Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
3. කඞ්ඛාරෙවතත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
3. Kaṅkhārevatattheragāthāvaṇṇanā
පඤ්ඤං ඉමං පස්සාති ආයස්මතො කඞ්ඛාරෙවතස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි ථෙරො පදුමුත්තරභගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ බ්රාහ්මණමහාසාලකුලෙ නිබ්බත්තො. එකදිවසං බුද්ධානං ධම්මදෙසනාකාලෙ හෙට්ඨා වුත්තනයෙන මහාජනෙන සද්ධිං විහාරං ගන්ත්වා පරිසපරියන්තෙ ඨිතො ධම්මං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං ඣානාභිරතානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා ‘‘මයාපි අනාගතෙ එවරූපෙන භවිතුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා දෙසනාවසානෙ සත්ථාරං නිමන්තෙත්වා හෙට්ඨා වුත්තනයෙන මහාසක්කාරං කත්වා භගවන්තං ආහ – ‘‘භන්තෙ, අහං ඉමිනා අධිකාරකම්මෙන අඤ්ඤං සම්පත්තිං න පත්ථෙමි, යථා පන සො භික්ඛු තුම්හෙහි ඉතො සත්තමදිවසමත්ථකෙ ඣායීනං අග්ගට්ඨානෙ ඨපිතො, එවං අහම්පි අනාගතෙ එකස්ස බුද්ධස්ස සාසනෙ ඣායීනං අග්ගො භවෙය්ය’’න්ති පත්ථනමකාසි. සත්ථා අනාගතං ඔලොකෙත්වා නිප්ඵජ්ජනභාවං දිස්වා ‘‘අනාගතෙ කප්පසතසහස්සාවසානෙ ගොතමො නාම බුද්ධො උප්පජ්ජිස්සති, තස්ස සාසනෙ ත්වං ඣායීනං අග්ගො භවිස්සසී’’ති බ්යාකරිත්වා පක්කාමි.
Paññaṃ imaṃ passāti āyasmato kaṅkhārevatassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi thero padumuttarabhagavato kāle haṃsavatīnagare brāhmaṇamahāsālakule nibbatto. Ekadivasaṃ buddhānaṃ dhammadesanākāle heṭṭhā vuttanayena mahājanena saddhiṃ vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ jhānābhiratānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ‘‘mayāpi anāgate evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā desanāvasāne satthāraṃ nimantetvā heṭṭhā vuttanayena mahāsakkāraṃ katvā bhagavantaṃ āha – ‘‘bhante, ahaṃ iminā adhikārakammena aññaṃ sampattiṃ na patthemi, yathā pana so bhikkhu tumhehi ito sattamadivasamatthake jhāyīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapito, evaṃ ahampi anāgate ekassa buddhassa sāsane jhāyīnaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanamakāsi. Satthā anāgataṃ oloketvā nipphajjanabhāvaṃ disvā ‘‘anāgate kappasatasahassāvasāne gotamo nāma buddho uppajjissati, tassa sāsane tvaṃ jhāyīnaṃ aggo bhavissasī’’ti byākaritvā pakkāmi.
සො යාවජීවං කල්යාණකම්මං කත්වා කප්පසතසහස්සං දෙවමනුස්සෙසු සංසරිත්වා අම්හාකං භගවතො කාලෙ සාවත්ථිනගරෙ මහාභොගකුලෙ නිබ්බත්තො පච්ඡාභත්තං ධම්මස්සවනත්ථං ගච්ඡන්තෙන මහාජනෙන සද්ධිං විහාරං ගන්ත්වා පරිසපරියන්තෙ ඨිතො දසබලස්ස ධම්මකථං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා උපසම්පදං ලභිත්වා කම්මට්ඨානං කථාපෙත්වා ඣානපරිකම්මං කරොන්තො ඣානලාභී හුත්වා ඣානං පාදකං කත්වා අරහත්තං පාපුණි. සො යෙභුය්යෙන දසබලෙන සමාපජ්ජිතබ්බසමාපත්තිං සමාපජ්ජන්තො අහොරත්තං ඣානෙසු චිණ්ණවසී අහොසි. අථ නං සත්ථා ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං ඣායීනං යදිදං කඞ්ඛාරෙවතො’’ති (අ. නි. 1.198, 204) ඣායීනං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි. වුත්තම්පි චෙතං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.55.34-53) –
So yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ bhagavato kāle sāvatthinagare mahābhogakule nibbatto pacchābhattaṃ dhammassavanatthaṃ gacchantena mahājanena saddhiṃ vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dasabalassa dhammakathaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā upasampadaṃ labhitvā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā jhānaparikammaṃ karonto jhānalābhī hutvā jhānaṃ pādakaṃ katvā arahattaṃ pāpuṇi. So yebhuyyena dasabalena samāpajjitabbasamāpattiṃ samāpajjanto ahorattaṃ jhānesu ciṇṇavasī ahosi. Atha naṃ satthā ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ jhāyīnaṃ yadidaṃ kaṅkhārevato’’ti (a. ni. 1.198, 204) jhāyīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Vuttampi cetaṃ apadāne (apa. thera 2.55.34-53) –
‘‘පදුමුත්තරො නාම ජිනො, සබ්බධම්මෙසු චක්ඛුමා;
‘‘Padumuttaro nāma jino, sabbadhammesu cakkhumā;
ඉතො සතසහස්සම්හි, කප්පෙ උප්පජ්ජි නායකො.
Ito satasahassamhi, kappe uppajji nāyako.
‘‘සීහහනු බ්රහ්මගිරො, හංසදුන්දුභිනිස්සනො;
‘‘Sīhahanu brahmagiro, haṃsadundubhinissano;
නාගවික්කන්තගමනො, චන්දසූරාධිකප්පභො.
Nāgavikkantagamano, candasūrādhikappabho.
‘‘මහාමති මහාවීරො, මහාඣායී මහාබලො;
‘‘Mahāmati mahāvīro, mahājhāyī mahābalo;
මහාකාරුණිකො නාථො, මහාතමපනූදනො.
Mahākāruṇiko nātho, mahātamapanūdano.
‘‘ස කදාචි තිලොකග්ගො, වෙනෙය්යං විනයං බහුං;
‘‘Sa kadāci tilokaggo, veneyyaṃ vinayaṃ bahuṃ;
ධම්මං දෙසෙසි සම්බුද්ධො, සත්තාසයවිදූ මුනි.
Dhammaṃ desesi sambuddho, sattāsayavidū muni.
‘‘ඣායිං ඣානරතං වීරං, උපසන්තං අනාවිලං;
‘‘Jhāyiṃ jhānarataṃ vīraṃ, upasantaṃ anāvilaṃ;
වණ්ණයන්තො පරිසතිං, තොසෙසි ජනතං ජිනො.
Vaṇṇayanto parisatiṃ, tosesi janataṃ jino.
‘‘තදාහං හංසවතියං, බ්රාහ්මණො වෙදපාරගූ;
‘‘Tadāhaṃ haṃsavatiyaṃ, brāhmaṇo vedapāragū;
ධම්මං සුත්වාන මුදිතො, තං ඨානමභිපත්ථයිං.
Dhammaṃ sutvāna mudito, taṃ ṭhānamabhipatthayiṃ.
‘‘තදා ජිනො වියාකාසි, සඞ්ඝමජ්ඣෙ විනායකො;
‘‘Tadā jino viyākāsi, saṅghamajjhe vināyako;
මුදිතො හොහි ත්වං බ්රහ්මෙ, ලච්ඡසෙ තං මනොරථං.
Mudito hohi tvaṃ brahme, lacchase taṃ manorathaṃ.
‘‘සතසහස්සිතො කප්පෙ, ඔක්කාකකුලසම්භවො;
‘‘Satasahassito kappe, okkākakulasambhavo;
ගොතමො නාම ගොත්තෙන, සත්ථා ලොකෙ භවිස්සති.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘තස්ස ධම්මෙසු දායාදො, ඔරසො ධම්මනිම්මිතො;
‘‘Tassa dhammesu dāyādo, oraso dhammanimmito;
රෙවතො නාම නාමෙන, හෙස්සති සත්ථු සාවකො.
Revato nāma nāmena, hessati satthu sāvako.
‘‘තෙන කම්මෙන සුකතෙන, චෙතනාපණිධීහි ච;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ජහිත්වා මානුසං දෙහං, තාවතිංසමගච්ඡහං.
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘පච්ඡිමෙ ච භවෙ දානි, ජාතොහං කොලියෙ පුරෙ;
‘‘Pacchime ca bhave dāni, jātohaṃ koliye pure;
ඛත්තියෙ කුලසම්පන්නෙ, ඉද්ධෙ ඵීතෙ මහද්ධනෙ.
Khattiye kulasampanne, iddhe phīte mahaddhane.
‘‘යදා කපිලවත්ථුස්මිං, බුද්ධො ධම්මමදෙසයි;
‘‘Yadā kapilavatthusmiṃ, buddho dhammamadesayi;
තදා පසන්නො සුගතෙ, පබ්බජිං අනගාරියං.
Tadā pasanno sugate, pabbajiṃ anagāriyaṃ.
‘‘කඞ්ඛා මෙ බහුලා ආසි, කප්පාකප්පෙ තහිං තහිං;
‘‘Kaṅkhā me bahulā āsi, kappākappe tahiṃ tahiṃ;
සබ්බං තං විනයී බුද්ධො, දෙසෙත්වා ධම්මමුත්තමං.
Sabbaṃ taṃ vinayī buddho, desetvā dhammamuttamaṃ.
‘‘තතොහං තිණ්ණසංසාරො, තදා ඣානසුඛෙ රතො;
‘‘Tatohaṃ tiṇṇasaṃsāro, tadā jhānasukhe rato;
විහරාමි තදා බුද්ධො, මං දිස්වා එතදබ්රවි.
Viharāmi tadā buddho, maṃ disvā etadabravi.
‘‘යා කාචි කඞ්ඛා ඉධ වා හුරං වා, සවෙදියා වා පරවෙදියා වා;
‘‘Yā kāci kaṅkhā idha vā huraṃ vā, savediyā vā paravediyā vā;
යෙ ඣායිනො තා පජහන්ති සබ්බා, ආතාපිනො බ්රහ්මචරියං චරන්තා.
Ye jhāyino tā pajahanti sabbā, ātāpino brahmacariyaṃ carantā.
‘‘සතසහස්සෙ කතං කම්මං, ඵලං දස්සෙසි මෙ ඉධ;
‘‘Satasahasse kataṃ kammaṃ, phalaṃ dassesi me idha;
සුමුත්තො සරවෙගොව, කිලෙසෙ ඣාපයිං මම.
Sumutto saravegova, kilese jhāpayiṃ mama.
‘‘තතො ඣානරත්තං දිස්වා, බුද්ධො ලොකන්තගූ මුනි;
‘‘Tato jhānarattaṃ disvā, buddho lokantagū muni;
ඣායීනං භික්ඛූනං අග්ගො, පඤ්ඤාපෙසි මහාමති.
Jhāyīnaṃ bhikkhūnaṃ aggo, paññāpesi mahāmati.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං, භවා සබ්බෙ සමූහතා;
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
නාගොව බන්ධනං ඡෙත්වා, විහරාමි අනාසවො.
Nāgova bandhanaṃ chetvā, viharāmi anāsavo.
‘‘ස්වාගතං වත මෙ ආසි, මම බුද්ධස්ස සන්තිකෙ;
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, mama buddhassa santike;
තිස්සො විජ්ජා අනුප්පත්තා, කතං බුද්ධස්ස සාසනං.
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
‘‘පටිසම්භිදා චතස්සො, විමොක්ඛාපි ච අට්ඨිමෙ;
‘‘Paṭisambhidā catasso, vimokkhāpi ca aṭṭhime;
ඡළභිඤ්ඤා සච්ඡිකතා, කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
තථා කතකිච්චො පනායං මහාථෙරො පුබ්බෙ දීඝරත්තං අත්තනො කඞ්ඛාපකතචිත්තතං ඉදානි සබ්බසො විගතකඞ්ඛතඤ්ච පච්චවෙක්ඛිත්වා ‘‘අහො නූන මය්හං සත්ථුනො දෙසනානුභාවො, තෙනෙතරහි එවං විගතකඞ්ඛො අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො ජාතො’’ති සඤ්ජාතබහුමානො භගවතො පඤ්ඤං පසංසන්තො ‘‘පඤ්ඤං ඉමං පස්සා’’ති ඉමං ගාථමාහ.
Tathā katakicco panāyaṃ mahāthero pubbe dīgharattaṃ attano kaṅkhāpakatacittataṃ idāni sabbaso vigatakaṅkhatañca paccavekkhitvā ‘‘aho nūna mayhaṃ satthuno desanānubhāvo, tenetarahi evaṃ vigatakaṅkho ajjhattaṃ vūpasantacitto jāto’’ti sañjātabahumāno bhagavato paññaṃ pasaṃsanto ‘‘paññaṃ imaṃ passā’’ti imaṃ gāthamāha.
3. තත්ථ පඤ්ඤන්ති පකාරෙ ජානාති, පකාරෙහි ඤාපෙතීති ච පඤ්ඤා. වෙනෙය්යානං ආසයානුසයචරියාධිමුත්තිආදිප්පකාරෙ ධම්මානං කුසලාදිකෙ ඛන්ධාදිකෙ ච දෙසෙතබ්බප්පකාරෙ ජානාති, යථාසභාවතො පටිවිජ්ඣති, තෙහි ච පකාරෙහි ඤාපෙතීති අත්ථො. සත්ථු දෙසනාඤාණඤ්හි ඉධාධිප්පෙතං, තෙනාහ ‘‘ඉම’’න්ති. තඤ්හි අත්තනි සිද්ධෙන දෙසනාබලෙන නයග්ගාහතො පච්චක්ඛං විය උපට්ඨිතං ගහෙත්වා ‘‘ඉම’’න්ති වුත්තං. යදග්ගෙන වා සත්ථු දෙසනාඤාණං සාවකෙහි නයතො ගය්හති, තදග්ගෙන අත්තනො විසයෙ පටිවෙධඤාණම්පි නයතො ගය්හතෙව. තෙනාහ ආයස්මා ධම්මසෙනාපති – ‘‘අපිච මෙ, භන්තෙ, ධම්මන්වයො විදිතො’’ති (දී. නි. 2.146; 3.143). පස්සාති විම්හයප්පත්තො අනියමතො ආලපති අත්තනොයෙව වා චිත්තං, යථාහ භගවා උදානෙන්තො – ‘‘ලොකමිමං පස්ස; පුථූ අවිජ්ජාය පරෙතං භූතං භූතරතං භවා අපරිමුත්ත’’න්ති (උදා. 30). තථාගතානන්ති තථා ආගමනාදිඅත්ථෙන තථාගතානං. තථා ආගතොති හි තථාගතො, තථා ගතොති තථාගතො, තථලක්ඛණං ආගතොති තථාගතො, තථධම්මෙ යාථාවතො අභිසම්බුද්ධොති තථාගතො, තථදස්සිතාය තථාගතො, තථවාදිතාය තථාගතො, තථාකාරිතාය තථාගතො, අභිභවනට්ඨෙන තථාගතොති එවං අට්ඨහි කාරණෙහි භගවා තථාගතො. තථාය ආගතොති තථාගතො, තථාය ගතොති තථාගතො, තථලක්ඛණං ගතොති තථාගතො, තථානි ආගතොති තථාගතො, තථාවිධොති තථාගතො, තථා පවත්තිතොති තථාගතො, තථෙහි ආගතොති තථාගතො , තථා ගතභාවෙන තථාගතොති එවම්පි අට්ඨහි කාරණෙහි භගවා තථාගතොති අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො. විත්ථාරො පන පරමත්ථදීපනියා උදානට්ඨකථාය (උදා. අට්ඨ. 18) ඉතිවුත්තකට්ඨකථාය (ඉතිවු. අට්ඨ. 38) ච වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.
3. Tattha paññanti pakāre jānāti, pakārehi ñāpetīti ca paññā. Veneyyānaṃ āsayānusayacariyādhimuttiādippakāre dhammānaṃ kusalādike khandhādike ca desetabbappakāre jānāti, yathāsabhāvato paṭivijjhati, tehi ca pakārehi ñāpetīti attho. Satthu desanāñāṇañhi idhādhippetaṃ, tenāha ‘‘ima’’nti. Tañhi attani siddhena desanābalena nayaggāhato paccakkhaṃ viya upaṭṭhitaṃ gahetvā ‘‘ima’’nti vuttaṃ. Yadaggena vā satthu desanāñāṇaṃ sāvakehi nayato gayhati, tadaggena attano visaye paṭivedhañāṇampi nayato gayhateva. Tenāha āyasmā dhammasenāpati – ‘‘apica me, bhante, dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146; 3.143). Passāti vimhayappatto aniyamato ālapati attanoyeva vā cittaṃ, yathāha bhagavā udānento – ‘‘lokamimaṃ passa; puthū avijjāya paretaṃ bhūtaṃ bhūtarataṃ bhavā aparimutta’’nti (udā. 30). Tathāgatānanti tathā āgamanādiatthena tathāgatānaṃ. Tathā āgatoti hi tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato, tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato, tathadassitāya tathāgato, tathavāditāya tathāgato, tathākāritāya tathāgato, abhibhavanaṭṭhena tathāgatoti evaṃ aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato. Tathāya āgatoti tathāgato, tathāya gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ gatoti tathāgato, tathāni āgatoti tathāgato, tathāvidhoti tathāgato, tathā pavattitoti tathāgato, tathehi āgatoti tathāgato , tathā gatabhāvena tathāgatoti evampi aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgatoti ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana paramatthadīpaniyā udānaṭṭhakathāya (udā. aṭṭha. 18) itivuttakaṭṭhakathāya (itivu. aṭṭha. 38) ca vuttanayeneva veditabbo.
ඉදානි තස්සා පඤ්ඤාය අසාධාරණවිසෙසං දස්සෙතුං ‘‘අග්ගි යථා’’තිආදි වුත්තං. යථා අග්ගීති උපමාවචනං. යථාති තස්ස උපමාභාවදස්සනං. පජ්ජලිතොති උපමෙය්යෙන සම්බන්ධදස්සනං. නිසීථෙති කිච්චකරණකාලදස්සනං. අයඤ්හෙත්ථ අත්ථො – යථා නාම නිසීථෙ රත්තියං චතුරඞ්ගසමන්නාගතෙ අන්ධකාරෙ වත්තමානෙ උන්නතෙ ඨානෙ පජ්ජලිතො අග්ගි තස්මිං පදෙසෙ තයගතං විධමන්තං තිට්ඨති, එවමෙව තථාගතානං ඉමං දෙසනාඤාණසඞ්ඛාතං සබ්බසො වෙනෙය්යානං සංසයතමං විධමන්තං පඤ්ඤං පස්සාති. යතො දෙසනාවිලාසෙන සත්තානං ඤාණමයං ආලොකං දෙන්තීති ආලොකදා. පඤ්ඤාමයමෙව චක්ඛුං දදන්තීති චක්ඛුදදා. තදුභයම්පි කඞ්ඛාවිනයපදට්ඨානමෙව කත්වා දස්සෙන්තො ‘‘යෙ ආගතානං විනයන්ති කඞ්ඛ’’න්ති ආහ, යෙ තථාගතා අත්තනො සන්තිකං ආගතානං උපගතානං වෙනෙය්යානං ‘‘අහොසිං නු ඛො අහමතීතමද්ධාන’’න්තිආදිනයප්පවත්තං (ම. නි. 1.18; සං. නි. 2.20) සොළසවත්ථුකං, ‘‘බුද්ධෙ කඞ්ඛති ධම්මෙ කඞ්ඛතී’’තිආදිනයප්පවත්තං (ධ. ස. 1008) අට්ඨවත්ථුකඤ්ච කඞ්ඛං විචිකිච්ඡං විනයන්ති දෙසනානුභාවෙන අනවසෙසතො විධමන්ති විද්ධංසෙන්ති. විනයකුක්කුච්චසඞ්ඛාතා පන කඞ්ඛා තබ්බිනයෙනෙව විනීතා හොන්තීති.
Idāni tassā paññāya asādhāraṇavisesaṃ dassetuṃ ‘‘aggi yathā’’tiādi vuttaṃ. Yathā aggīti upamāvacanaṃ. Yathāti tassa upamābhāvadassanaṃ. Pajjalitoti upameyyena sambandhadassanaṃ. Nisītheti kiccakaraṇakāladassanaṃ. Ayañhettha attho – yathā nāma nisīthe rattiyaṃ caturaṅgasamannāgate andhakāre vattamāne unnate ṭhāne pajjalito aggi tasmiṃ padese tayagataṃ vidhamantaṃ tiṭṭhati, evameva tathāgatānaṃ imaṃ desanāñāṇasaṅkhātaṃ sabbaso veneyyānaṃ saṃsayatamaṃ vidhamantaṃ paññaṃ passāti. Yato desanāvilāsena sattānaṃ ñāṇamayaṃ ālokaṃ dentīti ālokadā. Paññāmayameva cakkhuṃ dadantīti cakkhudadā. Tadubhayampi kaṅkhāvinayapadaṭṭhānameva katvā dassento ‘‘ye āgatānaṃ vinayanti kaṅkha’’nti āha, ye tathāgatā attano santikaṃ āgatānaṃ upagatānaṃ veneyyānaṃ ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhāna’’ntiādinayappavattaṃ (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20) soḷasavatthukaṃ, ‘‘buddhe kaṅkhati dhamme kaṅkhatī’’tiādinayappavattaṃ (dha. sa. 1008) aṭṭhavatthukañca kaṅkhaṃ vicikicchaṃ vinayanti desanānubhāvena anavasesato vidhamanti viddhaṃsenti. Vinayakukkuccasaṅkhātā pana kaṅkhā tabbinayeneva vinītā hontīti.
අපරො නයො – යථා අග්ගි නිසීථෙ රත්තිභාගෙ පජ්ජලිතො පටුතරජාලො සමුජ්ජලං උච්චාසනෙ ඨිතානං ඔභාසදානමත්තෙන අන්ධකාරං විධමිත්වා සමවිසමං විභාවෙන්තො ආලොකදදො හොති. අච්චාසන්නෙ පන ඨිතානං තං සුපාකටං කරොන්තො චක්ඛුකිච්චකරණතො චක්ඛුදදො නාම හොති, එවමෙව තථාගතො අත්තනො ධම්මකායස්ස දූරෙ ඨිතානං අකතාධිකාරානං පඤ්ඤාපජ්ජොතෙන මොහන්ධකාරං විධමිත්වා කායවිසමාදිසමවිසමං විභාවෙන්තො ආලොකදා භවන්ති, ආසන්නෙ ඨිතානං පන කතාධිකාරානං ධම්මචක්ඛුං උප්පාදෙන්තො චක්ඛුදදා භවන්ති. යෙ එවංභූතා අත්තනො වචීගොචරං ආගතානං මාදිසානම්පි කඞ්ඛාබහුලානං කඞ්ඛං විනයන්ති අරියමග්ගසමුප්පාදනෙන විධමන්ති, තෙසං තථාගතානං පඤ්ඤං ඤාණාතිසයං පස්සාති යොජනා. එවමයං ථෙරස්ස අත්තනො කඞ්ඛාවිතරණප්පකාසනෙන අඤ්ඤාබ්යාකරණගාථාපි හොති. අයඤ්හි ථෙරො පුථුජ්ජනකාලෙ කප්පියෙපි කුක්කුච්චකො හුත්වා කඞ්ඛාබහුලතාය ‘‘කඞ්ඛාරෙවතො’’ති පඤ්ඤාතො, පච්ඡා ඛීණාසවකාලෙපි තථෙව වොහරයිත්ථ. තෙනාහ – ‘‘ඉත්ථං සුදං ආයස්මා කඞ්ඛාරෙවතො ගාථං අභාසිත්ථා’’ති. තං වුත්තත්ථමෙව.
Aparo nayo – yathā aggi nisīthe rattibhāge pajjalito paṭutarajālo samujjalaṃ uccāsane ṭhitānaṃ obhāsadānamattena andhakāraṃ vidhamitvā samavisamaṃ vibhāvento ālokadado hoti. Accāsanne pana ṭhitānaṃ taṃ supākaṭaṃ karonto cakkhukiccakaraṇato cakkhudado nāma hoti, evameva tathāgato attano dhammakāyassa dūre ṭhitānaṃ akatādhikārānaṃ paññāpajjotena mohandhakāraṃ vidhamitvā kāyavisamādisamavisamaṃ vibhāvento ālokadā bhavanti, āsanne ṭhitānaṃ pana katādhikārānaṃ dhammacakkhuṃ uppādento cakkhudadā bhavanti. Ye evaṃbhūtā attano vacīgocaraṃ āgatānaṃ mādisānampi kaṅkhābahulānaṃ kaṅkhaṃ vinayanti ariyamaggasamuppādanena vidhamanti, tesaṃ tathāgatānaṃ paññaṃ ñāṇātisayaṃ passāti yojanā. Evamayaṃ therassa attano kaṅkhāvitaraṇappakāsanena aññābyākaraṇagāthāpi hoti. Ayañhi thero puthujjanakāle kappiyepi kukkuccako hutvā kaṅkhābahulatāya ‘‘kaṅkhārevato’’ti paññāto, pacchā khīṇāsavakālepi tatheva voharayittha. Tenāha – ‘‘itthaṃ sudaṃ āyasmā kaṅkhārevato gāthaṃ abhāsitthā’’ti. Taṃ vuttatthameva.
කඞ්ඛාරෙවතත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Kaṅkhārevatattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 3. කඞ්ඛාරෙවතත්ථෙරගාථා • 3. Kaṅkhārevatattheragāthā