| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पेतवत्थु-अट्ठकथा • Petavatthu-aṭṭhakathā |
६. कण्हपेतवत्थुवण्णना
6. Kaṇhapetavatthuvaṇṇanā
उट्ठेहि कण्ह किं सेसीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अञ्ञतरं मतपुत्तं उपासकं आरब्भ कथेसि। सावत्थियं किर अञ्ञतरस्स उपासकस्स पुत्तो कालमकासि। सो तेन सोकसल्लसमप्पितो न न्हायति, न भुञ्जति, न कम्मन्ते विचारेति, न बुद्धुपट्ठानं गच्छति, केवलं, ‘‘तात पियपुत्तक, मं ओहाय कहं पठमतरं गतोसी’’तिआदीनि वदन्तो विप्पलपति। सत्था पच्चूससमये लोकं ओलोकेन्तो तस्स सोतापत्तिफलूपनिस्सयं दिस्वा पुनदिवसे भिक्खुसङ्घपरिवुतो सावत्थियं पिण्डाय चरित्वा कतभत्तकिच्चो भिक्खू उय्योजेत्वा आनन्दत्थेरेन पच्छासमणेन तस्स घरद्वारं अगमासि। सत्थु आगतभावं उपासकस्स आरोचेसुं। अथस्स गेहजनो गेहद्वारे आसनं पञ्ञापेत्वा सत्थारं निसीदापेत्वा उपासकं परिग्गहेत्वा सत्थु सन्तिकं उपनेसि। एकमन्तं निसिन्नं तं दिस्वा ‘‘किं, उपासक, सोचसी’’ति वत्वा ‘‘आम, भन्ते’’ति वुत्ते, ‘‘उपासक, पोराणकपण्डिता पण्डितानं कथं सुत्वा मतपुत्तं नानुसोचिंसू’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Uṭṭhehikaṇha kiṃ sesīti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ mataputtaṃ upāsakaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kira aññatarassa upāsakassa putto kālamakāsi. So tena sokasallasamappito na nhāyati, na bhuñjati, na kammante vicāreti, na buddhupaṭṭhānaṃ gacchati, kevalaṃ, ‘‘tāta piyaputtaka, maṃ ohāya kahaṃ paṭhamataraṃ gatosī’’tiādīni vadanto vippalapati. Satthā paccūsasamaye lokaṃ olokento tassa sotāpattiphalūpanissayaṃ disvā punadivase bhikkhusaṅghaparivuto sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā katabhattakicco bhikkhū uyyojetvā ānandattherena pacchāsamaṇena tassa gharadvāraṃ agamāsi. Satthu āgatabhāvaṃ upāsakassa ārocesuṃ. Athassa gehajano gehadvāre āsanaṃ paññāpetvā satthāraṃ nisīdāpetvā upāsakaṃ pariggahetvā satthu santikaṃ upanesi. Ekamantaṃ nisinnaṃ taṃ disvā ‘‘kiṃ, upāsaka, socasī’’ti vatvā ‘‘āma, bhante’’ti vutte, ‘‘upāsaka, porāṇakapaṇḍitā paṇḍitānaṃ kathaṃ sutvā mataputtaṃ nānusociṃsū’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते द्वारवतीनगरे दस भातिकराजानो अहेसुं – वासुदेवो बलदेवो चन्ददेवा सूरियदेवो अग्गिदेवो वरुणदेवो अज्जुनो पज्जुनो घटपण्डितो अङ्कुरो चाति। तेसु वासुदेवमहाराजस्स पियपुत्तो कालमकासि। तेन राजा सोकपरेतो सब्बकिच्चानि पहाय मञ्चस्स अटनिं परिग्गहेत्वा विप्पलपन्तो निपज्जि। तस्मिं काले घटपण्डितो चिन्तेसि – ‘‘ठपेत्वा मं अञ्ञो कोचि मम भातु सोकं परिहरितुं समत्थो नाम नत्थि, उपायेनस्स सोकं हरिस्सामी’’ति। सो उम्मत्तकवेसं गहेत्वा ‘‘ससं मे देथ, ससं मे देथा’’ति आकासं ओलोकेन्तो सकलनगरं विचरि। ‘‘घटपण्डितो उम्मत्तको जातो’’ति सकलनगरं सङ्खुभि।
Atīte dvāravatīnagare dasa bhātikarājāno ahesuṃ – vāsudevo baladevo candadevā sūriyadevo aggidevo varuṇadevo ajjuno pajjuno ghaṭapaṇḍito aṅkuro cāti. Tesu vāsudevamahārājassa piyaputto kālamakāsi. Tena rājā sokapareto sabbakiccāni pahāya mañcassa aṭaniṃ pariggahetvā vippalapanto nipajji. Tasmiṃ kāle ghaṭapaṇḍito cintesi – ‘‘ṭhapetvā maṃ añño koci mama bhātu sokaṃ pariharituṃ samattho nāma natthi, upāyenassa sokaṃ harissāmī’’ti. So ummattakavesaṃ gahetvā ‘‘sasaṃ me detha, sasaṃ me dethā’’ti ākāsaṃ olokento sakalanagaraṃ vicari. ‘‘Ghaṭapaṇḍito ummattako jāto’’ti sakalanagaraṃ saṅkhubhi.
तस्मिं काले रोहिणेय्यो नाम अमच्चो वासुदेवरञ्ञो सन्तिकं गन्त्वा तेन सद्धिं कथं समुट्ठापेन्तो –
Tasmiṃ kāle rohiṇeyyo nāma amacco vāsudevarañño santikaṃ gantvā tena saddhiṃ kathaṃ samuṭṭhāpento –
२०७.
207.
‘‘उट्ठेहि कण्ह किं सेसि, को अत्थो सुपनेन ते।
‘‘Uṭṭhehi kaṇha kiṃ sesi, ko attho supanena te;
यो च तुय्हं सको भाता, हदयं चक्खु च दक्खिणं।
Yo ca tuyhaṃ sako bhātā, hadayaṃ cakkhu ca dakkhiṇaṃ;
तस्स वाता बलीयन्ति, ससं जप्पति केसवा’’ति॥ – इमं गाथमाह।
Tassa vātā balīyanti, sasaṃ jappati kesavā’’ti. – imaṃ gāthamāha;
२०७. तत्थ कण्हाति वासुदेवं गोत्तेनालपति। को अत्थो सुपनेन तेति सुपनेन तुय्हं का नाम वड्ढि। सको भाताति सोदरियो भाता। हदयं चक्खु च दक्खिणन्ति हदयेन चेव दक्खिणचक्खुना च सदिसोति अत्थो। तस्स वाता बलीयन्तीति तस्स अपरापरं उप्पज्जमाना उम्मादवाता बलवन्तो होन्ति वड्ढन्ति अभिभवन्ति। ससं जप्पतीति ‘‘ससं मे देथा’’ति विप्पलपति। केसवाति सो किर केसानं सोभनानं अत्थिताय ‘‘केसवो’’ति वोहरीयति। तेन नं नामेन आलपति।
207. Tattha kaṇhāti vāsudevaṃ gottenālapati. Ko attho supanena teti supanena tuyhaṃ kā nāma vaḍḍhi. Sako bhātāti sodariyo bhātā. Hadayaṃ cakkhu ca dakkhiṇanti hadayena ceva dakkhiṇacakkhunā ca sadisoti attho. Tassa vātā balīyantīti tassa aparāparaṃ uppajjamānā ummādavātā balavanto honti vaḍḍhanti abhibhavanti. Sasaṃ jappatīti ‘‘sasaṃ me dethā’’ti vippalapati. Kesavāti so kira kesānaṃ sobhanānaṃ atthitāya ‘‘kesavo’’ti voharīyati. Tena naṃ nāmena ālapati.
तस्स वचनं सुत्वा सयनतो उट्ठितभावं दीपेन्तो सत्था अभिसम्बुद्धो हुत्वा –
Tassa vacanaṃ sutvā sayanato uṭṭhitabhāvaṃ dīpento satthā abhisambuddho hutvā –
२०८.
208.
‘‘तस्स तं वचनं सुत्वा, रोहिणेय्यस्स केसवो।
‘‘Tassa taṃ vacanaṃ sutvā, rohiṇeyyassa kesavo;
तरमानरूपो वुट्ठासि, भातु सोकेन अट्टितो’’ति॥ – इमं गाथमाह।
Taramānarūpo vuṭṭhāsi, bhātu sokena aṭṭito’’ti. – imaṃ gāthamāha;
राजा उट्ठाय सीघं पासादा ओतरित्वा घटपण्डितस्स सन्तिकं गन्त्वा उभोसु हत्थेसु नं दळ्हं गहेत्वा तेन सद्धिं सल्लपन्तो –
Rājā uṭṭhāya sīghaṃ pāsādā otaritvā ghaṭapaṇḍitassa santikaṃ gantvā ubhosu hatthesu naṃ daḷhaṃ gahetvā tena saddhiṃ sallapanto –
२०९.
209.
‘‘किं नु उम्मत्तरूपोव, केवलं द्वारकं इमं।
‘‘Kiṃ nu ummattarūpova, kevalaṃ dvārakaṃ imaṃ;
ससो ससोति लपसि, कीदिसं ससमिच्छसि॥
Saso sasoti lapasi, kīdisaṃ sasamicchasi.
२१०.
210.
‘‘सोवण्णमयं मणिमयं, लोहमयं अथ रूपियमयं।
‘‘Sovaṇṇamayaṃ maṇimayaṃ, lohamayaṃ atha rūpiyamayaṃ;
सङ्खसिलापवाळमयं, कारयिस्सामि ते ससं॥
Saṅkhasilāpavāḷamayaṃ, kārayissāmi te sasaṃ.
२११.
211.
‘‘सन्ति अञ्ञेपि ससका, अरञ्ञवनगोचरा।
‘‘Santi aññepi sasakā, araññavanagocarā;
तेपि ते आनयिस्सामि, कीदिसं ससमिच्छसी’’ति॥ –
Tepi te ānayissāmi, kīdisaṃ sasamicchasī’’ti. –
तिस्सो गाथायो अभासि।
Tisso gāthāyo abhāsi.
२०९-२११. तत्थ उम्मत्तरूपोवाति उम्मत्तको विय। केवलन्ति सकलं। द्वारकन्ति द्वारवतीनगरं विचरन्तो। ससो ससोति लपसीति ससो ससोति विलपसि। सोवण्णमयन्ति सुवण्णमयं। लोहमयन्ति तम्बलोहमयं। रूपियमयन्ति रजतमयं। यं इच्छसि तं वदेहि, अथ केन सोचसि। अञ्ञेपि अरञ्ञे वनगोचरा ससका अत्थि, ते ते आनयिस्सामि, वद, भद्रमुख , कीदिसं ससमिच्छसीति घटपण्डितं ‘‘ससेन अत्थिको’’ति अधिप्पायेन ससेन निमन्तेसि। तं सुत्वा घटपण्डितो –
209-211.Tatthaummattarūpovāti ummattako viya. Kevalanti sakalaṃ. Dvārakanti dvāravatīnagaraṃ vicaranto. Saso sasoti lapasīti saso sasoti vilapasi. Sovaṇṇamayanti suvaṇṇamayaṃ. Lohamayanti tambalohamayaṃ. Rūpiyamayanti rajatamayaṃ. Yaṃ icchasi taṃ vadehi, atha kena socasi. Aññepi araññe vanagocarā sasakā atthi, te te ānayissāmi, vada, bhadramukha , kīdisaṃ sasamicchasīti ghaṭapaṇḍitaṃ ‘‘sasena atthiko’’ti adhippāyena sasena nimantesi. Taṃ sutvā ghaṭapaṇḍito –
२१२.
212.
‘‘नाहमेते ससे इच्छे, ये ससा पथविस्सिता।
‘‘Nāhamete sase icche, ye sasā pathavissitā;
चन्दतो ससमिच्छामि, तं मे ओहर केसवा’’ति॥ –
Candato sasamicchāmi, taṃ me ohara kesavā’’ti. –
गाथमाह। तत्थ ओहराति ओहारेहि। तं सुत्वा राजा ‘‘निस्संसयं मे भाता उम्मत्तको जातो’’ति दोमनस्सप्पत्तो –
Gāthamāha. Tattha oharāti ohārehi. Taṃ sutvā rājā ‘‘nissaṃsayaṃ me bhātā ummattako jāto’’ti domanassappatto –
२१३.
213.
‘‘सो नून मधुरं ञाति, जीवितं विजहिस्ससि।
‘‘So nūna madhuraṃ ñāti, jīvitaṃ vijahissasi;
अपत्थियं पत्थयसि, चन्दतो ससमिच्छसी’’ति॥ –
Apatthiyaṃ patthayasi, candato sasamicchasī’’ti. –
गाथमाह। तत्थ ञातीति कनिट्ठं आलपति। अयमेत्थ अत्थो – मय्हं पियञाति यं अतिमधुरं अत्तनो जीवितं, तं विजहिस्ससि मञ्ञे, यो अपत्थयितब्बं पत्थेसीति।
Gāthamāha. Tattha ñātīti kaniṭṭhaṃ ālapati. Ayamettha attho – mayhaṃ piyañāti yaṃ atimadhuraṃ attano jīvitaṃ, taṃ vijahissasi maññe, yo apatthayitabbaṃ patthesīti.
घटपण्डितो रञ्ञो वचनं सुत्वा निच्चलोव ठत्वा ‘‘भातिक, त्वं चन्दतो ससं पत्थेन्तस्स तं अलभित्वा जीवितक्खयो भविस्सतीति जानन्तो कस्मा मतं पुत्तं अलभित्वा अनुसोचसी’’ति इममत्थं दीपेन्तो –
Ghaṭapaṇḍito rañño vacanaṃ sutvā niccalova ṭhatvā ‘‘bhātika, tvaṃ candato sasaṃ patthentassa taṃ alabhitvā jīvitakkhayo bhavissatīti jānanto kasmā mataṃ puttaṃ alabhitvā anusocasī’’ti imamatthaṃ dīpento –
२१४.
214.
‘‘एवं चे कण्ह जानासि, यथञ्ञमनुसाससि।
‘‘Evaṃ ce kaṇha jānāsi, yathaññamanusāsasi;
कस्मा पुरे मतं पुत्तं, अज्जापि मनुसोचसी’’ति॥ –
Kasmā pure mataṃ puttaṃ, ajjāpi manusocasī’’ti. –
गाथमाह। तत्थ एवं चे, कण्ह, जानासीति, भातिक, कण्हनामक महाराज, ‘‘अलब्भनेय्यवत्थु नाम न पत्थेतब्ब’’न्ति यदि एवं जानासि। यथञ्ञन्ति एवं जानन्तोव यथा अञ्ञं अनुसाससि, तथा अकत्वा। कस्मा पुरे मतं पुत्तन्ति अथ कस्मा इतो चतुमासमत्थके मतं पुत्तं अज्जापि अनुसोचसीति।
Gāthamāha. Tattha evaṃ ce, kaṇha, jānāsīti, bhātika, kaṇhanāmaka mahārāja, ‘‘alabbhaneyyavatthu nāma na patthetabba’’nti yadi evaṃ jānāsi. Yathaññanti evaṃ jānantova yathā aññaṃ anusāsasi, tathā akatvā. Kasmā pure mataṃ puttanti atha kasmā ito catumāsamatthake mataṃ puttaṃ ajjāpi anusocasīti.
एवं सो अन्तरवीथियं ठितकोव ‘‘अहं ताव एवं पञ्ञायमानं पत्थेमि, त्वं पन अपञ्ञायमानस्सत्थाय सोचसी’’ति वत्वा तस्स धम्मं देसेन्तो –
Evaṃ so antaravīthiyaṃ ṭhitakova ‘‘ahaṃ tāva evaṃ paññāyamānaṃ patthemi, tvaṃ pana apaññāyamānassatthāya socasī’’ti vatvā tassa dhammaṃ desento –
२१५.
215.
‘‘न यं लब्भा मनुस्सेन, अमनुस्सेन वा पन।
‘‘Na yaṃ labbhā manussena, amanussena vā pana;
जातो मे मा मरि पुत्तो, कुतो लब्भा अलब्भियं॥
Jāto me mā mari putto, kuto labbhā alabbhiyaṃ.
२१६.
216.
‘‘न मन्ता मूलभेसज्जा, ओसधेहि धनेन वा।
‘‘Na mantā mūlabhesajjā, osadhehi dhanena vā;
सक्का आनयितुं कण्ह, यं पेतमनुसोचसी’’ति॥ – गाथाद्वयमाह।
Sakkā ānayituṃ kaṇha, yaṃ petamanusocasī’’ti. – gāthādvayamāha;
२१५. तत्थ यन्ति, भातिक, यं ‘‘एवं जातो मे पुत्तो मा मरी’’ति मनुस्सेन वा देवेन वा पन न लब्भा न सक्का लद्धुं, तं त्वं पत्थेसि, तं पनेतं कुतो लब्भा, केन कारणेन लद्धुं सक्का। यस्मा अलब्भियं अलब्भनेय्यवत्थु नामेतन्ति अत्थो।
215. Tattha yanti, bhātika, yaṃ ‘‘evaṃ jāto me putto mā marī’’ti manussena vā devena vā pana na labbhā na sakkā laddhuṃ, taṃ tvaṃ patthesi, taṃ panetaṃ kuto labbhā, kena kāraṇena laddhuṃ sakkā. Yasmā alabbhiyaṃ alabbhaneyyavatthu nāmetanti attho.
२१६. मन्ताति मन्तप्पयोगेन। मूलभेसज्जाति मूलभेसज्जेन। ओसधेहीति नानाविधेहि ओसधेहि। धनेन वाति कोटिसतसङ्खेन धनेन वापि। इदं वुत्तं होति – यं पेतमनुसोचसि, तं एतेहि मन्तप्पयोगादीहिपि आनेतुं न सक्काति।
216.Mantāti mantappayogena. Mūlabhesajjāti mūlabhesajjena. Osadhehīti nānāvidhehi osadhehi. Dhanena vāti koṭisatasaṅkhena dhanena vāpi. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ petamanusocasi, taṃ etehi mantappayogādīhipi ānetuṃ na sakkāti.
पुन घटपण्डितो ‘‘भातिक, इदं मरणं नाम धनेन वा जातिया वा विज्जाय वा सीलेन वा भावनाय वा न सक्का पटिबाहितु’’न्ति दस्सेन्तो –
Puna ghaṭapaṇḍito ‘‘bhātika, idaṃ maraṇaṃ nāma dhanena vā jātiyā vā vijjāya vā sīlena vā bhāvanāya vā na sakkā paṭibāhitu’’nti dassento –
२१७.
217.
‘‘महद्धना महाभोगा, रट्ठवन्तोपि खत्तिया।
‘‘Mahaddhanā mahābhogā, raṭṭhavantopi khattiyā;
पहूतधनधञ्ञासे, तेपि नो अजरामरा॥
Pahūtadhanadhaññāse, tepi no ajarāmarā.
२१८.
218.
‘‘खत्तिया ब्राह्मणा वेस्सा, सुद्दा चण्डालपुक्कुस्सा।
‘‘Khattiyā brāhmaṇā vessā, suddā caṇḍālapukkussā;
एते चञ्ञे च जातिया, तेपि नो अजरामरा॥
Ete caññe ca jātiyā, tepi no ajarāmarā.
२१९.
219.
‘‘ये मन्तं परिवत्तेन्ति, छळङ्गं ब्रह्मचिन्तितं।
‘‘Ye mantaṃ parivattenti, chaḷaṅgaṃ brahmacintitaṃ;
एते चञ्ञे च विज्जाय, तेपि नो अजरामरा॥
Ete caññe ca vijjāya, tepi no ajarāmarā.
२२०.
220.
‘‘इसयो वापि ये सन्ता, सञ्ञतत्ता तपस्सिनो।
‘‘Isayo vāpi ye santā, saññatattā tapassino;
सरीरं तेपि कालेन, विजहन्ति तपस्सिनो॥
Sarīraṃ tepi kālena, vijahanti tapassino.
२२१.
221.
‘‘भावितत्ता अरहन्तो, कतकिच्चा अनासवा।
‘‘Bhāvitattā arahanto, katakiccā anāsavā;
निक्खिपन्ति इमं देहं, पुञ्ञपापपरिक्खया’’ति॥ –
Nikkhipanti imaṃ dehaṃ, puññapāpaparikkhayā’’ti. –
पञ्चहि गाथाहि रञ्ञो धम्मं देसेसि।
Pañcahi gāthāhi rañño dhammaṃ desesi.
२१७. तत्थ महद्धनाति निधानगतस्सेव महतो धनस्स अत्थिताय बहुधना। महाभोगाति देवभोगसदिसाय महतिया भोगसम्पत्तिया समन्नागता। रट्ठवन्तोति सकलरट्ठवन्तो। पहूतधनधञ्ञासेति तिण्णं चतुन्नं वा संवच्छरानं अत्थाय निदहित्वा ठपेतब्बस्स निच्चपरिब्बयभूतस्स धनधञ्ञस्स वसेन अपरियन्तधनधञ्ञा। तेपि नो अजरामराति तेपि एवं महाविभवा मन्धातुमहासुदस्सनादयो खत्तिया अजरामरा नाहेसुं, अञ्ञदत्थु मरणमुखमेव अनुपविट्ठाति अत्थो।
217. Tattha mahaddhanāti nidhānagatasseva mahato dhanassa atthitāya bahudhanā. Mahābhogāti devabhogasadisāya mahatiyā bhogasampattiyā samannāgatā. Raṭṭhavantoti sakalaraṭṭhavanto. Pahūtadhanadhaññāseti tiṇṇaṃ catunnaṃ vā saṃvaccharānaṃ atthāya nidahitvā ṭhapetabbassa niccaparibbayabhūtassa dhanadhaññassa vasena apariyantadhanadhaññā. Tepi no ajarāmarāti tepi evaṃ mahāvibhavā mandhātumahāsudassanādayo khattiyā ajarāmarā nāhesuṃ, aññadatthu maraṇamukhameva anupaviṭṭhāti attho.
२१८. एतेति यथावुत्तखत्तियादयो। अञ्ञेति अञ्ञतरा एवंभूता अम्बट्ठादयो। जातियाति अत्तनो जातिनिमित्तं अजरामरा नाहेसुन्ति अत्थो।
218.Eteti yathāvuttakhattiyādayo. Aññeti aññatarā evaṃbhūtā ambaṭṭhādayo. Jātiyāti attano jātinimittaṃ ajarāmarā nāhesunti attho.
२१९. मन्तन्ति वेदं। परिवत्तेन्तीति सज्झायन्ति वाचेन्ति च। अथ वा परिवत्तेन्तीति वेदं अनुपरिवत्तेन्ता होमं करोन्ता जपन्ति। छळङ्गन्ति सिक्खाकप्पनिरुत्तिब्याकरणजोतिसत्थछन्दोविचितिसङ्खातेहि छहि अङ्गेहि युत्तं। ब्रह्मचिन्तितन्ति ब्राह्मणानमत्थाय ब्रह्मना चिन्तितं कथितं। विज्जायाति ब्रह्मसदिसविज्जाय समन्नागता, तेपि नो अजरामराति अत्थो।
219.Mantanti vedaṃ. Parivattentīti sajjhāyanti vācenti ca. Atha vā parivattentīti vedaṃ anuparivattentā homaṃ karontā japanti. Chaḷaṅganti sikkhākappaniruttibyākaraṇajotisatthachandovicitisaṅkhātehi chahi aṅgehi yuttaṃ. Brahmacintitanti brāhmaṇānamatthāya brahmanā cintitaṃ kathitaṃ. Vijjāyāti brahmasadisavijjāya samannāgatā, tepi no ajarāmarāti attho.
२२०-२२१. इसयोति यमनियमादीनं पटिकूलसञ्ञादीनञ्च एसनट्ठेन इसयो। सन्ताति कायवाचाहि सन्तसभावा। सञ्ञतत्ताति रागादीनं संयमेन संयतचित्ता। कायतपनसङ्खातो तपो एतेसं अत्थीति तपस्सिनो। पुन तपस्सिनोति संवरका। तेन एवं तपनिस्सितका हुत्वा सरीरेन च विमोक्खं पत्तुकामापि संवरका सरीरं विजहन्ति एवाति दस्सेति। अथ वा इसयोति अधिसीलसिक्खादीनं एसनट्ठेन इसयो, तदत्थं तप्पटिपक्खानं पापधम्मानं वूपसमेन सन्ता, एकारम्मणे चित्तस्स संयमेन सञ्ञतत्ता, सम्मप्पधानयोगतो वीरियतापेन तपस्सिनो, सप्पयोगा रागादीनं सन्तपनेन तपस्सिनोति योजेतब्बं। भावितत्ताति चतुसच्चकम्मट्ठानभावनाय भावितचित्ता।
220-221.Isayoti yamaniyamādīnaṃ paṭikūlasaññādīnañca esanaṭṭhena isayo. Santāti kāyavācāhi santasabhāvā. Saññatattāti rāgādīnaṃ saṃyamena saṃyatacittā. Kāyatapanasaṅkhāto tapo etesaṃ atthīti tapassino. Puna tapassinoti saṃvarakā. Tena evaṃ tapanissitakā hutvā sarīrena ca vimokkhaṃ pattukāmāpi saṃvarakā sarīraṃ vijahanti evāti dasseti. Atha vā isayoti adhisīlasikkhādīnaṃ esanaṭṭhena isayo, tadatthaṃ tappaṭipakkhānaṃ pāpadhammānaṃ vūpasamena santā, ekārammaṇe cittassa saṃyamena saññatattā, sammappadhānayogato vīriyatāpena tapassino, sappayogā rāgādīnaṃ santapanena tapassinoti yojetabbaṃ. Bhāvitattāti catusaccakammaṭṭhānabhāvanāya bhāvitacittā.
एवं घटपण्डितेन धम्मे कथिते तं सुत्वा राजा अपगतसोकसल्लो पसन्नमानसो घटपण्डितं पसंसन्तो –
Evaṃ ghaṭapaṇḍitena dhamme kathite taṃ sutvā rājā apagatasokasallo pasannamānaso ghaṭapaṇḍitaṃ pasaṃsanto –
२२२.
222.
‘‘आदित्तं वत मं सन्तं, घटसित्तंव पावकं।
‘‘Ādittaṃ vata maṃ santaṃ, ghaṭasittaṃva pāvakaṃ;
वारिना विय ओसिञ्चं, सब्बं निब्बापये दरं॥
Vārinā viya osiñcaṃ, sabbaṃ nibbāpaye daraṃ.
२२३.
223.
‘‘अब्बही वत मे सल्लं, सोकं हदयनिस्सितं।
‘‘Abbahī vata me sallaṃ, sokaṃ hadayanissitaṃ;
यो मे सोकपरेतस्स, पुत्तसोकं अपानुदि॥
Yo me sokaparetassa, puttasokaṃ apānudi.
२२४.
224.
‘‘स्वाहं अब्बूळ्हसल्लोस्मि, सीतिभूतोस्मि निब्बुतो।
‘‘Svāhaṃ abbūḷhasallosmi, sītibhūtosmi nibbuto;
न सोचामि न रोदामि, तव सुत्वान भातिक॥
Na socāmi na rodāmi, tava sutvāna bhātika.
२२५.
225.
‘‘एवं करोन्ति सप्पञ्ञा, ये होन्ति अनुकम्पका।
‘‘Evaṃ karonti sappaññā, ye honti anukampakā;
निवत्तयन्ति सोकम्हा, घटो जेट्ठंव भातरं॥
Nivattayanti sokamhā, ghaṭo jeṭṭhaṃva bhātaraṃ.
२२६.
226.
‘‘यस्स एतादिसा होन्ति, अमच्चा परिचारका।
‘‘Yassa etādisā honti, amaccā paricārakā;
सुभासितेन अन्वेन्ति, घटो जेट्ठंव भातर’’न्ति॥ – सेसगाथा अभासि।
Subhāsitena anventi, ghaṭo jeṭṭhaṃva bhātara’’nti. – sesagāthā abhāsi;
२२५. तत्थ घटो जेट्ठंव भातरन्ति यथा घटपण्डितो अत्तनो जेट्ठभातरं मतपुत्तसोकाभिभूतं अत्तनो उपायकोसल्लेन चेव धम्मकथाय च ततो पुत्तसोकतो विनिवत्तयि, एवं अञ्ञेपि सप्पञ्ञा ये होन्ति अनुकम्पका, ते ञातीनं उपकारं करोन्तीति अत्थो।
225. Tattha ghaṭo jeṭṭhaṃva bhātaranti yathā ghaṭapaṇḍito attano jeṭṭhabhātaraṃ mataputtasokābhibhūtaṃ attano upāyakosallena ceva dhammakathāya ca tato puttasokato vinivattayi, evaṃ aññepi sappaññā ye honti anukampakā, te ñātīnaṃ upakāraṃ karontīti attho.
२२६. यस्स एतादिसा होन्तीति अयं अभिसम्बुद्धगाथा। तस्सत्थो – यथा येन कारणेन पुत्तसोकपरेतं राजानं वासुदेवं घटपण्डितो सोकहरणत्थाय सुभासितेन अन्वेसि अनुएसि, यस्स अञ्ञस्सापि एतादिसा पण्डिता अमच्चा पटिलद्धा अस्सु, तस्स कुतो सोकोति! सेसगाथा हेट्ठा वुत्तत्था एवाति।
226.Yassa etādisā hontīti ayaṃ abhisambuddhagāthā. Tassattho – yathā yena kāraṇena puttasokaparetaṃ rājānaṃ vāsudevaṃ ghaṭapaṇḍito sokaharaṇatthāya subhāsitena anvesi anuesi, yassa aññassāpi etādisā paṇḍitā amaccā paṭiladdhā assu, tassa kuto sokoti! Sesagāthā heṭṭhā vuttatthā evāti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा ‘‘एवं, उपासक, पोराणकपण्डिता पण्डितानं कथं सुत्वा पुत्तसोकं हरिंसू’’ति वत्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि। सच्चपरियोसाने उपासको सोतापत्तिफले पतिट्ठहीति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ, upāsaka, porāṇakapaṇḍitā paṇḍitānaṃ kathaṃ sutvā puttasokaṃ hariṃsū’’ti vatvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi. Saccapariyosāne upāsako sotāpattiphale patiṭṭhahīti.
कण्हपेतवत्थुवण्णना निट्ठिता।
Kaṇhapetavatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पेतवत्थुपाळि • Petavatthupāḷi / ६. कण्हपेतवत्थु • 6. Kaṇhapetavatthu
