វា ចតស្សោ គាថា អភាសិ –
Atha naṃ mahāsatto ‘‘tena hi suṇāhī’’ti vatvā catasso gāthā abhāsi –
១៦.
16.
‘‘អប្បោ ហុត្វា ពហុ ហោតិ, វឌ្ឍតេ សោ អខន្តិជោ;
‘‘Appo hutvā bahu hoti, vaḍḍhate so akhantijo;
អាសង្គី ពហុបាយាសោ, តស្មា កោធំ ន រោចយេ។
Āsaṅgī bahupāyāso, tasmā kodhaṃ na rocaye.
១៧.
17.
‘‘ទុដ្ឋស្ស ផរុសា វាចា, បរាមាសោ អនន្តរា;
‘‘Duṭṭhassa pharusā vācā, parāmāso anantarā;
តតោ បាណិ តតោ ទណ្ឌោ, សត្ថស្ស បរមា គតិ;
Tato pāṇi tato daṇḍo, satthassa paramā gati;
ទោសោ កោធសមុដ្ឋានោ, តស្មា ទោសំ ន រោចយេ។
Doso kodhasamuṭṭhāno, tasmā dosaṃ na rocaye.
១៨.
18.
‘‘អាលោបសាហសាការា, និកតី វញ្ចនានិ ច;
‘‘Ālopasāhasākārā, nikatī vañcanāni ca;
ទិស្សន្តិ លោភធម្មេសុ, តស្មា លោភំ ន រោចយេ។
Dissanti lobhadhammesu, tasmā lobhaṃ na rocaye.
១៩.
19.
‘‘ស្នេហសង្គថិតា គន្ថា, សេន្តិ មនោមយា បុថូ;
‘‘Snehasaṅgathitā ganthā, senti manomayā puthū;
តេ ភុសំ ឧបតាបេន្តិ, តស្មា ស្នេហំ ន រោចយេ’’តិ។
Te bhusaṃ upatāpenti, tasmā snehaṃ na rocaye’’ti.
តត្ថ អខន្តិជោតិ សោ អនធិវាសកជាតិកស្ស អខន្តិតោ ជាតោ កោធោ បឋមំ បរិត្តោ ហុត្វា បច្ឆា ពហុ ហោតិ អបរាបរំ វឌ្ឍតិ។ តស្ស វឌ្ឍនភាវោ ខន្តិវាទីជាតកេន (ជា. ១.៤.៤៩ អាទយោ) ចេវ ចូឡធម្មបាលជាតកេន (ជា. ១.៥.៤៤ អាទយោ) ច វណ្ណេតព្ពោ។ អបិច តិស្សាមច្ចស្សបេត្ថ ភរិយំ អាទិំ កត្វា សព្ពំ សបរិជនំ មារេត្វា បច្ឆា អត្តនោ មារិតវត្ថុ កថេតព្ពំ។ អាសង្គីតិ អាសង្គករណោ។ យស្ស ឧប្បជ្ជតិ, តំ អាសត្តំ លគ្គិតំ ករោតិ, តំ វត្ថុំ វិស្សជ្ជេត្វា គន្តុំ ន ទេតិ, និវត្តិត្វា អក្កោសនាទីនិ ការេតិ។ ពហុបាយាសោតិ ពហុនា កាយិកចេតសិកទុក្ខសង្ខាតេន ឧបាយាសេន កិលមថេន សមន្នាគតោ។ កោធំ និស្សាយ ហិ កោធវសេន អរិយាទីសុ កតវីតិក្កមា ទិដ្ឋធម្មេ ចេវ សម្បរាយេ ច វធពន្ធវិប្បដិសារាទីនិ ចេវ បញ្ចវិធពន្ធនកម្មករណាទីនិ ច ពហូនិ ទុក្ខានិ អនុភវន្តីតិ កោធោ ពហុបាយាសោ នាម។ តស្មាតិ យស្មា ឯស ឯវំ អនេកាទីនវោ, តស្មា កោធំ ន រោចេមិ។
Tattha akhantijoti so anadhivāsakajātikassa akhantito jāto kodho paṭhamaṃ paritto hutvā pacchā bahu hoti aparāparaṃ vaḍḍhati. Tassa vaḍḍhanabhāvo khantivādījātakena (jā. 1.4.49 ādayo) ceva cūḷadhammapālajātakena (jā. 1.5.44 ādayo) ca vaṇṇetabbo. Apica tissāmaccassapettha bhariyaṃ ādiṃ katvā sabbaṃ saparijanaṃ māretvā pacchā attano māritavatthu kathetabbaṃ. Āsaṅgīti āsaṅgakaraṇo. Yassa uppajjati, taṃ āsattaṃ laggitaṃ karoti, taṃ vatthuṃ vissajjetvā gantuṃ na deti, nivattitvā akkosanādīni kāreti. Bahupāyāsoti bahunā kāyikacetasikadukkhasaṅkhātena upāyāsena kilamathena samannāgato. Kodhaṃ nissāya hi kodhavasena ariyādīsu katavītikkamā diṭṭhadhamme ceva samparāye ca vadhabandhavippaṭisārādīni ceva pañcavidhabandhanakammakaraṇādīni ca bahūni dukkhāni anubhavantīti kodho bahupāyāso nāma. Tasmāti yasmā esa evaṃ anekādīnavo, tasmā kodhaṃ na rocemi.
ទុដ្ឋស្សាតិ កុជ្ឈនលក្ខណេន កោធេន កុជ្ឈិត្វា អបរភាគេ ទុស្សនលក្ខណេន ទោសេន ទុដ្ឋស្ស បឋមំ តាវ ‘‘អរេ, ទាស, បេស្សា’’តិ ផរុសវាចា និច្ឆរតិ, វាចាយ អនន្តរា អាកឌ្ឍនវិកឌ្ឍនវសេន ហត្ថបរាមាសោ, តតោ អនន្តរា ឧបក្កមនវសេន បាណិ បវត្តតិ, តតោ ទណ្ឌោ, ទណ្ឌប្បហារេ អតិក្កមិត្វា បន ឯកតោធារឧភតោធារស្ស សត្ថស្ស បរមា គតិ, សព្ពបរិយន្តា សត្ថនិប្ផត្តិ ហោតិ។ យទា ហិ សត្ថេន បរំ ជីវិតា វោរោបេត្វា បច្ឆា តេនេវ សត្ថេន អត្តានំ ជីវិតា វោរោបេតិ, តទា ទោសោ មត្ថកប្បត្តោ ហោតិ។ ទោសោ កោធសមុដ្ឋានោតិ យថា អនម្ពិលំ តក្កំ វា កញ្ជិកំ វា បរិណាមវសេន បរិវត្តិត្វា អម្ពិលំ ហោតិ, តំ ឯកជាតិកម្បិ សមានំ អម្ពិលំ អនម្ពិលន្តិ នានា វុច្ចតិ, តថា បុព្ពកាលេ កោធោ បរិណមិត្វា អបរភាគេ ទោសោ ហោតិ។ សោ អកុសលមូលត្តេន ឯកជាតិកោបិ សមានោ កោធោ ទោសោតិ នានា វុច្ចតិ។ យថា អនម្ពិលតោ អម្ពិលំ, ឯវំ សោបិ កោធតោ សមុដ្ឋាតីតិ កោធសមុដ្ឋានោ។ តស្មាតិ យស្មា ឯវំ អនេកាទីនវោ ទោសោ, តស្មា ទោសម្បិ ន រោចេមិ។
Duṭṭhassāti kujjhanalakkhaṇena kodhena kujjhitvā aparabhāge dussanalakkhaṇena dosena duṭṭhassa paṭhamaṃ tāva ‘‘are, dāsa, pessā’’ti pharusavācā niccharati, vācāya anantarā ākaḍḍhanavikaḍḍhanavasena hatthaparāmāso, tato anantarā upakkamanavasena pāṇi pavattati, tato daṇḍo, daṇḍappahāre atikkamitvā pana ekatodhāraubhatodhārassa satthassa paramā gati, sabbapariyantā satthanipphatti hoti. Yadā hi satthena paraṃ jīvitā voropetvā pacchā teneva satthena attānaṃ jīvitā voropeti, tadā doso matthakappatto hoti. Doso kodhasamuṭṭhānoti yathā anambilaṃ takkaṃ vā kañjikaṃ vā pariṇāmavasena parivattitvā ambilaṃ hoti, taṃ ekajātikampi samānaṃ ambilaṃ anambilanti nānā vuccati, tathā pubbakāle kodho pariṇamitvā aparabhāge doso hoti. So akusalamūlattena ekajātikopi samāno kodho dosoti nānā vuccati. Yathā anambilato ambilaṃ, evaṃ sopi kodhato samuṭṭhātīti kodhasamuṭṭhāno. Tasmāti yasmā evaṃ anekādīnavo doso, tasmā dosampi na rocemi.
អាលោបសាហសាការាតិ ទិវា ទិវស្សេវ គាមំ បហរិត្វា វិលុម្បនានិ ច អាវុធំ សរីរេ ឋបេត្វា ‘‘ឥទំ នាម មេ ទេហី’’តិ សាហសាការា ច។ និកតី វញ្ចនានិ ចាតិ បតិរូបកំ ទស្សេត្វា បរស្ស ហរណំ និកតិ នាម, សា អសុវណ្ណមេវ ‘‘សុវណ្ណ’’ន្តិ កូដកហាបណំ ‘‘កហាបណោ’’តិ ទត្វា បរសន្តកគ្គហណេ ទដ្ឋព្ពា។ បដិភានវសេន បន ឧបាយកុសលតាយ បរសន្តកគ្គហណំ វញ្ចនំ នាម។ តស្សេវំ បវត្តិ ទដ្ឋព្ពា – ឯកោ កិរ ឧជុជាតិកោ គាមិកបុរិសោ អរញ្ញតោ សសកំ អានេត្វា នទីតីរេ ឋបេត្វា ន្ហាយិតុំ ឱតរិ។ អថេកោ ធុត្តោ តំ សសកំ សីសេ កត្វា ន្ហាយិតុំ ឱតិណ្ណោ។ ឥតរោ ឧត្តរិត្វា សសកំ អបស្សន្តោ ឥតោ ចិតោ ច វិលោកេសិ។ តមេនំ ធុត្តោ ‘‘កិំ ភោ វិលោកេសី’’តិ វត្វា ‘‘ឥមស្មិំ មេ ឋានេ សសកោ ឋបិតោ, តំ ន បស្សាមី’’តិ វុត្តេ ‘‘អន្ធពាល, ត្វំ ន ជានាសិ, សសកា នាម នទីតីរេ ឋបិតា បលាយន្តិ, បស្ស អហំ អត្តនោ សសកំ សីសេ ឋបេត្វាវ ន្ហាយាមី’’តិ អាហ។ សោ អប្បដិភានតាយ ‘‘ឯវំ ភវិស្សតី’’តិ បក្កាមិ។ ឯកកហាបណេន មិគបោតកំ គហេត្វា បុន តំ ទត្វា ទ្វិកហាបណគ្ឃនកស្ស មិគស្ស គហិតវត្ថុបេត្ថ កថេតព្ពំ។ ទិស្សន្តិ លោភធម្មេសូតិ សក្ក, ឥមេ អាលោបាទយោ បាបធម្មា លោភសភាវេសុ លោភាភិភូតេសុ សត្តេសុ ទិស្សន្តិ។ ន ហិ អលុទ្ធា ឯវរូបានិ កម្មានិ ករោន្តិ។ ឯវំ លោភោ អនេកាទីនវោ, តស្មា លោភម្បិ ន រោចេមិ។
Ālopasāhasākārāti divā divasseva gāmaṃ paharitvā vilumpanāni ca āvudhaṃ sarīre ṭhapetvā ‘‘idaṃ nāma me dehī’’ti sāhasākārā ca. Nikatī vañcanāni cāti patirūpakaṃ dassetvā parassa haraṇaṃ nikati nāma, sā asuvaṇṇameva ‘‘suvaṇṇa’’nti kūṭakahāpaṇaṃ ‘‘kahāpaṇo’’ti datvā parasantakaggahaṇe daṭṭhabbā. Paṭibhānavasena pana upāyakusalatāya parasantakaggahaṇaṃ vañcanaṃ nāma. Tassevaṃ pavatti daṭṭhabbā – eko kira ujujātiko gāmikapuriso araññato sasakaṃ ānetvā nadītīre ṭhapetvā nhāyituṃ otari. Atheko dhutto taṃ sasakaṃ sīse katvā nhāyituṃ otiṇṇo. Itaro uttaritvā sasakaṃ apassanto ito cito ca vilokesi. Tamenaṃ dhutto ‘‘kiṃ bho vilokesī’’ti vatvā ‘‘imasmiṃ me ṭhāne sasako ṭhapito, taṃ na passāmī’’ti vutte ‘‘andhabāla, tvaṃ na jānāsi, sasakā nāma nadītīre ṭhapitā palāyanti, passa ahaṃ attano sasakaṃ sīse ṭhapetvāva nhāyāmī’’ti āha. So appaṭibhānatāya ‘‘evaṃ bhavissatī’’ti pakkāmi. Ekakahāpaṇena migapotakaṃ gahetvā puna taṃ datvā dvikahāpaṇagghanakassa migassa gahitavatthupettha kathetabbaṃ. Dissanti lobhadhammesūti sakka, ime ālopādayo pāpadhammā lobhasabhāvesu lobhābhibhūtesu sattesu dissanti. Na hi aluddhā evarūpāni kammāni karonti. Evaṃ lobho anekādīnavo, tasmā lobhampi na rocemi.
ស្នេហសង្គថិតា គន្ថាតិ អារម្មណេសុ អល្លីយនលក្ខណេន ស្នេហេន សង្គថិតា បុនប្បុនំ ឧប្បាទវសេន ឃដិតា សុត្តេន បុប្ផានិ វិយ ពទ្ធា នានប្បការេសុ អារម្មណេសុ បវត្តមានា អភិជ្ឈាកាយគន្ថា។ សេន្តិ មនោមយា បុថូតិ តេ បុថូសុ អារម្មណេសុ ឧប្បន្នា សុវណ្ណាទីហិ និព្ពត្តានិ សុវណ្ណាទិមយានិ អាភរណាទីនិ វិយ មនេន និព្ពត្តត្តា មនោមយា អភិជ្ឈាកាយគន្ថា តេសុ អារម្មណេសុ សេន្តិ អនុសេន្តិ។ តេ ភុសំ ឧបតាបេន្តីតិ តេ ឯវំ អនុសយិតា ពលវតាបំ ជនេន្តា ភុសំ ឧបតាបេន្តិ អតិកិលមេន្តិ។ តេសំ បន ភុសំ ឧបតាបនេ ‘‘សល្លវិទ្ធោវ រុប្បតី’’តិ (សុ. និ. ៧៧៣) គាថាយ វត្ថុ, ‘‘បិយជាតិកា ហិ គហបតិ, សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា បិយប្បភុតិកា’’ (ម. និ. ២.៣៥៣), ‘‘បិយតោ ជាយតី សោកោ’’តិអាទីនិ (ធ. ប. ២១២) សុត្តានិ ច អាហរិតព្ពានិ។ អបិច មង្គលពោធិសត្តស្ស ទារកេ ទត្វា ពលវសោកេន ហទយំ ផលិ, វេស្សន្តរពោធិសត្តស្ស មហន្តំ ទោមនស្សំ ឧទបាទិ។ ឯវំ បូរិតបារមីនំ មហាសត្តានំ បេមំ ឧបតាបំ ករោតិយេវ។ អយំ ស្នេហេ អាទីនវោ, តស្មា ស្នេហម្បិ ន រោចេមីតិ។
Snehasaṅgathitā ganthāti ārammaṇesu allīyanalakkhaṇena snehena saṅgathitā punappunaṃ uppādavasena ghaṭitā suttena pupphāni viya baddhā nānappakāresu ārammaṇesu pavattamānā abhijjhākāyaganthā. Senti manomayā puthūti te puthūsu ārammaṇesu uppannā suvaṇṇādīhi nibbattāni suvaṇṇādimayāni ābharaṇādīni viya manena nibbattattā manomayā abhijjhākāyaganthā tesu ārammaṇesu senti anusenti. Te bhusaṃ upatāpentīti te evaṃ anusayitā balavatāpaṃ janentā bhusaṃ upatāpenti atikilamenti. Tesaṃ pana bhusaṃ upatāpane ‘‘sallaviddhova ruppatī’’ti (su. ni. 773) gāthāya vatthu, ‘‘piyajātikā hi gahapati, sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā piyappabhutikā’’ (ma. ni. 2.353), ‘‘piyato jāyatī soko’’tiādīni (dha. pa. 212) suttāni ca āharitabbāni. Apica maṅgalabodhisattassa dārake datvā balavasokena hadayaṃ phali, vessantarabodhisattassa mahantaṃ domanassaṃ udapādi. Evaṃ pūritapāramīnaṃ mahāsattānaṃ pemaṃ upatāpaṃ karotiyeva. Ayaṃ snehe ādīnavo, tasmā snehampi na rocemīti.
សក្កោ បញ្ហវិស្សជ្ជនំ សុត្វា ‘‘កណ្ហបណ្ឌិត តយា ឥមេ បញ្ហា ពុទ្ធលីឡាយ សាធុកំ កថិតា, អតិវិយ តុដ្ឋោស្មិ តេ, អបរម្បិ វរំ គណ្ហាហី’’តិ វត្វា ទសមំ គាថមាហ –
Sakko pañhavissajjanaṃ sutvā ‘‘kaṇhapaṇḍita tayā ime pañhā buddhalīḷāya sādhukaṃ kathitā, ativiya tuṭṭhosmi te, aparampi varaṃ gaṇhāhī’’ti vatvā dasamaṃ gāthamāha –
២០.
20.
‘‘ឯតស្មិំ តេ សុលបិតេ, បតិរូបេ សុភាសិតេ;
‘‘Etasmiṃ te sulapite, patirūpe subhāsite;
វរំ ព្រាហ្មណ តេ ទម្មិ, យំ កិញ្ចិ មនសិច្ឆសី’’តិ។
Varaṃ brāhmaṇa te dammi, yaṃ kiñci manasicchasī’’ti.
តតោ ពោធិសត្តោ អនន្តរគាថមាហ –
Tato bodhisatto anantaragāthamāha –
២១.
21.
‘‘វរញ្ចេ មេ អទោ សក្ក, សព្ពភូតានមិស្សរ;
‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;
អរញ្ញេ មេ វិហរតោ, និច្ចំ ឯកវិហារិនោ;
Araññe me viharato, niccaṃ ekavihārino;
អាពាធា មា ឧប្បជ្ជេយ្យុំ, អន្តរាយករា ភុសា’’តិ។
Ābādhā mā uppajjeyyuṃ, antarāyakarā bhusā’’ti.
តត្ថ អន្តរាយករា ភុសាតិ ឥមស្ស មេ តបោកម្មស្ស អន្តរាយករា។
Tattha antarāyakarā bhusāti imassa me tapokammassa antarāyakarā.
តំ សុត្វា សក្កោ ‘‘កណ្ហបណ្ឌិតោ វរំ គណ្ហន្តោ ន អាមិសសន្និស្សិតំ គណ្ហាតិ, តបោកម្មនិស្សិតមេវ គណ្ហាតី’’តិ ចិន្តេត្វា ភិយ្យោសោមត្តាយ បសន្នោ អបរម្បិ វរំ ទទមានោ ឥតរំ គាថមាហ –
Taṃ sutvā sakko ‘‘kaṇhapaṇḍito varaṃ gaṇhanto na āmisasannissitaṃ gaṇhāti, tapokammanissitameva gaṇhātī’’ti cintetvā bhiyyosomattāya pasanno aparampi varaṃ dadamāno itaraṃ gāthamāha –
២២.
22.
‘‘ឯតស្មិំ តេ សុលបិតេ, បតិរូបេ សុភាសិតេ;
‘‘Etasmiṃ te sulapite, patirūpe subhāsite;
វរំ ព្រាហ្មណ តេ ទម្មិ, យំ កិញ្ចិ មនសិច្ឆសី’’តិ។
Varaṃ brāhmaṇa te dammi, yaṃ kiñci manasicchasī’’ti.
ពោធិសត្តោបិ វរគ្គហណាបទេសេន តស្ស ធម្មំ ទេសេន្តោ ឱសានគាថមាហ –
Bodhisattopi varaggahaṇāpadesena tassa dhammaṃ desento osānagāthamāha –
២៣.
23.
‘‘វរញ្ចេ មេ អទោ សក្ក, សព្ពភូតានមិស្សរ;
‘‘Varañce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;
ន មនោ វា សរីរំ វា, មំ-កតេ សក្ក កស្សចិ;
Na mano vā sarīraṃ vā, maṃ-kate sakka kassaci;
កទាចិ ឧបហញ្ញេថ, ឯតំ សក្ក វរំ វរេ’’តិ។
Kadāci upahaññetha, etaṃ sakka varaṃ vare’’ti.
តត្ថ មនោ វាតិ មនោទ្វារំ វា។ សរីរំ វាតិ កាយទ្វារំ វា, វចីទ្វារម្បិ ឯតេសំ គហណេន គហិតមេវាតិ វេទិតព្ពំ។ មំ-កតេតិ មម ការណា។ ឧបហញ្ញេថាតិ ឧបឃាតំ អាបជ្ជេយ្យ អបរិសុទ្ធំ អស្ស។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – សក្ក ទេវរាជ, មម ការណា មំ និស្សាយ មម អនត្ថកាមតាយ កស្សចិ សត្តស្ស កិស្មិញ្ចិ កាលេ ឥទំ តិវិធម្បិ កម្មទ្វារំ ន ឧបហញ្ញេថ, បាណាតិបាតាទីហិ ទសហិ អកុសលកម្មបថេហិ វិមុត្តំ បរិសុទ្ធមេវ ភវេយ្យាតិ។
Tattha mano vāti manodvāraṃ vā. Sarīraṃ vāti kāyadvāraṃ vā, vacīdvārampi etesaṃ gahaṇena gahitamevāti veditabbaṃ. Maṃ-kateti mama kāraṇā. Upahaññethāti upaghātaṃ āpajjeyya aparisuddhaṃ assa. Idaṃ vuttaṃ hoti – sakka devarāja, mama kāraṇā maṃ nissāya mama anatthakāmatāya kassaci sattassa kismiñci kāle idaṃ tividhampi kammadvāraṃ na upahaññetha, pāṇātipātādīhi dasahi akusalakammapathehi vimuttaṃ parisuddhameva bhaveyyāti.
ឥតិ មហាសត្តោ ឆសុបិ ឋានេសុ វរំ គណ្ហន្តោ នេក្ខម្មនិស្សិតមេវ គណ្ហិ, ជានាតិ ចេស ‘‘សរីរំ នាម ព្យាធិធម្មំ, ន តំ សក្កា សក្កេន អព្យាធិធម្មំ កាតុ’’ន្តិ។ សត្តានញ្ហិ តីសុ ទ្វារេសុ បរិសុទ្ធភាវោ អសក្កាយត្តោវ, ឯវំ សន្តេបិ តស្ស ធម្មទេសនត្ថំ ឥមេ វរេ គណ្ហិ។ សក្កោបិ តំ រុក្ខំ ធុវផលំ កត្វា មហាសត្តំ វន្ទិត្វា សិរសិ អញ្ជលិំ បតិដ្ឋបេត្វា ‘‘អរោគា ឥធេវ វសថា’’តិ វត្វា សកដ្ឋានមេវ គតោ។ ពោធិសត្តោបិ អបរិហីនជ្ឈានោ ព្រហ្មលោកូបគោ អហោសិ។
Iti mahāsatto chasupi ṭhānesu varaṃ gaṇhanto nekkhammanissitameva gaṇhi, jānāti cesa ‘‘sarīraṃ nāma byādhidhammaṃ, na taṃ sakkā sakkena abyādhidhammaṃ kātu’’nti. Sattānañhi tīsu dvāresu parisuddhabhāvo asakkāyattova, evaṃ santepi tassa dhammadesanatthaṃ ime vare gaṇhi. Sakkopi taṃ rukkhaṃ dhuvaphalaṃ katvā mahāsattaṃ vanditvā sirasi añjaliṃ patiṭṭhapetvā ‘‘arogā idheva vasathā’’ti vatvā sakaṭṭhānameva gato. Bodhisattopi aparihīnajjhāno brahmalokūpago ahosi.
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ‘‘អានន្ទ, បុព្ពេ មយា និវុត្ថភូមិប្បទេសោ ចេសោ’’តិ វត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ – ‘‘តទា សក្កោ អនុរុទ្ធោ អហោសិ, កណ្ហបណ្ឌិតោ បន អហមេវ អហោសិ’’ន្តិ។
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘ānanda, pubbe mayā nivutthabhūmippadeso ceso’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā sakko anuruddho ahosi, kaṇhapaṇḍito pana ahameva ahosi’’nti.
កណ្ហជាតកវណ្ណនា ទុតិយា។
Kaṇhajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៤៤០. កណ្ហជាតកំ • 440. Kaṇhajātakaṃ
