| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
१०. कप्पटकुरत्थेरगाथावण्णना
10. Kappaṭakurattheragāthāvaṇṇanā
अयमिति कप्पटोति आयस्मतो कप्पटकुरत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे पुञ्ञानि उपचिनन्तो विपस्सिस्स भगवतो काले कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्तो एकदिवसं भगवन्तं विनताय नाम नदिया तीरे अञ्ञतरस्मिं रुक्खमूले निसिन्नं दिस्वा पसन्नमानसो केतकपुप्फेहि पूजं अकासि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे सावत्थियं दुग्गतकुले निब्बत्तित्वा याव वयप्पत्ति, ताव अञ्ञं उपायं अजानन्तो कप्पटखण्डनिवासनो सरावहत्थो तत्थ तत्थ कुरं परियेसन्तो विचरि, तेन कप्पटकुरोत्वेव पञ्ञायित्थ। सो वयप्पत्तो तिणं विक्किणित्वा जीविकं कप्पेन्तो एकदिवसं तिणलावनत्थं अरञ्ञं गतो तत्थ अञ्ञतरं खीणासवत्थेरं दिस्वा तं उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा निसीदि। तस्स थेरो धम्मं कथेसि। सो धम्मं सुत्वा पटिलद्धसद्धो ‘‘किं मे इमाय किच्छजीविकाया’’ति पब्बजित्वा अत्तनो निवत्थकप्पटचोळं एकस्मिं ठाने निक्खिपि। यदा चस्स अनभिरति उप्पज्जति, तदा तं कप्पटं ओलोकेन्तस्स अनभिरति विगच्छति, संवेगं पटिलभि। एवं करोन्तो सत्तक्खत्तुं उप्पब्बजि। तस्स तं कारणं भिक्खू भगवतो आरोचेसुं। अथेकदिवसं कप्पटकुरो भिक्खु धम्मसभायं परिसपरियन्ते निसिन्नो निद्दायति, तं भगवा चोदेन्तो –
Ayamitikappaṭoti āyasmato kappaṭakurattherassa gāthā. Kā uppatti. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ bhagavantaṃ vinatāya nāma nadiyā tīre aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinnaṃ disvā pasannamānaso ketakapupphehi pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ duggatakule nibbattitvā yāva vayappatti, tāva aññaṃ upāyaṃ ajānanto kappaṭakhaṇḍanivāsano sarāvahattho tattha tattha kuraṃ pariyesanto vicari, tena kappaṭakurotveva paññāyittha. So vayappatto tiṇaṃ vikkiṇitvā jīvikaṃ kappento ekadivasaṃ tiṇalāvanatthaṃ araññaṃ gato tattha aññataraṃ khīṇāsavattheraṃ disvā taṃ upasaṅkamitvā vanditvā nisīdi. Tassa thero dhammaṃ kathesi. So dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho ‘‘kiṃ me imāya kicchajīvikāyā’’ti pabbajitvā attano nivatthakappaṭacoḷaṃ ekasmiṃ ṭhāne nikkhipi. Yadā cassa anabhirati uppajjati, tadā taṃ kappaṭaṃ olokentassa anabhirati vigacchati, saṃvegaṃ paṭilabhi. Evaṃ karonto sattakkhattuṃ uppabbaji. Tassa taṃ kāraṇaṃ bhikkhū bhagavato ārocesuṃ. Athekadivasaṃ kappaṭakuro bhikkhu dhammasabhāyaṃ parisapariyante nisinno niddāyati, taṃ bhagavā codento –
१९९.
199.
‘‘अयमिति कप्पटो कप्पटकुरो, अच्छाय अतिभरिताय।
‘‘Ayamiti kappaṭo kappaṭakuro, acchāya atibharitāya;
अमतघटिकायं धम्मकटमत्तो, कतपदं झानानि ओचेतुं॥
Amataghaṭikāyaṃ dhammakaṭamatto, katapadaṃ jhānāni ocetuṃ.
२००.
200.
‘‘मा खो त्वं कप्पट पचालेसि, मा त्वं उपकण्णम्हि ताळेस्सं।
‘‘Mā kho tvaṃ kappaṭa pacālesi, mā tvaṃ upakaṇṇamhi tāḷessaṃ;
न हि त्वं कप्पट मत्तमञ्ञासि, सङ्घमज्झम्हि पचलायमानो’’ति॥ –
Na hi tvaṃ kappaṭa mattamaññāsi, saṅghamajjhamhi pacalāyamāno’’ti. –
गाथाद्वयं अभासि।
Gāthādvayaṃ abhāsi.
तत्थ अयमिति कप्पटो कप्पटकुरोति कप्पटकुरो भिक्खु ‘‘अयं मम कप्पटो, इमं परिदहित्वा यथा तथा जीवामी’’ति एवं उप्पन्नमिच्छावितक्को अच्छाय अतिभरिताय अमतघटिकायं मम अमतघटे तहं तहं वस्सन्ते ‘‘अमतमधिगतं अहमनुसासामि, अहं धम्मं देसेमि’’ (महाव॰ १२; म॰ नि॰ १.२८६; २.३४२)। ‘‘अन्धीभूतस्मिं लोकस्मिं, आहञ्छं अमतदुन्दुभि’’न्तिआदिना (महाव॰ ११; म॰ नि॰ १.२८५; २.३४१) घोसेत्वा मया धम्मामते पवस्सियमाने कतपदं झानानि ओचेतुं लोकियलोकुत्तरज्झानानि उपचेतुं भावेतुं कतपदं कटमग्गविहितभावनामग्गं इदं मम सासनं, तथापि धम्मकटमत्तो मम सासनधम्मतो उक्कण्ठचित्तो अपगतमानसो कप्पटकुरोति तं चोदेत्वा पुनपिस्स सहोड्ढं चोरं गण्हन्तो विय पमादविहारं दस्सेन्तो ‘‘मा खो त्वं, कप्पट, पचालेसी’’ति गाथमाह।
Tattha ayamiti kappaṭo kappaṭakuroti kappaṭakuro bhikkhu ‘‘ayaṃ mama kappaṭo, imaṃ paridahitvā yathā tathā jīvāmī’’ti evaṃ uppannamicchāvitakko acchāya atibharitāya amataghaṭikāyaṃ mama amataghaṭe tahaṃ tahaṃ vassante ‘‘amatamadhigataṃ ahamanusāsāmi, ahaṃ dhammaṃ desemi’’ (mahāva. 12; ma. ni. 1.286; 2.342). ‘‘Andhībhūtasmiṃ lokasmiṃ, āhañchaṃ amatadundubhi’’ntiādinā (mahāva. 11; ma. ni. 1.285; 2.341) ghosetvā mayā dhammāmate pavassiyamāne katapadaṃ jhānāni ocetuṃ lokiyalokuttarajjhānāni upacetuṃ bhāvetuṃ katapadaṃ kaṭamaggavihitabhāvanāmaggaṃ idaṃ mama sāsanaṃ, tathāpi dhammakaṭamatto mama sāsanadhammato ukkaṇṭhacitto apagatamānaso kappaṭakuroti taṃ codetvā punapissa sahoḍḍhaṃ coraṃ gaṇhanto viya pamādavihāraṃ dassento ‘‘mā kho tvaṃ, kappaṭa, pacālesī’’ti gāthamāha.
तत्थ मा खो त्वं, कप्पट, पचालेसीति त्वं, कप्पटकुर, ‘‘मम धम्मं सुणिस्सामी’’ति निसीदित्वा मा खो पचालेसि मा पचलाहि मा निद्दं उपगच्छि। मा त्वं उपकण्णम्हि ताळेस्सन्ति तं निद्दायमानं उपकण्णम्हि कण्णसमीपे देसनाहत्थेन अहं मा पताळेस्सं। यथा इतो परं किलेसप्पहानाय अहं तं न ओवदेय्यं, तथा पटिपज्जाहीति अत्थो। न हि त्वं, कप्पट, मत्तमञ्ञासीति त्वं, कप्पट, सङ्घमज्झम्हि पचलायमानो मत्तं पमाणं न वा मञ्ञसि, ‘‘अयमतिदुल्लभो खणो पटिलद्धो, सो मा उपज्झगा’’ति एत्तकम्पि न जानासि, पस्स याव च ते अपरद्धन्ति चोदेसि।
Tattha mā kho tvaṃ, kappaṭa, pacālesīti tvaṃ, kappaṭakura, ‘‘mama dhammaṃ suṇissāmī’’ti nisīditvā mā kho pacālesi mā pacalāhi mā niddaṃ upagacchi. Mā tvaṃ upakaṇṇamhi tāḷessanti taṃ niddāyamānaṃ upakaṇṇamhi kaṇṇasamīpe desanāhatthena ahaṃ mā patāḷessaṃ. Yathā ito paraṃ kilesappahānāya ahaṃ taṃ na ovadeyyaṃ, tathā paṭipajjāhīti attho. Na hi tvaṃ, kappaṭa, mattamaññāsīti tvaṃ, kappaṭa, saṅghamajjhamhi pacalāyamāno mattaṃ pamāṇaṃ na vā maññasi, ‘‘ayamatidullabho khaṇo paṭiladdho, so mā upajjhagā’’ti ettakampi na jānāsi, passa yāva ca te aparaddhanti codesi.
एवं भगवता द्वीहि गाथाहि गाळ्हं तं निग्गय्ह चोदनाय कताय अट्ठिवेधविद्धो विय चण्डगजो मग्गं ओतरन्तो विय च सञ्जातसंवेगो विपस्सनं पट्ठपेत्वा नचिरस्सेव अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर २.५२.१७-२२) –
Evaṃ bhagavatā dvīhi gāthāhi gāḷhaṃ taṃ niggayha codanāya katāya aṭṭhivedhaviddho viya caṇḍagajo maggaṃ otaranto viya ca sañjātasaṃvego vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.17-22) –
‘‘विनतानदिया तीरे, विहासि पुरिसुत्तमो।
‘‘Vinatānadiyā tīre, vihāsi purisuttamo;
अद्दसं विरजं बुद्धं, एकग्गं सुसमाहितं॥
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, ekaggaṃ susamāhitaṃ.
‘‘मधुगन्धस्स पुप्फेन, केतकस्स अहं तदा।
‘‘Madhugandhassa pupphena, ketakassa ahaṃ tadā;
पसन्नचित्तो सुमनो, बुद्धसेट्ठमपूजयिं॥
Pasannacitto sumano, buddhaseṭṭhamapūjayiṃ.
‘‘एकनवुतितो कप्पे, यं पुप्फमभिपूजयिं।
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
दुग्गतिं नाभिजानामि, बुद्धपूजायिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अरहत्तं पन पत्वा सत्थारा वुत्तगाथाद्वयमेव अत्तनो अरहत्ताधिगमनस्स अङ्कुसभूतन्ति पच्चुदाहासि। तेनस्स तदेव अञ्ञाब्याकरणं अहोसीति।
Arahattaṃ pana patvā satthārā vuttagāthādvayameva attano arahattādhigamanassa aṅkusabhūtanti paccudāhāsi. Tenassa tadeva aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
कप्पटकुरत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Kappaṭakurattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
चतुत्थवग्गवण्णना निट्ठिता।
Catutthavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / १०. कप्पटकुरत्थेरगाथा • 10. Kappaṭakurattheragāthā
