| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
८. कासाववग्गो
8. Kāsāvavaggo
[२२१] १. कासावजातकवण्णना
[221] 1. Kāsāvajātakavaṇṇanā
अनिक्कसावो कासावन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो देवदत्तं आरब्भ कथेसि। वत्थु पन राजगहे समुट्ठितं। एकस्मिं समये धम्मसेनापति पञ्चहि भिक्खुसतेहि सद्धिं वेळुवने विहरति। देवदत्तोपि अत्तनो अनुरूपाय दुस्सीलपरिसाय परिवुतो गयासीसे विहरति। तस्मिं समये राजगहवासिनो छन्दकं सङ्घरित्वा दानं सज्जयिंसु। अथेको वोहारत्थाय आगतवाणिजो इमं साटकं विस्सज्जेत्वा ‘‘मम्पि पत्तिकं करोथा’’ति महग्घं गन्धकासावं अदासि। नागरा महादानं पवत्तयिंसु, सब्बं छन्दकेन सङ्कड्ढितं कहापणेहेव निट्ठासि। सो साटको अतिरेको अहोसि। महाजनो सन्निपतित्वा ‘‘अयं गन्धकासावसाटको अतिरेको। कस्स नं देम, किं सारिपुत्तत्थेरस्स, उदाहु देवदत्तस्सा’’ति मन्तयिंसु।
Anikkasāvokāsāvanti idaṃ satthā jetavane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi. Vatthu pana rājagahe samuṭṭhitaṃ. Ekasmiṃ samaye dhammasenāpati pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ veḷuvane viharati. Devadattopi attano anurūpāya dussīlaparisāya parivuto gayāsīse viharati. Tasmiṃ samaye rājagahavāsino chandakaṃ saṅgharitvā dānaṃ sajjayiṃsu. Atheko vohāratthāya āgatavāṇijo imaṃ sāṭakaṃ vissajjetvā ‘‘mampi pattikaṃ karothā’’ti mahagghaṃ gandhakāsāvaṃ adāsi. Nāgarā mahādānaṃ pavattayiṃsu, sabbaṃ chandakena saṅkaḍḍhitaṃ kahāpaṇeheva niṭṭhāsi. So sāṭako atireko ahosi. Mahājano sannipatitvā ‘‘ayaṃ gandhakāsāvasāṭako atireko. Kassa naṃ dema, kiṃ sāriputtattherassa, udāhu devadattassā’’ti mantayiṃsu.
तत्थेके ‘‘सारिपुत्तत्थेरस्सा’’ति आहंसु। अपरे ‘‘सारिपुत्तत्थेरो कतिपाहं वसित्वा यथारुचि पक्कमिस्सति , देवदत्तत्थेरो पन निबद्धं अम्हाकं नगरमेव उपनिस्साय विहरति, मङ्गलामङ्गलेसु अयमेव अम्हाकं अवस्सयो, देवदत्तस्स दस्सामा’’ति आहंसु। सम्बहुलिकं करोन्तेसुपि ‘‘देवदत्तस्स दस्सामा’’ति वत्तारो बहुतरा अहेसुं, अथ नं देवदत्तस्स अदंसु। देवदत्तो तस्स दसा छिन्दापेत्वा ओवट्टिकं सिब्बापेत्वा रजापेत्वा सुवण्णपट्टवण्णं कत्वा पारुपि। तस्मिं काले तिंसमत्ता भिक्खू राजगहा निक्खमित्वा सावत्थिं गन्त्वा सत्थारं वन्दित्वा कतपटिसन्थारा तं पवत्तिं आरोचेत्वा ‘‘एवं, भन्ते, अत्तनो अननुच्छविकं अरहद्धजं पारुपी’’ति आरोचेसुं। सत्था ‘‘न, भिक्खवे, देवदत्तो इदानेव अत्तनो अननुरूपं अरहद्धजं परिदहति, पुब्बेपि परिदहियेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Tattheke ‘‘sāriputtattherassā’’ti āhaṃsu. Apare ‘‘sāriputtatthero katipāhaṃ vasitvā yathāruci pakkamissati , devadattatthero pana nibaddhaṃ amhākaṃ nagarameva upanissāya viharati, maṅgalāmaṅgalesu ayameva amhākaṃ avassayo, devadattassa dassāmā’’ti āhaṃsu. Sambahulikaṃ karontesupi ‘‘devadattassa dassāmā’’ti vattāro bahutarā ahesuṃ, atha naṃ devadattassa adaṃsu. Devadatto tassa dasā chindāpetvā ovaṭṭikaṃ sibbāpetvā rajāpetvā suvaṇṇapaṭṭavaṇṇaṃ katvā pārupi. Tasmiṃ kāle tiṃsamattā bhikkhū rājagahā nikkhamitvā sāvatthiṃ gantvā satthāraṃ vanditvā katapaṭisanthārā taṃ pavattiṃ ārocetvā ‘‘evaṃ, bhante, attano ananucchavikaṃ arahaddhajaṃ pārupī’’ti ārocesuṃ. Satthā ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva attano ananurūpaṃ arahaddhajaṃ paridahati, pubbepi paridahiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो हिमवन्तपदेसे हत्थिकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो असीतिसहस्समत्तवारणपरिवारो यूथपति हुत्वा अरञ्ञायतने वसति। अथेको दुग्गतमनुस्सो बाराणसियं विहरन्तो दन्तकारवीथियं दन्तकारे दन्तवलयादीनि करोन्ते दिस्वा ‘‘हत्थिदन्ते लभित्वा गण्हिस्सथा’’ति पुच्छि। ते ‘‘आम गण्हिस्सामा’’ति आहंसु। सो आवुधं आदाय कासाववत्थवसनो पच्चेकबुद्धवेसं गण्हित्वा पटिसीसकं पटिमुञ्चित्वा हत्थिवीथियं ठत्वा आवुधेन हत्थिं मारेत्वा दन्ते आदाय बाराणसियं विक्किणन्तो जीविकं कप्पेसि। सो अपरभागे बोधिसत्तस्स परिवारहत्थीनं सब्बपच्छिमं हत्थिं मारेतुं आरभि। हत्थिनो देवसिकं हत्थीसु परिहायन्तेसु ‘‘केन नु खो कारणेन हत्थिनो परिहायन्ती’’ति बोधिसत्तस्स आरोचेसुं।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavantapadese hatthikule nibbattitvā vayappatto asītisahassamattavāraṇaparivāro yūthapati hutvā araññāyatane vasati. Atheko duggatamanusso bārāṇasiyaṃ viharanto dantakāravīthiyaṃ dantakāre dantavalayādīni karonte disvā ‘‘hatthidante labhitvā gaṇhissathā’’ti pucchi. Te ‘‘āma gaṇhissāmā’’ti āhaṃsu. So āvudhaṃ ādāya kāsāvavatthavasano paccekabuddhavesaṃ gaṇhitvā paṭisīsakaṃ paṭimuñcitvā hatthivīthiyaṃ ṭhatvā āvudhena hatthiṃ māretvā dante ādāya bārāṇasiyaṃ vikkiṇanto jīvikaṃ kappesi. So aparabhāge bodhisattassa parivārahatthīnaṃ sabbapacchimaṃ hatthiṃ māretuṃ ārabhi. Hatthino devasikaṃ hatthīsu parihāyantesu ‘‘kena nu kho kāraṇena hatthino parihāyantī’’ti bodhisattassa ārocesuṃ.
बोधिसत्तो परिग्गण्हन्तो ‘‘पच्चेकबुद्धवेसं गहेत्वा हत्थिवीथिपरियन्ते एको पुरिसो तिट्ठति, कच्चि नु खो सो मारेति, परिग्गण्हिस्सामि न’’न्ति एकदिवसं हत्थी पुरतो कत्वा सयं पच्छतो अहोसि। सो बोधिसत्तं दिस्वा आवुधं आदाय पक्खन्दि। बोधिसत्तो निवत्तित्वा ठितो ‘‘भूमियं पोथेत्वा मारेस्सामि न’’न्ति सोण्डं पसारेत्वा तेन परिदहितानि कासावानि दिस्वा ‘‘इमं अरहद्धजं मया गरुं कातुं वट्टती’’ति सोण्डं पटिसंहरित्वा ‘‘अम्भो पुरिस, ननु एस अरहद्धजो अननुच्छविको तुय्हं, कस्मा एतं परिदहसी’’ति इमा गाथा अवोच –
Bodhisatto pariggaṇhanto ‘‘paccekabuddhavesaṃ gahetvā hatthivīthipariyante eko puriso tiṭṭhati, kacci nu kho so māreti, pariggaṇhissāmi na’’nti ekadivasaṃ hatthī purato katvā sayaṃ pacchato ahosi. So bodhisattaṃ disvā āvudhaṃ ādāya pakkhandi. Bodhisatto nivattitvā ṭhito ‘‘bhūmiyaṃ pothetvā māressāmi na’’nti soṇḍaṃ pasāretvā tena paridahitāni kāsāvāni disvā ‘‘imaṃ arahaddhajaṃ mayā garuṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti soṇḍaṃ paṭisaṃharitvā ‘‘ambho purisa, nanu esa arahaddhajo ananucchaviko tuyhaṃ, kasmā etaṃ paridahasī’’ti imā gāthā avoca –
१४१.
141.
‘‘अनिक्कसावो कासावं, यो वत्थं परिदहिस्सति।
‘‘Anikkasāvo kāsāvaṃ, yo vatthaṃ paridahissati;
अपेतो दमसच्चेन, न सो कासावमरहति॥
Apeto damasaccena, na so kāsāvamarahati.
१४२.
142.
‘‘यो च वन्तकसावस्स, सीलेसु सुसमाहितो।
‘‘Yo ca vantakasāvassa, sīlesu susamāhito;
उपेतो दमसच्चेन, स वे कासावमरहती’’ति॥
Upeto damasaccena, sa ve kāsāvamarahatī’’ti.
तत्थ अनिक्कसावोति कसावो वुच्चति रागो दोसो मोहो मक्खो पळासो इस्सा मच्छरियं माया साठेय्यं थम्भो सारम्भो मानो अतिमानो मदो पमादो, सब्बे अकुसला धम्मा सब्बे दुच्चरिता सब्बं भवगामिकम्मं दियड्ढकिलेससहस्सं, एसो कसावो नाम। सो यस्स पुग्गलस्स अप्पहीनो सन्तानतो अनिस्सट्ठो अनिक्खन्तो, सो अनिक्कसावो नाम। कासावन्ति कसायरसपीतं अरहद्धजभूतं। यो वत्थं परिदहिस्सतीति यो एवरूपो हुत्वा एवरूपं वत्थं परिदहिस्सति निवासेति चेव पारुपति च। अपेतो दमसच्चेनाति इन्द्रियदमसङ्खातेन दमेन च निब्बानसङ्खातेन च परमत्थसच्चेन अपेतो परिवज्जितो। निस्सक्कत्थे वा करणवचनं, एतस्मा दमसच्चा अपेतोति अत्थो। ‘‘सच्च’’न्ति चेत्थ वचीसच्चं चतुसच्चम्पि वट्टतियेव। न सो कासावमरहतीति सो पुग्गलो अनिक्कसावत्ता अरहद्धजं कासावं न अरहति अननुच्छविको एतस्स।
Tattha anikkasāvoti kasāvo vuccati rāgo doso moho makkho paḷāso issā macchariyaṃ māyā sāṭheyyaṃ thambho sārambho māno atimāno mado pamādo, sabbe akusalā dhammā sabbe duccaritā sabbaṃ bhavagāmikammaṃ diyaḍḍhakilesasahassaṃ, eso kasāvo nāma. So yassa puggalassa appahīno santānato anissaṭṭho anikkhanto, so anikkasāvo nāma. Kāsāvanti kasāyarasapītaṃ arahaddhajabhūtaṃ. Yo vatthaṃ paridahissatīti yo evarūpo hutvā evarūpaṃ vatthaṃ paridahissati nivāseti ceva pārupati ca. Apeto damasaccenāti indriyadamasaṅkhātena damena ca nibbānasaṅkhātena ca paramatthasaccena apeto parivajjito. Nissakkatthe vā karaṇavacanaṃ, etasmā damasaccā apetoti attho. ‘‘Sacca’’nti cettha vacīsaccaṃ catusaccampi vaṭṭatiyeva. Na so kāsāvamarahatīti so puggalo anikkasāvattā arahaddhajaṃ kāsāvaṃ na arahati ananucchaviko etassa.
यो च वन्तकसावस्साति यो पन पुग्गलो यथावुत्तस्सेव कसावस्स वन्तत्ता वन्तकसावो अस्स। सीलेसु सुसमाहितोति मग्गसीलेसु चेव फलसीलेसु च सम्मा आहितो, आनेत्वा ठपितो विय तेसु पतिट्ठितो। तेहि सीलेहि समङ्गीभूतस्सेतं अधिवचनं। उपेतोति समन्नागतो। दमसच्चेनाति वुत्तप्पकारेन दमेन च सच्चेन च। स वे कासावमरहतीति सो एवरूपो पुग्गलो इमं अरहद्धजं कासावं अरहति।
Yo ca vantakasāvassāti yo pana puggalo yathāvuttasseva kasāvassa vantattā vantakasāvo assa. Sīlesu susamāhitoti maggasīlesu ceva phalasīlesu ca sammā āhito, ānetvā ṭhapito viya tesu patiṭṭhito. Tehi sīlehi samaṅgībhūtassetaṃ adhivacanaṃ. Upetoti samannāgato. Damasaccenāti vuttappakārena damena ca saccena ca. Sa ve kāsāvamarahatīti so evarūpo puggalo imaṃ arahaddhajaṃ kāsāvaṃ arahati.
एवं बोधिसत्तो तस्स पुरिसस्स इमं कारणं कथेत्वा ‘‘इतो पट्ठाय मा इध आगमि, आगच्छसि चे, जीवितं ते नत्थी’’’ति तज्जेत्वा पलापेसि।
Evaṃ bodhisatto tassa purisassa imaṃ kāraṇaṃ kathetvā ‘‘ito paṭṭhāya mā idha āgami, āgacchasi ce, jīvitaṃ te natthī’’’ti tajjetvā palāpesi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा हत्थिमारकपुरिसो देवदत्तो अहोसि, यूथपति पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā hatthimārakapuriso devadatto ahosi, yūthapati pana ahameva ahosi’’nti.
कासावजातकवण्णना पठमा।
Kāsāvajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २२१. कासावजातकं • 221. Kāsāvajātakaṃ
