| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
५. कञ्जिकदायिकाविमानवण्णना
5. Kañjikadāyikāvimānavaṇṇanā
अभिक्कन्तेन वण्णेनाति कञ्जिकदायिकाविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवा अन्धकविन्दे विहरति। तेन च समयेन भगवतो कुच्छियं वातरोगो उप्पज्जि। भगवा आयस्मन्तं आनन्दं आमन्तेसि ‘‘गच्छ त्वं आनन्द, पिण्डाय चरित्वा मय्हं भेसज्जत्थं कञ्जिकं आहरा’’ति। ‘‘एवं भन्ते’’ति खो आयस्मा आनन्दो भगवतो पटिस्सुणित्वा महाराजदत्तियं पत्तं गहेत्वा अत्तनो उपट्ठाकवेज्जस्स निवेसनद्वारे अट्ठासि। तं दिस्वा वेज्जस्स भरिया पच्चुग्गन्त्वा वन्दित्वा पत्तं गहेत्वा थेरं पुच्छि ‘‘कीदिसेन वो, भन्ते, भेसज्जेन अत्थो’’ति। सा किर बुद्धिसम्पन्ना ‘‘भेसज्जेन पयोजने सति थेरो इधागच्छति, न भिक्खत्थ’’न्ति सल्लक्खेसि। ‘‘कञ्जिकेना’’ति च वुत्ते ‘‘न यिदं भेसज्जं मय्हं अय्यस्स, तथा हेस भगवतो पत्तो, हन्दाहं लोकनाथस्स अनुच्छविकं कञ्जिकं सम्पादेमी’’ति सोमनस्सजाता सञ्जातबहुमाना बदरयूसेन यागुं सम्पादेत्वा पत्तं पूरेत्वा तस्स परिवारभावेन अञ्ञञ्च भोजनं पटियादेत्वा पेसेसि। तं परिभुत्तमत्तस्सेव भगवतो सो आबाधो वूपसमि। सा अपरेन समयेन कालं कत्वा तावतिंसेसु उप्पज्जित्वा महतिं दिब्बसम्पत्तिं अनुभवन्ती मोदति। अथायस्मा महामोग्गल्लानो देवचारिकं चरन्तो तं अच्छरासहस्सपरिवारेन विचरन्तिं दिस्वा ताय कतकम्मं इमाहि गाथाहि पुच्छि –
Abhikkantenavaṇṇenāti kañjikadāyikāvimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā andhakavinde viharati. Tena ca samayena bhagavato kucchiyaṃ vātarogo uppajji. Bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi ‘‘gaccha tvaṃ ānanda, piṇḍāya caritvā mayhaṃ bhesajjatthaṃ kañjikaṃ āharā’’ti. ‘‘Evaṃ bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paṭissuṇitvā mahārājadattiyaṃ pattaṃ gahetvā attano upaṭṭhākavejjassa nivesanadvāre aṭṭhāsi. Taṃ disvā vejjassa bhariyā paccuggantvā vanditvā pattaṃ gahetvā theraṃ pucchi ‘‘kīdisena vo, bhante, bhesajjena attho’’ti. Sā kira buddhisampannā ‘‘bhesajjena payojane sati thero idhāgacchati, na bhikkhattha’’nti sallakkhesi. ‘‘Kañjikenā’’ti ca vutte ‘‘na yidaṃ bhesajjaṃ mayhaṃ ayyassa, tathā hesa bhagavato patto, handāhaṃ lokanāthassa anucchavikaṃ kañjikaṃ sampādemī’’ti somanassajātā sañjātabahumānā badarayūsena yāguṃ sampādetvā pattaṃ pūretvā tassa parivārabhāvena aññañca bhojanaṃ paṭiyādetvā pesesi. Taṃ paribhuttamattasseva bhagavato so ābādho vūpasami. Sā aparena samayena kālaṃ katvā tāvatiṃsesu uppajjitvā mahatiṃ dibbasampattiṃ anubhavantī modati. Athāyasmā mahāmoggallāno devacārikaṃ caranto taṃ accharāsahassaparivārena vicarantiṃ disvā tāya katakammaṃ imāhi gāthāhi pucchi –
७१९.
719.
‘‘अभिक्कन्तेन वण्णेन …पे॰… वण्णो च ते सब्बदिसा पभासती’’ति॥ –
‘‘Abhikkantena vaṇṇena …pe… vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatī’’ti. –
सापि ब्याकासि।
Sāpi byākāsi.
७२१.
721.
‘‘सा देवता अत्तमना…पे॰… यस्स कम्मस्सिदं फलं’’॥
‘‘Sā devatā attamanā…pe… yassa kammassidaṃ phalaṃ’’.
७२३.
723.
‘‘अहं अन्धकविन्दम्हि, बुद्धस्सादिच्चबन्धुनो।
‘‘Ahaṃ andhakavindamhi, buddhassādiccabandhuno;
अदासिं कोलसम्पाकं, कञ्जिकं तेलधूपितं॥
Adāsiṃ kolasampākaṃ, kañjikaṃ teladhūpitaṃ.
७२४.
724.
‘‘पिप्फल्या लसुणेन च, मिस्सं लामञ्जकेन च।
‘‘Pipphalyā lasuṇena ca, missaṃ lāmañjakena ca;
अदासिं उजुभूतस्मिं, विप्पसन्नेन चेतसा॥
Adāsiṃ ujubhūtasmiṃ, vippasannena cetasā.
७२५.
725.
‘‘या महेसित्तं कारेय्य, चक्कवत्तिस्स राजिनो।
‘‘Yā mahesittaṃ kāreyya, cakkavattissa rājino;
नारी सब्बङ्गकल्याणी, भत्तु चानोमदस्सिका।
Nārī sabbaṅgakalyāṇī, bhattu cānomadassikā;
एकस्स कञ्जिकदानस्स, कलं नाग्घति सोळसिं॥
Ekassa kañjikadānassa, kalaṃ nāgghati soḷasiṃ.
७२६.
726.
‘‘सतं निक्खा सतं अस्सा, सतं अस्सतरीरथा।
‘‘Sataṃ nikkhā sataṃ assā, sataṃ assatarīrathā;
सतं कञ्ञासहस्सानि, आमुत्तमणिकुण्डला।
Sataṃ kaññāsahassāni, āmuttamaṇikuṇḍalā;
एकस्स कञ्जिकदानस्स, कलं नाग्घन्ति सोळसिं॥
Ekassa kañjikadānassa, kalaṃ nāgghanti soḷasiṃ.
७२७.
727.
‘‘सतं हेमवता नागा, ईसादन्ता उरूळ्हवा।
‘‘Sataṃ hemavatā nāgā, īsādantā urūḷhavā;
सुवण्णकच्छा मातङ्गा, हेमकप्पनवाससा,
Suvaṇṇakacchā mātaṅgā, hemakappanavāsasā,
एकस्स कञ्जिकदानस्स, कलं नाग्घन्ति सोळसिं॥
Ekassa kañjikadānassa, kalaṃ nāgghanti soḷasiṃ.
७२८.
728.
‘‘चतुन्नमपि दीपानं, इस्सरं योध कारये।
‘‘Catunnamapi dīpānaṃ, issaraṃ yodha kāraye;
एकस्स कञ्जिकदानस्स, कलं नाग्घति सोळसि’’न्ति॥
Ekassa kañjikadānassa, kalaṃ nāgghati soḷasi’’nti.
७२३-४. तत्थ अदासिं कोलसम्पापकं, कञ्जिकं तेलधूपितन्ति बदरमोदककसावे चतुगुणोदकसमोदिते पाकेन चतुत्थभागावसिट्ठं यागुं पचित्वा तं तिकटुकअजमोदहिङ्गुजीरकलसुणादीहि कटुकभण्डेहि अभिसङ्खरित्वा सुधूपितं कत्वा लामञ्जगन्धं गाहापेत्वा पसन्नचित्तेन भगवतो पत्ते आकिरित्वा सत्थारं उद्दिसित्वा अदासिं, थेरस्स हत्थे पतिट्ठपेसिन्ति दस्सेति। तेनाह –
723-4. Tattha adāsiṃ kolasampāpakaṃ, kañjikaṃ teladhūpitanti badaramodakakasāve catuguṇodakasamodite pākena catutthabhāgāvasiṭṭhaṃ yāguṃ pacitvā taṃ tikaṭukaajamodahiṅgujīrakalasuṇādīhi kaṭukabhaṇḍehi abhisaṅkharitvā sudhūpitaṃ katvā lāmañjagandhaṃ gāhāpetvā pasannacittena bhagavato patte ākiritvā satthāraṃ uddisitvā adāsiṃ, therassa hatthe patiṭṭhapesinti dasseti. Tenāha –
‘‘पिप्फल्या लसुणेन च, मिस्सं लामञ्जकेन च।
‘‘Pipphalyālasuṇena ca, missaṃ lāmañjakena ca;
अदासिं उजुभूतस्मिं, विप्पसन्नेन चेतसा’’ति॥
Adāsiṃ ujubhūtasmiṃ, vippasannena cetasā’’ti.
सेसं वुत्तनयमेव।
Sesaṃ vuttanayameva.
एवं आयस्मा महामोग्गल्लानो ताय देवताय अत्तना समुपचितसुचरितकम्मे आविकते सपरिवाराय तस्सा धम्मं देसेत्वा मनुस्सलोकं आगन्त्वा तं पवत्तिं भगवतो आरोचेसि। भगवा तमत्थं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा चतुपरिसमज्झे धम्मं देसेसि। सा देसना महाजनस्स सात्थिका अहोसीति।
Evaṃ āyasmā mahāmoggallāno tāya devatāya attanā samupacitasucaritakamme āvikate saparivārāya tassā dhammaṃ desetvā manussalokaṃ āgantvā taṃ pavattiṃ bhagavato ārocesi. Bhagavā tamatthaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā catuparisamajjhe dhammaṃ desesi. Sā desanā mahājanassa sātthikā ahosīti.
कञ्जिकदायिकाविमानवण्णना निट्ठिता।
Kañjikadāyikāvimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / ५. कञ्जिकदायिकाविमानवत्थु • 5. Kañjikadāyikāvimānavatthu
