| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / วิมานวตฺถุ-อฎฺฐกถา • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
๕. กญฺชิกทายิกาวิมานวณฺณนา
5. Kañjikadāyikāvimānavaṇṇanā
อภิกฺกเนฺตน วเณฺณนาติ กญฺชิกทายิกาวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา อนฺธกวิเนฺท วิหรติฯ เตน จ สมเยน ภควโต กุจฺฉิยํ วาตโรโค อุปฺปชฺชิฯ ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามเนฺตสิ ‘‘คจฺฉ ตฺวํ อานนฺท, ปิณฺฑาย จริตฺวา มยฺหํ เภสชฺชตฺถํ กญฺชิกํ อาหรา’’ติฯ ‘‘เอวํ ภเนฺต’’ติ โข อายสฺมา อานโนฺท ภควโต ปฎิสฺสุณิตฺวา มหาราชทตฺติยํ ปตฺตํ คเหตฺวา อตฺตโน อุปฎฺฐากเวชฺชสฺส นิเวสนทฺวาเร อฎฺฐาสิฯ ตํ ทิสฺวา เวชฺชสฺส ภริยา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา เถรํ ปุจฺฉิ ‘‘กีทิเสน โว, ภเนฺต, เภสเชฺชน อโตฺถ’’ติฯ สา กิร พุทฺธิสมฺปนฺนา ‘‘เภสเชฺชน ปโยชเน สติ เถโร อิธาคจฺฉติ, น ภิกฺขตฺถ’’นฺติ สลฺลเกฺขสิฯ ‘‘กญฺชิเกนา’’ติ จ วุเตฺต ‘‘น ยิทํ เภสชฺชํ มยฺหํ อยฺยสฺส, ตถา เหส ภควโต ปโตฺต, หนฺทาหํ โลกนาถสฺส อนุจฺฉวิกํ กญฺชิกํ สมฺปาเทมี’’ติ โสมนสฺสชาตา สญฺชาตพหุมานา พทรยูเสน ยาคุํ สมฺปาเทตฺวา ปตฺตํ ปูเรตฺวา ตสฺส ปริวารภาเวน อญฺญญฺจ โภชนํ ปฎิยาเทตฺวา เปเสสิฯ ตํ ปริภุตฺตมตฺตเสฺสว ภควโต โส อาพาโธ วูปสมิฯ สา อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา ตาวติํเสสุ อุปฺปชฺชิตฺวา มหติํ ทิพฺพสมฺปตฺติํ อนุภวนฺตี โมทติฯ อถายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เทวจาริกํ จรโนฺต ตํ อจฺฉราสหสฺสปริวาเรน วิจรนฺติํ ทิสฺวา ตาย กตกมฺมํ อิมาหิ คาถาหิ ปุจฺฉิ –
Abhikkantenavaṇṇenāti kañjikadāyikāvimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā andhakavinde viharati. Tena ca samayena bhagavato kucchiyaṃ vātarogo uppajji. Bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi ‘‘gaccha tvaṃ ānanda, piṇḍāya caritvā mayhaṃ bhesajjatthaṃ kañjikaṃ āharā’’ti. ‘‘Evaṃ bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paṭissuṇitvā mahārājadattiyaṃ pattaṃ gahetvā attano upaṭṭhākavejjassa nivesanadvāre aṭṭhāsi. Taṃ disvā vejjassa bhariyā paccuggantvā vanditvā pattaṃ gahetvā theraṃ pucchi ‘‘kīdisena vo, bhante, bhesajjena attho’’ti. Sā kira buddhisampannā ‘‘bhesajjena payojane sati thero idhāgacchati, na bhikkhattha’’nti sallakkhesi. ‘‘Kañjikenā’’ti ca vutte ‘‘na yidaṃ bhesajjaṃ mayhaṃ ayyassa, tathā hesa bhagavato patto, handāhaṃ lokanāthassa anucchavikaṃ kañjikaṃ sampādemī’’ti somanassajātā sañjātabahumānā badarayūsena yāguṃ sampādetvā pattaṃ pūretvā tassa parivārabhāvena aññañca bhojanaṃ paṭiyādetvā pesesi. Taṃ paribhuttamattasseva bhagavato so ābādho vūpasami. Sā aparena samayena kālaṃ katvā tāvatiṃsesu uppajjitvā mahatiṃ dibbasampattiṃ anubhavantī modati. Athāyasmā mahāmoggallāno devacārikaṃ caranto taṃ accharāsahassaparivārena vicarantiṃ disvā tāya katakammaṃ imāhi gāthāhi pucchi –
๗๑๙.
719.
‘‘อภิกฺกเนฺตน วเณฺณน …เป.… วโณฺณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ –
‘‘Abhikkantena vaṇṇena …pe… vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatī’’ti. –
สาปิ พฺยากาสิฯ
Sāpi byākāsi.
๗๒๑.
721.
‘‘สา เทวตา อตฺตมนา…เป.… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ’’ฯ
‘‘Sā devatā attamanā…pe… yassa kammassidaṃ phalaṃ’’.
๗๒๓.
723.
‘‘อหํ อนฺธกวินฺทมฺหิ, พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน;
‘‘Ahaṃ andhakavindamhi, buddhassādiccabandhuno;
อทาสิํ โกลสมฺปากํ, กญฺชิกํ เตลธูปิตํฯ
Adāsiṃ kolasampākaṃ, kañjikaṃ teladhūpitaṃ.
๗๒๔.
724.
‘‘ปิปฺผลฺยา ลสุเณน จ, มิสฺสํ ลามญฺชเกน จ;
‘‘Pipphalyā lasuṇena ca, missaṃ lāmañjakena ca;
อทาสิํ อุชุภูตสฺมิํ, วิปฺปสเนฺนน เจตสาฯ
Adāsiṃ ujubhūtasmiṃ, vippasannena cetasā.
๗๒๕.
725.
‘‘ยา มเหสิตฺตํ กาเรยฺย, จกฺกวตฺติสฺส ราชิโน;
‘‘Yā mahesittaṃ kāreyya, cakkavattissa rājino;
นารี สพฺพงฺคกลฺยาณี, ภตฺตุ จาโนมทสฺสิกา;
Nārī sabbaṅgakalyāṇī, bhattu cānomadassikā;
เอกสฺส กญฺชิกทานสฺส, กลํ นาคฺฆติ โสฬสิํฯ
Ekassa kañjikadānassa, kalaṃ nāgghati soḷasiṃ.
๗๒๖.
726.
‘‘สตํ นิกฺขา สตํ อสฺสา, สตํ อสฺสตรีรถา;
‘‘Sataṃ nikkhā sataṃ assā, sataṃ assatarīrathā;
สตํ กญฺญาสหสฺสานิ, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา;
Sataṃ kaññāsahassāni, āmuttamaṇikuṇḍalā;
เอกสฺส กญฺชิกทานสฺส, กลํ นาคฺฆนฺติ โสฬสิํฯ
Ekassa kañjikadānassa, kalaṃ nāgghanti soḷasiṃ.
๗๒๗.
727.
‘‘สตํ เหมวตา นาคา, อีสาทนฺตา อุรูฬฺหวา;
‘‘Sataṃ hemavatā nāgā, īsādantā urūḷhavā;
สุวณฺณกจฺฉา มาตงฺคา, เหมกปฺปนวาสสา,
Suvaṇṇakacchā mātaṅgā, hemakappanavāsasā,
เอกสฺส กญฺชิกทานสฺส, กลํ นาคฺฆนฺติ โสฬสิํฯ
Ekassa kañjikadānassa, kalaṃ nāgghanti soḷasiṃ.
๗๒๘.
728.
‘‘จตุนฺนมปิ ทีปานํ, อิสฺสรํ โยธ การเย;
‘‘Catunnamapi dīpānaṃ, issaraṃ yodha kāraye;
เอกสฺส กญฺชิกทานสฺส, กลํ นาคฺฆติ โสฬสิ’’นฺติฯ
Ekassa kañjikadānassa, kalaṃ nāgghati soḷasi’’nti.
๗๒๓-๔. ตตฺถ อทาสิํ โกลสมฺปาปกํ, กญฺชิกํ เตลธูปิตนฺติ พทรโมทกกสาเว จตุคุโณทกสโมทิเต ปาเกน จตุตฺถภาคาวสิฎฺฐํ ยาคุํ ปจิตฺวา ตํ ติกฎุกอชโมทหิงฺคุชีรกลสุณาทีหิ กฎุกภเณฺฑหิ อภิสงฺขริตฺวา สุธูปิตํ กตฺวา ลามญฺชคนฺธํ คาหาเปตฺวา ปสนฺนจิเตฺตน ภควโต ปเตฺต อากิริตฺวา สตฺถารํ อุทฺทิสิตฺวา อทาสิํ, เถรสฺส หเตฺถ ปติฎฺฐเปสินฺติ ทเสฺสติฯ เตนาห –
723-4. Tattha adāsiṃ kolasampāpakaṃ, kañjikaṃ teladhūpitanti badaramodakakasāve catuguṇodakasamodite pākena catutthabhāgāvasiṭṭhaṃ yāguṃ pacitvā taṃ tikaṭukaajamodahiṅgujīrakalasuṇādīhi kaṭukabhaṇḍehi abhisaṅkharitvā sudhūpitaṃ katvā lāmañjagandhaṃ gāhāpetvā pasannacittena bhagavato patte ākiritvā satthāraṃ uddisitvā adāsiṃ, therassa hatthe patiṭṭhapesinti dasseti. Tenāha –
‘‘ปิปฺผลฺยา ลสุเณน จ, มิสฺสํ ลามญฺชเกน จ;
‘‘Pipphalyālasuṇena ca, missaṃ lāmañjakena ca;
อทาสิํ อุชุภูตสฺมิํ, วิปฺปสเนฺนน เจตสา’’ติฯ
Adāsiṃ ujubhūtasmiṃ, vippasannena cetasā’’ti.
เสสํ วุตฺตนยเมวฯ
Sesaṃ vuttanayameva.
เอวํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ตาย เทวตาย อตฺตนา สมุปจิตสุจริตกเมฺม อาวิกเต สปริวาราย ตสฺสา ธมฺมํ เทเสตฺวา มนุสฺสโลกํ อาคนฺตฺวา ตํ ปวตฺติํ ภควโต อาโรเจสิฯ ภควา ตมตฺถํ อฎฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา จตุปริสมเชฺฌ ธมฺมํ เทเสสิฯ สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ
Evaṃ āyasmā mahāmoggallāno tāya devatāya attanā samupacitasucaritakamme āvikate saparivārāya tassā dhammaṃ desetvā manussalokaṃ āgantvā taṃ pavattiṃ bhagavato ārocesi. Bhagavā tamatthaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā catuparisamajjhe dhammaṃ desesi. Sā desanā mahājanassa sātthikā ahosīti.
กญฺชิกทายิกาวิมานวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Kañjikadāyikāvimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / วิมานวตฺถุปาฬิ • Vimānavatthupāḷi / ๕. กญฺชิกทายิกาวิมานวตฺถุ • 5. Kañjikadāyikāvimānavatthu
