| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / විනයාලඞ්‌කාර-ටීකා • Vinayālaṅkāra-ṭīkā |
19. කප්‌පියභූමිවිනිච්‌ඡයකථා
19. Kappiyabhūmivinicchayakathā
101. එවං චතුකාලිකවිනිච්‌ඡයං කථෙත්‌වා ඉදානි කප්‌පියකුටිවිනිච්‌ඡයං කථෙතුං ‘‘කප්‌පියා චතුභූමියො’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ කප්‌පන්‌තීති කප්‌පියා, කප්‌ප සාමත්‌ථියෙති ධාතු. භවන්‌ති එතාසු අන්‌තොවුත්‌ථඅන්‌තොපක්‌කානීති භූමියො, චතස්‌සො භූමියො චතුභූමියො, චතස්‌සො කප්‌පියකුටියොති අත්‌ථො. කතමා තාති ආහ ‘‘උස්‌සාවනන්‌තිකා…පෙ.… වෙදිතබ්‌බා’’ති. කථං විඤ්‌ඤායතිච්‌චාහ ‘‘අනුජානාමි…පෙ.… වචනතො’’ති. ඉදං භෙසජ්‌ජක්‌ඛන්‌ධකපාළිං (මහාව. 295) සන්‌ධායාහ. තත්‌ථ උද්‌ධං සාවනා උස්‌සාවනා, උස්‌සාවනා අන්‌තො යස්‌සා කප්‌පියභූමියාති උස්‌සාවනන්‌තිකා. ගාවො නිසීදන්‌ති එත්‌ථාති ගොනිසාදිකා, ගො-සද්‌දූපපද නි-පුබ්‌බසද විසරණගත්‍යාවසානෙසූති ධාතු. ගහපතීහි දින්‌නාති ගහපති, උත්‌තරපදලොපතතියාතප්‌පුරිසොයං. කම්‌මවාචාය සම්‌මන්‌නිතබ්‌බාති සම්‌මුතීති එවමිමාසං විග්‌ගහො කාතබ්‌බො. තත්‌ථාති කප්‌පියකුටිවිනිච්‌ඡයෙ. තං පන අවත්‌වාපීති අන්‌ධකට්‌ඨකථායං වුත්‌තනයං අවත්‌වාපි. පි-සද්‌දෙන තථාවචනම්‌පි අනුජානාති. අට්‌ඨකථාසු වුත්‌තනයෙන වුත්‌තෙති සෙසඅට්‌ඨකථාසු වුත්‌තනයෙන ‘‘කප්‌පියකුටිං කරොමා’’ති වා ‘‘කප්‌පියකුටී’’ති වා වුත්‌තෙ. සාධාරණලක්‌ඛණන්‌ති සබ්‌බඅට්‌ඨකථානං සාධාරණං උස්‌සාවනන්‌තිකකුටිකරණලක්‌ඛණං. චයන්‌ති අධිට්‌ඨානං උච්‌චවත්‌ථුං. යතො පට්‌ඨායාති යතො ඉට්‌ඨකතො සිලතො මත්‌තිකාපිණ්‌ඩතො වා පට්‌ඨාය. පඨමිට්‌ඨකාදීනං හෙට්‌ඨා න වට්‌ටන්‌තීති පඨමිට්‌ඨකාදීනං හෙට්‌ඨාභූමියං පතිට්‌ඨාපියමානා ඉට්‌ඨකාදයො භූමිගතිකත්‌තා ‘‘කප්‌පියකුටිං කරොමා’’ති වත්‌වා පතිට්‌ඨාපෙතුං න වට්‌ටන්‌ති. යදි එවං භූමියං නිඛණිත්‌වා ඨපියමානා ථම්‌භා කස්‌මා තථා වත්‌වා පතිට්‌ඨාපෙතුං වට්‌ටන්‌තීති ආහ ‘‘ථම්‌භා පන…පෙ.… වට්‌ටන්‌තී’’ති.
101. Evaṃ catukālikavinicchayaṃ kathetvā idāni kappiyakuṭivinicchayaṃ kathetuṃ ‘‘kappiyā catubhūmiyo’’tiādimāha. Tattha kappantīti kappiyā, kappa sāmatthiyeti dhātu. Bhavanti etāsu antovutthaantopakkānīti bhūmiyo, catasso bhūmiyo catubhūmiyo, catasso kappiyakuṭiyoti attho. Katamā tāti āha ‘‘ussāvanantikā…pe… veditabbā’’ti. Kathaṃ viññāyaticcāha ‘‘anujānāmi…pe… vacanato’’ti. Idaṃ bhesajjakkhandhakapāḷiṃ (mahāva. 295) sandhāyāha. Tattha uddhaṃ sāvanā ussāvanā, ussāvanā anto yassā kappiyabhūmiyāti ussāvanantikā. Gāvo nisīdanti etthāti gonisādikā, go-saddūpapada ni-pubbasada visaraṇagatyāvasānesūti dhātu. Gahapatīhi dinnāti gahapati, uttarapadalopatatiyātappurisoyaṃ. Kammavācāya sammannitabbāti sammutīti evamimāsaṃ viggaho kātabbo. Tatthāti kappiyakuṭivinicchaye. Taṃ pana avatvāpīti andhakaṭṭhakathāyaṃ vuttanayaṃ avatvāpi. Pi-saddena tathāvacanampi anujānāti. Aṭṭhakathāsu vuttanayena vutteti sesaaṭṭhakathāsu vuttanayena ‘‘kappiyakuṭiṃ karomā’’ti vā ‘‘kappiyakuṭī’’ti vā vutte. Sādhāraṇalakkhaṇanti sabbaaṭṭhakathānaṃ sādhāraṇaṃ ussāvanantikakuṭikaraṇalakkhaṇaṃ. Cayanti adhiṭṭhānaṃ uccavatthuṃ. Yato paṭṭhāyāti yato iṭṭhakato silato mattikāpiṇḍato vā paṭṭhāya. Paṭhamiṭṭhakādīnaṃ heṭṭhā na vaṭṭantīti paṭhamiṭṭhakādīnaṃ heṭṭhābhūmiyaṃ patiṭṭhāpiyamānā iṭṭhakādayo bhūmigatikattā ‘‘kappiyakuṭiṃ karomā’’ti vatvā patiṭṭhāpetuṃ na vaṭṭanti. Yadi evaṃ bhūmiyaṃ nikhaṇitvā ṭhapiyamānā thambhā kasmā tathā vatvā patiṭṭhāpetuṃ vaṭṭantīti āha ‘‘thambhā pana…pe… vaṭṭantī’’ti.
සඞ්‌ඝසන්‌තකමෙවාති වාසත්‌ථාය කතං සඞ්‌ඝිකසෙනාසනං සන්‌ධාය වදති. භික්‌ඛුසන්‌තකන්‌ති වාසත්‌ථාය එව කතං භික්‌ඛුස්‌ස පුග්‌ගලිකසෙනාසනං.
Saṅghasantakamevāti vāsatthāya kataṃ saṅghikasenāsanaṃ sandhāya vadati. Bhikkhusantakanti vāsatthāya eva kataṃ bhikkhussa puggalikasenāsanaṃ.
102. මුඛසන්‌නිධීති ඉමිනා අන්‌තොවුත්‌ථදුක්‌කටමෙව දීපෙති.
102.Mukhasannidhīti iminā antovutthadukkaṭameva dīpeti.
විමතිවිනොදනියං (වි. වි. ටී. මහාවග්‌ග 2.295) පන එවං වුත්‌තං – තං පන අවත්‌වාපීති පි-සද්‌දෙන තථාවචනම්‌පි අනුජානාති. අට්‌ඨකථාසූති අන්‌ධකට්‌ඨකථාවිරහිතාසු සෙසට්‌ඨකථාසු. සාධාරණලක්‌ඛණන්‌ති අන්‌ධකට්‌ඨකථාය සහ සබ්‌බට්‌ඨකථානං සමානං. චයන්‌ති අධිට්‌ඨානං උච්‌චවත්‌ථුං. යතො පට්‌ඨායාති යතො ඉට්‌ඨකාදිතො පට්‌ඨාය චයං ආදිං කත්‌වා භිත්‌තිං උට්‌ඨාපෙතුකාමාති අත්‌ථො. ‘‘ථම්‌භා පන උපරි උග්‌ගච්‌ඡන්‌ති, තස්‌මා වට්‌ටන්‌තී’’ති එතෙන ඉට්‌ඨකපාසාණා හෙට්‌ඨා පතිට්‌ඨාපියමානාපි යදි චයතො, භූමිතො වා එකඞ්‌ගුලමත්‌තම්‌පි උග්‌ගතා තිට්‌ඨන්‌ති, වට්‌ටන්‌තීති සිද්‌ධං හොති.
Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.295) pana evaṃ vuttaṃ – taṃ pana avatvāpīti pi-saddena tathāvacanampi anujānāti. Aṭṭhakathāsūti andhakaṭṭhakathāvirahitāsu sesaṭṭhakathāsu. Sādhāraṇalakkhaṇanti andhakaṭṭhakathāya saha sabbaṭṭhakathānaṃ samānaṃ. Cayanti adhiṭṭhānaṃ uccavatthuṃ. Yato paṭṭhāyāti yato iṭṭhakādito paṭṭhāya cayaṃ ādiṃ katvā bhittiṃ uṭṭhāpetukāmāti attho. ‘‘Thambhā pana upari uggacchanti, tasmā vaṭṭantī’’ti etena iṭṭhakapāsāṇā heṭṭhā patiṭṭhāpiyamānāpi yadi cayato, bhūmito vā ekaṅgulamattampi uggatā tiṭṭhanti, vaṭṭantīti siddhaṃ hoti.
ආරාමොති උපචාරසීමාපරිච්‌ඡින්‌නො සකලො විහාරො. සෙනාසනානීති විහාරස්‌ස අන්‌තො තිණකුටිආදිකානි සඞ්‌ඝස්‌ස නිවාසගෙහානි. විහාරගොනිසාදිකා නාමාති සෙනාසනගොනිසාදිකා නාම. සෙනාසනානි හි සයං පරික්‌ඛිත්‌තානිපි ආරාමපරික්‌ඛෙපාභාවෙන ‘‘ගොනිසාදිකා’’ති වුත්‌තා. ‘‘උපඩ්‌ඪපරික්‌ඛිත්‌තොපී’’ති ඉමිනා තතො ඌනපරික්‌ඛිත්‌තො යෙභුය්‍යෙන අපරික්‌ඛිත්‌තො නාම, තස්‌මා අපරික්‌ඛිත්‌තසඞ්‌ඛමෙව ගච්‌ඡතීති දස්‌සෙති. එත්‌ථාති උපඩ්‌ඪාදිපරික්‌ඛිත්‌තෙ. කප්‌පියකුටි ලද්‌ධුං වට්‌ටතීති ගොනිසාදිකාය අභාවෙන සෙසකප්‌පියකුටීසු තීසු යා කාචි කප්‌පියකුටි කාතබ්‌බාති අත්‌ථො.
Ārāmoti upacārasīmāparicchinno sakalo vihāro. Senāsanānīti vihārassa anto tiṇakuṭiādikāni saṅghassa nivāsagehāni. Vihāragonisādikā nāmāti senāsanagonisādikā nāma. Senāsanāni hi sayaṃ parikkhittānipi ārāmaparikkhepābhāvena ‘‘gonisādikā’’ti vuttā. ‘‘Upaḍḍhaparikkhittopī’’ti iminā tato ūnaparikkhitto yebhuyyena aparikkhitto nāma, tasmā aparikkhittasaṅkhameva gacchatīti dasseti. Etthāti upaḍḍhādiparikkhitte. Kappiyakuṭi laddhuṃ vaṭṭatīti gonisādikāya abhāvena sesakappiyakuṭīsu tīsu yā kāci kappiyakuṭi kātabbāti attho.
තෙසං ගෙහානීති එත්‌ථ භික්‌ඛූනං වාසත්‌ථාය කතම්‌පි යාව න දෙන්‌ති, තාව තෙසං සන්‌තකංයෙව භවිස්‌සතීති දට්‌ඨබ්‌බං. විහාරං ඨපෙත්‌වාති උපසම්‌පන්‌නානං වාසත්‌ථාය කතං ගෙහං ඨපෙත්‌වාති අත්‌ථො. ගෙහන්‌ති නිවාසගෙහං. තදඤ්‌ඤං පන උපොසථාගාරාදි සබ්‌බං අනිවාසගෙහං චතුකප්‌පියභූමිවිමුත්‌තා පඤ්‌චමී කප්‌පියභූමි. සඞ්‌ඝසන්‌තකෙපි හි එතාදිසෙ ගෙහෙ සුට්‌ඨු පරික්‌ඛිත්‌තාරාමට්‌ඨෙපි අබ්‌භොකාසෙ විය අන්‌තොවුත්‌ථාදිදොසො නත්‌ථි. යෙන කෙනචි ඡන්‌නෙ පරිච්‌ඡන්‌නෙ ච සහසෙය්‍යප්‌පහොනකෙ භික්‌ඛුස්‌ස, සඞ්‌ඝස්‌ස වා නිවාසගෙහෙ අන්‌තොවුත්‌ථාදිදොසො, න අඤ්‌ඤත්‌ථ. තෙනාහ ‘‘යං පනා’’තිආදි. තත්‌ථ ‘‘සඞ්‌ඝිකං වා පුග්‌ගලිකං වා’’ති ඉදං කිඤ්‌චාපි භික්‌ඛුභික්‌ඛුනීනං සාමඤ්‌ඤතො වුත්‌තං භික්‌ඛූනං පන සඞ්‌ඝිකං පුග්‌ගලිකඤ්‌ච භික්‌ඛුනීනං, තාසං සඞ්‌ඝිකං පුග්‌ගලිකඤ්‌ච භික්‌ඛූනං ගිහිසන්‌තකට්‌ඨානෙ තිට්‌ඨතීති වෙදිතබ්‌බං.
Tesaṃ gehānīti ettha bhikkhūnaṃ vāsatthāya katampi yāva na denti, tāva tesaṃ santakaṃyeva bhavissatīti daṭṭhabbaṃ. Vihāraṃṭhapetvāti upasampannānaṃ vāsatthāya kataṃ gehaṃ ṭhapetvāti attho. Gehanti nivāsagehaṃ. Tadaññaṃ pana uposathāgārādi sabbaṃ anivāsagehaṃ catukappiyabhūmivimuttā pañcamī kappiyabhūmi. Saṅghasantakepi hi etādise gehe suṭṭhu parikkhittārāmaṭṭhepi abbhokāse viya antovutthādidoso natthi. Yena kenaci channe paricchanne ca sahaseyyappahonake bhikkhussa, saṅghassa vā nivāsagehe antovutthādidoso, na aññattha. Tenāha ‘‘yaṃ panā’’tiādi. Tattha ‘‘saṅghikaṃ vā puggalikaṃ vā’’ti idaṃ kiñcāpi bhikkhubhikkhunīnaṃ sāmaññato vuttaṃ bhikkhūnaṃ pana saṅghikaṃ puggalikañca bhikkhunīnaṃ, tāsaṃ saṅghikaṃ puggalikañca bhikkhūnaṃ gihisantakaṭṭhāne tiṭṭhatīti veditabbaṃ.
මුඛසන්‌නිධීති අන්‌තොසන්‌නිහිතදොසො හි මුඛප්‌පවෙසනනිමිත්‌තං ආපත්‌තිං කරොති, නාඤ්‌ඤථා, තස්‌මා ‘‘මුඛසන්‌නිධී’’ති (වි. වි. ටී. මහාවග්‌ග 2.295) වුත්‌තොති.
Mukhasannidhīti antosannihitadoso hi mukhappavesananimittaṃ āpattiṃ karoti, nāññathā, tasmā ‘‘mukhasannidhī’’ti (vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.295) vuttoti.
තත්‌ථ තත්‌ථ ඛණ්‌ඩා හොන්‌තීති උපඩ්‌ඪතො අධිකං ඛණ්‌ඩා හොන්‌ති. සබ්‌බස්‌මිං ඡදනෙ විනට්‌ඨෙති තිණපණ්‌ණාදිවස්‌සපරිත්‌තායකෙ ඡදනෙ විනට්‌ඨෙ. ගොපානසීනං පන උපරි වල්‌ලීහි බද්‌ධදණ්‌ඩෙසු ඨිතෙසුපි ජහිතවත්‌ථුකා හොන්‌ති එව. පක්‌ඛපාසකමණ්‌ඩලන්‌ති එකස්‌මිං පස්‌සෙ තිණ්‌ණං ගොපානසීනං උපරි ඨිතතිණපණ්‌ණාදිඡදනං වුච්‌චති.
Tattha tattha khaṇḍā hontīti upaḍḍhato adhikaṃ khaṇḍā honti. Sabbasmiṃ chadane vinaṭṭheti tiṇapaṇṇādivassaparittāyake chadane vinaṭṭhe. Gopānasīnaṃ pana upari vallīhi baddhadaṇḍesu ṭhitesupi jahitavatthukā honti eva. Pakkhapāsakamaṇḍalanti ekasmiṃ passe tiṇṇaṃ gopānasīnaṃ upari ṭhitatiṇapaṇṇādichadanaṃ vuccati.
103. ‘‘අනුපසම්‌පන්‌නස්‌ස දත්‌වා තස්‌සා’’තිආදිනා අකප්‌පියකුටියං වුත්‌ථම්‌පි අනුපසම්‌පන්‌නස්‌ස දින්‌නෙ කප්‌පියං හොති, සාපෙක්‌ඛදානඤ්‌චෙත්‌ථ වට්‌ටති, පටිග්‌ගහණං විය න හොතීති දස්‌සෙති. අන්‌තොපක්‌කසාමංපක්‌කෙසු පන ‘‘න, භික්‌ඛවෙ, අන්‌තොවුත්‌ථං අන්‌තොපක්‌කං සාමංපක්‌කං පරිභුඤ්‌ජිතබ්‌බං, යො පරිභුඤ්‌ජෙය්‍ය, ආපත්‌ති දුක්‌කටස්‌ස. අන්‌තො චෙ, භික්‌ඛවෙ, වුත්‌ථං අන්‌තොපක්‌කං සාමංපක්‌කං, තඤ්‌චෙ පරිභුඤ්‌ජෙය්‍ය, ආපත්‌ති තිණ්‌ණං දුක්‌කටානං. අන්‌තො චෙ, භික්‌ඛවෙ, වුත්‌ථං අන්‌තොපක්‌කං අඤ්‌ඤෙහි පක්‌කං, තඤ්‌චෙ පරිභුඤ්‌ජෙය්‍ය, ආපත්‌ති ද්‌වින්‌නං දුක්‌කටානං. අන්‌තො චෙ, භික්‌ඛවෙ, වුත්‌ථං බහිපක්‌කං සාමංපක්‌කං, තඤ්‌චෙ පරිභුඤ්‌ජෙය්‍ය, ආපත්‌ති ද්‌වින්‌නං දුක්‌කටානං. බහි චෙ, භික්‌ඛවෙ, වුත්‌ථං අන්‌තොපක්‌කං සාමංපක්‌කං, තඤ්‌චෙ පරිභුඤ්‌ජෙය්‍ය, ආපත්‌ති ද්‌වින්‌නං දුක්‌කටානං. අන්‌තො චෙ, භික්‌ඛවෙ, වුත්‌ථං බහිපක්‌කං අඤ්‌ඤෙහි පක්‌කං, තඤ්‌චෙ පරිභුඤ්‌ජෙය්‍ය, ආපත්‌ති දුක්‌කටස්‌ස. බහි චෙ, භික්‌ඛවෙ, වුත්‌ථං අන්‌තොපක්‌කං අඤ්‌ඤෙහි පක්‌කං, තඤ්‌චෙ පරිභුඤ්‌ජෙය්‍ය, ආපත්‌ති දුක්‌කටස්‌ස. බහි චෙ, භික්‌ඛවෙ, වුත්‌ථං බහිපක්‌කං සාමංපක්‌කං, තඤ්‌චෙ පරිභුඤ්‌ජෙය්‍ය, ආපත්‌ති දුක්‌කටස්‌ස. බහි චෙ, භික්‌ඛවෙ, වුත්‌ථං බහිපක්‌කං අඤ්‌ඤෙහි පක්‌කං, තඤ්‌චෙ පරිභුඤ්‌ජෙය්‍ය, අනාපත්‌තී’’ති (මහාව. 274) වචනතො එකං තිරාපත්‌තිකං, තීණි දුරාපත්‌තිකානි, තීණි එකාපත්‌තිකානි, එකං අනාපත්‌තිකන්‌ති අට්‌ඨ හොන්‌ති. තත්‌ථ අන්‌තොවුත්‌ථන්‌ති අකප්‌පියකුටියං වුත්‌ථං. අන්‌තොපක්‌කෙපි එසෙව නයො. සාමංපක්‌කන්‌ති යං කිඤ්‌චි ආමිසං භික්‌ඛුස්‌ස පචිතුං න වට්‌ටති. තත්‌ථ යං වත්‌තබ්‌බං, තං අට්‌ඨකථායං වුත්‌තමෙව.
103.‘‘Anupasampannassa datvā tassā’’tiādinā akappiyakuṭiyaṃ vutthampi anupasampannassa dinne kappiyaṃ hoti, sāpekkhadānañcettha vaṭṭati, paṭiggahaṇaṃ viya na hotīti dasseti. Antopakkasāmaṃpakkesu pana ‘‘na, bhikkhave, antovutthaṃ antopakkaṃ sāmaṃpakkaṃ paribhuñjitabbaṃ, yo paribhuñjeyya, āpatti dukkaṭassa. Anto ce, bhikkhave, vutthaṃ antopakkaṃ sāmaṃpakkaṃ, tañce paribhuñjeyya, āpatti tiṇṇaṃ dukkaṭānaṃ. Anto ce, bhikkhave, vutthaṃ antopakkaṃ aññehi pakkaṃ, tañce paribhuñjeyya, āpatti dvinnaṃ dukkaṭānaṃ. Anto ce, bhikkhave, vutthaṃ bahipakkaṃ sāmaṃpakkaṃ, tañce paribhuñjeyya, āpatti dvinnaṃ dukkaṭānaṃ. Bahi ce, bhikkhave, vutthaṃ antopakkaṃ sāmaṃpakkaṃ, tañce paribhuñjeyya, āpatti dvinnaṃ dukkaṭānaṃ. Anto ce, bhikkhave, vutthaṃ bahipakkaṃ aññehi pakkaṃ, tañce paribhuñjeyya, āpatti dukkaṭassa. Bahi ce, bhikkhave, vutthaṃ antopakkaṃ aññehi pakkaṃ, tañce paribhuñjeyya, āpatti dukkaṭassa. Bahi ce, bhikkhave, vutthaṃ bahipakkaṃ sāmaṃpakkaṃ, tañce paribhuñjeyya, āpatti dukkaṭassa. Bahi ce, bhikkhave, vutthaṃ bahipakkaṃ aññehi pakkaṃ, tañce paribhuñjeyya, anāpattī’’ti (mahāva. 274) vacanato ekaṃ tirāpattikaṃ, tīṇi durāpattikāni, tīṇi ekāpattikāni, ekaṃ anāpattikanti aṭṭha honti. Tattha antovutthanti akappiyakuṭiyaṃ vutthaṃ. Antopakkepi eseva nayo. Sāmaṃpakkanti yaṃ kiñci āmisaṃ bhikkhussa pacituṃ na vaṭṭati. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ aṭṭhakathāyaṃ vuttameva.
ඉති විනයසඞ්‌ගහසංවණ්‌ණනාභූතෙ විනයාලඞ්‌කාරෙ
Iti vinayasaṅgahasaṃvaṇṇanābhūte vinayālaṅkāre
කප්‌පියභූමිවිනිච්‌ඡයකථාලඞ්‌කාරො නාම
Kappiyabhūmivinicchayakathālaṅkāro nāma
එකූනවීසතිමො පරිච්‌ඡෙදො.
Ekūnavīsatimo paricchedo.
