Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
[౪౦౪] ౯. కపిజాతకవణ్ణనా
[404] 9. Kapijātakavaṇṇanā
యత్థ వేరీ నివసతీతి ఇదం సత్థా జేతవనే విహరన్తో దేవదత్తస్స పథవిపవేసనం ఆరబ్భ కథేసి. తస్మిఞ్హి పథవిం పవిట్ఠే ధమ్మసభాయం కథం సముట్ఠాపేసుం ‘‘ఆవుసో, దేవదత్తో సహ పరిసాయ నట్ఠో’’తి. సత్థా ఆగన్త్వా ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవ దేవదత్తో సహ పరిసాయ నట్ఠో, పుబ్బేపి నస్సియేవా’’తి వత్వా అతీతం ఆహరి.
Yattha verī nivasatīti idaṃ satthā jetavane viharanto devadattassa pathavipavesanaṃ ārabbha kathesi. Tasmiñhi pathaviṃ paviṭṭhe dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, devadatto saha parisāya naṭṭho’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva devadatto saha parisāya naṭṭho, pubbepi nassiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
అతీతే బారాణసియం బ్రహ్మదత్తే రజ్జం కారేన్తే బోధిసత్తో కపియోనియం నిబ్బత్తిత్వా పఞ్చసతకపిపరివారో రాజుయ్యానే వసి. దేవదత్తోపి కపియోనియం నిబ్బత్తిత్వా పఞ్చసతకపిపరివారో తత్థేవ వసి. అథేకదివసం పురోహితే ఉయ్యానం గన్త్వా న్హత్వా అలఙ్కరిత్వా నిక్ఖమన్తే ఏకో లోలకపి పురేతరం గన్త్వా రాజుయ్యానద్వారే తోరణమత్థకే నిసీదిత్వా తస్స మత్థకే వచ్చపిణ్డం పాతేత్వా పున ఉద్ధం ఓలోకేన్తస్స ముఖే పాతేసి. సో నివత్తిత్వా ‘‘హోతు, జానిస్సామి తుమ్హాకం కత్తబ్బ’’న్తి మక్కటే సన్తజ్జేత్వా పున న్హత్వా పక్కామి. తేన వేరం గహేత్వా మక్కటానం సన్తజ్జితభావం బోధిసత్తస్స ఆరోచేసుం. సో ‘‘వేరీనం నివసనట్ఠానే నామ వసితుం న వట్టతి, సబ్బోపి కపిగణో పలాయిత్వా అఞ్ఞత్థ గచ్ఛతూ’’తి కపిసహస్సస్సపి ఆరోచాపేసి. దుబ్బచకపి అత్తనో పరివారమక్కటే గహేత్వా ‘‘పచ్ఛా జానిస్సామీ’’తి తత్థేవ నిసీది. బోధిసత్తో అత్తనో పరివారం గహేత్వా అరఞ్ఞం పావిసి. అథేకదివసం ఏకిస్సా వీహికోట్టికాయ దాసియా ఆతపే పసారితవీహిం ఖాదన్తో ఏకో ఏళకో ఉమ్ముక్కేన పహారం లభిత్వా ఆదిత్తసరీరో పలాయన్తో ఏకిస్సా హత్థిసాలం నిస్సాయ తిణకుటియా కుట్టే సరీరం ఘంసి . సో అగ్గి తిణకుటికం గణ్హి, తతో ఉట్ఠాయ హత్థిసాలం గణ్హి, హత్థిసాలాయ హత్థీనం పిట్ఠి ఝాయి, హత్థివేజ్జా హత్థీనం పటిజగ్గన్తి.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kapiyoniyaṃ nibbattitvā pañcasatakapiparivāro rājuyyāne vasi. Devadattopi kapiyoniyaṃ nibbattitvā pañcasatakapiparivāro tattheva vasi. Athekadivasaṃ purohite uyyānaṃ gantvā nhatvā alaṅkaritvā nikkhamante eko lolakapi puretaraṃ gantvā rājuyyānadvāre toraṇamatthake nisīditvā tassa matthake vaccapiṇḍaṃ pātetvā puna uddhaṃ olokentassa mukhe pātesi. So nivattitvā ‘‘hotu, jānissāmi tumhākaṃ kattabba’’nti makkaṭe santajjetvā puna nhatvā pakkāmi. Tena veraṃ gahetvā makkaṭānaṃ santajjitabhāvaṃ bodhisattassa ārocesuṃ. So ‘‘verīnaṃ nivasanaṭṭhāne nāma vasituṃ na vaṭṭati, sabbopi kapigaṇo palāyitvā aññattha gacchatū’’ti kapisahassassapi ārocāpesi. Dubbacakapi attano parivāramakkaṭe gahetvā ‘‘pacchā jānissāmī’’ti tattheva nisīdi. Bodhisatto attano parivāraṃ gahetvā araññaṃ pāvisi. Athekadivasaṃ ekissā vīhikoṭṭikāya dāsiyā ātape pasāritavīhiṃ khādanto eko eḷako ummukkena pahāraṃ labhitvā ādittasarīro palāyanto ekissā hatthisālaṃ nissāya tiṇakuṭiyā kuṭṭe sarīraṃ ghaṃsi . So aggi tiṇakuṭikaṃ gaṇhi, tato uṭṭhāya hatthisālaṃ gaṇhi, hatthisālāya hatthīnaṃ piṭṭhi jhāyi, hatthivejjā hatthīnaṃ paṭijagganti.
పురోహితోపి మక్కటానం గహణూపాయం ఉపధారేన్తో విచరతి. అథ నం రాజుపట్ఠానం ఆగన్త్వా నిసిన్నం రాజా ఆహ ‘‘ఆచరియ, బహూ నో హత్థీ వణితా జాతా, హత్థివేజ్జా పటిజగ్గితుం న జానన్తి, జానాసి ను ఖో కిఞ్చి భేసజ్జ’’న్తి? ‘‘జానామి, మహారాజా’’తి. ‘‘కిం నామా’’తి? ‘‘మక్కటవసా, మహారాజా’’తి. ‘‘కహం లభిస్సామా’’తి? ‘‘నను ఉయ్యానే బహూ మక్కటా’’తి? రాజా ‘‘ఉయ్యానే మక్కటే మారేత్వా వసం ఆనేథా’’తి ఆహ. ధనుగ్గహా గన్త్వా పఞ్చసతేపి మక్కటే విజ్ఝిత్వా మారేసుం. ఏకో పన జేట్ఠకమక్కటో పలాయన్తో సరపహారం లభిత్వాపి తత్థేవ అపతిత్వా బోధిసత్తస్స వసనట్ఠానం పత్వా పతి. వానరా ‘‘అమ్హాకం వసనట్ఠానం పత్వా మతో’’తి తస్స పహారం లద్ధా మతభావం బోధిసత్తస్స ఆరోచేసుం. సో గన్త్వా కపిగణమజ్ఝే నిసిన్నో ‘‘పణ్డితానం ఓవాదం అకత్వా వేరిట్ఠానే వసన్తా నామ ఏవం వినస్సన్తీ’’తి కపిగణస్స ఓవాదవసేన ఇమా గాథా అభాసి –
Purohitopi makkaṭānaṃ gahaṇūpāyaṃ upadhārento vicarati. Atha naṃ rājupaṭṭhānaṃ āgantvā nisinnaṃ rājā āha ‘‘ācariya, bahū no hatthī vaṇitā jātā, hatthivejjā paṭijaggituṃ na jānanti, jānāsi nu kho kiñci bhesajja’’nti? ‘‘Jānāmi, mahārājā’’ti. ‘‘Kiṃ nāmā’’ti? ‘‘Makkaṭavasā, mahārājā’’ti. ‘‘Kahaṃ labhissāmā’’ti? ‘‘Nanu uyyāne bahū makkaṭā’’ti? Rājā ‘‘uyyāne makkaṭe māretvā vasaṃ ānethā’’ti āha. Dhanuggahā gantvā pañcasatepi makkaṭe vijjhitvā māresuṃ. Eko pana jeṭṭhakamakkaṭo palāyanto sarapahāraṃ labhitvāpi tattheva apatitvā bodhisattassa vasanaṭṭhānaṃ patvā pati. Vānarā ‘‘amhākaṃ vasanaṭṭhānaṃ patvā mato’’ti tassa pahāraṃ laddhā matabhāvaṃ bodhisattassa ārocesuṃ. So gantvā kapigaṇamajjhe nisinno ‘‘paṇḍitānaṃ ovādaṃ akatvā veriṭṭhāne vasantā nāma evaṃ vinassantī’’ti kapigaṇassa ovādavasena imā gāthā abhāsi –
౬౧.
61.
‘‘యత్థ వేరీ నివసతి, న వసే తత్థ పణ్డితో;
‘‘Yattha verī nivasati, na vase tattha paṇḍito;
ఏకరత్తం ద్విరత్తం వా, దుక్ఖం వసతి వేరిసు.
Ekarattaṃ dvirattaṃ vā, dukkhaṃ vasati verisu.
౬౨.
62.
‘‘దిసో వే లహుచిత్తస్స, పోసస్సానువిధీయతో;
‘‘Diso ve lahucittassa, posassānuvidhīyato;
ఏకస్స కపినో హేతు, యూథస్స అనయో కతో.
Ekassa kapino hetu, yūthassa anayo kato.
౬౩.
63.
‘‘బాలోవ పణ్డితమానీ, యూథస్స పరిహారకో;
‘‘Bālova paṇḍitamānī, yūthassa parihārako;
సచిత్తస్స వసం గన్త్వా, సయేథాయం యథా కపి.
Sacittassa vasaṃ gantvā, sayethāyaṃ yathā kapi.
౬౪.
64.
‘‘న సాధు బలవా బాలో, యూథస్స పరిహారకో;
‘‘Na sādhu balavā bālo, yūthassa parihārako;
అహితో భవతి ఞాతీనం, సకుణానంవ చేతకో.
Ahito bhavati ñātīnaṃ, sakuṇānaṃva cetako.
౬౫.
65.
‘‘ధీరోవ బలవా సాధు, యూథస్స పరిహారకో;
‘‘Dhīrova balavā sādhu, yūthassa parihārako;
హితో భవతి ఞాతీనం, తిదసానంవ వాసవో.
Hito bhavati ñātīnaṃ, tidasānaṃva vāsavo.
౬౬.
66.
‘‘యో చ సీలఞ్చ పఞ్ఞఞ్చ, సుతఞ్చత్తని పస్సతి;
‘‘Yo ca sīlañca paññañca, sutañcattani passati;
ఉభిన్నమత్థం చరతి, అత్తనో చ పరస్స చ.
Ubhinnamatthaṃ carati, attano ca parassa ca.
౬౭.
67.
‘‘తస్మా తులేయ్య మత్తానం, సీలపఞ్ఞాసుతామివ;
‘‘Tasmā tuleyya mattānaṃ, sīlapaññāsutāmiva;
గణం వా పరిహరే ధీరో, ఏకో వాపి పరిబ్బజే’’తి.
Gaṇaṃ vā parihare dhīro, eko vāpi paribbaje’’ti.
తత్థ లహుచిత్తస్సాతి లహుచిత్తో అస్స. ఇదం వుత్తం హోతి – యో పోసో లహుచిత్తస్స మిత్తస్స వా ఞాతినో వా అనువిధీయతి అనువత్తతి, తస్స పోసస్స అనువిధీయతో సో లహుచిత్తో దిసో హోతి, వేరికిచ్చం కరోతి. ఏకస్స కపినోతి పస్సథ ఏకస్స లహుచిత్తస్స అన్ధబాలస్స కపినో హేతు అయం సకలస్స యూథస్స అనయో అవుడ్ఢి మహావినాసో కతోతి. పణ్డితమానీతి యో సయం బాలో హుత్వా ‘‘అహం పణ్డితో’’తి అత్తానం మఞ్ఞమానో పణ్డితానం ఓవాదం అకత్వా సకస్స చిత్తస్స వసం గచ్ఛతి, సో సచిత్తస్స వసం గన్త్వా యథాయం దుబ్బచకపి మతసయనం సయితో, ఏవం సయేథాతి అత్థో.
Tattha lahucittassāti lahucitto assa. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo poso lahucittassa mittassa vā ñātino vā anuvidhīyati anuvattati, tassa posassa anuvidhīyato so lahucitto diso hoti, verikiccaṃ karoti. Ekassa kapinoti passatha ekassa lahucittassa andhabālassa kapino hetu ayaṃ sakalassa yūthassa anayo avuḍḍhi mahāvināso katoti. Paṇḍitamānīti yo sayaṃ bālo hutvā ‘‘ahaṃ paṇḍito’’ti attānaṃ maññamāno paṇḍitānaṃ ovādaṃ akatvā sakassa cittassa vasaṃ gacchati, so sacittassa vasaṃ gantvā yathāyaṃ dubbacakapi matasayanaṃ sayito, evaṃ sayethāti attho.
న సాధూతి బాలో నామ బలసమ్పన్నో యూథస్స పరిహారకో న సాధు న లద్ధకో. కింకారణా? సో హి అహితో భవతి ఞాతీనం, వినాసమేవ వహతి. సకుణానంవ చేతకోతి యథా హి తిత్తిరసకుణానం దీపకతిత్తిరో దివసమ్పి వస్సన్తో అఞ్ఞే సకుణే న మారేతి, ఞాతకేవ మారేతి, తేసఞ్ఞేవ అహితో హోతి, ఏవన్తి అత్థో. హితో భవతీతి కాయేనపి వాచాయపి మనసాపి హితకారకోయేవ. ఉభిన్నమత్థం చరతీతి యో ఇధ పుగ్గలో ఏతే సీలాదయో గుణే అత్తని పస్సతి, సో ‘‘మయ్హం ఆచారసీలమ్పి అత్థి, పఞ్ఞాపి సుతపరియత్తిపి అత్థీ’’తి తథతో జానిత్వా గణం పరిహరన్తో అత్తనో చ పరేసఞ్చ అత్తానం పరివారేత్వా చరన్తానన్తి ఉభిన్నమ్పి అత్థమేవ చరతి.
Na sādhūti bālo nāma balasampanno yūthassa parihārako na sādhu na laddhako. Kiṃkāraṇā? So hi ahito bhavati ñātīnaṃ, vināsameva vahati. Sakuṇānaṃva cetakoti yathā hi tittirasakuṇānaṃ dīpakatittiro divasampi vassanto aññe sakuṇe na māreti, ñātakeva māreti, tesaññeva ahito hoti, evanti attho. Hito bhavatīti kāyenapi vācāyapi manasāpi hitakārakoyeva. Ubhinnamatthaṃ caratīti yo idha puggalo ete sīlādayo guṇe attani passati, so ‘‘mayhaṃ ācārasīlampi atthi, paññāpi sutapariyattipi atthī’’ti tathato jānitvā gaṇaṃ pariharanto attano ca paresañca attānaṃ parivāretvā carantānanti ubhinnampi atthameva carati.
తులేయ్య మత్తానన్తి తులేయ్య అత్తానం. తులేయ్యాతి తులేత్వా. సీలపఞ్ఞాసుతామివాతి ఏతాని సీలాదీని వియ. ఇదం వుత్తం హోతి – యస్మా సీలాదీని అత్తని సమనుపస్సన్తో ఉభిన్నమత్థం చరతి, తస్మా పణ్డితో ఏతాని సీలాదీని వియ అత్తానమ్పి తేసు తులేత్వా ‘‘పతిట్ఠితో ను ఖోమ్హి సీలే పఞ్ఞాయ సుతే’’తి తీరేత్వా పతిట్ఠితభావం పచ్చక్ఖం కత్వా ధీరో గణం వా పరిహరేయ్య, చతూసు ఇరియాపథేసు ఏకో వా హుత్వా పరిబ్బజేయ్య వత్తేయ్య, పరిసుపట్ఠాకేనపి వివేకచారినాపి ఇమేహి తీహి ధమ్మేహి సమన్నాగతేనేవ భవితబ్బన్తి. ఏవం మహాసత్తో కపిరాజా హుత్వాపి వినయపరియత్తికిచ్చం కథేసి.
Tuleyya mattānanti tuleyya attānaṃ. Tuleyyāti tuletvā. Sīlapaññāsutāmivāti etāni sīlādīni viya. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā sīlādīni attani samanupassanto ubhinnamatthaṃ carati, tasmā paṇḍito etāni sīlādīni viya attānampi tesu tuletvā ‘‘patiṭṭhito nu khomhi sīle paññāya sute’’ti tīretvā patiṭṭhitabhāvaṃ paccakkhaṃ katvā dhīro gaṇaṃ vā parihareyya, catūsu iriyāpathesu eko vā hutvā paribbajeyya vatteyya, parisupaṭṭhākenapi vivekacārināpi imehi tīhi dhammehi samannāgateneva bhavitabbanti. Evaṃ mahāsatto kapirājā hutvāpi vinayapariyattikiccaṃ kathesi.
సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా జాతకం సమోధానేసి – ‘‘తదా దుబ్బచకపి దేవదత్తో అహోసి, పరిసాపిస్స దేవదత్తపరిసా, పణ్డితకపిరాజా పన అహమేవ అహోసి’’న్తి.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā dubbacakapi devadatto ahosi, parisāpissa devadattaparisā, paṇḍitakapirājā pana ahameva ahosi’’nti.
కపిజాతకవణ్ణనా నవమా.
Kapijātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౪౦౪. కపిజాతకం • 404. Kapijātakaṃ