| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२५०] १०. कपिजातकवण्णना
[250] 10. Kapijātakavaṇṇanā
अयं इसी उपसमसंयमे रतोति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं कुहकं भिक्खुं आरब्भ कथेसि। तस्स हि कुहकभावो भिक्खूसु पाकटो जातो। भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, असुको भिक्खु निय्यानिके बुद्धसासने पब्बजित्वा कुहकवत्तं पूरेती’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे , एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, एस भिक्खु इदानेव, पुब्बेपि कुहकोयेव, अग्गिमत्तस्स कारणा मक्कटो हुत्वा कोहञ्ञमकासी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Ayaṃ isī upasamasaṃyame ratoti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kuhakaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Tassa hi kuhakabhāvo bhikkhūsu pākaṭo jāto. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, asuko bhikkhu niyyānike buddhasāsane pabbajitvā kuhakavattaṃ pūretī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave , etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, esa bhikkhu idāneva, pubbepi kuhakoyeva, aggimattassa kāraṇā makkaṭo hutvā kohaññamakāsī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो कासिरट्ठे ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो पुत्तस्स आधावित्वा परिधावित्वा विचरणकाले ब्राह्मणिया मताय पुत्तं अङ्केनादाय हिमवन्तं पविसित्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा तम्पि पुत्तं तापसकुमारकं कत्वा पण्णसालाय वासं कप्पेसि। वस्सारत्तसमये अच्छिन्नधारे देवे वस्सन्ते एको मक्कटो सीतपीळितो दन्ते खादन्तो कम्पन्तो विचरति। बोधिसत्तो महन्ते दारुक्खन्धे आहरित्वा अग्गिं कत्वा मञ्चके निपज्जि, पुत्तकोपिस्स पादे परिमज्जमानो निसीदि। सो मक्कटो एकस्स मततापसस्स सन्तकानि वक्कलानि निवासेत्वा च पारुपित्वा च अजिनचम्मं अंसे कत्वा काजकमण्डलुं आदाय इसिवेसेनागन्त्वा पण्णसालद्वारे अग्गिस्स कारणा कुहककम्मं कत्वा अट्ठासि। तापसकुमारको तं दिस्वा ‘‘तात, तापसो एको सीतपीळितो कम्पमानो तिट्ठति, इध नं पक्कोसथ, विसिब्बेस्सती’’ति पितरं आयाचन्तो पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto puttassa ādhāvitvā paridhāvitvā vicaraṇakāle brāhmaṇiyā matāya puttaṃ aṅkenādāya himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā tampi puttaṃ tāpasakumārakaṃ katvā paṇṇasālāya vāsaṃ kappesi. Vassārattasamaye acchinnadhāre deve vassante eko makkaṭo sītapīḷito dante khādanto kampanto vicarati. Bodhisatto mahante dārukkhandhe āharitvā aggiṃ katvā mañcake nipajji, puttakopissa pāde parimajjamāno nisīdi. So makkaṭo ekassa matatāpasassa santakāni vakkalāni nivāsetvā ca pārupitvā ca ajinacammaṃ aṃse katvā kājakamaṇḍaluṃ ādāya isivesenāgantvā paṇṇasāladvāre aggissa kāraṇā kuhakakammaṃ katvā aṭṭhāsi. Tāpasakumārako taṃ disvā ‘‘tāta, tāpaso eko sītapīḷito kampamāno tiṭṭhati, idha naṃ pakkosatha, visibbessatī’’ti pitaraṃ āyācanto paṭhamaṃ gāthamāha –
२००.
200.
‘‘अयं इसी उपसमसंयमे रतो, स तिट्ठति सिसिरभयेन अट्टितो।
‘‘Ayaṃ isī upasamasaṃyame rato, sa tiṭṭhati sisirabhayena aṭṭito;
हन्द अयं पविसतुमं अगारकं, विनेतु सीतं दरथञ्च केवल’’न्ति॥
Handa ayaṃ pavisatumaṃ agārakaṃ, vinetu sītaṃ darathañca kevala’’nti.
तत्थ उपसमसंयमे रतोति रागादिकिलेसउपसमे च सीलसंयमे च रतो। स तिट्ठतीति सो तिट्ठति। सिसिरभयेनाति वातवुट्ठिजनितस्स सिसिरस्स भयेन। अट्टितोति पीळितो। पविसतुमन्ति पविसतु इमं। केवलन्ति सकलं अनवसेसं।
Tattha upasamasaṃyame ratoti rāgādikilesaupasame ca sīlasaṃyame ca rato. Sa tiṭṭhatīti so tiṭṭhati. Sisirabhayenāti vātavuṭṭhijanitassa sisirassa bhayena. Aṭṭitoti pīḷito. Pavisatumanti pavisatu imaṃ. Kevalanti sakalaṃ anavasesaṃ.
बोधिसत्तो पुत्तस्स वचनं सुत्वा उट्ठाय ओलोकेन्तो मक्कटभावं ञत्वा दुतियं गाथमाह –
Bodhisatto puttassa vacanaṃ sutvā uṭṭhāya olokento makkaṭabhāvaṃ ñatvā dutiyaṃ gāthamāha –
२०१.
201.
‘‘नायं इसी उपसमसंयमे रतो, कपी अयं दुमवरसाखगोचरो।
‘‘Nāyaṃ isī upasamasaṃyame rato, kapī ayaṃ dumavarasākhagocaro;
सो दूसको रोसको चापि जम्मो, सचे वजेमम्पि दूसेय्यगार’’न्ति॥
So dūsako rosako cāpi jammo, sace vajemampi dūseyyagāra’’nti.
तत्थ दुमवरसाखगोचरोति दुमवरानं साखगोचरो। सो दूसको रोसको चापि जम्मोति सो एवं गतगतट्ठानस्स दूसनतो दूसको, घट्टनताय रोसको, लामकभावेन जम्मो। सचे वजेति यदि इमं पण्णसालं वजे पविसेय्य, सब्बं उच्चारपस्सावकरणेन च अग्गिदानेन च दूसेय्याति।
Tattha dumavarasākhagocaroti dumavarānaṃ sākhagocaro. So dūsako rosako cāpi jammoti so evaṃ gatagataṭṭhānassa dūsanato dūsako, ghaṭṭanatāya rosako, lāmakabhāvena jammo. Sace vajeti yadi imaṃ paṇṇasālaṃ vaje paviseyya, sabbaṃ uccārapassāvakaraṇena ca aggidānena ca dūseyyāti.
एवञ्च पन वत्वा बोधिसत्तो उम्मुकं गहेत्वा तं सन्तासेत्वा पलापेसि। सो उप्पतित्वा वनं पक्खन्तो तथा पक्खन्तोव अहोसि, न पुन तं ठानं अगमासि। बोधिसत्तो अभिञ्ञा च समापत्तियो च निब्बत्तेत्वा तापसकुमारस्स कसिणपरिकम्मं आचिक्खि, सोपि अभिञ्ञा च समापत्तियो च उप्पादेसि। ते उभोपि अपरिहीनज्झाना ब्रह्मलोकपरायणा अहेसुं।
Evañca pana vatvā bodhisatto ummukaṃ gahetvā taṃ santāsetvā palāpesi. So uppatitvā vanaṃ pakkhanto tathā pakkhantova ahosi, na puna taṃ ṭhānaṃ agamāsi. Bodhisatto abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā tāpasakumārassa kasiṇaparikammaṃ ācikkhi, sopi abhiññā ca samāpattiyo ca uppādesi. Te ubhopi aparihīnajjhānā brahmalokaparāyaṇā ahesuṃ.
सत्था ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पोराणतो पट्ठायपेस कुहकोयेवा’’ति इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि। सच्चपरियोसाने केचि सोतापन्ना, केचि सकदागामिनो, केचि अनागामिनो केचि अरहन्तो अहेसुं। ‘‘तदा मक्कटो कुहकभिक्खु अहोसि, पुत्तो राहुलो, पिता पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, porāṇato paṭṭhāyapesa kuhakoyevā’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi. Saccapariyosāne keci sotāpannā, keci sakadāgāmino, keci anāgāmino keci arahanto ahesuṃ. ‘‘Tadā makkaṭo kuhakabhikkhu ahosi, putto rāhulo, pitā pana ahameva ahosi’’nti.
कपिजातकवण्णना दसमा।
Kapijātakavaṇṇanā dasamā.
सिङ्गालवग्गो दसमो।
Siṅgālavaggo dasamo.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
सब्बदाठी च सुनखो, गुत्तिलो विगतिच्छा च।
Sabbadāṭhī ca sunakho, guttilo vigaticchā ca;
मूलपरियायं बालोवादं, पादञ्जलि किं सुकोपमं।
Mūlapariyāyaṃ bālovādaṃ, pādañjali kiṃ sukopamaṃ;
सालकं कपि ते दस॥
Sālakaṃ kapi te dasa.
अथ वग्गुद्दानं –
Atha vagguddānaṃ –
दळ्हवग्गो च सन्थवो, कल्याणधम्मासदिसो।
Daḷhavaggo ca santhavo, kalyāṇadhammāsadiso;
रूहको दळ्हवग्गो च, बीरणथम्भकासावो।
Rūhako daḷhavaggo ca, bīraṇathambhakāsāvo;
उपाहनो सिङ्गालो च, दसवग्गा दुके सियुं॥
Upāhano siṅgālo ca, dasavaggā duke siyuṃ.
दुकनिपातवण्णना निट्ठिता।
Dukanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २५०. कपिजातकं • 250. Kapijātakaṃ
