| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
២. ឧបាសកវគ្គោ
2. Upāsakavaggo
១. កសិភារទ្វាជសុត្តវណ្ណនា
1. Kasibhāradvājasuttavaṇṇanā
១៩៧. ទុតិយវគ្គស្ស បឋមេ មគធេសូតិ ឯវំនាមកេ ជនបទេ។ ទក្ខិណាគិរិស្មិន្តិ រាជគហំ បរិវារេត្វា ឋិតស្ស គិរិនោ ទក្ខិណភាគេ ជនបទោ អត្ថិ, តស្មិំ ជនបទេ, តត្ថ វិហារស្សាបិ តទេវ នាមំ។ ឯកនាឡាយំ ព្រាហ្មណគាមេតិ ឯកនាឡាតិ តស្ស គាមស្ស នាមំ។ ព្រាហ្មណា បនេត្ថ សម្ពហុលា បដិវសន្តិ, ព្រាហ្មណភោគោ ឯវ វា សោ។ តស្មា ‘‘ព្រាហ្មណគាមោ’’តិ វុច្ចតិ។
197. Dutiyavaggassa paṭhame magadhesūti evaṃnāmake janapade. Dakkhiṇāgirisminti rājagahaṃ parivāretvā ṭhitassa girino dakkhiṇabhāge janapado atthi, tasmiṃ janapade, tattha vihārassāpi tadeva nāmaṃ. Ekanāḷāyaṃ brāhmaṇagāmeti ekanāḷāti tassa gāmassa nāmaṃ. Brāhmaṇā panettha sambahulā paṭivasanti, brāhmaṇabhogo eva vā so. Tasmā ‘‘brāhmaṇagāmo’’ti vuccati.
តេន ខោ បន សមយេនាតិ យំ សមយំ ភគវា មគធរដ្ឋេ ឯកនាឡំ ព្រាហ្មណគាមំ ឧបនិស្សាយ ទក្ខិណគិរិមហាវិហារេ ព្រាហ្មណស្ស ឥន្ទ្រិយបរិបាកំ អាគមយមានោ វិហរតិ, តេន សមយេន។ កសិភារទ្វាជស្សាតិ សោ ព្រាហ្មណោ កសិំ និស្សាយ ជីវតិ, ភារទ្វាជោតិ ចស្ស គោត្តំ។ បញ្ចមត្តានីតិ បញ្ច បមាណានិ, អនូនានិ អនធិកានិ បញ្ចនង្គលសតានីតិ វុត្តំ ហោតិ។ បយុត្តានីតិ យោជិតានិ, ពលីពទ្ទានំ ខន្ធេសុ ឋបេត្វា យុគេ យោត្តេហិ យោជិតានីតិ អត្ថោ។
Tena kho pana samayenāti yaṃ samayaṃ bhagavā magadharaṭṭhe ekanāḷaṃ brāhmaṇagāmaṃ upanissāya dakkhiṇagirimahāvihāre brāhmaṇassa indriyaparipākaṃ āgamayamāno viharati, tena samayena. Kasibhāradvājassāti so brāhmaṇo kasiṃ nissāya jīvati, bhāradvājoti cassa gottaṃ. Pañcamattānīti pañca pamāṇāni, anūnāni anadhikāni pañcanaṅgalasatānīti vuttaṃ hoti. Payuttānīti yojitāni, balībaddānaṃ khandhesu ṭhapetvā yuge yottehi yojitānīti attho.
វប្បកាលេតិ វប្បនកាលេ ពីជនិក្ខេបសមយេ។ តត្ថ ទ្វេ វប្បានិ កលលវប្បញ្ច បំសុវប្បញ្ច។ បំសុវប្បំ ឥធ អធិប្បេតំ, តញ្ច ខោ បឋមទិវសេ មង្គលវប្បំ។ តត្ថាយំ ឧបករណសម្បទា – តីណិ ពលិពទ្ទសហស្សានិ ឧបដ្ឋាបិតានិ ហោន្តិ, សព្ពេសំ សុវណ្ណមយានិ សិង្គានិ បដិមុក្កានិ, រជតមយា ខុរា, សព្ពេ សេតមាលាហិ ចេវ គន្ធបញ្ចង្គុលីហិ ច អលង្កតា បរិបុណ្ណបញ្ចង្គា សព្ពលក្ខណសម្បន្នា, ឯកច្ចេ កាឡា អញ្ជនវណ្ណា, ឯកច្ចេ សេតា ផលិកវណ្ណា, ឯកច្ចេ រត្តា បវាឡវណ្ណា, ឯកច្ចេ កម្មាសា មសារគល្លវណ្ណា។ ឯវំ បញ្ចសតា កស្សកា សព្ពេ អហតសេតវត្ថា គន្ធមាលាលង្កតា ទក្ខិណអំសកូដេសុ បតិដ្ឋិតបុប្ផចុម្ពដកា ហរិតាលមនោសិលាលញ្ជនុជ្ជលគត្តា ទស ទស នង្គលា ឯកេកគុម្ពា ហុត្វា គច្ឆន្តិ។ នង្គលានំ សីសញ្ច យុគញ្ច បតោទា ច សុវណ្ណខចិតា ។ បឋមនង្គលេ អដ្ឋ ពលីពទ្ទា យុត្តា, សេសេសុ ចត្តារោ ចត្តារោ, អវសេសា កិលន្តបរិវត្តនត្ថំ អានីតា។ ឯកេកគុម្ពេ ឯកេកពីជសកដំ ឯកេកោ កសតិ, ឯកេកោ វប្បតិ។
Vappakāleti vappanakāle bījanikkhepasamaye. Tattha dve vappāni kalalavappañca paṃsuvappañca. Paṃsuvappaṃ idha adhippetaṃ, tañca kho paṭhamadivase maṅgalavappaṃ. Tatthāyaṃ upakaraṇasampadā – tīṇi balibaddasahassāni upaṭṭhāpitāni honti, sabbesaṃ suvaṇṇamayāni siṅgāni paṭimukkāni, rajatamayā khurā, sabbe setamālāhi ceva gandhapañcaṅgulīhi ca alaṅkatā paripuṇṇapañcaṅgā sabbalakkhaṇasampannā, ekacce kāḷā añjanavaṇṇā, ekacce setā phalikavaṇṇā, ekacce rattā pavāḷavaṇṇā, ekacce kammāsā masāragallavaṇṇā. Evaṃ pañcasatā kassakā sabbe ahatasetavatthā gandhamālālaṅkatā dakkhiṇaaṃsakūṭesu patiṭṭhitapupphacumbaṭakā haritālamanosilālañjanujjalagattā dasa dasa naṅgalā ekekagumbā hutvā gacchanti. Naṅgalānaṃ sīsañca yugañca patodā ca suvaṇṇakhacitā . Paṭhamanaṅgale aṭṭha balībaddā yuttā, sesesu cattāro cattāro, avasesā kilantaparivattanatthaṃ ānītā. Ekekagumbe ekekabījasakaṭaṃ ekeko kasati, ekeko vappati.
ព្រាហ្មណោ បន បគេវ មស្សុកម្មំ ការាបេត្វា ន្ហាយិត្វា សុគន្ធគន្ធេហិ វិលិត្តោ បញ្ចសតគ្ឃនកំ វត្ថំ និវាសេត្វា សហស្សគ្ឃនកំ ឯកំសំ ករិត្វា ឯកេកិស្សា អង្គុលិយា ទ្វេ ទ្វេតិ វីសតិ អង្គុលិមុទ្ទិកាយោ កណ្ណេសុ សីហកុណ្ឌលានិ សីសេ ព្រហ្មវេឋនំ បដិមុញ្ចិត្វា សុវណ្ណមាលំ កណ្ឋេ កត្វា ព្រាហ្មណគណបរិវុតោ កម្មន្តំ វោសាសតិ។ អថស្ស ព្រាហ្មណី អនេកសតភាជនេសុ បាយាសំ បចាបេត្វា មហាសកដេសុ អារោបេត្វា គន្ធោទកេន ន្ហាយិត្វា សព្ពាលង្ការវិភូសិតា ព្រាហ្មណីគណបរិវុតា កម្មន្តំ អគមាសិ។ គេហម្បិស្ស ហរិតុបលិត្តំ វិប្បកិណ្ណលាជំ បុណ្ណឃដកទលិធជបដាកាហិ អលង្កតំ គន្ធបុប្ផាទីហិ សុកតពលិកម្មំ, ខេត្តញ្ច តេសុ តេសុ ឋានេសុ សមុស្សិតទ្ធជបដាកំ អហោសិ។ បរិជនកម្មការេហិ សទ្ធិំ ឱសដបរិសា អឌ្ឍតេយ្យសហស្សា អហោសិ, សព្ពេ អហតវត្ថា, សព្ពេសំ បាយាសភោជនមេវ បដិយត្តំ។
Brāhmaṇo pana pageva massukammaṃ kārāpetvā nhāyitvā sugandhagandhehi vilitto pañcasatagghanakaṃ vatthaṃ nivāsetvā sahassagghanakaṃ ekaṃsaṃ karitvā ekekissā aṅguliyā dve dveti vīsati aṅgulimuddikāyo kaṇṇesu sīhakuṇḍalāni sīse brahmaveṭhanaṃ paṭimuñcitvā suvaṇṇamālaṃ kaṇṭhe katvā brāhmaṇagaṇaparivuto kammantaṃ vosāsati. Athassa brāhmaṇī anekasatabhājanesu pāyāsaṃ pacāpetvā mahāsakaṭesu āropetvā gandhodakena nhāyitvā sabbālaṅkāravibhūsitā brāhmaṇīgaṇaparivutā kammantaṃ agamāsi. Gehampissa haritupalittaṃ vippakiṇṇalājaṃ puṇṇaghaṭakadalidhajapaṭākāhi alaṅkataṃ gandhapupphādīhi sukatabalikammaṃ, khettañca tesu tesu ṭhānesu samussitaddhajapaṭākaṃ ahosi. Parijanakammakārehi saddhiṃ osaṭaparisā aḍḍhateyyasahassā ahosi, sabbe ahatavatthā, sabbesaṃ pāyāsabhojanameva paṭiyattaṃ.
អថ ព្រាហ្មណោ សុវណ្ណបាតិំ ធោវាបេត្វា បាយាសស្ស បូរេត្វា សប្បិមធុផាណិតេហិ អភិសង្ខរិត្វា នង្គលពលិកម្មំ ការាបេសិ។ ព្រាហ្មណី បញ្ចន្នំ កស្សកសតានំ សុវណ្ណរជតកំសតម្ពលោហមយានិ ភាជនានិ ទាបេត្វា សុវណ្ណកដច្ឆុំ គហេត្វា បាយាសេន បរិវិសន្តី គច្ឆតិ។ ព្រាហ្មណោ បន ពលិកម្មំ ការេត្វា រត្តពន្ធិកាយោ ឧបាហនាយោ អារោហិត្វា រត្តសុវណ្ណទណ្ឌកំ គហេត្វា, ‘‘ឥធ បាយាសំ ទេថ, ឥធ សប្បិំ ទេថ, ឥធ សក្ខរំ ទេថា’’តិ វោសាសមានោ វិចរតិ។ អយំ តាវ កម្មន្តេ បវត្តិ។
Atha brāhmaṇo suvaṇṇapātiṃ dhovāpetvā pāyāsassa pūretvā sappimadhuphāṇitehi abhisaṅkharitvā naṅgalabalikammaṃ kārāpesi. Brāhmaṇī pañcannaṃ kassakasatānaṃ suvaṇṇarajatakaṃsatambalohamayāni bhājanāni dāpetvā suvaṇṇakaṭacchuṃ gahetvā pāyāsena parivisantī gacchati. Brāhmaṇo pana balikammaṃ kāretvā rattabandhikāyo upāhanāyo ārohitvā rattasuvaṇṇadaṇḍakaṃ gahetvā, ‘‘idha pāyāsaṃ detha, idha sappiṃ detha, idha sakkharaṃ dethā’’ti vosāsamāno vicarati. Ayaṃ tāva kammante pavatti.
វិហារេ បន យត្ថ យត្ថ ពុទ្ធា វសន្តិ, តត្ថ តត្ថ នេសំ ទេវសិកំ បញ្ច កិច្ចានិ ភវន្តិ, សេយ្យថិទំ – បុរេភត្តកិច្ចំ បច្ឆាភត្តកិច្ចំ បុរិមយាមកិច្ចំ មជ្ឈិមយាមកិច្ចំ បច្ឆិមយាមកិច្ចន្តិ។
Vihāre pana yattha yattha buddhā vasanti, tattha tattha nesaṃ devasikaṃ pañca kiccāni bhavanti, seyyathidaṃ – purebhattakiccaṃ pacchābhattakiccaṃ purimayāmakiccaṃ majjhimayāmakiccaṃ pacchimayāmakiccanti.
តត្រិទំ បុរេភត្តកិច្ចំ – ភគវា ហិ បាតោវ ឧដ្ឋាយ ឧបដ្ឋាកានុគ្គហត្ថំ សរីរផាសុកត្ថញ្ច មុខធោវនាទិបរិកម្មំ កត្វា យាវ ភិក្ខាចារវេលា, តាវ វិវិត្តាសនេ វីតិនាមេត្វា ភិក្ខាចារវេលាយ និវាសេត្វា កាយពន្ធនំ ពន្ធិត្វា ចីវរំ បារុបិត្វា បត្តមាទាយ កទាចិ ឯកកោ កទាចិ ភិក្ខុសង្ឃបរិវុតោ គាមំ វា និគមំ វា បិណ្ឌាយ បវិសតិ កទាចិ បកតិយា, កទាចិ អនេកេហិ បាដិហារិយេហិ វត្តមានេហិ។ សេយ្យថិទំ – បិណ្ឌាយ បវិសតោ លោកនាថស្ស បុរតោ បុរតោ គន្ត្វា មុទុគតិយោ វាតា បថវិំ សោធេន្តិ, វលាហកា ឧទកផុសិតានិ មុញ្ចន្តា មគ្គេ រេណុំ វូបសមេត្វា ឧបរិ វិតានំ ហុត្វា តិដ្ឋន្តិ, អបរេ វាតា បុប្ផានិ ឧបហរិត្វា មគ្គេ ឱកិរន្តិ។ ឧន្នតា ភូមិប្បទេសា ឱនមន្តិ, ឱនតា ឧន្នមន្តិ។ បាទនិក្ខេបសមយេ សមាវ ភូមិ ហោតិ, សុខសម្ផស្សានិ បទុមបុប្ផានិ វា បាទេ សម្បដិច្ឆន្តិ។ ឥន្ទខីលស្ស អន្តោ ឋបិតមត្តេ ទក្ខិណបាទេ សរីរា ឆព្ពណ្ណរស្មិយោ និក្ខមិត្វា សុវណ្ណរសសិញ្ចនានិ វិយ ចិត្របដបរិក្ខិត្តានិ វិយ ច បាសាទកូដាគារាទីនិ ករោន្តិយោ ឥតោ ចិតោ ច វិធាវន្តិ។ ហត្ថិអស្សវិហង្គាទយោ សកសកដ្ឋានេសុ ឋិតាយេវ មធុរេនាការេន សទ្ទំ ករោន្តិ , តថា ភេរិវីណាទីនិ តូរិយានិ មនុស្សានញ្ច កាយូបគានិ អាភរណានិ។ តេន សញ្ញាណេន មនុស្សា ជានន្តិ ‘‘អជ្ជ ភគវា ឥធ បិណ្ឌាយ បវិដ្ឋោ’’តិ។ តេ សុនិវត្ថា សុបារុតា គន្ធបុប្ផាទីនិ អាទាយ ឃរា និក្ខមិត្វា អន្តរវីថិំ បដិបជ្ជិត្វា ភគវន្តំ គន្ធបុប្ផាទីហិ សក្កច្ចំ បូជេត្វា វន្ទិត្វា – ‘‘អម្ហាកំ, ភន្តេ, ទស ភិក្ខូ, អម្ហាកំ វីសតិ, អម្ហាកំ ភិក្ខុសតំ ទេថា’’តិ យាចិត្វា ភគវតោបិ បត្តំ គហេត្វា អាសនំ បញ្ញាបេត្វា សក្កច្ចំ បិណ្ឌបាតេន បដិមានេន្តិ។
Tatridaṃ purebhattakiccaṃ – bhagavā hi pātova uṭṭhāya upaṭṭhākānuggahatthaṃ sarīraphāsukatthañca mukhadhovanādiparikammaṃ katvā yāva bhikkhācāravelā, tāva vivittāsane vītināmetvā bhikkhācāravelāya nivāsetvā kāyabandhanaṃ bandhitvā cīvaraṃ pārupitvā pattamādāya kadāci ekako kadāci bhikkhusaṅghaparivuto gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya pavisati kadāci pakatiyā, kadāci anekehi pāṭihāriyehi vattamānehi. Seyyathidaṃ – piṇḍāya pavisato lokanāthassa purato purato gantvā mudugatiyo vātā pathaviṃ sodhenti, valāhakā udakaphusitāni muñcantā magge reṇuṃ vūpasametvā upari vitānaṃ hutvā tiṭṭhanti, apare vātā pupphāni upaharitvā magge okiranti. Unnatā bhūmippadesā onamanti, onatā unnamanti. Pādanikkhepasamaye samāva bhūmi hoti, sukhasamphassāni padumapupphāni vā pāde sampaṭicchanti. Indakhīlassa anto ṭhapitamatte dakkhiṇapāde sarīrā chabbaṇṇarasmiyo nikkhamitvā suvaṇṇarasasiñcanāni viya citrapaṭaparikkhittāni viya ca pāsādakūṭāgārādīni karontiyo ito cito ca vidhāvanti. Hatthiassavihaṅgādayo sakasakaṭṭhānesu ṭhitāyeva madhurenākārena saddaṃ karonti , tathā bherivīṇādīni tūriyāni manussānañca kāyūpagāni ābharaṇāni. Tena saññāṇena manussā jānanti ‘‘ajja bhagavā idha piṇḍāya paviṭṭho’’ti. Te sunivatthā supārutā gandhapupphādīni ādāya gharā nikkhamitvā antaravīthiṃ paṭipajjitvā bhagavantaṃ gandhapupphādīhi sakkaccaṃ pūjetvā vanditvā – ‘‘amhākaṃ, bhante, dasa bhikkhū, amhākaṃ vīsati, amhākaṃ bhikkhusataṃ dethā’’ti yācitvā bhagavatopi pattaṃ gahetvā āsanaṃ paññāpetvā sakkaccaṃ piṇḍapātena paṭimānenti.
ភគវា កតភត្តកិច្ចោ តេសំ សន្តានានិ ឱលោកេត្វា តថា ធម្មំ ទេសេតិ, យថា កេចិ សរណគមនេ បតិដ្ឋហន្តិ, កេចិ បញ្ចសុ សីលេសុ, កេចិ សោតាបត្តិសកទាគាមិអនាគាមិផលានំ អញ្ញតរស្មិំ, កេចិ បព្ពជិត្វា អគ្គផលេ អរហត្តេតិ ។ ឯវំ មហាជនំ អនុគ្គហេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ គច្ឆតិ។ តត្ថ គន្ធមណ្ឌលមាឡេ បញ្ញត្តវរពុទ្ធាសនេ និសីទតិ ភិក្ខូនំ ភត្តកិច្ចបរិយោសានំ អាគមយមានោ។ តតោ ភិក្ខូនំ ភត្តកិច្ចបរិយោសានេ ឧបដ្ឋាកោ ភគវតោ និវេទេតិ។ អថ ភគវា គន្ធកុដិំ បវិសតិ។ ឥទំ តាវ បុរេភត្តកិច្ចំ។
Bhagavā katabhattakicco tesaṃ santānāni oloketvā tathā dhammaṃ deseti, yathā keci saraṇagamane patiṭṭhahanti, keci pañcasu sīlesu, keci sotāpattisakadāgāmianāgāmiphalānaṃ aññatarasmiṃ, keci pabbajitvā aggaphale arahatteti . Evaṃ mahājanaṃ anuggahetvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ gacchati. Tattha gandhamaṇḍalamāḷe paññattavarabuddhāsane nisīdati bhikkhūnaṃ bhattakiccapariyosānaṃ āgamayamāno. Tato bhikkhūnaṃ bhattakiccapariyosāne upaṭṭhāko bhagavato nivedeti. Atha bhagavā gandhakuṭiṃ pavisati. Idaṃ tāva purebhattakiccaṃ.
អថ ភគវា ឯវំ កតបុរេភត្តកិច្ចោ គន្ធកុដិយា ឧបដ្ឋានេ និសីទិត្វា បាទេ បក្ខាលេត្វា បាទបីឋេ ឋត្វា ភិក្ខុសង្ឃំ ឱវទតិ – ‘‘ភិក្ខវេ, អប្បមាទេន សម្បាទេថ, ទុល្លភោ ពុទ្ធុប្បាទោ លោកស្មិំ, ទុល្លភោ មនុស្សត្តបដិលាភោ, ទុល្លភា សទ្ធាសម្បត្តិ, ទុល្លភា បព្ពជ្ជា, ទុល្លភំ សទ្ធម្មស្សវន’’ន្តិ។ តត្ថ កេចិ ភគវន្តំ កម្មដ្ឋានំ បុច្ឆន្តិ។ ភគវា តេសំ អត្តនោ ចរិយានុរូបំ កម្មដ្ឋានំ ទេតិ។ តតោ សព្ពេបិ ភគវន្តំ វន្ទិត្វា អត្តនោ អត្តនោ រត្តិដ្ឋានទិវាដ្ឋានានិ គច្ឆន្តិ, កេចិ អរញ្ញំ, កេចិ រុក្ខមូលំ, កេចិ បព្ពតាទីនំ អញ្ញតរំ, កេចិ ចាតុមហារាជិកភវនំ…បេ.… កេចិ វសវត្តិភវនន្តិ។ តតោ ភគវា គន្ធកុដិំ បវិសិត្វា សចេ អាកង្ខតិ, ទក្ខិណេន បស្សេន សតោ សម្បជានោ មុហុត្តំ សីហសេយ្យំ កប្បេតិ។ អថ សមស្សាសិតកាយោ ឧដ្ឋហិត្វា ទុតិយភាគេ លោកំ វោលោកេតិ។ តតិយភាគេ យំ គាមំ វា និគមំ វា ឧបនិស្សាយ វិហរតិ, តត្ថ មហាជនោ បុរេភត្តំ ទានំ ទត្វា បច្ឆាភត្តំ សុនិវត្ថោ សុបារុតោ គន្ធបុប្ផាទីនិ អាទាយ វិហារេ សន្និបតតិ។ តតោ ភគវា សម្បត្តបរិសាយ អនុរូបេន បាដិហារិយេន គន្ត្វា ធម្មសភាយំ បញ្ញត្តវរពុទ្ធាសនេ និសជ្ជ ធម្មំ ទេសេតិ កាលយុត្តំ សមយយុត្តំ។ អថ កាលំ វិទិត្វា បរិសំ ឧយ្យោជេតិ, មនុស្សា ភគវន្តំ វន្ទិត្វា បក្កមន្តិ។ ឥទំ បច្ឆាភត្តកិច្ចំ។
Atha bhagavā evaṃ katapurebhattakicco gandhakuṭiyā upaṭṭhāne nisīditvā pāde pakkhāletvā pādapīṭhe ṭhatvā bhikkhusaṅghaṃ ovadati – ‘‘bhikkhave, appamādena sampādetha, dullabho buddhuppādo lokasmiṃ, dullabho manussattapaṭilābho, dullabhā saddhāsampatti, dullabhā pabbajjā, dullabhaṃ saddhammassavana’’nti. Tattha keci bhagavantaṃ kammaṭṭhānaṃ pucchanti. Bhagavā tesaṃ attano cariyānurūpaṃ kammaṭṭhānaṃ deti. Tato sabbepi bhagavantaṃ vanditvā attano attano rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni gacchanti, keci araññaṃ, keci rukkhamūlaṃ, keci pabbatādīnaṃ aññataraṃ, keci cātumahārājikabhavanaṃ…pe… keci vasavattibhavananti. Tato bhagavā gandhakuṭiṃ pavisitvā sace ākaṅkhati, dakkhiṇena passena sato sampajāno muhuttaṃ sīhaseyyaṃ kappeti. Atha samassāsitakāyo uṭṭhahitvā dutiyabhāge lokaṃ voloketi. Tatiyabhāge yaṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya viharati, tattha mahājano purebhattaṃ dānaṃ datvā pacchābhattaṃ sunivattho supāruto gandhapupphādīni ādāya vihāre sannipatati. Tato bhagavā sampattaparisāya anurūpena pāṭihāriyena gantvā dhammasabhāyaṃ paññattavarabuddhāsane nisajja dhammaṃ deseti kālayuttaṃ samayayuttaṃ. Atha kālaṃ viditvā parisaṃ uyyojeti, manussā bhagavantaṃ vanditvā pakkamanti. Idaṃ pacchābhattakiccaṃ.
សោ ឯវំ និដ្ឋិតបច្ឆាភត្តកិច្ចោ សចេ គត្តានិ ឱសិញ្ចិតុកាមោ ហោតិ, ពុទ្ធាសនា វុដ្ឋាយ ន្ហានកោដ្ឋកំ បវិសិត្វា ឧបដ្ឋាកេន បដិយាទិតឧទកេន គត្តានិ ឧតុំ គាហាបេតិ ។ ឧបដ្ឋាកោបិ ពុទ្ធាសនំ អានេត្វា បប្ផោដេត្វា គន្ធកុដិបរិវេណេ បញ្ញាបេតិ។ ភគវា សុរត្តទុបដ្ដំ និវាសេត្វា កាយពន្ធនំ ពន្ធិត្វា ឧត្តរាសង្គំ កត្វា តត្ថ អាគន្ត្វា និសីទតិ ឯកកោវ មុហុត្តំ បដិសល្លីនោ។ អថ ភិក្ខូ តតោ តតោ អាគម្ម ភគវតោ ឧបដ្ឋានំ គច្ឆន្តិ។ តត្ថ ឯកច្ចេ បញ្ហំ បុច្ឆន្តិ, ឯកច្ចេ កម្មដ្ឋានំ, ឯកច្ចេ ធម្មស្សវនំ យាចន្តិ។ ភគវា តេសំ អធិប្បាយំ សម្បាទេន្តោ បុរិមយាមំ វីតិនាមេតិ។ ឥទំ បុរិមយាមកិច្ចំ។
So evaṃ niṭṭhitapacchābhattakicco sace gattāni osiñcitukāmo hoti, buddhāsanā vuṭṭhāya nhānakoṭṭhakaṃ pavisitvā upaṭṭhākena paṭiyāditaudakena gattāni utuṃ gāhāpeti . Upaṭṭhākopi buddhāsanaṃ ānetvā papphoṭetvā gandhakuṭipariveṇe paññāpeti. Bhagavā surattadupaṭṭaṃ nivāsetvā kāyabandhanaṃ bandhitvā uttarāsaṅgaṃ katvā tattha āgantvā nisīdati ekakova muhuttaṃ paṭisallīno. Atha bhikkhū tato tato āgamma bhagavato upaṭṭhānaṃ gacchanti. Tattha ekacce pañhaṃ pucchanti, ekacce kammaṭṭhānaṃ, ekacce dhammassavanaṃ yācanti. Bhagavā tesaṃ adhippāyaṃ sampādento purimayāmaṃ vītināmeti. Idaṃ purimayāmakiccaṃ.
បុរិមយាមកិច្ចបរិយោសានេ បន ភិក្ខូសុ ភគវន្តំ វន្ទិត្វា បក្កមន្តេសុ សកលទសសហស្សិលោកធាតុទេវតាយោ ឱកាសំ លភមានា ភគវន្តំ ឧបសង្កមិត្វា បញ្ហំ បុច្ឆន្តិ យថាភិសង្ខតំ អន្តមសោ ចតុរក្ខរម្បិ។ ភគវា តាសំ តាសំ ទេវតានំ បញ្ហំ វិស្សជ្ជេន្តោ មជ្ឈិមយាមំ វីតិនាមេតិ។ ឥទំ មជ្ឈិមយាមកិច្ចំ។
Purimayāmakiccapariyosāne pana bhikkhūsu bhagavantaṃ vanditvā pakkamantesu sakaladasasahassilokadhātudevatāyo okāsaṃ labhamānā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanti yathābhisaṅkhataṃ antamaso caturakkharampi. Bhagavā tāsaṃ tāsaṃ devatānaṃ pañhaṃ vissajjento majjhimayāmaṃ vītināmeti. Idaṃ majjhimayāmakiccaṃ.
បច្ឆិមយាមំ បន តយោ កោដ្ឋាសេ កត្វា បុរេភត្តតោ បដ្ឋាយ និសជ្ជាបីឡិតស្ស សរីរស្ស កិលាសុភាវមោចនត្ថំ ឯកំ កោដ្ឋាសំ ចង្កមេន វីតិនាមេតិ។ ទុតិយកោដ្ឋាសេ គន្ធកុដិំ បវិសិត្វា ទក្ខិណេន បស្សេន សតោ សម្បជានោ សីហសេយ្យំ កប្បេតិ។ តតិយកោដ្ឋាសេ បច្ចុដ្ឋាយ និសីទិត្វា បុរិមពុទ្ធានំ សន្តិកេ ទានសីលាទិវសេន កតាធិការបុគ្គលទស្សនត្ថំ ពុទ្ធចក្ខុនា លោកំ ឱលោកេតិ។ ឥទំ បច្ឆិមយាមកិច្ចំ។
Pacchimayāmaṃ pana tayo koṭṭhāse katvā purebhattato paṭṭhāya nisajjāpīḷitassa sarīrassa kilāsubhāvamocanatthaṃ ekaṃ koṭṭhāsaṃ caṅkamena vītināmeti. Dutiyakoṭṭhāse gandhakuṭiṃ pavisitvā dakkhiṇena passena sato sampajāno sīhaseyyaṃ kappeti. Tatiyakoṭṭhāse paccuṭṭhāya nisīditvā purimabuddhānaṃ santike dānasīlādivasena katādhikārapuggaladassanatthaṃ buddhacakkhunā lokaṃ oloketi. Idaṃ pacchimayāmakiccaṃ.
តទាបិ ឯវំ ឱលោកេន្តោ កសិភារទ្វាជំ ព្រាហ្មណំ អរហត្តស្ស ឧបនិស្សយសម្បន្នំ ទិស្វា – ‘‘តត្ថ មយិ គតេ កថា បវត្តិស្សតិ, កថាវសានេ ធម្មទេសនំ សុត្វា ឯសោ ព្រាហ្មណោ សបុត្តទារោ តីសុ សរណេសុ បតិដ្ឋាយ អសីតិកោដិធនំ មម សាសនេ វិប្បកិរិត្វា អបរភាគេ និក្ខម្ម បព្ពជិត្វា អរហត្តំ បាបុណិស្សតី’’តិ ញត្វា តត្ថ គន្ត្វា កថំ សមុដ្ឋាបេត្វា ធម្មំ ទេសេសិ។ ឯតមត្ថំ ទស្សេតុំ អថ ខោ ភគវាតិអាទិ វុត្តំ។
Tadāpi evaṃ olokento kasibhāradvājaṃ brāhmaṇaṃ arahattassa upanissayasampannaṃ disvā – ‘‘tattha mayi gate kathā pavattissati, kathāvasāne dhammadesanaṃ sutvā eso brāhmaṇo saputtadāro tīsu saraṇesu patiṭṭhāya asītikoṭidhanaṃ mama sāsane vippakiritvā aparabhāge nikkhamma pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇissatī’’ti ñatvā tattha gantvā kathaṃ samuṭṭhāpetvā dhammaṃ desesi. Etamatthaṃ dassetuṃ atha kho bhagavātiādi vuttaṃ.
តត្ថ បុព្ពណ្ហសមយន្តិ ភុម្មត្ថេ ឧបយោគវចនំ, បុព្ពណ្ហសមយេតិ អត្ថោ។ និវាសេត្វាតិ បរិទហិត្វា។ វិហារចីវរបរិវត្តនវសេនេតំ វុត្តំ។ បត្តចីវរមាទាយាតិ បត្តំ ហត្ថេហិ, ចីវរំ កាយេន អាទិយិត្វា, សម្បដិច្ឆិត្វា ធារេត្វាតិ អត្ថោ។ ភគវតោ កិរ បិណ្ឌាយ បវិសិតុកាមស្ស ភមរោ វិយ វិកសិតបទុមទ្វយមជ្ឈំ, ឥន្ទនីលមណិវណ្ណសេលមយបត្តោ ហត្ថទ្វយមជ្ឈំ អាគច្ឆតិ។ តំ ឯវមាគតំ បត្តំ ហត្ថេហិ សម្បដិច្ឆិត្វា ចីវរញ្ច បរិមណ្ឌលំ បារុតំ កាយេន ធារេត្វាតិ វុត្តំ ហោតិ។ តេនុបសង្កមីតិ យេន មគ្គេន កម្មន្តោ គន្តព្ពោ, តេន ឯកកោវ ឧបសង្កមិ។ កស្មា បន នំ ភិក្ខូ នានុពន្ធិំសូតិ? យទា ហិ ភគវា ឯកកោវ កត្ថចិ គន្តុកាមោ ហោតិ, យាវ ភិក្ខាចារវេលា ទ្វារំ បិទហិត្វា អន្តោគន្ធកុដិយំ និសីទតិ។ ភិក្ខូ តាយ សញ្ញាយ ជានន្តិ ‘‘អជ្ជ ភគវា ឯកកោវ បិណ្ឌាយ ចរិតុកាមោ, អទ្ធា កញ្ចិ ឯវ វិនេតព្ពបុគ្គលំ អទ្ទសា’’តិ។ តេ អត្តនោ បត្តចីវរំ គហេត្វា គន្ធកុដិំ បទក្ខិណំ កត្វា វន្ទិត្វា ភិក្ខាចារំ គច្ឆន្តិ។ តទា ច ភគវា ឯវមកាសិ, តស្មា ភិក្ខូ នានុពន្ធិំសូតិ។
Tattha pubbaṇhasamayanti bhummatthe upayogavacanaṃ, pubbaṇhasamayeti attho. Nivāsetvāti paridahitvā. Vihāracīvaraparivattanavasenetaṃ vuttaṃ. Pattacīvaramādāyāti pattaṃ hatthehi, cīvaraṃ kāyena ādiyitvā, sampaṭicchitvā dhāretvāti attho. Bhagavato kira piṇḍāya pavisitukāmassa bhamaro viya vikasitapadumadvayamajjhaṃ, indanīlamaṇivaṇṇaselamayapatto hatthadvayamajjhaṃ āgacchati. Taṃ evamāgataṃ pattaṃ hatthehi sampaṭicchitvā cīvarañca parimaṇḍalaṃ pārutaṃ kāyena dhāretvāti vuttaṃ hoti. Tenupasaṅkamīti yena maggena kammanto gantabbo, tena ekakova upasaṅkami. Kasmā pana naṃ bhikkhū nānubandhiṃsūti? Yadā hi bhagavā ekakova katthaci gantukāmo hoti, yāva bhikkhācāravelā dvāraṃ pidahitvā antogandhakuṭiyaṃ nisīdati. Bhikkhū tāya saññāya jānanti ‘‘ajja bhagavā ekakova piṇḍāya caritukāmo, addhā kañci eva vinetabbapuggalaṃ addasā’’ti. Te attano pattacīvaraṃ gahetvā gandhakuṭiṃ padakkhiṇaṃ katvā vanditvā bhikkhācāraṃ gacchanti. Tadā ca bhagavā evamakāsi, tasmā bhikkhū nānubandhiṃsūti.
បរិវេសនា វត្តតីតិ តេសំ សុវណ្ណភាជនាទីនិ គហេត្វា និសិន្នានំ បញ្ចសតានំ កស្សកានំ បរិវិសនា វិប្បកតា ហោតិ។ ឯកមន្តំ អដ្ឋាសីតិ យត្ថ ឋិតំ ព្រាហ្មណោ បស្សតិ, តថារូបេ ទស្សនូបចារេ កថាសវនផាសុកេ ឧច្ចដ្ឋានេ អដ្ឋាសិ។ ឋត្វា ច រជតសុវណ្ណរសបិញ្ជរំ ចន្ទិមសូរិយានំ បភំ អតិរោចមានំ សមន្តតោ សរីរប្បភំ មុញ្ចិ, យាយ អជ្ឈោត្ថដត្តា ព្រាហ្មណស្ស កម្មន្តសាលាភិត្តិរុក្ខកសិតមត្តិកបិណ្ឌាទយោ សុវណ្ណមយា វិយ អហេសុំ។ អថ មនុស្សា ភុញ្ជន្តា ច កសន្តា ច សព្ពកិច្ចានិ បហាយ អសីតិអនុព្យញ្ជនបរិវារំ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណបដិមណ្ឌិតំ សរីរំ ព្យាមប្បភាបរិក្ខេបវិភូសិតំ ពាហុយុគលំ ជង្គមំ វិយ បទុមសរំ, រស្មិជាលសមុជ្ជលិតតារាគណមិវ គគនតលំ, វិជ្ជុលតាវិនទ្ធមិវ ច កនកសិខរំ សិរិយា ជលមានំ សម្មាសម្ពុទ្ធំ ឯកមន្តំ ឋិតំ ទិស្វា ហត្ថបាទេ ធោវិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ សម្បរិវារេត្វា អដ្ឋំសុ។ ឯវំ តេហិ សម្បរិវារិតំ អទ្ទសា ខោ កសិភារទ្វាជោ ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ បិណ្ឌាយ ឋិតំ, ទិស្វាន ភគវន្តំ ឯតទវោច – អហំ ខោ, សមណ, កសាមិ ច វបាមិ ចាតិ។
Parivesanā vattatīti tesaṃ suvaṇṇabhājanādīni gahetvā nisinnānaṃ pañcasatānaṃ kassakānaṃ parivisanā vippakatā hoti. Ekamantaṃ aṭṭhāsīti yattha ṭhitaṃ brāhmaṇo passati, tathārūpe dassanūpacāre kathāsavanaphāsuke uccaṭṭhāne aṭṭhāsi. Ṭhatvā ca rajatasuvaṇṇarasapiñjaraṃ candimasūriyānaṃ pabhaṃ atirocamānaṃ samantato sarīrappabhaṃ muñci, yāya ajjhotthaṭattā brāhmaṇassa kammantasālābhittirukkhakasitamattikapiṇḍādayo suvaṇṇamayā viya ahesuṃ. Atha manussā bhuñjantā ca kasantā ca sabbakiccāni pahāya asītianubyañjanaparivāraṃ dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ sarīraṃ byāmappabhāparikkhepavibhūsitaṃ bāhuyugalaṃ jaṅgamaṃ viya padumasaraṃ, rasmijālasamujjalitatārāgaṇamiva gaganatalaṃ, vijjulatāvinaddhamiva ca kanakasikharaṃ siriyā jalamānaṃ sammāsambuddhaṃ ekamantaṃ ṭhitaṃ disvā hatthapāde dhovitvā añjaliṃ paggayha samparivāretvā aṭṭhaṃsu. Evaṃ tehi samparivāritaṃ addasā kho kasibhāradvājo brāhmaṇo bhagavantaṃ piṇḍāya ṭhitaṃ, disvāna bhagavantaṃ etadavoca – ahaṃ kho, samaṇa, kasāmi ca vapāmi cāti.
កស្មា បនាយំ ឯវមាហ, កិំ សមន្តបាសាទិកេ បសាទនីយេ ឧត្តមទមថសមថមនុប្បត្តេបិ តថាគតេ អប្បសាទេន, ឧទាហុ អឌ្ឍតិយានំ ជនសហស្សានំ បាយាសំ បដិយាទេត្វាបិ កដច្ឆុភិក្ខាយ មច្ឆេរេនាតិ? ឧភយថាបិ នោ, ភគវតោ បនស្ស ទស្សនេន អតិត្តំ និក្ខិត្តកម្មន្តំ ជនំ ទិស្វា ‘‘កម្មភង្គំ មេ កាតុំ អាគតោ’’តិ អនត្តមនតា អហោសិ, តស្មា ឯវមាហ។ ភគវតោ ច លក្ខណសម្បត្តិំ ទិស្វា – ‘‘សចាយំ កម្មន្តេ អប្បយោជយិស្ស, សកលជម្ពុទីបេ មនុស្សានំ សីសេ ចូឡាមណិ វិយ អភវិស្ស, កោ នាមស្ស អត្ថោ ន សម្បជ្ជិស្សតិ, ឯវមេវំ អលសតាយ កម្មន្តេ អប្បយោជេត្វា វប្បមង្គលាទីសុ បិណ្ឌាយ ចរតី’’តិបិស្ស អនត្តមនតា អហោសិ។ តេនាហ – ‘‘អហំ ខោ, សមណ, កសាមិ ច វបាមិ ច, កសិត្វា ច វបិត្វា ច ភុញ្ជាមី’’តិ។
Kasmā panāyaṃ evamāha, kiṃ samantapāsādike pasādanīye uttamadamathasamathamanuppattepi tathāgate appasādena, udāhu aḍḍhatiyānaṃ janasahassānaṃ pāyāsaṃ paṭiyādetvāpi kaṭacchubhikkhāya maccherenāti? Ubhayathāpi no, bhagavato panassa dassanena atittaṃ nikkhittakammantaṃ janaṃ disvā ‘‘kammabhaṅgaṃ me kātuṃ āgato’’ti anattamanatā ahosi, tasmā evamāha. Bhagavato ca lakkhaṇasampattiṃ disvā – ‘‘sacāyaṃ kammante appayojayissa, sakalajambudīpe manussānaṃ sīse cūḷāmaṇi viya abhavissa, ko nāmassa attho na sampajjissati, evamevaṃ alasatāya kammante appayojetvā vappamaṅgalādīsu piṇḍāya caratī’’tipissa anattamanatā ahosi. Tenāha – ‘‘ahaṃ kho, samaṇa, kasāmi ca vapāmi ca, kasitvā ca vapitvā ca bhuñjāmī’’ti.
អយំ កិរស្ស អធិប្បាយោ – មយ្ហម្បិ តាវ កម្មន្តា ន ព្យាបជ្ជន្តិ, ន ចម្ហិ យថា ត្វំ ឯវំ លក្ខណសម្បន្នោ, ត្វម្បិ កសិត្វា ច វបិត្វា ច ភុញ្ជស្សុ, កោ តេ អត្ថោ ន សម្បជ្ជេយ្យ ឯវំ លក្ខណសម្បន្នស្សាតិ។ អបិចាយំ អស្សោសិ – ‘‘សក្យរាជកុលេ កិរ កុមារោ ឧប្បន្នោ, សោ ចក្កវត្តិរជ្ជំ បហាយ បព្ពជិតោ’’តិ។ តស្មា ឥទានិ ‘‘អយំ សោ’’តិ ញត្វា ‘‘ចក្កវត្តិរជ្ជំ បហាយ កិលន្តោសី’’តិ ឧបារម្ភំ អារោបេន្តោ ឯវមាហ។ អបិច តិក្ខបញ្ញោ ឯស ព្រាហ្មណោ, ន ភគវន្តំ អបសាទេន្តោ ភណតិ, ភគវតោ បន រូបសម្បត្តិំ ទិស្វា បុញ្ញសម្បត្តិំ សម្ភាវយមានោ កថាបវត្តនត្ថម្បិ ឯវមាហ។ អថ ភគវា វេនេយ្យវសេន សទេវកេ លោកេ អគ្គកស្សកវប្បកភាវំ អត្តនោ ទស្សេន្តោ អហម្បិ ខោ ព្រាហ្មណោតិអាទិមាហ។
Ayaṃ kirassa adhippāyo – mayhampi tāva kammantā na byāpajjanti, na camhi yathā tvaṃ evaṃ lakkhaṇasampanno, tvampi kasitvā ca vapitvā ca bhuñjassu, ko te attho na sampajjeyya evaṃ lakkhaṇasampannassāti. Apicāyaṃ assosi – ‘‘sakyarājakule kira kumāro uppanno, so cakkavattirajjaṃ pahāya pabbajito’’ti. Tasmā idāni ‘‘ayaṃ so’’ti ñatvā ‘‘cakkavattirajjaṃ pahāya kilantosī’’ti upārambhaṃ āropento evamāha. Apica tikkhapañño esa brāhmaṇo, na bhagavantaṃ apasādento bhaṇati, bhagavato pana rūpasampattiṃ disvā puññasampattiṃ sambhāvayamāno kathāpavattanatthampi evamāha. Atha bhagavā veneyyavasena sadevake loke aggakassakavappakabhāvaṃ attano dassento ahampi kho brāhmaṇotiādimāha.
អថ ព្រាហ្មណោ ចិន្តេសិ – ‘‘អយំ សមណោ’’ ‘អហម្បិ កសាមិ ច វបាមិ ចា’តិ ភណតិ។ ន ចស្ស ឱឡារិកានិ យុគនង្គលាទីនិ កសិភណ្ឌានិ បស្សាមិ, កិំ នុ ខោ មុសា ភណតី’’តិ? ភគវន្តំ បាទតលតោ បដ្ឋាយ យាវ កេសគ្គា ឱលោកយមានោ, អង្គវិជ្ជាយ កតាធិការត្តា ទ្វត្តិំសវរលក្ខណសម្បត្តិមស្ស ញត្វា, ‘‘អដ្ឋានមេតំ យំ ឯវរូបោ មុសា ភណេយ្យា’’តិ សញ្ជាតពហុមានោ ភគវតិ សមណវាទំ បហាយ គោត្តេន ភគវន្តំ សមុទាចរមានោ ន ខោ បន មយំ បស្សាម ភោតោ គោតមស្សាតិអាទិមាហ។ ភគវា បន យស្មា បុព្ពធម្មសភាគតាយ កថនំ នាម ពុទ្ធានំ អានុភាវោ, តស្មា ពុទ្ធានុភាវំ ទីបេន្តោ សទ្ធា ពីជន្តិអាទិមាហ។
Atha brāhmaṇo cintesi – ‘‘ayaṃ samaṇo’’ ‘ahampi kasāmi ca vapāmi cā’ti bhaṇati. Na cassa oḷārikāni yuganaṅgalādīni kasibhaṇḍāni passāmi, kiṃ nu kho musā bhaṇatī’’ti? Bhagavantaṃ pādatalato paṭṭhāya yāva kesaggā olokayamāno, aṅgavijjāya katādhikārattā dvattiṃsavaralakkhaṇasampattimassa ñatvā, ‘‘aṭṭhānametaṃ yaṃ evarūpo musā bhaṇeyyā’’ti sañjātabahumāno bhagavati samaṇavādaṃ pahāya gottena bhagavantaṃ samudācaramāno na kho pana mayaṃ passāma bhoto gotamassātiādimāha. Bhagavā pana yasmā pubbadhammasabhāgatāya kathanaṃ nāma buddhānaṃ ānubhāvo, tasmā buddhānubhāvaṃ dīpento saddhā bījantiādimāha.
កា បនេត្ថ បុព្ពធម្មសភាគតា? ននុ ព្រាហ្មណេន ភគវា នង្គលាទិកសិសម្ភារសមាយោគំ បុដ្ឋោ អបុច្ឆិតស្ស ពីជស្ស សភាគតាយ អាហ ‘‘សទ្ធា ពីជ’’ន្តិ, ឯវញ្ច សតិ កថាបិ អននុសន្ធិកា ហោតិ? ន ហិ ពុទ្ធានំ អននុសន្ធិកកថា នាម អត្ថិ, នបិ បុព្ពធម្មស្ស អសភាគតាយ កថេន្តិ។ ឯវំ បនេត្ថ អនុសន្ធិ វេទិតព្ពា – ព្រាហ្មណេន ហិ ភគវា យុគនង្គលាទិកសិសម្ភារវសេន កសិំ បុច្ឆិតោ។ សោ តស្ស អនុកម្បាយ ‘‘ឥទំ អបុច្ឆិត’’ន្តិ អបរិហាបេត្វា សមូលំ សឧបការំ សសម្ភារំ សផលំ កសិំ បញ្ញាបេតុំ មូលតោ បដ្ឋាយ ទស្សេន្តោ ‘‘សទ្ធា ពីជ’’ន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ ពីជំ កសិយា មូលំ, តស្មិំ សតិ កត្តព្ពតោ, អសតិ អកត្តព្ពតោ, តប្បមាណេន ច កត្តព្ពតោ។ ពីជេ ហិ សតិ កសិំ ករោន្តិ, ន អសតិ។ ពីជប្បមាណេន ច កុសលា កស្សកា ខេត្តំ កសន្តិ, ន ឩនំ ‘‘មា នោ សស្សំ បរិហាយី’’តិ, ន អធិកំ ‘‘មា នោ មោឃោ វាយាមោ អហោសី’’តិ។ យស្មា ច ពីជមេវ មូលំ, តស្មា ភគវា មូលតោ បដ្ឋាយ កសិសម្ភារំ ទស្សេន្តោ តស្ស ព្រាហ្មណស្ស កសិយា បុព្ពធម្មស្ស ពីជស្ស សភាគតាយ អត្តនោ កសិយា បុព្ពធម្មំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘សទ្ធា ពីជ’’ន្តិ។ ឯវមេត្ថ បុព្ពធម្មសភាគតាបិ វេទិតព្ពា។
Kā panettha pubbadhammasabhāgatā? Nanu brāhmaṇena bhagavā naṅgalādikasisambhārasamāyogaṃ puṭṭho apucchitassa bījassa sabhāgatāya āha ‘‘saddhā bīja’’nti, evañca sati kathāpi ananusandhikā hoti? Na hi buddhānaṃ ananusandhikakathā nāma atthi, napi pubbadhammassa asabhāgatāya kathenti. Evaṃ panettha anusandhi veditabbā – brāhmaṇena hi bhagavā yuganaṅgalādikasisambhāravasena kasiṃ pucchito. So tassa anukampāya ‘‘idaṃ apucchita’’nti aparihāpetvā samūlaṃ saupakāraṃ sasambhāraṃ saphalaṃ kasiṃ paññāpetuṃ mūlato paṭṭhāya dassento ‘‘saddhā bīja’’ntiādimāha. Tattha bījaṃ kasiyā mūlaṃ, tasmiṃ sati kattabbato, asati akattabbato, tappamāṇena ca kattabbato. Bīje hi sati kasiṃ karonti, na asati. Bījappamāṇena ca kusalā kassakā khettaṃ kasanti, na ūnaṃ ‘‘mā no sassaṃ parihāyī’’ti, na adhikaṃ ‘‘mā no mogho vāyāmo ahosī’’ti. Yasmā ca bījameva mūlaṃ, tasmā bhagavā mūlato paṭṭhāya kasisambhāraṃ dassento tassa brāhmaṇassa kasiyā pubbadhammassa bījassa sabhāgatāya attano kasiyā pubbadhammaṃ dassento āha ‘‘saddhā bīja’’nti. Evamettha pubbadhammasabhāgatāpi veditabbā.
បុច្ឆិតំយេវ វត្វា អបុច្ឆិតំ បច្ឆា កិំ ន វុត្តន្តិ ចេ? តស្ស ឧបការភាវតោ ច ធម្មសម្ពន្ធសមត្ថភាវតោ ច។ អយំ ហិ ព្រាហ្មណោ បញ្ញវា, មិច្ឆាទិដ្ឋិកុលេ បន ជាតត្តា សទ្ធារហិតោ, សទ្ធារហិតោ ច បញ្ញវា បរេសំ សទ្ធាយ អត្តនោ អវិសយេ អបដិបជ្ជមានោ វិសេសំ នាធិគច្ឆតិ, កិលេសកាលុស្សិយបរាមដ្ឋាបិ ចស្ស ទុព្ពលា សទ្ធា ពលវតិយា បញ្ញាយ សហសា វត្តមានា អត្ថសិទ្ធិំ ន ករោតិ ហត្ថិនា សទ្ធិំ ឯកធុរេ យុត្តោ គោណោ វិយ។ ឥតិស្ស សទ្ធា ឧបការិកាតិ តំ ព្រាហ្មណំ សទ្ធាយ បតិដ្ឋាបេន្តេន បច្ឆាបិ វត្តព្ពោ អយមត្ថោ ទេសនាកុសលតាយ បុព្ពេ វុត្តោ។ ពីជស្ស ច ឧបការិកា វុដ្ឋិ, សា តទនន្តរំយេវ វុច្ចមានា សមត្ថា ហោតិ។ ឯវំ ធម្មសម្ពន្ធសមត្ថភាវតោ បច្ឆាបិ វត្តព្ពោ អយមត្ថោ, អញ្ញោ ច ឯវរូបោ ឦសាយោត្តាទិ បុព្ពេ វុត្តោតិ វេទិតព្ពោ។
Pucchitaṃyeva vatvā apucchitaṃ pacchā kiṃ na vuttanti ce? Tassa upakārabhāvato ca dhammasambandhasamatthabhāvato ca. Ayaṃ hi brāhmaṇo paññavā, micchādiṭṭhikule pana jātattā saddhārahito, saddhārahito ca paññavā paresaṃ saddhāya attano avisaye apaṭipajjamāno visesaṃ nādhigacchati, kilesakālussiyaparāmaṭṭhāpi cassa dubbalā saddhā balavatiyā paññāya sahasā vattamānā atthasiddhiṃ na karoti hatthinā saddhiṃ ekadhure yutto goṇo viya. Itissa saddhā upakārikāti taṃ brāhmaṇaṃ saddhāya patiṭṭhāpentena pacchāpi vattabbo ayamattho desanākusalatāya pubbe vutto. Bījassa ca upakārikā vuṭṭhi, sā tadanantaraṃyeva vuccamānā samatthā hoti. Evaṃ dhammasambandhasamatthabhāvato pacchāpi vattabbo ayamattho, añño ca evarūpo īsāyottādi pubbe vuttoti veditabbo.
តត្ថ សម្បសាទលក្ខណា សទ្ធា, ឱកប្បនលក្ខណា វា។ ពីជន្តិ បញ្ចវិធំ ពីជំ មូលពីជំ ខន្ធពីជំ ផលុពីជំ អគ្គពីជំ ពីជពីជមេវ បញ្ចមន្តិ។ តំ សព្ពម្បិ វិរុហណដ្ឋេន ពីជន្តេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។
Tattha sampasādalakkhaṇā saddhā, okappanalakkhaṇā vā. Bījanti pañcavidhaṃ bījaṃ mūlabījaṃ khandhabījaṃ phalubījaṃ aggabījaṃ bījabījameva pañcamanti. Taṃ sabbampi viruhaṇaṭṭhena bījanteva saṅkhaṃ gacchati.
តត្ថ យថា ព្រាហ្មណស្ស កសិយា មូលភូតំ ពីជំ ទ្វេ កិច្ចានិ ករោតិ, ហេដ្ឋា មូលេន បតិដ្ឋាតិ, ឧបរិ អង្កុរំ ឧដ្ឋាបេតិ, ឯវំ ភគវតោ កសិយា មូលភូតា សទ្ធា ហេដ្ឋា សីលមូលេន បតិដ្ឋាតិ , ឧបរិ សមថវិបស្សនង្កុរំ ឧដ្ឋាបេតិ។ យថា ច តំ មូលេន បថវិរសំ អាបោរសំ គហេត្វា នាឡេន ធញ្ញបរិបាកគហណត្ថំ វឌ្ឍតិ, ឯវមយំ សីលមូលេន សមថវិបស្សនារសំ គហេត្វា អរិយមគ្គនាឡេន អរិយផលធញ្ញបរិបាកគហណត្ថំ វឌ្ឍតិ។ យថា ច តំ សុភូមិយំ បតិដ្ឋហិត្វា មូលង្កុរបណ្ណនាឡកណ្ឌបសវេហិ វុទ្ធិំ វិរូឡ្ហិំ វេបុល្លំ បត្វា ខីរំ ជនេត្វា អនេកសាលិផលភរិតំ សាលិសីសំ និប្ផាទេតិ, ឯវមេសា ចិត្តសន្តានេ បតិដ្ឋហិត្វា ឆហិ វិសុទ្ធីហិ វុទ្ធិំ វិរូឡ្ហិំ វេបុល្លំ បត្វា ញាណទស្សនវិសុទ្ធិខីរំ ជនេត្វា អនេកបដិសម្ភិទាភិញ្ញាភរិតំ អរហត្តផលំ និប្ផាទេតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘សទ្ធា ពីជ’’ន្តិ។
Tattha yathā brāhmaṇassa kasiyā mūlabhūtaṃ bījaṃ dve kiccāni karoti, heṭṭhā mūlena patiṭṭhāti, upari aṅkuraṃ uṭṭhāpeti, evaṃ bhagavato kasiyā mūlabhūtā saddhā heṭṭhā sīlamūlena patiṭṭhāti , upari samathavipassanaṅkuraṃ uṭṭhāpeti. Yathā ca taṃ mūlena pathavirasaṃ āporasaṃ gahetvā nāḷena dhaññaparipākagahaṇatthaṃ vaḍḍhati, evamayaṃ sīlamūlena samathavipassanārasaṃ gahetvā ariyamagganāḷena ariyaphaladhaññaparipākagahaṇatthaṃ vaḍḍhati. Yathā ca taṃ subhūmiyaṃ patiṭṭhahitvā mūlaṅkurapaṇṇanāḷakaṇḍapasavehi vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ patvā khīraṃ janetvā anekasāliphalabharitaṃ sālisīsaṃ nipphādeti, evamesā cittasantāne patiṭṭhahitvā chahi visuddhīhi vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ patvā ñāṇadassanavisuddhikhīraṃ janetvā anekapaṭisambhidābhiññābharitaṃ arahattaphalaṃ nipphādeti. Tena vuttaṃ ‘‘saddhā bīja’’nti.
កស្មា បន អញ្ញេសុ បរោបញ្ញាសាយ កុសលធម្មេសុ ឯកតោ ឧប្បជ្ជមានេសុ សទ្ធាវ ‘‘ពីជ’’ន្តិ វុត្តាតិ ចេ? ពីជកិច្ចករណតោ។ យថា ហិ តេសុ វិញ្ញាណំយេវ វិជាននកិច្ចំ ករោតិ, ឯវំ សទ្ធា ពីជកិច្ចំ។ សា ច សព្ពកុសលានំ មូលភូតា។ យថាហ – ‘‘សទ្ធាជាតោ ឧបសង្កមតិ, ឧបសង្កមន្តោ បយិរុបាសតិ…បេ.… បញ្ញាយ ច នំ អតិវិជ្ឈ បស្សតី’’តិ (ម. និ. ២.១៨៣)។
Kasmā pana aññesu paropaññāsāya kusaladhammesu ekato uppajjamānesu saddhāva ‘‘bīja’’nti vuttāti ce? Bījakiccakaraṇato. Yathā hi tesu viññāṇaṃyeva vijānanakiccaṃ karoti, evaṃ saddhā bījakiccaṃ. Sā ca sabbakusalānaṃ mūlabhūtā. Yathāha – ‘‘saddhājāto upasaṅkamati, upasaṅkamanto payirupāsati…pe… paññāya ca naṃ ativijjha passatī’’ti (ma. ni. 2.183).
អកុសលធម្មេ ចេវ កាយញ្ច តបតីតិ តបោ។ ឥន្ទ្រិយសំវរវីរិយធុតង្គទុក្ករការិកានំ ឯតំ អធិវចនំ, ឥធ បន ឥន្ទ្រិយសំវរោ អធិប្បេតោ។ វុដ្ឋីតិ វស្សវុដ្ឋិ វាតវុដ្ឋីតិអាទិ អនេកវិធា, ឥធ វស្សវុដ្ឋិ អធិប្បេតា។ យថា ហិ ព្រាហ្មណស្ស វស្សវុដ្ឋិសមនុគ្គហិតំ ពីជំ ពីជមូលកញ្ច សស្សំ វិរុហតិ ន មិលាយតិ និប្ផត្តិំ គច្ឆតិ, ឯវំ ភគវតោ ឥន្ទ្រិយសំវរសមនុគ្គហិតា សទ្ធា, សទ្ធាមូលា ច សីលាទយោ ធម្មា វិរុហន្តិ, ន មិលាយន្តិ និប្ផត្តិំ គច្ឆន្តិ។ តេនាហ ‘‘តបោ វុដ្ឋី’’តិ។
Akusaladhamme ceva kāyañca tapatīti tapo. Indriyasaṃvaravīriyadhutaṅgadukkarakārikānaṃ etaṃ adhivacanaṃ, idha pana indriyasaṃvaro adhippeto. Vuṭṭhīti vassavuṭṭhi vātavuṭṭhītiādi anekavidhā, idha vassavuṭṭhi adhippetā. Yathā hi brāhmaṇassa vassavuṭṭhisamanuggahitaṃ bījaṃ bījamūlakañca sassaṃ viruhati na milāyati nipphattiṃ gacchati, evaṃ bhagavato indriyasaṃvarasamanuggahitā saddhā, saddhāmūlā ca sīlādayo dhammā viruhanti, na milāyanti nipphattiṃ gacchanti. Tenāha ‘‘tapo vuṭṭhī’’ti.
បញ្ញា មេតិ ឯត្ថ វុត្តោ មេ-សទ្ទោ បុរិមបទេសុបិ យោជេតព្ពោ ‘‘សទ្ធា មេ ពីជំ, តបោ មេ វុដ្ឋី’’តិ តេន កិំ ទីបេតិ? យថា, ព្រាហ្មណ, តយា វបិតេ ខេត្តេ សចេ វុដ្ឋិ អត្ថិ, ឥច្ចេតំ កុសលំ។ នោ ចេ អត្ថិ, ឧទកម្បិ តាវ ទាតព្ពំ ហោតិ។ តថា មយា ហិរិឦសេ បញ្ញាយុគនង្គលេ មនោយោត្តេន ឯកាពទ្ធេ កតេ វីរិយពលីពទ្ទេ យោជេត្វា សតិបាចនេន វិជ្ឈិត្វា អត្តនោ ចិត្តសន្តានខេត្តម្ហិ សទ្ធាពីជេ វបិតេ វុដ្ឋិយា អភាវោ នាម នត្ថិ, អយំ បន មេ និច្ចកាលំ ឥន្ទ្រិយសំវរតបោ វុដ្ឋីតិ។
Paññā meti ettha vutto me-saddo purimapadesupi yojetabbo ‘‘saddhā me bījaṃ, tapo me vuṭṭhī’’ti tena kiṃ dīpeti? Yathā, brāhmaṇa, tayā vapite khette sace vuṭṭhi atthi, iccetaṃ kusalaṃ. No ce atthi, udakampi tāva dātabbaṃ hoti. Tathā mayā hiriīse paññāyuganaṅgale manoyottena ekābaddhe kate vīriyabalībadde yojetvā satipācanena vijjhitvā attano cittasantānakhettamhi saddhābīje vapite vuṭṭhiyā abhāvo nāma natthi, ayaṃ pana me niccakālaṃ indriyasaṃvaratapo vuṭṭhīti.
បញ្ញាតិ កាមាវចរាទិភេទតោ អនេកវិធា។ ឥធ បន សហ វិបស្សនាយ មគ្គបញ្ញា អធិប្បេតា។ យុគនង្គលន្តិ យុគញ្ច នង្គលញ្ច យុគនង្គលំ។ យថា ហិ ព្រាហ្មណស្ស យុគនង្គលំ, ឯវំ ភគវតោ ទុវិធាបិ វិបស្សនា បញ្ញា ច។ តត្ថ យថា យុគំ ឦសាយ ឧបនិស្សយំ ហោតិ, បុរតោ ច ឦសាពទ្ធំ ហោតិ, យោត្តានំ និស្សយំ ហោតិ, ពលីពទ្ទានំ ឯកតោ គមនំ ធារេតិ, ឯវំ បញ្ញា ហិរិប្បមុខានំ ធម្មានំ ឧបនិស្សយា ហោតិ។ យថាហ – ‘‘បញ្ញុត្តរា សព្ពេ កុសលា ធម្មា’’តិ (អ. និ. ៨.៨៣; ១០.៥៨) ច, ‘‘បញ្ញា ហិ សេដ្ឋា កុសលា វទន្តិ, នក្ខត្តរាជារិវ តារកាន’’ន្តិ (ជា. ២.១៧.៨១) ច។ កុសលានំ ធម្មានំ បុព្ពង្គមដ្ឋេន បុរតោ ច ហោតិ។ យថាហ – ‘‘សីលំ សិរី ចាបិ សតញ្ច ធម្មោ, អន្វាយិកា បញ្ញវតោ ភវន្តី’’តិ ហិរិវិប្បយោគេន អនុប្បត្តិតោ បន ឦសាពទ្ធោ ហោតិ។ មនោសង្ខាតស្ស សមាធិយោត្តស្ស និស្សយបច្ចយតោ យោត្តានំ និស្សយោ ហោតិ។ អច្ចារទ្ធាតិលីនភាវបដិសេធនតោ វីរិយពលីពទ្ទានំ ឯកតោ គមនំ ធារេតិ, យថា ច នង្គលំ ផាលយុត្តំ កសនកាលេ បថវិឃនំ ភិន្ទតិ, មូលសន្តានកានិ បទាលេតិ, ឯវំ សតិយុត្តា បញ្ញា វិបស្សនាកាលេ ធម្មានំ សន្តតិសមូហកិច្ចារម្មណឃនំ ភិន្ទតិ, សព្ពកិលេសមូលសន្តានកានិ បទាលេតិ។ សា ច ខោ លោកុត្តរាវ, ឥតរា បន លោកិកាបិ សិយា។ តេនាហ ‘‘បញ្ញា មេ យុគនង្គល’’ន្តិ។
Paññāti kāmāvacarādibhedato anekavidhā. Idha pana saha vipassanāya maggapaññā adhippetā. Yuganaṅgalanti yugañca naṅgalañca yuganaṅgalaṃ. Yathā hi brāhmaṇassa yuganaṅgalaṃ, evaṃ bhagavato duvidhāpi vipassanā paññā ca. Tattha yathā yugaṃ īsāya upanissayaṃ hoti, purato ca īsābaddhaṃ hoti, yottānaṃ nissayaṃ hoti, balībaddānaṃ ekato gamanaṃ dhāreti, evaṃ paññā hirippamukhānaṃ dhammānaṃ upanissayā hoti. Yathāha – ‘‘paññuttarā sabbe kusalā dhammā’’ti (a. ni. 8.83; 10.58) ca, ‘‘paññā hi seṭṭhā kusalā vadanti, nakkhattarājāriva tārakāna’’nti (jā. 2.17.81) ca. Kusalānaṃ dhammānaṃ pubbaṅgamaṭṭhena purato ca hoti. Yathāha – ‘‘sīlaṃ sirī cāpi satañca dhammo, anvāyikā paññavato bhavantī’’ti hirivippayogena anuppattito pana īsābaddho hoti. Manosaṅkhātassa samādhiyottassa nissayapaccayato yottānaṃ nissayo hoti. Accāraddhātilīnabhāvapaṭisedhanato vīriyabalībaddānaṃ ekato gamanaṃ dhāreti, yathā ca naṅgalaṃ phālayuttaṃ kasanakāle pathavighanaṃ bhindati, mūlasantānakāni padāleti, evaṃ satiyuttā paññā vipassanākāle dhammānaṃ santatisamūhakiccārammaṇaghanaṃ bhindati, sabbakilesamūlasantānakāni padāleti. Sā ca kho lokuttarāva, itarā pana lokikāpi siyā. Tenāha ‘‘paññā me yuganaṅgala’’nti.
ហិរីយតិ បាបកេហិ ធម្មេហីតិ ហិរី។ តគ្គហណេន តាយ អវិប្បយុត្តំ ឱត្តប្បម្បិ គហិតមេវ ហោតិ។ ឦសាតិ យុគនង្គលសន្ធារិកា រុក្ខលដ្ឋិ។ យថា ហិ ព្រាហ្មណស្ស ឦសា យុគនង្គលំ ធារេតិ, ឯវំ ភគវតោបិ ហិរី លោកិយលោកុត្តរបញ្ញាសង្ខាតំ យុគនង្គលំ ធារេតិ ហិរិអភាវេ បញ្ញាយ អភាវតោ។ យថា ច ឦសាបដិពទ្ធយុគនង្គលំ កិច្ចករំ ហោតិ អចលំ អសិថិលំ, ឯវំ ហិរិបដិពទ្ធា ច បញ្ញា កិច្ចការី ហោតិ អចលា អសិថិលា អព្ពោកិណ្ណា អហិរិកេន។ តេនាហ ‘‘ហិរី ឦសា’’តិ។ មុនាតីតិ មនោ, ចិត្តស្សេតំ នាមំ។ ឥធ បន មនោសីសេន តំសម្បយុត្តោ សមាធិ អធិប្បេតោ។ យោត្តន្តិ រជ្ជុពន្ធនំ។ តំ តិវិធំ ឦសាយ សហ យុគស្ស ពន្ធនំ, យុគេន សហ ពលីពទ្ទានំ ពន្ធនំ, សារថិនា សហ ពលីពទ្ទានំ ឯកាពន្ធនន្តិ។ តត្ថ យថា ព្រាហ្មណស្ស យោត្តំ ឦសាយុគពលីពទ្ទេ ឯកាពទ្ធេ កត្វា សកកិច្ចេ បដិបាទេតិ, ឯវំ ភគវតោ សមាធិ សព្ពេវ តេ ហិរិបញ្ញាវីរិយធម្មេ ឯការម្មណេ អវិក្ខេបសភាវេន ពន្ធិត្វា សកកិច្ចេ បដិបាទេតិ។ តេនាហ ‘‘មនោ យោត្ត’’ន្តិ។
Hirīyati pāpakehi dhammehīti hirī. Taggahaṇena tāya avippayuttaṃ ottappampi gahitameva hoti. Īsāti yuganaṅgalasandhārikā rukkhalaṭṭhi. Yathā hi brāhmaṇassa īsā yuganaṅgalaṃ dhāreti, evaṃ bhagavatopi hirī lokiyalokuttarapaññāsaṅkhātaṃ yuganaṅgalaṃ dhāreti hiriabhāve paññāya abhāvato. Yathā ca īsāpaṭibaddhayuganaṅgalaṃ kiccakaraṃ hoti acalaṃ asithilaṃ, evaṃ hiripaṭibaddhā ca paññā kiccakārī hoti acalā asithilā abbokiṇṇā ahirikena. Tenāha ‘‘hirī īsā’’ti. Munātīti mano, cittassetaṃ nāmaṃ. Idha pana manosīsena taṃsampayutto samādhi adhippeto. Yottanti rajjubandhanaṃ. Taṃ tividhaṃ īsāya saha yugassa bandhanaṃ, yugena saha balībaddānaṃ bandhanaṃ, sārathinā saha balībaddānaṃ ekābandhananti. Tattha yathā brāhmaṇassa yottaṃ īsāyugabalībadde ekābaddhe katvā sakakicce paṭipādeti, evaṃ bhagavato samādhi sabbeva te hiripaññāvīriyadhamme ekārammaṇe avikkhepasabhāvena bandhitvā sakakicce paṭipādeti. Tenāha ‘‘mano yotta’’nti.
ចិរកតាទិមត្ថំ សរតីតិ សតិ។ ផាលេតីតិ ផាលោ។ បាជេន្តិ ឯតេនាតិ បាជនំ។ តំ ឥធ ‘‘បាចន’’ន្តិ វុត្តំ។ បតោទស្សេតំ នាមំ។ ផាលោ ច បាចនញ្ច ផាលបាចនំ។ យថា ហិ ព្រាហ្មណស្ស ផាលបាចនំ, ឯវំ ភគវតោ វិបស្សនាសម្បយុត្តា មគ្គសម្បយុត្តា ច សតិ។ តត្ថ យថា ផាលោ នង្គលំ អនុរក្ខតិ, បុរតោ ចស្ស គច្ឆតិ, ឯវំ សតិ កុសលាកុសលានំ ធម្មានំ គតិយោ សមន្វេសមានា អារម្មណេ វា ឧបដ្ឋាបយមានា បញ្ញានង្គលំ រក្ខតិ។ តេនេវេសា ‘‘សតារក្ខេន ចេតសា វិហរតី’’តិអាទីសុ (អ. និ. ១០.២០) វិយ អារក្ខាតិ វុត្តា។ អប្បមុស្សនវសេន ចស្សា បុរតោ ហោតិ។ សតិបរិចិតេ ហិ ធម្មេ បញ្ញា បជានាតិ, នោ បមុដ្ឋេ។ យថា ច បាចនំ ពលីពទ្ទានំ វិជ្ឈនភយំ ទស្សេន្តំ សំសីទិតុំ ន ទេតិ, ឧប្បថគមនំ វារេតិ, ឯវំ សតិ វីរិយពលីពទ្ទានំ អបាយភយំ ទស្សេន្តី កោសជ្ជសំសីទនំ ន ទេតិ, កាមគុណសង្ខាតេ អគោចរេ ចារំ និវារេត្វា កម្មដ្ឋានេ និយោជេន្តី ឧប្បថគមនំ វារេតិ។ តេនាហ ‘‘សតិ មេ ផាលបាចន’’ន្តិ។
Cirakatādimatthaṃ saratīti sati. Phāletīti phālo. Pājenti etenāti pājanaṃ. Taṃ idha ‘‘pācana’’nti vuttaṃ. Patodassetaṃ nāmaṃ. Phālo ca pācanañca phālapācanaṃ. Yathā hi brāhmaṇassa phālapācanaṃ, evaṃ bhagavato vipassanāsampayuttā maggasampayuttā ca sati. Tattha yathā phālo naṅgalaṃ anurakkhati, purato cassa gacchati, evaṃ sati kusalākusalānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanvesamānā ārammaṇe vā upaṭṭhāpayamānā paññānaṅgalaṃ rakkhati. Tenevesā ‘‘satārakkhena cetasā viharatī’’tiādīsu (a. ni. 10.20) viya ārakkhāti vuttā. Appamussanavasena cassā purato hoti. Satiparicite hi dhamme paññā pajānāti, no pamuṭṭhe. Yathā ca pācanaṃ balībaddānaṃ vijjhanabhayaṃ dassentaṃ saṃsīdituṃ na deti, uppathagamanaṃ vāreti, evaṃ sati vīriyabalībaddānaṃ apāyabhayaṃ dassentī kosajjasaṃsīdanaṃ na deti, kāmaguṇasaṅkhāte agocare cāraṃ nivāretvā kammaṭṭhāne niyojentī uppathagamanaṃ vāreti. Tenāha ‘‘sati me phālapācana’’nti.
កាយគុត្តោតិ តិវិធេន កាយសុចរិតេន គុត្តោ។ វចីគុត្តោតិ ចតុព្ពិធេន វចីសុចរិតេន គុត្តោ។ ឯត្តាវតា បាតិមោក្ខសំវរសីលំ វុត្តំ។ អាហារេ ឧទរេ យតោតិ ឯត្ថ អាហារមុខេន សព្ពបច្ចយានំ គហិតត្តា ចតុព្ពិធេបិ បច្ចយេ យតោ សំយតោ និរុបក្កិលេសោតិ អត្ថោ។ ឥមិនា អាជីវបារិសុទ្ធិសីលំ វុត្តំ។ ឧទរេ យតោតិ ឧទរេ យតោ សំយតោ មិតភោជី, អាហារេ មត្តញ្ញូតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឥមិនា ភោជនេ មត្តញ្ញុតាមុខេន បច្ចយបដិសេវនសីលំ វុត្តំ។ តេន កិំ ទីបេតិ? យថា ត្វំ, ព្រាហ្មណ, ពីជំ វបិត្វា សស្សបរិបាលនត្ថំ កណ្ដកវតិំ វា រុក្ខវតិំ វា បាការបរិក្ខេបំ វា ករោសិ, តេន តេ គោមហិំសមិគគណា បវេសំ អលភន្តា សស្សំ ន វិលុម្បន្តិ, ឯវមហម្បិ តំ សទ្ធាពីជំ វបិត្វា នានប្បការកុសលសស្សបរិបាលនត្ថំ កាយវចីអាហារគុត្តិមយំ តិវិធំ បរិក្ខេបំ ករោមិ , តេន មេ រាគាទិអកុសលធម្មគោមហិំសមិគគណា បវេសំ អលភន្តា នានប្បការកំ កុសលសស្សំ ន វិលុម្បន្តីតិ។
Kāyaguttoti tividhena kāyasucaritena gutto. Vacīguttoti catubbidhena vacīsucaritena gutto. Ettāvatā pātimokkhasaṃvarasīlaṃ vuttaṃ. Āhāre udare yatoti ettha āhāramukhena sabbapaccayānaṃ gahitattā catubbidhepi paccaye yato saṃyato nirupakkilesoti attho. Iminā ājīvapārisuddhisīlaṃ vuttaṃ. Udare yatoti udare yato saṃyato mitabhojī, āhāre mattaññūti vuttaṃ hoti. Iminā bhojane mattaññutāmukhena paccayapaṭisevanasīlaṃ vuttaṃ. Tena kiṃ dīpeti? Yathā tvaṃ, brāhmaṇa, bījaṃ vapitvā sassaparipālanatthaṃ kaṇṭakavatiṃ vā rukkhavatiṃ vā pākāraparikkhepaṃ vā karosi, tena te gomahiṃsamigagaṇā pavesaṃ alabhantā sassaṃ na vilumpanti, evamahampi taṃ saddhābījaṃ vapitvā nānappakārakusalasassaparipālanatthaṃ kāyavacīāhāraguttimayaṃ tividhaṃ parikkhepaṃ karomi , tena me rāgādiakusaladhammagomahiṃsamigagaṇā pavesaṃ alabhantā nānappakārakaṃ kusalasassaṃ na vilumpantīti.
សច្ចំ ករោមិ និទ្ទានន្តិ ឯត្ថ ទ្វីហាការេហិ អវិសំវាទនំ សច្ចំ។ និទ្ទានន្តិ ឆេទនំ លុននំ ឧប្បាដនំ ។ ករណត្ថេ ចេតំ ឧបយោគវចនំ វេទិតព្ពំ។ អយំ ហេត្ថ អត្ថោ ‘‘សច្ចេន ករោមិ និទ្ទាន’’ន្តិ។ កិំ វុត្តំ ហោតិ – ‘‘យថា ត្វំ ពាហិរំ កសិំ កត្វា សស្សទូសកានំ តិណានំ ហត្ថេន វា អសិតេន វា និទ្ទានំ ករោសិ, ឯវំ អហម្បិ អជ្ឈត្តិកំ កសិំ កត្វា កុសលសស្សទូសកានំ វិសំវាទនតិណានំ សច្ចេន និទ្ទានំ ករោមី’’តិ។ យថាភូតញាណំ វា ឯត្ថ សច្ចន្តិ វេទិតព្ពំ។ តេន អត្តសញ្ញាទីនំ តិណានំ និទ្ទានំ ករោមីតិ ទស្សេតិ។ អថ វា និទ្ទានន្តិ ឆេទកំ លាវកំ ឧប្បាដកន្តិ អត្ថោ។ យថា ត្វំ ទាសំ វា កម្មករំ វា និទ្ទានំ ករោសិ, ‘‘និទ្ទេហិ តិណានី’’តិ តិណានំ ឆេទកំ លាវកំ ឧប្បាដកំ ករោសិ, ឯវមហំ សច្ចំ ករោមីតិ ទស្សេតិ, អថ វា សច្ចន្តិ ទិដ្ឋិសច្ចំ។ តមហំ និទ្ទានំ ករោមិ, ឆិន្ទិតព្ពំ លុនិតព្ពំ ឧប្បាដេតព្ពំ ករោមីតិ។ ឥតិ ឥមេសុ ទ្វីសុ វិកប្បេសុ ឧបយោគេនេវត្ថោ យុជ្ជតិ។
Saccaṃ karomi niddānanti ettha dvīhākārehi avisaṃvādanaṃ saccaṃ. Niddānanti chedanaṃ lunanaṃ uppāṭanaṃ . Karaṇatthe cetaṃ upayogavacanaṃ veditabbaṃ. Ayaṃ hettha attho ‘‘saccena karomi niddāna’’nti. Kiṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yathā tvaṃ bāhiraṃ kasiṃ katvā sassadūsakānaṃ tiṇānaṃ hatthena vā asitena vā niddānaṃ karosi, evaṃ ahampi ajjhattikaṃ kasiṃ katvā kusalasassadūsakānaṃ visaṃvādanatiṇānaṃ saccena niddānaṃ karomī’’ti. Yathābhūtañāṇaṃ vā ettha saccanti veditabbaṃ. Tena attasaññādīnaṃ tiṇānaṃ niddānaṃ karomīti dasseti. Atha vā niddānanti chedakaṃ lāvakaṃ uppāṭakanti attho. Yathā tvaṃ dāsaṃ vā kammakaraṃ vā niddānaṃ karosi, ‘‘niddehi tiṇānī’’ti tiṇānaṃ chedakaṃ lāvakaṃ uppāṭakaṃ karosi, evamahaṃ saccaṃ karomīti dasseti, atha vā saccanti diṭṭhisaccaṃ. Tamahaṃ niddānaṃ karomi, chinditabbaṃ lunitabbaṃ uppāṭetabbaṃ karomīti. Iti imesu dvīsu vikappesu upayogenevattho yujjati.
សោរច្ចំ មេ បមោចនន្តិ ឯត្ថ យំ តំ ‘‘កាយិកោ អវីតិក្កមោ វាចសិកោ អវីតិក្កមោ’’តិ សីលមេវ ‘‘សោរច្ច’’ន្តិ វុត្តំ, ន តំ អធិប្បេតំ។ ‘‘កាយគុត្តោ’’តិអាទិនា ហិ តំ វុត្តមេវ។ អរហត្តផលំ បន អធិប្បេតំ។ តំ ហិ សុន្ទរេ និព្ពានេ រតត្តា ‘‘សោរច្ច’’ន្តិ វុច្ចតិ។ បមោចនន្តិ យោគវិស្សជ្ជនំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យថា តវ បមោចនំ បុនបិ សាយន្ហេ វា ទុតិយទិវសេ វា អនាគតសំវច្ឆរេ វា យោជេតព្ពតោ អប្បមោចនមេវ ហោតិ, ន មម ឯវំ។ ន ហិ មម អន្តរា មោចនំ នាម អត្ថិ។ អហំ ហិ ទីបង្ករទសពលកាលតោ បដ្ឋាយ បញ្ញានង្គលេ វីរិយពលីពទ្ទេ យោជេត្វា កប្បសតសហស្សាធិកានិ ចត្តារិ អសង្ខ្យេយ្យានិ មហាកសិំ កសន្តោ តាវ ន មុញ្ចិំ, យាវ ន សម្មាសម្ពោធិំ អភិសម្ពុជ្ឈិំ។ យទា ច មេ សព្ពំ តំ កាលំ ខេបេត្វា ពោធិមូលេ អបរាជិតបល្លង្កេ និសិន្នស្ស សព្ពគុណបរិវារំ អរហត្តផលំ ឧទបាទិ, តទា មយា តំ សព្ពុស្សុក្កបដិប្បស្សទ្ធិយា បមុត្តំ, ន ទានិ បុន យោជេតព្ពំ ភវិស្សតីតិ។ ឯតមត្ថំ សន្ធាយាហ ‘‘សោរច្ចំ មេ បមោចន’’ន្តិ។
Soraccaṃ me pamocananti ettha yaṃ taṃ ‘‘kāyiko avītikkamo vācasiko avītikkamo’’ti sīlameva ‘‘soracca’’nti vuttaṃ, na taṃ adhippetaṃ. ‘‘Kāyagutto’’tiādinā hi taṃ vuttameva. Arahattaphalaṃ pana adhippetaṃ. Taṃ hi sundare nibbāne ratattā ‘‘soracca’’nti vuccati. Pamocananti yogavissajjanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā tava pamocanaṃ punapi sāyanhe vā dutiyadivase vā anāgatasaṃvacchare vā yojetabbato appamocanameva hoti, na mama evaṃ. Na hi mama antarā mocanaṃ nāma atthi. Ahaṃ hi dīpaṅkaradasabalakālato paṭṭhāya paññānaṅgale vīriyabalībadde yojetvā kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni mahākasiṃ kasanto tāva na muñciṃ, yāva na sammāsambodhiṃ abhisambujjhiṃ. Yadā ca me sabbaṃ taṃ kālaṃ khepetvā bodhimūle aparājitapallaṅke nisinnassa sabbaguṇaparivāraṃ arahattaphalaṃ udapādi, tadā mayā taṃ sabbussukkapaṭippassaddhiyā pamuttaṃ, na dāni puna yojetabbaṃ bhavissatīti. Etamatthaṃ sandhāyāha ‘‘soraccaṃ me pamocana’’nti.
វីរិយំ មេ ធុរធោរយ្ហន្តិ ឯត្ថ វីរិយន្តិ កាយិកចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ។ ធុរធោរយ្ហន្តិ ធុរាយំ ធោរយ្ហំ, ធុរាវហន្តិ អត្ថោ។ យថា ហិ ព្រាហ្មណស្ស ធុរាយំ ធោរយ្ហាកឌ្ឍិតំ នង្គលំ ភូមិឃនំ ភិន្ទតិ, មូលសន្តានកានិ ច បទាលេតិ, ឯវំ ភគវតោ វីរិយាកឌ្ឍិតំ បញ្ញានង្គលំ យថា វុត្តំ ឃនំ ភិន្ទតិ, កិលេសសន្តានកានិ ច បទាលេតិ។ តេនាហ ‘‘វីរិយំ មេ ធុរធោរយ្ហ’’ន្តិ។ អថ វា បុរិមធុរាវហត្តា ធុរា, មូលធុរាវហត្តា ធោរយ្ហា, ធុរា ច ធោរយ្ហា ច ធុរធោរយ្ហា។ ឥតិ យថា ព្រាហ្មណស្ស ឯកេកស្មិំ នង្គលេ ចតុពលីពទ្ទបភេទំ ធុរធោរយ្ហំ វហន្តំ ឧប្បន្នុប្បន្នំ តិណមូលឃាតញ្ចេវ សស្សសម្បត្តិញ្ច សាធេតិ, ឯវំ ភគវតោ ចតុសម្មប្បធានវីរិយភេទំ ធុរធោរយ្ហំ វហន្តំ ឧប្បន្នុប្បន្នំ អកុសលឃាតញ្ចេវ កុសលសម្បត្តិញ្ច សាធេតិ។ តេនាហ ‘‘វីរិយំ មេ ធុរធោរយ្ហ’’ន្តិ។
Vīriyaṃme dhuradhorayhanti ettha vīriyanti kāyikacetasiko vīriyārambho. Dhuradhorayhanti dhurāyaṃ dhorayhaṃ, dhurāvahanti attho. Yathā hi brāhmaṇassa dhurāyaṃ dhorayhākaḍḍhitaṃ naṅgalaṃ bhūmighanaṃ bhindati, mūlasantānakāni ca padāleti, evaṃ bhagavato vīriyākaḍḍhitaṃ paññānaṅgalaṃ yathā vuttaṃ ghanaṃ bhindati, kilesasantānakāni ca padāleti. Tenāha ‘‘vīriyaṃ me dhuradhorayha’’nti. Atha vā purimadhurāvahattā dhurā, mūladhurāvahattā dhorayhā, dhurā ca dhorayhā ca dhuradhorayhā. Iti yathā brāhmaṇassa ekekasmiṃ naṅgale catubalībaddapabhedaṃ dhuradhorayhaṃ vahantaṃ uppannuppannaṃ tiṇamūlaghātañceva sassasampattiñca sādheti, evaṃ bhagavato catusammappadhānavīriyabhedaṃ dhuradhorayhaṃ vahantaṃ uppannuppannaṃ akusalaghātañceva kusalasampattiñca sādheti. Tenāha ‘‘vīriyaṃ me dhuradhorayha’’nti.
យោគក្ខេមាធិវាហនន្តិ ឯត្ថ យោគេហិ ខេមត្តា និព្ពានំ យោគក្ខេមំ នាម, តំ អធិកិច្ច វាហីយតិ, អភិមុខំ វា វាហីយតីតិ អធិវាហនំ, យោគក្ខេមស្ស អធិវាហនំ យោគក្ខេមាធិវាហនន្តិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យថា តវ ធុរធោរយ្ហំ បុរត្ថិមាទីសុ អញ្ញតរទិសាភិមុខំ វាហីយតិ, តថា មម ធុរធោរយ្ហំ និព្ពានាភិមុខំ វាហីយតីតិ។ ឯវំ វាហីយមានំវ គច្ឆតិ អនិវត្តន្តំ។ យថា តវ នង្គលំ វហន្តំ ធុរធោរយ្ហំ ខេត្តកោដិំ បត្វា បុន និវត្តតិ, ឯវំ អនិវត្តន្តំ ទីបង្ករកាលតោ បដ្ឋាយ គច្ឆតេវ។ យស្មា វា តេន តេន មគ្គេន បហីនា កិលេសា ន បុនប្បុនំ បហាតព្ពា ហោន្តិ, យថា តវ នង្គលេន ឆិន្នានិ តិណានិ បុន អបរស្មិំ សមយេ ឆិន្ទិតព្ពានិ ហោន្តិ, តស្មាបិ ឯវំ បឋមមគ្គវសេន ទិដ្ឋេកដ្ឋេ កិលេសេ, ទុតិយវសេន ឱឡារិកេ, តតិយវសេន អណុសហគតេ, ចតុត្ថវសេន សព្ពកិលេសេ បជហន្តំ គច្ឆតិ អនិវត្តន្តំ។ អថ វា គច្ឆតិ អនិវត្តន្តិ និវត្តនរហិតំ ហុត្វា គច្ឆតីតិ អត្ថោ។ តន្តិ តំ ធុរធោរយ្ហំ។ ឯវមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ឯវំ គច្ឆន្តញ្ច យថា តវ ធុរធោរយ្ហំ ន តំ ឋានំ គច្ឆតិ, យត្ថ គន្ត្វា កស្សកោ អសោកោ វិរជោ ហុត្វា ន សោចតិ។ ឯតំ បន តំ ឋានំ គច្ឆតិ យត្ថ គន្ត្វា ន សោចតិ។ យត្ថ សតិបាចនេន ឯតំ វីរិយធុរធោរយ្ហំ ចោទេន្តោ គន្ត្វា មាទិសោ កស្សកោ អសោកោ វិរជោ ហុត្វា ន សោចតិ, តំ សព្ពសោកសល្លសមុគ្ឃាតភូតំ និព្ពានំ នាម អសង្ខតំ ឋានំ គច្ឆតីតិ។
Yogakkhemādhivāhananti ettha yogehi khemattā nibbānaṃ yogakkhemaṃ nāma, taṃ adhikicca vāhīyati, abhimukhaṃ vā vāhīyatīti adhivāhanaṃ, yogakkhemassa adhivāhanaṃ yogakkhemādhivāhananti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā tava dhuradhorayhaṃ puratthimādīsu aññataradisābhimukhaṃ vāhīyati, tathā mama dhuradhorayhaṃ nibbānābhimukhaṃ vāhīyatīti. Evaṃ vāhīyamānaṃva gacchati anivattantaṃ. Yathā tava naṅgalaṃ vahantaṃ dhuradhorayhaṃ khettakoṭiṃ patvā puna nivattati, evaṃ anivattantaṃ dīpaṅkarakālato paṭṭhāya gacchateva. Yasmā vā tena tena maggena pahīnā kilesā na punappunaṃ pahātabbā honti, yathā tava naṅgalena chinnāni tiṇāni puna aparasmiṃ samaye chinditabbāni honti, tasmāpi evaṃ paṭhamamaggavasena diṭṭhekaṭṭhe kilese, dutiyavasena oḷārike, tatiyavasena aṇusahagate, catutthavasena sabbakilese pajahantaṃ gacchati anivattantaṃ. Atha vā gacchati anivattanti nivattanarahitaṃ hutvā gacchatīti attho. Tanti taṃ dhuradhorayhaṃ. Evamettha attho veditabbo. Evaṃ gacchantañca yathā tava dhuradhorayhaṃ na taṃ ṭhānaṃ gacchati, yattha gantvā kassako asoko virajo hutvā na socati. Etaṃ pana taṃ ṭhānaṃ gacchati yattha gantvā na socati. Yattha satipācanena etaṃ vīriyadhuradhorayhaṃ codento gantvā mādiso kassako asoko virajo hutvā na socati, taṃ sabbasokasallasamugghātabhūtaṃ nibbānaṃ nāma asaṅkhataṃ ṭhānaṃ gacchatīti.
ឥទានិ និគមនំ ករោន្តោ ឯវមេសា កសីតិ គាថមាហ។ តស្សាយំ សង្ខេបត្ថោ – យស្ស, ព្រាហ្មណ, ឯសា សទ្ធាពីជា តបោវុដ្ឋិយា អនុគ្គហិតា កសី បញ្ញាមយំ យុគនង្គលំ ហិរិមយញ្ច ឦសំ មនោមយេន យោត្តេន ឯកាពទ្ធំ កត្វា បញ្ញានង្គលេន សតិផាលំ អាកោដេត្វា សតិបាចនំ គហេត្វា កាយវចីអាហារគុត្តិយា គោបេត្វា សច្ចំ និទ្ទានំ កត្វា សោរច្ចបមោចនំ វីរិយធុរធោរយ្ហំ យោគក្ខេមាភិមុខំ អនិវត្តន្តំ វាហន្តេន កដ្ឋា កសី កម្មបរិយោសានំ ចតុព្ពិធំ សាមញ្ញផលំ បាបិតា, សា ហោតិ អមតប្ផលា, សា ឯសា កសី អមតប្ផលា ហោតិ។ អមតំ វុច្ចតិ និព្ពានំ, និព្ពានានិសំសា ហោតីតិ អត្ថោ។ សា ខោ បនេសា កសី ន មមេវេកស្ស អមតប្ផលា ហោតិ, អថ ខោ យោ កោចិ ខត្តិយោ វា ព្រាហ្មណោ វា វេស្សោ វា សុទ្ទោ វា គហដ្ឋោ វា បព្ពជិតោ វា ឯតំ កសិំ កសតិ, សោ សព្ពោបិ ឯតំ កសិត្វាន សព្ពទុក្ខា បមុច្ចតីតិ។
Idāni nigamanaṃ karonto evamesā kasīti gāthamāha. Tassāyaṃ saṅkhepattho – yassa, brāhmaṇa, esā saddhābījā tapovuṭṭhiyā anuggahitā kasī paññāmayaṃ yuganaṅgalaṃ hirimayañca īsaṃ manomayena yottena ekābaddhaṃ katvā paññānaṅgalena satiphālaṃ ākoṭetvā satipācanaṃ gahetvā kāyavacīāhāraguttiyā gopetvā saccaṃ niddānaṃ katvā soraccapamocanaṃ vīriyadhuradhorayhaṃ yogakkhemābhimukhaṃ anivattantaṃ vāhantena kaṭṭhā kasī kammapariyosānaṃ catubbidhaṃ sāmaññaphalaṃ pāpitā, sā hoti amatapphalā, sā esā kasī amatapphalā hoti. Amataṃ vuccati nibbānaṃ, nibbānānisaṃsā hotīti attho. Sā kho panesā kasī na mamevekassa amatapphalā hoti, atha kho yo koci khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddo vā gahaṭṭho vā pabbajito vā etaṃ kasiṃ kasati, so sabbopi etaṃ kasitvāna sabbadukkhā pamuccatīti.
ឯវំ ភគវា ព្រាហ្មណស្ស អរហត្តនិកូដេន និព្ពានបរិយោសានំ កត្វា ទេសនំ និដ្ឋាបេសិ។ តតោ ព្រាហ្មណោ គម្ភីរត្ថំ ទេសនំ សុត្វា – ‘‘មម កសិផលំ ភុញ្ជិត្វា បុនបិ ទិវសេយេវ ឆាតោ ហោតិ, ឥមស្ស បន កសី អមតប្ផលា, តស្ស ផលំ ភុញ្ជិត្វា សព្ពទុក្ខា បមុច្ចតី’’តិ ញត្វា បសន្នោ បសន្នាការំ ករោន្តោ ភុញ្ជតុ ភវំ គោតមោតិអាទិមាហ។ តំ សព្ពំ តតោ បរញ្ច វុត្តត្ថមេវាតិ។ បឋមំ។
Evaṃ bhagavā brāhmaṇassa arahattanikūṭena nibbānapariyosānaṃ katvā desanaṃ niṭṭhāpesi. Tato brāhmaṇo gambhīratthaṃ desanaṃ sutvā – ‘‘mama kasiphalaṃ bhuñjitvā punapi divaseyeva chāto hoti, imassa pana kasī amatapphalā, tassa phalaṃ bhuñjitvā sabbadukkhā pamuccatī’’ti ñatvā pasanno pasannākāraṃ karonto bhuñjatu bhavaṃ gotamotiādimāha. Taṃ sabbaṃ tato parañca vuttatthamevāti. Paṭhamaṃ.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ១. កសិភារទ្វាជសុត្តំ • 1. Kasibhāradvājasuttaṃ
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ១. កសិភារទ្វាជសុត្តវណ្ណនា • 1. Kasibhāradvājasuttavaṇṇanā
