| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३७५] ५. कपोतजातकवण्णना
[375] 5. Kapotajātakavaṇṇanā
इदानि खोम्हीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं लोलभिक्खुं आरब्भ कथेसि। लोलवत्थु अनेकसो वित्थारितमेव। तं पन सत्था ‘‘सच्चं किर त्वं भिक्खु, लोलो’’ति पुच्छित्वा ‘‘आम, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘न खो भिक्खु इदानेव, पुब्बेपि त्वं लोलोसि, लोलताय पन जीवितक्खयं पत्तो’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Idāni khomhīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ lolabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Lolavatthu anekaso vitthāritameva. Taṃ pana satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu, lolo’’ti pucchitvā ‘‘āma, bhante’’ti vutte ‘‘na kho bhikkhu idāneva, pubbepi tvaṃ lolosi, lolatāya pana jīvitakkhayaṃ patto’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो पारावतयोनियं निब्बत्तित्वा बाराणसिसेट्ठिनो महानसे नीळपच्छियं वसति। अथेको काको मच्छमंसलुद्धो तेन सद्धिं मेत्तिं कत्वा तत्थेव वसि। सो एकदिवसं बहुं मच्छमंसं दिस्वा ‘‘इमं खादिस्सामी’’ति नित्थुनन्तो नीळपच्छियंयेव निपज्जित्वा पारावतेन ‘‘एहि, सम्म, गोचराय गमिस्सामा’’ति वुच्चमानोपि ‘‘अजीरकेन निपन्नोम्हि, गच्छ त्व’’न्ति वत्वा तस्मिं गते ‘‘गतो मे पच्चामित्तकण्टको, इदानि यथारुचि मच्छमंसं खादिस्सामी’’ति चिन्तेन्तो पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto pārāvatayoniyaṃ nibbattitvā bārāṇasiseṭṭhino mahānase nīḷapacchiyaṃ vasati. Atheko kāko macchamaṃsaluddho tena saddhiṃ mettiṃ katvā tattheva vasi. So ekadivasaṃ bahuṃ macchamaṃsaṃ disvā ‘‘imaṃ khādissāmī’’ti nitthunanto nīḷapacchiyaṃyeva nipajjitvā pārāvatena ‘‘ehi, samma, gocarāya gamissāmā’’ti vuccamānopi ‘‘ajīrakena nipannomhi, gaccha tva’’nti vatvā tasmiṃ gate ‘‘gato me paccāmittakaṇṭako, idāni yathāruci macchamaṃsaṃ khādissāmī’’ti cintento paṭhamaṃ gāthamāha –
१३५.
135.
‘‘इदानि खोम्हि सुखितो अरोगो, निक्कण्टको निप्पतितो कपोतो।
‘‘Idāni khomhi sukhito arogo, nikkaṇṭako nippatito kapoto;
काहामि दानी हदयस्स तुट्ठिं, तथा हि मं मंससाकं बलेती’’ति॥
Kāhāmi dānī hadayassa tuṭṭhiṃ, tathā hi maṃ maṃsasākaṃ baletī’’ti.
तत्थ निप्पतितोति निग्गतो। कपोतोति पारावतो। काहामि दानीति करिस्सामि दानि। तथा हि मं मंससाकं बलेतीति तथा हि मंसञ्च अवसेसं साकञ्च मय्हं बलं करोति, उट्ठेहि खादाति वदमानं विय उस्साहं ममं करोतीति अत्थो।
Tattha nippatitoti niggato. Kapototi pārāvato. Kāhāmi dānīti karissāmi dāni. Tathā hi maṃ maṃsasākaṃ baletīti tathā hi maṃsañca avasesaṃ sākañca mayhaṃ balaṃ karoti, uṭṭhehi khādāti vadamānaṃ viya ussāhaṃ mamaṃ karotīti attho.
सो भत्तकारके मच्छमंसं पचित्वा महानसा निक्खम्म सरीरतो सेदं पवाहेन्ते पच्छितो निक्खमित्वा रसकरोटियं निलीयित्वा ‘‘किरि किरी’’ति सद्दमकासि। भत्तकारको वेगेनागन्त्वा काकं गहेत्वा सब्बपत्तानि लुञ्जित्वा अल्लसिङ्गीवेरञ्च सिद्धत्थके च पिसित्वा लसुणं पूतितक्केन मद्दित्वा सकलसरीरं मक्खेत्वा एकं कठलं घंसित्वा विज्झित्वा सुत्तकेन तस्स गीवायं बन्धित्वा नीळपच्छियंयेव तं पक्खिपित्वा अगमासि। पारावतो आगन्त्वा तं दिस्वा ‘‘का एसा बलाका मम सहायस्स पच्छियं निपन्ना, चण्डो हि सो आगन्त्वा घातेय्यापि न’’न्ति परिहासं करोन्तो दुतियं गाथमाह –
So bhattakārake macchamaṃsaṃ pacitvā mahānasā nikkhamma sarīrato sedaṃ pavāhente pacchito nikkhamitvā rasakaroṭiyaṃ nilīyitvā ‘‘kiri kirī’’ti saddamakāsi. Bhattakārako vegenāgantvā kākaṃ gahetvā sabbapattāni luñjitvā allasiṅgīverañca siddhatthake ca pisitvā lasuṇaṃ pūtitakkena madditvā sakalasarīraṃ makkhetvā ekaṃ kaṭhalaṃ ghaṃsitvā vijjhitvā suttakena tassa gīvāyaṃ bandhitvā nīḷapacchiyaṃyeva taṃ pakkhipitvā agamāsi. Pārāvato āgantvā taṃ disvā ‘‘kā esā balākā mama sahāyassa pacchiyaṃ nipannā, caṇḍo hi so āgantvā ghāteyyāpi na’’nti parihāsaṃ karonto dutiyaṃ gāthamāha –
१३६.
136.
‘‘कायं बलाका सिखिनी, चोरी लङ्घिपितामहा।
‘‘Kāyaṃ balākā sikhinī, corī laṅghipitāmahā;
ओरं बलाके आगच्छ, चण्डो मे वायसो सखा’’ति॥
Oraṃ balāke āgaccha, caṇḍo me vāyaso sakhā’’ti.
सा हेट्ठा (जा॰ अट्ठ॰ २.३.७०) वुत्तत्थायेव।
Sā heṭṭhā (jā. aṭṭha. 2.3.70) vuttatthāyeva.
तं सुत्वा काको ततियं गाथमाह –
Taṃ sutvā kāko tatiyaṃ gāthamāha –
१३७.
137.
‘‘अलञ्हि ते जग्घिताये, ममं दिस्वान एदिसं।
‘‘Alañhi te jagghitāye, mamaṃ disvāna edisaṃ;
विलूनं सूदपुत्तेन, पिट्ठमण्डेन मक्खित’’न्ति॥
Vilūnaṃ sūdaputtena, piṭṭhamaṇḍena makkhita’’nti.
तत्थ अलन्ति पटिसेधत्थे निपातो। जग्घितायेति हसितुं। इदं वुत्तं होति – इदानि मं एदिसं एवं दुक्खप्पत्तं दिस्वा तव अलं हसितुं, मा एदिसे काले परिहासकेळिं करोहीति।
Tattha alanti paṭisedhatthe nipāto. Jagghitāyeti hasituṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – idāni maṃ edisaṃ evaṃ dukkhappattaṃ disvā tava alaṃ hasituṃ, mā edise kāle parihāsakeḷiṃ karohīti.
सो परिहासकेळिं करोन्तोव पुन चतुत्थं गाथमाह –
So parihāsakeḷiṃ karontova puna catutthaṃ gāthamāha –
१३८.
138.
‘‘सुन्हातो सुविलित्तोसि, अन्नपानेन तप्पितो।
‘‘Sunhāto suvilittosi, annapānena tappito;
कण्ठे च ते वेळुरियो, अगमा नु कजङ्गल’’न्ति॥
Kaṇṭhe ca te veḷuriyo, agamā nu kajaṅgala’’nti.
तत्थ कण्ठे च ते वेळुरियोति अयं ते वेळुरियमणिपि कण्ठे पिळन्धो, त्वं एत्तकं कालं अम्हाकं एतं न दस्सेसीति कपालं सन्धायेवमाह। कजङ्गलन्ति इध बाराणसीयेव ‘‘कजङ्गला’’ति अधिप्पेता। इतो निक्खमित्वा कच्चि अन्तोनगरं गतोसीति पुच्छति।
Tattha kaṇṭhe ca te veḷuriyoti ayaṃ te veḷuriyamaṇipi kaṇṭhe piḷandho, tvaṃ ettakaṃ kālaṃ amhākaṃ etaṃ na dassesīti kapālaṃ sandhāyevamāha. Kajaṅgalanti idha bārāṇasīyeva ‘‘kajaṅgalā’’ti adhippetā. Ito nikkhamitvā kacci antonagaraṃ gatosīti pucchati.
ततो काको पञ्चमं गाथमाह –
Tato kāko pañcamaṃ gāthamāha –
१३९.
139.
‘‘मा ते मित्तो अमित्तो वा, अगमासि कजङ्गलं।
‘‘Mā te mitto amitto vā, agamāsi kajaṅgalaṃ;
पिञ्छानि तत्थ लायित्वा, कण्ठे बन्धन्ति वट्टन’’न्ति॥
Piñchāni tattha lāyitvā, kaṇṭhe bandhanti vaṭṭana’’nti.
तत्थ पिञ्छानीति पत्तानि। तत्थ लायित्वाति तस्मिं बाराणसिनगरे लुञ्चित्वा। वट्टनन्ति कठलिकं।
Tattha piñchānīti pattāni. Tattha lāyitvāti tasmiṃ bārāṇasinagare luñcitvā. Vaṭṭananti kaṭhalikaṃ.
तं सुत्वा पारावतो ओसानगाथमाह –
Taṃ sutvā pārāvato osānagāthamāha –
१४०.
140.
‘‘पुनपापज्जसी सम्म, सीलञ्हि तव तादिसं।
‘‘Punapāpajjasī samma, sīlañhi tava tādisaṃ;
न हि मानुसका भोगा, सुभुञ्जा होन्ति पक्खिना’’ति॥
Na hi mānusakā bhogā, subhuñjā honti pakkhinā’’ti.
तत्थ पुनपापज्जसीति पुनपि एवरूपं आपज्जिस्ससि। एवरूपञ्हि ते सीलन्ति।
Tattha punapāpajjasīti punapi evarūpaṃ āpajjissasi. Evarūpañhi te sīlanti.
इति नं सो ओवदित्वा तत्थ अवसित्वा पक्खे पसारेत्वा अञ्ञत्थ अगमासि। काकोपि तत्थेव जीवितक्खयं पापुणि।
Iti naṃ so ovaditvā tattha avasitvā pakkhe pasāretvā aññattha agamāsi. Kākopi tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने लोलभिक्खु अनागामिफले पतिट्ठहि। तदा काको लोलभिक्खु अहोसि, कपोतो पन अहमेव अहोसिन्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne lolabhikkhu anāgāmiphale patiṭṭhahi. Tadā kāko lolabhikkhu ahosi, kapoto pana ahameva ahosinti.
कपोतजातकवण्णना पञ्चमा।
Kapotajātakavaṇṇanā pañcamā.
अड्ढवग्गो ततियो।
Aḍḍhavaggo tatiyo.
जातकुद्दानं –
Jātakuddānaṃ –
मणिकुण्डल सुजाता, वेनसाखञ्च ओरगं।
Maṇikuṇḍala sujātā, venasākhañca oragaṃ;
घटं कोरण्डि लटुकि, धम्मपालं मिगं तथा॥
Ghaṭaṃ koraṇḍi laṭuki, dhammapālaṃ migaṃ tathā.
सुयोनन्दी वण्णारोह, सीलं हिरी खज्जोपनं।
Suyonandī vaṇṇāroha, sīlaṃ hirī khajjopanaṃ;
अहि गुम्बिय साळियं, तचसारं मित्तविन्दं॥
Ahi gumbiya sāḷiyaṃ, tacasāraṃ mittavindaṃ.
पलासञ्चेव दीघिति, मिगपोतक मूसिकं।
Palāsañceva dīghiti, migapotaka mūsikaṃ;
धनुग्गहो कपोतञ्च, जातका पञ्चवीसति॥
Dhanuggaho kapotañca, jātakā pañcavīsati.
पञ्चकनिपातवण्णना निट्ठिता।
Pañcakanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३७५. कपोतजातकं • 375. Kapotajātakaṃ
