| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
២. ឧបាសកវគ្គោ
2. Upāsakavaggo
១. កសិភារទ្វាជសុត្តវណ្ណនា
1. Kasibhāradvājasuttavaṇṇanā
១៩៧. ទក្ខិណាគិរិស្មិន្តិ ទក្ខិណាគិរិជនបទេ, តស្មិំ ទក្ខិណាគិរិជនបទេ ទក្ខិណាគិរិវិហារេ។ ខន្ធេសុ ឋបេត្វា យុគេ យោត្តេហីតិ យោត្តរជ្ជូហិ យុត្តានិ បយោជិតានិ ឥច្ចេវ អត្ថោ។
197.Dakkhiṇāgirisminti dakkhiṇāgirijanapade, tasmiṃ dakkhiṇāgirijanapade dakkhiṇāgirivihāre. Khandhesu ṭhapetvā yuge yottehīti yottarajjūhi yuttāni payojitāni icceva attho.
បឋមទិវសេតិ វបនទិវសេសុ បឋមទិវសេ អារទ្ធទិវសេ។ បញ្ចង្គានិបិ បរិបុណ្ណានិ, បគេវ ឥតរង្គានីតិ ទស្សេតុំ ‘‘បរិបុណ្ណបញ្ចង្គា’’ឥច្ចេវ វុត្តំ។ ហរិតាលមនោសិលាអញ្ជនេហិ ឧរត្ថនាទីសុ ឋបិតត្តា អាភាយ ឧជ្ជលគត្តា។ អវសេសា ពលីពទ្ទា។ កិលន្តគោណំ មោចេត្វា អកិលន្តស្ស យោជនំ កិលន្តបរិវត្តនំ។
Paṭhamadivaseti vapanadivasesu paṭhamadivase āraddhadivase. Pañcaṅgānipi paripuṇṇāni, pageva itaraṅgānīti dassetuṃ ‘‘paripuṇṇapañcaṅgā’’icceva vuttaṃ. Haritālamanosilāañjanehi uratthanādīsu ṭhapitattā ābhāya ujjalagattā. Avasesā balībaddā. Kilantagoṇaṃ mocetvā akilantassa yojanaṃ kilantaparivattanaṃ.
សីហកុណ្ឌលានីតិ សីហមុខកុណ្ឌលានិ។ ព្រហ្មវេឋនន្តិ ព្រហ្មុនោ វេឋនសទិសំ, អស្សនខវេឋនសទិសន្តិ អត្ថោ។
Sīhakuṇḍalānīti sīhamukhakuṇḍalāni. Brahmaveṭhananti brahmuno veṭhanasadisaṃ, assanakhaveṭhanasadisanti attho.
ពុទ្ធានំ កិច្ចានិ កាលវសេន វិភត្តានិ បញ្ច កិច្ចានិ ភវន្តិ។ បុរេភត្តកិច្ចន្តិ ភត្តតោ បុព្ពេ ពុទ្ធេន កាតព្ពកិច្ចំ។ វីតិនាមេត្វាតិ ផលសមាបត្តិយា កាលំ វីតិនាមេត្វា។ កទាចិ ឯកោតិអាទិ តេសំ តេសំ វិនេយ្យានំ វិនយនានុរូបបដិបត្តិទស្សនំ។ បកតិយាតិ បកតិពុទ្ធវេសេន។ ពុទ្ធានំ ហិ រូបកាយស្ស អសីតិអនុព្យញ្ជនបដិមណ្ឌិត-ពាត្តិំសមហាបុរិស- លក្ខណ-កាយប្បភា-ព្យាមប្បភា-កេតុមាលាវិចិត្តតា ពុទ្ធវេសោ។ កទាចិ អនេកេហិ បាដិហារិយេហិ វត្តមានេហីតិ ឥមិនា បារមីនំ និស្សន្ទភូតានិ បាដិហារិយានិ រុចិវសេនេវ បកាសនកានិ ភវន្តិ, ន សព្ពទាតិ ទស្សេតិ។ ឯវញ្ច កត្វា ‘‘ឥន្ទខីលស្ស អន្តោ ឋបិតមត្តេ ទក្ខិណបាទេ’’តិអាទិវចនំ សមត្ថិតំ ហោតិ។ ភគវតោ កាយេ បីតរស្មីនំ យេភុយ្យតាយ ‘‘សុវណ្ណរសសិញ្ចនានិ វិយា’’តិ វត្វា កាយម្ហិ នីលាទិរស្មីហិ តហំ តហំ បីតមិស្សិតំ សន្ធាយ ‘‘វិចិត្របដបរិក្ខិត្តានិ វិយ ចា’’តិ វុត្តំ។ មធុរេនាការេន សទ្ទំ ករោន្តិ តុដ្ឋរវរវនតោ។
Buddhānaṃ kiccāni kālavasena vibhattāni pañca kiccāni bhavanti. Purebhattakiccanti bhattato pubbe buddhena kātabbakiccaṃ. Vītināmetvāti phalasamāpattiyā kālaṃ vītināmetvā. Kadāci ekotiādi tesaṃ tesaṃ vineyyānaṃ vinayanānurūpapaṭipattidassanaṃ. Pakatiyāti pakatibuddhavesena. Buddhānaṃ hi rūpakāyassa asītianubyañjanapaṭimaṇḍita-bāttiṃsamahāpurisa- lakkhaṇa-kāyappabhā-byāmappabhā-ketumālāvicittatā buddhaveso. Kadāci anekehi pāṭihāriyehi vattamānehīti iminā pāramīnaṃ nissandabhūtāni pāṭihāriyāni rucivaseneva pakāsanakāni bhavanti, na sabbadāti dasseti. Evañca katvā ‘‘indakhīlassa anto ṭhapitamatte dakkhiṇapāde’’tiādivacanaṃ samatthitaṃ hoti. Bhagavato kāye pītarasmīnaṃ yebhuyyatāya ‘‘suvaṇṇarasasiñcanāni viyā’’ti vatvā kāyamhi nīlādirasmīhi tahaṃ tahaṃ pītamissitaṃ sandhāya ‘‘vicitrapaṭaparikkhittāni viya cā’’ti vuttaṃ. Madhurenākārena saddaṃ karonti tuṭṭharavaravanato.
តត្ថាតិ វិហារេ។ គន្ធមណ្ឌលមាឡេតិ ហត្ថេន កតបរិភណ្ឌេ សមោសរិតគន្ធបុប្ផទាមេ មណ្ឌលមាឡេ។
Tatthāti vihāre. Gandhamaṇḍalamāḷeti hatthena kataparibhaṇḍe samosaritagandhapupphadāme maṇḍalamāḷe.
ឧបដ្ឋានេតិ បមុខេ។ ‘‘ឱវទតី’’តិ វត្វា តត្ថោវាទំ សាមញ្ញតោ ទស្សេតុំ, ‘‘ភិក្ខវេ’’តិអាទិ វុត្តំ។ សម្បត្តីតិ ចក្ខាទិឥន្ទ្រិយបារិបូរិ ចេវ ហត្ថាទិសម្បទា ច។ សមស្សាសិតកាយោ កិលមថវិនោទនេន។ ‘‘តញ្ច ខោ សមាបជ្ជនេនា’’តិ វទន្តិ។ ទុតិយភាគេតិ ឥមិនា អបរភាគំ តយោ ភាគេ កត្វា តត្ថ បុរិមភាគំ សេយ្យនិសជ្ជាវសេន សមាបត្តីហិ វីតិនាមេតីតិ ទស្សេតិ។ លោកន្តិ រាជគហាទីសុ យំ តទា ឧបនិស្សាយ វិហរតិ, តត្ថ អញ្ញត្ថ វា ពុជ្ឈនកំ វិនេយ្យសត្តលោកំ ពុទ្ធចក្ខុនា វោលោកេតិ។ កាលយុត្តន្តិ តេសំ ឥន្ទ្រិយបរិបាកកាលានុរូបំ។ សមយយុត្តន្តិ តស្សេវ វេវចនំ។ សមយយុត្តន្តិ វា តេហិ អាជានិតព្ពវិសេសបដិលាភានុរូបំ។
Upaṭṭhāneti pamukhe. ‘‘Ovadatī’’ti vatvā tatthovādaṃ sāmaññato dassetuṃ, ‘‘bhikkhave’’tiādi vuttaṃ. Sampattīti cakkhādiindriyapāripūri ceva hatthādisampadā ca. Samassāsitakāyo kilamathavinodanena. ‘‘Tañca kho samāpajjanenā’’ti vadanti. Dutiyabhāgeti iminā aparabhāgaṃ tayo bhāge katvā tattha purimabhāgaṃ seyyanisajjāvasena samāpattīhi vītināmetīti dasseti. Lokanti rājagahādīsu yaṃ tadā upanissāya viharati, tattha aññattha vā bujjhanakaṃ vineyyasattalokaṃ buddhacakkhunā voloketi. Kālayuttanti tesaṃ indriyaparipākakālānurūpaṃ. Samayayuttanti tasseva vevacanaṃ. Samayayuttanti vā tehi ājānitabbavisesapaṭilābhānurūpaṃ.
បដិសល្លីនោតិ កាលបរិច្ឆេទំ កត្វា សមាបត្តិំ សមាបន្នោ។ អធិប្បាយំ សម្បាទេន្តោ តំ អវិរាធេន្តោ, អជ្ឈាសយានុរូបន្តិ អត្ថោ។
Paṭisallīnoti kālaparicchedaṃ katvā samāpattiṃ samāpanno. Adhippāyaṃ sampādento taṃ avirādhento, ajjhāsayānurūpanti attho.
សកល…បេ.… ទេវតាយោតិ ឯត្ថ លោកធាតុសាកល្យំ ទដ្ឋព្ពំ, ន ទេវតាសាកល្យំ។ ន ហិ មហាសមយេ វិយ សព្ពទា មជ្ឈិមយាមេ ទសសហស្សចក្កវាឡេ សព្ពត្ថ សព្ពា ទេវតា សត្ថុ សមីបំ ឧបគច្ឆន្តិ។ កិលាសុភាវោ កិលមថោ។
Sakala…pe… devatāyoti ettha lokadhātusākalyaṃ daṭṭhabbaṃ, na devatāsākalyaṃ. Na hi mahāsamaye viya sabbadā majjhimayāme dasasahassacakkavāḷe sabbattha sabbā devatā satthu samīpaṃ upagacchanti. Kilāsubhāvo kilamatho.
វិហារចីវរបរិវត្តនវសេនាតិ វិហារេ និវត្ថនិវាសនបរិវត្តនវសេន។ អាទិយិត្វាតិ បារុបនវសេន គហេត្វា។ តេនាហ ‘‘ធារេត្វា’’តិ។ ភិក្ខាចារន្តិ ភិក្ខត្ថំ ចរិតព្ពដ្ឋានំ។
Vihāracīvaraparivattanavasenāti vihāre nivatthanivāsanaparivattanavasena. Ādiyitvāti pārupanavasena gahetvā. Tenāha ‘‘dhāretvā’’ti. Bhikkhācāranti bhikkhatthaṃ caritabbaṭṭhānaṃ.
អតិរោចមានន្តិ តំ តំ អតិក្កមិត្វា សមន្តតោ សព្ពទិសាសុ វិរោចមានំ។ សរីរប្បភន្តិ អត្តនោ សរីរប្បភំ។ ជង្គមំ វិយ បទុមសរន្តិ រតនមយកិញ្ជក្ខំ រជតមយកណ្ណិកំ សមន្តតោ សម្ផុល្លិតកញ្ចនបទុមំ សញ្ចារិមសរំ វិយ។ គគនតលន្តិ អព្ភមហិកាទិឧបក្កិលេសវិគមេន សុវិសុទ្ធអាកាសតលំ វិយ។ តម្បិ ហិ តារាគណកិរណជាលសមុជ្ជលតាយ សមន្តតោ វិរោចតិ។ កនកសិខរន្តិ កនកគិរិសិខរំ។ សិរិយា ជលមានន្តិ សព្ពសោ អនវជ្ជាយ សព្ពាការេន បរិបុណ្ណកាយតាយ អនញ្ញសាធារណាយ រូបកាយសិរិយា សមុជ្ជលំ, យស្សា រុចិរភាវោ វិទ្ធេ វិគតវលាហកេ បុណ្ណមាសិយំ បរិបុណ្ណកលមនោមមណ្ឌលំ ចន្ទមណ្ឌលំ អតិរោចតិ, បភស្សរភាវោ សហស្សរំសិកិរណតេជោជាលសមុជ្ជលំ សូរិយមណ្ឌលំ អភិភវតិ, ហេមសមុជ្ជលភាវោ តទុភយេ អភិភុយ្យ បវត្តមានំ ឯកក្ខណេ ទសសហស្សិលោកធាតុវិជ្ជោតនសមត្ថ-មហាព្រហ្មុនោ បភាសមុទយំ អភិវិហច្ច ភាសតិ តបតិ វិរោចតិ។
Atirocamānanti taṃ taṃ atikkamitvā samantato sabbadisāsu virocamānaṃ. Sarīrappabhanti attano sarīrappabhaṃ. Jaṅgamaṃ viya padumasaranti ratanamayakiñjakkhaṃ rajatamayakaṇṇikaṃ samantato samphullitakañcanapadumaṃ sañcārimasaraṃ viya. Gaganatalanti abbhamahikādiupakkilesavigamena suvisuddhaākāsatalaṃ viya. Tampi hi tārāgaṇakiraṇajālasamujjalatāya samantato virocati. Kanakasikharanti kanakagirisikharaṃ. Siriyā jalamānanti sabbaso anavajjāya sabbākārena paripuṇṇakāyatāya anaññasādhāraṇāya rūpakāyasiriyā samujjalaṃ, yassā rucirabhāvo viddhe vigatavalāhake puṇṇamāsiyaṃ paripuṇṇakalamanomamaṇḍalaṃ candamaṇḍalaṃ atirocati, pabhassarabhāvo sahassaraṃsikiraṇatejojālasamujjalaṃ sūriyamaṇḍalaṃ abhibhavati, hemasamujjalabhāvo tadubhaye abhibhuyya pavattamānaṃ ekakkhaṇe dasasahassilokadhātuvijjotanasamattha-mahābrahmuno pabhāsamudayaṃ abhivihacca bhāsati tapati virocati.
សមន្តបាសាទិកេតិ សមន្តតោ បសាទាវហេ។ តញ្ច ខោ សព្ពសោ សរិតព្ពតាយាតិ អាហ ‘‘បសាទនីយេ’’តិ។ ឧត្តមទមថសមថមនុប្បត្តេតិ កាយវាចាហិ អនុត្តរំ ទន្តភាវញ្ចេវ អនុត្តរំ ចិត្តវូបសមញ្ច សម្បត្តេ។ អប្បសាទេនាតិ បសាទាភាវេន, បសាទបដិក្ខេបេន វា អស្សទ្ធិយេន។ ឧភយថាបិ នោតិ អប្បសាទោ មច្ឆរិយន្តិ ឧភយថាបិ នោ ឯវ, អថ ខោ អនត្តមនតាយ ឧបារម្ភាធិប្បាយេន អបសាទេន្តោ, ភគវតោ មុខតោ កិញ្ចិ ទេសេតុកាមោ វា ឯវមាហ។ តត្ថ ការណំ ទស្សេន្តោ ‘‘ភគវតោ បនា’’តិអាទិមាហ។ អតិត្តន្តិ តិត្តិំ អគច្ឆន្តំ។ កម្មភង្គន្តិ កម្មហានិំ។
Samantapāsādiketi samantato pasādāvahe. Tañca kho sabbaso saritabbatāyāti āha ‘‘pasādanīye’’ti. Uttamadamathasamathamanuppatteti kāyavācāhi anuttaraṃ dantabhāvañceva anuttaraṃ cittavūpasamañca sampatte. Appasādenāti pasādābhāvena, pasādapaṭikkhepena vā assaddhiyena. Ubhayathāpi noti appasādo macchariyanti ubhayathāpi no eva, atha kho anattamanatāya upārambhādhippāyena apasādento, bhagavato mukhato kiñci desetukāmo vā evamāha. Tattha kāraṇaṃ dassento ‘‘bhagavato panā’’tiādimāha. Atittanti tittiṃ agacchantaṃ. Kammabhaṅganti kammahāniṃ.
តិក្ខបញ្ញោ ឯស ព្រាហ្មណោ, តថា ហិ ន ចិរស្សេវ អរហត្តំ សច្ឆិករិស្សតិ។ កថាបវត្តនត្ថម្បិ ឯវមាហ – ‘‘ឯវំ អហំ ឥមស្ស កញ្ចិ ធម្មំ សោតុំ លភិស្សាមី’’តិ។ វេនេយ្យវសេនាតិ អត្តនោ កសនការិភាវកិត្តនមុខេន វិនេតព្ពបុគ្គលវសេន។
Tikkhapañño esa brāhmaṇo, tathā hi na cirasseva arahattaṃ sacchikarissati. Kathāpavattanatthampi evamāha – ‘‘evaṃ ahaṃ imassa kañci dhammaṃ sotuṃ labhissāmī’’ti. Veneyyavasenāti attano kasanakāribhāvakittanamukhena vinetabbapuggalavasena.
ឱឡារិកានីតិ បាកតិកានិ។ ‘‘ឯស ឧត្តមទក្ខិណេយ្យោ’’តិ សញ្ជាតពហុមានោ។ បាឡិយំ ‘‘យុគំ វា នង្គលំ វា’’តិ វា-សទ្ទោ អវុត្តវិកប្បត្ថោ។ តេន ពីជាទិំ សង្គណ្ហាតិ, តស្មា ពីជំ វា ឦសំ វា បរិគ្គហយោត្តានិ វាតិ អយមត្ថោ ទស្សិតោ ហោតិ។ តថា ហិ ភគវា ព្រាហ្មណស្ស បដិវចនំ ទេន្តោ ‘‘សទ្ធា ពីជ’’ន្តិអាទិមាហ។ បុព្ពធម្មសភាគតាយាតិ បឋមំ គហិតធម្មសភាគតាយ។ យំ បនេត្ថ វត្តព្ពំ, តំ អដ្ឋកថារុឡ្ហមេវ គហេតព្ពញ្ច សទ្ទតោ អត្ថាបត្តិតោ វា ឥធ ទដ្ឋព្ពំ។ ពុទ្ធានំ អានុភាវោ អយំ, យទិទំ បសង្គាគតធម្មមុខេន ទេសនំ អារភិត្វា វេនេយ្យវិនយនំ។
Oḷārikānīti pākatikāni. ‘‘Esa uttamadakkhiṇeyyo’’ti sañjātabahumāno. Pāḷiyaṃ ‘‘yugaṃ vā naṅgalaṃ vā’’ti vā-saddo avuttavikappattho. Tena bījādiṃ saṅgaṇhāti, tasmā bījaṃ vā īsaṃ vā pariggahayottāni vāti ayamattho dassito hoti. Tathā hi bhagavā brāhmaṇassa paṭivacanaṃ dento ‘‘saddhā bīja’’ntiādimāha. Pubbadhammasabhāgatāyāti paṭhamaṃ gahitadhammasabhāgatāya. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ aṭṭhakathāruḷhameva gahetabbañca saddato atthāpattito vā idha daṭṭhabbaṃ. Buddhānaṃ ānubhāvo ayaṃ, yadidaṃ pasaṅgāgatadhammamukhena desanaṃ ārabhitvā veneyyavinayanaṃ.
អននុសន្ធិកាតិ បុច្ឆានុសន្ធិវសេន អននុសន្ធិកា។ ឯវន្តិ ឥទានិ វុច្ចមានាការេន។ ឯត្ថាតិ ឯតិស្សា ទេសនាយ។ សោតិ ភគវា។ តស្សាតិ ព្រាហ្មណស្ស។ អនុកម្បាយាតិ អសព្ពញ្ញូ ហិ សតិបិ អនុកម្បាយ បុច្ឆិតមត្តេ តិដ្ឋេយ្យ, តថា ជានន្តោបិ អននុកម្បកោ, ភគវា បន ឧភយធម្មបារិបូរិយា ‘‘ឥទំ អបុច្ឆិត’’ន្តិ អបរិហាបេត្វា កថេតិ។ សមូលន្តិអាទិនា សង្ខេបេន វុត្តមត្ថំ វិវរន្តោ ‘‘តត្ថា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ពីជស្ស កសិយា មូលភាវោ នានន្តរិយតោ តប្បមាណវិធានតោ ចាតិ អាហ ‘‘តស្មិំ…បេ.… កត្តព្ពតោ’’តិ។ តេន អន្វយតោ ព្យតិរេកតោ ច ពីជស្ស កសិយា មូលភាវំ វិភាវេតិ។ កុសលាតិ ឥមិនា អកុសលា តតោ អញ្ញថាបិ ករោន្តិ, តំ បន អប្បមាណន្តិ ទស្សេតិ។
Ananusandhikāti pucchānusandhivasena ananusandhikā. Evanti idāni vuccamānākārena. Etthāti etissā desanāya. Soti bhagavā. Tassāti brāhmaṇassa. Anukampāyāti asabbaññū hi satipi anukampāya pucchitamatte tiṭṭheyya, tathā jānantopi ananukampako, bhagavā pana ubhayadhammapāripūriyā ‘‘idaṃ apucchita’’nti aparihāpetvā katheti. Samūlantiādinā saṅkhepena vuttamatthaṃ vivaranto ‘‘tatthā’’tiādimāha. Tattha bījassa kasiyā mūlabhāvo nānantariyato tappamāṇavidhānato cāti āha ‘‘tasmiṃ…pe… kattabbato’’ti. Tena anvayato byatirekato ca bījassa kasiyā mūlabhāvaṃ vibhāveti. Kusalāti iminā akusalā tato aññathāpi karonti, taṃ pana appamāṇanti dasseti.
តស្សាតិ ព្រាហ្មណស្ស ពីជដ្ឋានិយស្ស ធម្មស្ស ច ឧបការភាវតោ។ ធម្មសម្ពន្ធសមត្ថភាវតោតិ តថា វុត្តធម្មស្ស ផលេន សម្ពន្ធិតុំ យោជេតុំ សមត្ថភាវតោ។ តបោ វុដ្ឋីតិ វុត្តវចនំ សន្ធាយ វុត្តំ។ សង្ខេបតោ វុត្តមត្ថំ បាកដំ កាតុំ ‘‘អយំ ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ កស្សកស្ស ឧបការស្ស ពីជស្ស អនន្តរំ វុដ្ឋិ វុច្ចមានា អដ្ឋានេ វុត្តា នាម ន ហោតិ។ កស្មា? ពីជស្ស វប្បកាលេ អនុរូបាយ វុដ្ឋិយា ឥច្ឆិតព្ពតោ, តស្មា អវសានេ មជ្ឈេ វា វុច្ចមានាយ ធម្មសម្ពន្ធសមត្ថតា តស្សា វិភាវិតា ន សិយា។ អត្តនោ អវិសយេតិ ឈានាទិឧត្តរិមនុស្សធម្មេ។ បច្ឆាបីតិ កសិសម្ភារកថនតោ បច្ឆាបិ។ វត្តព្ពោតិ ឯកន្តេន វត្តព្ពោ។ តទនន្តរំយេវាតិ ពីជានន្តរំយេវ។ វុច្ចមានា វុដ្ឋិ សមត្ថា ហោតិ , ពីជស្ស ផលេន សម្ពន្ធនេ សមត្ថាតិ ទីបិតា ហោតិ អនន្តរវចនេនេវ តស្សា អាសន្នឧបការត្តទីបនតោ។
Tassāti brāhmaṇassa bījaṭṭhāniyassa dhammassa ca upakārabhāvato. Dhammasambandhasamatthabhāvatoti tathā vuttadhammassa phalena sambandhituṃ yojetuṃ samatthabhāvato. Tapo vuṭṭhīti vuttavacanaṃ sandhāya vuttaṃ. Saṅkhepato vuttamatthaṃ pākaṭaṃ kātuṃ ‘‘ayaṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Kassakassa upakārassa bījassa anantaraṃ vuṭṭhi vuccamānā aṭṭhāne vuttā nāma na hoti. Kasmā? Bījassa vappakāle anurūpāya vuṭṭhiyā icchitabbato, tasmā avasāne majjhe vā vuccamānāya dhammasambandhasamatthatā tassā vibhāvitā na siyā. Attano avisayeti jhānādiuttarimanussadhamme. Pacchāpīti kasisambhārakathanato pacchāpi. Vattabboti ekantena vattabbo. Tadanantaraṃyevāti bījānantaraṃyeva. Vuccamānā vuṭṭhi samatthā hoti, bījassa phalena sambandhane samatthāti dīpitā hoti anantaravacaneneva tassā āsannaupakārattadīpanato.
សម្បសាទលក្ខណាតិ បសីទិតព្ពេ វត្ថុស្មិំ សម្មទេវ បសីទនលក្ខណា។ ឱកប្បនលក្ខណាតិ សទ្ធេយ្យវត្ថុនោ ឯវមេតន្តិ បក្ខន្ទនលក្ខណា។ មូលពីជន្តិអាទីសុ មូលមេវ ពីជំ មូលពីជំ។ ឯស នយោ សេសេសុបិ ពីជគាមស្ស អធិប្បេតត្តា។ ភូតគាមោ បន មូលំ ពីជំ ឯតស្សាតិ មូលពីជន្តិអាទិនា វេទិតព្ពោ។ ពីជពីជន្តិ បញ្ចមំ បន បច្ចយន្តរសមវាយេ សទិសផលុប្បត្តិយា វិសេសការណភាវតោ វិរូហនសមត្ថេ សារផលេ និរុឡ្ហោ ពីជសទ្ទោ តទត្ថសិទ្ធិយា មូលាទីសុបិ កេសុចិ បវត្តតីតិ តតោ និវត្តនត្ថំ ឯកេន ពីជ-សទ្ទេន វិសេសេត្វា វុត្តំ ‘‘ពីជពីជ’’ន្តិ ‘‘ទុក្ខទុក្ខំ រូបរូប’’ន្តិ ច យថា។ ឯវម្បិ ឥមិនា អត្ថេន ឥមស្សបិ និប្បរិយាយោវ ពីជភាវោតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘តំ សព្ពម្បិ…បេ.… គច្ឆតី’’តិ។
Sampasādalakkhaṇāti pasīditabbe vatthusmiṃ sammadeva pasīdanalakkhaṇā. Okappanalakkhaṇāti saddheyyavatthuno evametanti pakkhandanalakkhaṇā. Mūlabījantiādīsu mūlameva bījaṃ mūlabījaṃ. Esa nayo sesesupi bījagāmassa adhippetattā. Bhūtagāmo pana mūlaṃ bījaṃ etassāti mūlabījantiādinā veditabbo. Bījabījanti pañcamaṃ pana paccayantarasamavāye sadisaphaluppattiyā visesakāraṇabhāvato virūhanasamatthe sāraphale niruḷho bījasaddo tadatthasiddhiyā mūlādīsupi kesuci pavattatīti tato nivattanatthaṃ ekena bīja-saddena visesetvā vuttaṃ ‘‘bījabīja’’nti ‘‘dukkhadukkhaṃ rūparūpa’’nti ca yathā. Evampi iminā atthena imassapi nippariyāyova bījabhāvoti dassento āha ‘‘taṃ sabbampi…pe… gacchatī’’ti.
ឥទានិ កថញ្ចិ វត្តព្ពេ សទ្ធាយ ឱបម្មត្តេ ពីជេ សទ្ធាយ ពីជភាវំ វិភាវេតុំ ‘‘តត្ថ យថា’’តិអាទិ អារទ្ធំ។ កាមំ សទ្ធូបនិសំ សីលំ, តថាបិ សមាធិស្ស វិយ សព្ពេសម្បិ អនវជ្ជធម្មានំ អាទិមូលភាវតោ សទ្ធាយបិ បតិដ្ឋា ហោតីតិ អាហ ‘‘ហេដ្ឋា សីលមូលេន បតិដ្ឋាតី’’តិ។ យស្មា សព្ពស្សេវ បុគ្គលស្ស សទ្ធាវសេន សមថវិបស្សនារម្ភោ, តស្មា សា ‘‘ឧបរិ សមថវិបស្សនង្កុរំ ឧដ្ឋាបេតី’’តិ វុត្តា។ តន្តិ ធញ្ញពីជំ។ បថវិរសំ អាបោរសន្តិ សសម្ភារបថវីអាបេសុ លព្ភមានំ រសំ។ គហេត្វាតិ បច្ចយបរម្បរាយ គហេត្វា។ ធញ្ញបរិបាកគហណត្ថន្តិ ធញ្ញបរិបាកនិព្ពត្តិអត្ថំ។ រសន្តិ សទ្ធាសីលមូលហេតុសមថវិបស្សនាភាវនារសំ អាទិយិត្វា។ អរិយមគ្គនាឡេនាតិ អរិយមគ្គសោតេន អរិយផលធញ្ញបរិបាកគហណត្ថន្តិ អរិយផលមេវ ធនាយិតព្ពតោ ធញ្ញំ តស្ស និព្ពត្តិអត្ថំ។ ធញ្ញនាឡំ នាម កណ្ឌស្ស និស្សយភូតោ បច្ឆិមទេសោ, កណ្ឌោ តព្ភន្តរោ តំនិស្សយោយេវ ទណ្ឌោ។ បសវោ នាម បុប្ផំ។ វុទ្ធិន្តិ អវយវបារិបូរិវសេន វុទ្ធិំ។ វិរូឡ្ហិន្តិ មូលសន្តានទឡ្ហតាយ វិរុឡ្ហតំ។ វេបុល្លន្តិ បត្តនាឡាទីហិ វិបុលភាវំ។ ខីរំ ជនេត្វាតិ តរុណសលាដុកភាវប្បត្តិយា តណ្ឌុលស្ស ពីជស្ស ពីជភូតំ ខីរំ ឧប្បាទេត្វា។ ឯសាតិ សទ្ធា។ បតិដ្ឋហិត្វាតិ កម្មបថាកម្មបថសម្មាទិដ្ឋិសហិតេន អាទិតោ បវត្តសីលមត្តេន បតិដ្ឋហិត្វា។ វុទ្ធិន្តិអាទីសុ សុបរិសុទ្ធាហិ សីលចិត្តវិសុទ្ធីហិ វុទ្ធិំ, ទិដ្ឋិកង្ខាវិតរណវិសុទ្ធីហិ វិរូឡ្ហិំ។ មគ្គាមគ្គបដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធីហិ វេបុល្លំ បត្វា។ ញាណទស្សនវិសុទ្ធិខីរន្តិ សាទុរសសុវិសុទ្ធិភាវតោ ញាណទស្សនវិសុទ្ធិសង្ខាតំ ខីរំ ជនេត្វា។ អនេក…បេ.… ផលន្តិ អនេកបដិសម្ភិទា-អនេកាភិញ្ញាណបរិបុណ្ណំ អរហត្តផលសីសំ និប្ផាទេតិ។
Idāni kathañci vattabbe saddhāya opammatte bīje saddhāya bījabhāvaṃ vibhāvetuṃ ‘‘tattha yathā’’tiādi āraddhaṃ. Kāmaṃ saddhūpanisaṃ sīlaṃ, tathāpi samādhissa viya sabbesampi anavajjadhammānaṃ ādimūlabhāvato saddhāyapi patiṭṭhā hotīti āha ‘‘heṭṭhā sīlamūlena patiṭṭhātī’’ti. Yasmā sabbasseva puggalassa saddhāvasena samathavipassanārambho, tasmā sā ‘‘upari samathavipassanaṅkuraṃ uṭṭhāpetī’’ti vuttā. Tanti dhaññabījaṃ. Pathavirasaṃ āporasanti sasambhārapathavīāpesu labbhamānaṃ rasaṃ. Gahetvāti paccayaparamparāya gahetvā. Dhaññaparipākagahaṇatthanti dhaññaparipākanibbattiatthaṃ. Rasanti saddhāsīlamūlahetusamathavipassanābhāvanārasaṃ ādiyitvā. Ariyamagganāḷenāti ariyamaggasotena ariyaphaladhaññaparipākagahaṇatthanti ariyaphalameva dhanāyitabbato dhaññaṃ tassa nibbattiatthaṃ. Dhaññanāḷaṃ nāma kaṇḍassa nissayabhūto pacchimadeso, kaṇḍo tabbhantaro taṃnissayoyeva daṇḍo. Pasavo nāma pupphaṃ. Vuddhinti avayavapāripūrivasena vuddhiṃ. Virūḷhinti mūlasantānadaḷhatāya viruḷhataṃ. Vepullanti pattanāḷādīhi vipulabhāvaṃ. Khīraṃ janetvāti taruṇasalāṭukabhāvappattiyā taṇḍulassa bījassa bījabhūtaṃ khīraṃ uppādetvā. Esāti saddhā. Patiṭṭhahitvāti kammapathākammapathasammādiṭṭhisahitena ādito pavattasīlamattena patiṭṭhahitvā. Vuddhintiādīsu suparisuddhāhi sīlacittavisuddhīhi vuddhiṃ, diṭṭhikaṅkhāvitaraṇavisuddhīhi virūḷhiṃ. Maggāmaggapaṭipadāñāṇadassanavisuddhīhi vepullaṃ patvā. Ñāṇadassanavisuddhikhīranti sādurasasuvisuddhibhāvato ñāṇadassanavisuddhisaṅkhātaṃ khīraṃ janetvā. Aneka…pe… phalanti anekapaṭisambhidā-anekābhiññāṇaparipuṇṇaṃ arahattaphalasīsaṃ nipphādeti.
ពីជកិច្ចករណតោតិ ពីជកិច្ចស្ស ករណតោ។ យញ្ហិ តំសទិសស្ស វិសទិសស្ស ច អត្តនោ ផលស្ស បតិដ្ឋាបនសម្ពន្ធននិប្ផាទនសង្ខាតំ ពីជស្ស កិច្ចំ, តស្ស ករណតោ និព្ពត្តនតោ ‘‘ឯវំ សទ្ធា ពីជកិច្ច’’ន្តិ វុត្តំ។ ឥមិនា អនញ្ញសាធារណំ សទ្ធាយ កុសលធម្មានំ ពីជភាវំ ទស្សេតិ។ សា ចាតិអាទិនា តមេវត្ថំ សមត្ថេតិ។ ឥទានិ តត្ថ អាគមំ ទស្សេន្តោ ‘‘សទ្ធាជាតោ’’តិអាទិមាហ។ តេន យថា សប្បុរិសូបនិស្សយស្ស សទ្ធម្មស្សវនស្ស ច, ឯវំ អនវសេសាយ សម្មាបដិបត្តិយា សទ្ធា មូលការណន្តិ ទស្សេតិ។
Bījakiccakaraṇatoti bījakiccassa karaṇato. Yañhi taṃsadisassa visadisassa ca attano phalassa patiṭṭhāpanasambandhananipphādanasaṅkhātaṃ bījassa kiccaṃ, tassa karaṇato nibbattanato ‘‘evaṃ saddhā bījakicca’’nti vuttaṃ. Iminā anaññasādhāraṇaṃ saddhāya kusaladhammānaṃ bījabhāvaṃ dasseti. Sā cātiādinā tamevatthaṃ samattheti. Idāni tattha āgamaṃ dassento ‘‘saddhājāto’’tiādimāha. Tena yathā sappurisūpanissayassa saddhammassavanassa ca, evaṃ anavasesāya sammāpaṭipattiyā saddhā mūlakāraṇanti dasseti.
ឥន្ទ្រិយសំវរោ វីរិយញ្ច អកុសលធម្មេ, ទុក្ករការិកា ធុតង្គញ្ច អកុសលធម្មេ ចេវ កាយញ្ច តបតិ វិពាធតីតិ តបោតិ វុច្ចតិ។ ឥន្ទ្រិយសំវរោ អធិប្បេតោ វីរិយស្ស ធោរយ្ហភាវេន គយ្ហមានត្តា, ឥតរេសំ វុដ្ឋិភាវស្ស អនុយុញ្ជមានត្តា។ អាទិ-សទ្ទេន កលលង្គារវុដ្ឋិអាទីនំ សង្គហោ។ សមនុគ្គហិតន្តិ ឧបគតំ។ វិរុហនាមិលាយននិប្ផត្តិវចនេហិ ធញ្ញពីជសន្តានស្ស វិយ តេសំ វុទ្ធិយា សទ្ធាពីជសន្តានស្ស តបោវុដ្ឋិយា អាទិមជ្ឈបរិយោសានេសុ ឧបការតំ ទស្សេតិ។
Indriyasaṃvaro vīriyañca akusaladhamme, dukkarakārikā dhutaṅgañca akusaladhamme ceva kāyañca tapati vibādhatīti tapoti vuccati. Indriyasaṃvaro adhippeto vīriyassa dhorayhabhāvena gayhamānattā, itaresaṃ vuṭṭhibhāvassa anuyuñjamānattā. Ādi-saddena kalalaṅgāravuṭṭhiādīnaṃ saṅgaho. Samanuggahitanti upagataṃ. Viruhanāmilāyananipphattivacanehi dhaññabījasantānassa viya tesaṃ vuddhiyā saddhābījasantānassa tapovuṭṭhiyā ādimajjhapariyosānesu upakārataṃ dasseti.
បុរិមបទេសុបីតិ អបិ-សទ្ទេន បរបទេសុបីតិ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ ‘‘ហិរី មេ ឦសា, មនោ មេ យោត្ត’’ន្តិ ឥច្ឆិតត្តា, ‘‘សតិ មេ’’តិ ឯត្ថ មេ-សទ្ទោ អានេត្វា យោជេតព្ពោ។ ឧទកម្បិ តាវ ទាតព្ពំ ហោតិ នទីតឡាកាទិតោ អានេត្វា។ វីរិយពលីពទ្ទេ ចតុព្ពិធេ យោជេត្វា។ និច្ចកាលំ អត្ថីតិ វចនសេសោ។
Purimapadesupīti api-saddena parapadesupīti attho daṭṭhabbo ‘‘hirī me īsā, mano me yotta’’nti icchitattā, ‘‘sati me’’ti ettha me-saddo ānetvā yojetabbo. Udakampi tāva dātabbaṃ hoti nadītaḷākādito ānetvā. Vīriyabalībadde catubbidhe yojetvā. Niccakālaṃ atthīti vacanaseso.
សហ វិបស្សនាយ មគ្គបញ្ញា អធិប្បេតា អមតប្ផលាយ កសិយា អធិប្បេតត្តា។ វិបស្សនា បញ្ញា ចាតិ ទុវិធាបិ បញ្ញា ឧបនិស្សយា ហោតិ វិសិដ្ឋភាវតោ។ តេនាហ ‘‘យថា ហី’’តិអាទិ។ បញ្ញាតិ បការេហិ ជានាតីតិ បញ្ញា។ បញ្ញវតំ បញ្ញា បុរតោ ហោតិ យោនិសោមនសិការស្ស វិសេសបច្ចយភាវតោ, សហជាតាធិបតីសុ ច ឧក្កដ្ឋភាវតោ។ សិរីតិ សោភគ្គំ។ សតំ ធម្មា សទ្ធាទយោ, អន្វាយិកាតិ អនុគាមិនោ។ ឦសាពទ្ធា ហោតីតិ ហិរិសង្ខាតឦសាយ ពទ្ធា ហោតិ , បញ្ញាយ កទាចិ អប្បយោគតោ មនោសីសេន សមាធិ ឥធ វុត្តោតិ អាហ ‘‘មនោសង្ខាតស្ស សមាធិយោត្តស្សា’’តិ។ សមំ ឧបនេត្វា ពន្ធិត្វា ពទ្ធរជ្ជុកត្តា សមាធិយោត្តំ។ ឯកតោ គមនន្តិ លីនច្ចារទ្ធសង្ខាតំ ឯកបស្សតោ គមនំ វារេតិ។ មជ្ឈិមាយ វិបស្សនាវីថិយា បដិបាទនតោ កាយាទីសុ សុភសុខនិច្ចត្តភាវវិគមនេ បញ្ញាយ វិសេសបច្ចយា សតីតិ វុត្តំ – ‘‘សតិយុត្តា បញ្ញា’’តិ តស្សា សតិវិប្បយោគាសព្ភាវតោ។ សន្តតិឃនាទីនំ អយំ វិសេសោ – បុរិមបច្ឆិមានំ ធម្មានំ និរន្តរតាយ ឯកីភូតានំ វិយ បវត្តិ សន្តតិឃនតា, ឯកសមូហវសេន ឯកីភូតានមិវ បវត្តិ សមូហឃនតា, ទុព្ពិញ្ញេយ្យកិច្ចភេទវសេន ឯកីភូតានមិវ បវត្តិ។ កិច្ចឃនតា, ឯការម្មណវសេន ឯកីភូតានមិវ បវត្តិ អារម្មណឃនតា។ សព្ពេសំ, សព្ពានិ វា កិលេសានំ មូលសន្តានកានិ សព្ព…បេ.… សន្តានកានិ។ អនុប្បយោគោ ហិ អត្ថោ។ បទាលេតីតិ ភិន្ទតិ សមុច្ឆិន្ទតិ។ សា ច ខោ ‘‘បទាលេតី’’តិ វុត្តា លោកុត្តរាវ បញ្ញា អនុសយប្បហានស្ស អធិប្បេតត្តា។ សន្តតិឃនាទិភេទនា បន លោកិយាបិ ហោតិ វិបស្សនាវសេន ឃនវិនិព្ភោគស្ស និប្ផាទនតោ។ តេនាហ ‘‘ឥតរា បន លោកិកាបិ សិយា’’តិ។
Saha vipassanāya maggapaññā adhippetā amatapphalāya kasiyā adhippetattā. Vipassanā paññācāti duvidhāpi paññā upanissayā hoti visiṭṭhabhāvato. Tenāha ‘‘yathā hī’’tiādi. Paññāti pakārehi jānātīti paññā. Paññavataṃ paññā purato hoti yonisomanasikārassa visesapaccayabhāvato, sahajātādhipatīsu ca ukkaṭṭhabhāvato. Sirīti sobhaggaṃ. Sataṃ dhammā saddhādayo, anvāyikāti anugāmino. Īsābaddhā hotīti hirisaṅkhātaīsāya baddhā hoti , paññāya kadāci appayogato manosīsena samādhi idha vuttoti āha ‘‘manosaṅkhātassa samādhiyottassā’’ti. Samaṃ upanetvā bandhitvā baddharajjukattā samādhiyottaṃ. Ekato gamananti līnaccāraddhasaṅkhātaṃ ekapassato gamanaṃ vāreti. Majjhimāya vipassanāvīthiyā paṭipādanato kāyādīsu subhasukhaniccattabhāvavigamane paññāya visesapaccayā satīti vuttaṃ – ‘‘satiyuttā paññā’’ti tassā sativippayogāsabbhāvato. Santatighanādīnaṃ ayaṃ viseso – purimapacchimānaṃ dhammānaṃ nirantaratāya ekībhūtānaṃ viya pavatti santatighanatā, ekasamūhavasena ekībhūtānamiva pavatti samūhaghanatā, dubbiññeyyakiccabhedavasena ekībhūtānamiva pavatti. Kiccaghanatā, ekārammaṇavasena ekībhūtānamiva pavatti ārammaṇaghanatā. Sabbesaṃ, sabbāni vā kilesānaṃ mūlasantānakāni sabba…pe… santānakāni. Anuppayogo hi attho. Padāletīti bhindati samucchindati. Sā ca kho ‘‘padāletī’’ti vuttā lokuttarāva paññā anusayappahānassa adhippetattā. Santatighanādibhedanā pana lokiyāpi hoti vipassanāvasena ghanavinibbhogassa nipphādanato. Tenāha ‘‘itarā pana lokikāpi siyā’’ti.
ហិរីយតីតិ លជ្ជតិ, ជិគុច្ឆតីតិ អត្ថោ។ តស្មា ‘‘បាបកេហិ ធម្មេហី’’តិ និស្សក្កវចនំ ទដ្ឋព្ពំ, ហេតុម្ហិ វា ករណវចនំ។ ឱត្តប្បម្បិ គហិតមេវ, ន ហិ លជ្ជនំ និព្ភយំ បាបភយំ វា អលជ្ជនំ អត្ថីតិ។ រុក្ខលដ្ឋីតិ រុក្ខទណ្ឌោ។ តេន បទេសេន កសនតោ វិសេសតោ នង្គលន្តិ វុច្ចតីតិ អាហ ‘‘ឦសា យុគនង្គលំ ធារេតី’’តិ។ កាមំ បញ្ញារហិតា ហិរី អត្ថិ, ហិរិរហិតា បន បញ្ញា នត្ថេវាតិ អាហ ‘‘ហិរិ…បេ.… អភាវតោ’’តិ។ សន្ធិដ្ឋានេ កម្បនាភាវតោ អចលំ។ ថិរភាវេន អសិថិលំ។ ហិរិបដិពទ្ធបញ្ញា បដិបក្ខវសេន ច អសិថិលភាវេន ច អចលា អសិថិលាតិ អាហ ‘‘អព្ពោកិណ្ណា អហិរិកេនា’’តិ។ នាឡិយា មិនមានបុរិសោ វិយ អារម្មណំ មុនាតិ បរិច្ឆេទតោ ជានាតីតិ មនោ។ មនោសីសេនាតិ មនសោ អបទេសេន។ តំសម្បយុត្តោតិ ឥមិនា កុន្តសហចរណតោ បុរិសោ កុន្តោ វិយ មនសហចរណសមាធិ ‘‘មនោ’’តិ វុត្តោតិ ទស្សេតិ។ សារថិនាតិ កស្សកេន។ សោ ហិ ឥធ ពលីពទ្ទានំ សារណតោ បាចនតោ ‘‘សារថី’’តិ អធិប្បេតោ។ ឯកាពន្ធនន្តិ ឯកាពទ្ធករណំ។ សកកិច្ចេតិ សកកិច្ចេន យុត្តេ។ តេន ហិ ឦសាទីសុ យថារហំ ពន្ធិត្វា ឯកាពទ្ធេសុ កតេសុ នង្គលេសុ កិច្ចំ ឥជ្ឈតិ, នោ អញ្ញថាតិ តំ ‘‘សកកិច្ចេ បដិបាទេតី’’តិ វុត្តំ។ អវិក្ខេបសភាវេនាតិ អត្តនោ អវិក្ខេបសភាវេន ។ ពន្ធិត្វាតិ សហជាតាទិបច្ចយភាវេន អត្តនា សម្ពន្ធិត្វា។ សកកិច្ចេតិ ហិរីអាទីហិ យថាសកំ កត្តព្ពេ កិច្ចេ។
Hirīyatīti lajjati, jigucchatīti attho. Tasmā ‘‘pāpakehi dhammehī’’ti nissakkavacanaṃ daṭṭhabbaṃ, hetumhi vā karaṇavacanaṃ. Ottappampi gahitameva, na hi lajjanaṃ nibbhayaṃ pāpabhayaṃ vā alajjanaṃ atthīti. Rukkhalaṭṭhīti rukkhadaṇḍo. Tena padesena kasanato visesato naṅgalanti vuccatīti āha ‘‘īsā yuganaṅgalaṃ dhāretī’’ti. Kāmaṃ paññārahitā hirī atthi, hirirahitā pana paññā natthevāti āha ‘‘hiri…pe… abhāvato’’ti. Sandhiṭṭhāne kampanābhāvato acalaṃ. Thirabhāvena asithilaṃ. Hiripaṭibaddhapaññā paṭipakkhavasena ca asithilabhāvena ca acalā asithilāti āha ‘‘abbokiṇṇā ahirikenā’’ti. Nāḷiyā minamānapuriso viya ārammaṇaṃ munāti paricchedato jānātīti mano. Manosīsenāti manaso apadesena. Taṃsampayuttoti iminā kuntasahacaraṇato puriso kunto viya manasahacaraṇasamādhi ‘‘mano’’ti vuttoti dasseti. Sārathināti kassakena. So hi idha balībaddānaṃ sāraṇato pācanato ‘‘sārathī’’ti adhippeto. Ekābandhananti ekābaddhakaraṇaṃ. Sakakicceti sakakiccena yutte. Tena hi īsādīsu yathārahaṃ bandhitvā ekābaddhesu katesu naṅgalesu kiccaṃ ijjhati, no aññathāti taṃ ‘‘sakakicce paṭipādetī’’ti vuttaṃ. Avikkhepasabhāvenāti attano avikkhepasabhāvena . Bandhitvāti sahajātādipaccayabhāvena attanā sambandhitvā. Sakakicceti hirīādīhi yathāsakaṃ kattabbe kicce.
ចិរកតាទិមត្ថន្តិ ចិរភាសិតម្បិ អត្ថំ។ សរតិ អនុស្សរតិ កាយាទិំ អសុភាទិតោ និជ្ឈាយតិ។ ផាលេតីតិ បទាលេតិ។ បាជេន្តិ គមេន្តីតិ តំ បាជនំ។ ឥធ ឥមស្មិំ សុត្តេ ‘‘បាចន’’ន្តិ វុត្តំ ជ-ការស្ស ច-ការំ កត្វា។ ផាលបាចនន្តិ ឥមមត្ថំ ទស្សេតុំ ‘‘យថា ហិ ព្រាហ្មណ…បេ.… សតី’’តិ វុត្តំ។ ឥទានិ តមត្ថំ វិត្ថារតោ ទស្សេន្តោ ‘‘តត្ថ យថា’’តិអាទិមាហ។ នង្គលំ អនុរក្ខតិ ភិជ្ជនផាលនតោ។ បុរតោ ចស្ស គច្ឆតីតិ អស្ស នង្គលស្ស កស្សនេ ភូមិយា វិលិខនេ បុរតោ គច្ឆតិ បុព្ពង្គមា ហោតិ។ គតិយោតិ បវត្តិយោ។ សមន្វេសមានាតិ សរណវសេន គវេសមានា។ អារម្មណេ វា កាយាទិកេ ឧបដ្ឋាបយមានា អសុភាទិវសេន បញ្ញានង្គលំ រក្ខតិ។ សភាវាសភាវូបគមេ ផាលោ វិយ នង្គលស្ស ‘‘អារក្ខា’’តិ វុត្តា ‘‘សព្ពានត្ថតោ សតិ រក្ខតី’’តិ កត្វា។ តថា ហេសា អារក្ខបច្ចុបដ្ឋានា។ ចិរកតចិរភាសិតានំ អសម្មុស្សនវសេន សតិ បញ្ញានង្គលស្ស បុរតោ ហោតីតិ វត្វា តស្ស បុរតោភាវំ ទស្សេតុំ ‘‘សតិ…បេ.… នោ បមុដ្ឋេ’’តិ អាហ។ សតិបរិចិតេតិ សតិយា បដ្ឋាបិតេ។ ‘‘ឧបដ្ឋាបិតេ’’តិបិ បាឋោ, អយមេវត្ថោ។ សំសីទិតុំ ន ទេតីតិ សកិច្ចកិរិយាយ សំសីទនំ កាតុំ ន ទេតិ។ កោសជ្ជសង្ខាតំ សំសីទនំ កោសជ្ជសំសីទនំ។
Cirakatādimatthanti cirabhāsitampi atthaṃ. Sarati anussarati kāyādiṃ asubhādito nijjhāyati. Phāletīti padāleti. Pājenti gamentīti taṃ pājanaṃ. Idha imasmiṃ sutte ‘‘pācana’’nti vuttaṃ ja-kārassa ca-kāraṃ katvā. Phālapācananti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘yathā hi brāhmaṇa…pe… satī’’ti vuttaṃ. Idāni tamatthaṃ vitthārato dassento ‘‘tattha yathā’’tiādimāha. Naṅgalaṃ anurakkhati bhijjanaphālanato. Purato cassa gacchatīti assa naṅgalassa kassane bhūmiyā vilikhane purato gacchati pubbaṅgamā hoti. Gatiyoti pavattiyo. Samanvesamānāti saraṇavasena gavesamānā. Ārammaṇe vā kāyādike upaṭṭhāpayamānā asubhādivasena paññānaṅgalaṃ rakkhati. Sabhāvāsabhāvūpagame phālo viya naṅgalassa ‘‘ārakkhā’’ti vuttā ‘‘sabbānatthato sati rakkhatī’’ti katvā. Tathā hesā ārakkhapaccupaṭṭhānā. Cirakatacirabhāsitānaṃ asammussanavasena sati paññānaṅgalassa purato hotīti vatvā tassa puratobhāvaṃ dassetuṃ ‘‘sati…pe… no pamuṭṭhe’’ti āha. Satipariciteti satiyā paṭṭhāpite. ‘‘Upaṭṭhāpite’’tipi pāṭho, ayamevattho. Saṃsīdituṃ na detīti sakiccakiriyāya saṃsīdanaṃ kātuṃ na deti. Kosajjasaṅkhātaṃ saṃsīdanaṃ kosajjasaṃsīdanaṃ.
បាតិមោក្ខសំវរសីលំ វុត្តំ កាយិកវាចសិកសំយមស្ស កថិតត្តា។ អាហារេ ឧទរេ យតោតិ បរិភុញ្ជិតព្ពអាហារេ សំយតភាវទស្សនេន បរិភុញ្ជិតព្ពតាយ ចតូសុបិ បច្ចយេសុ សំយតភាវោ ទីបិតោតិ អាហ ‘‘អាហារមុខេនា’’តិអាទិ។ សំយតភាវោ ចេត្ថ បច្ចយហេតុ អនេសនាភាវោតិ វុត្តំ ‘‘និរុបក្កិលេសោតិ អត្ថោ’’តិ។ ភោជនសទ្ទោ អាហារបរិភោគេ និរុឡ្ហោតិ កត្វា វុត្តំ ‘‘ភោជនេ មត្តញ្ញុតាមុខេនា’’តិ។ បរិភុញ្ជនដ្ឋេន បន ភោជនសទ្ទមុខេនាតិ វុត្តេ អធិប្បេតត្ថោ លព្ភតេវ។ តេនាតិ កាយគុត្តាតិអាទិវចនេន។ ន វិលុម្បន្តីតិ ‘‘ទីបេតី’’តិ បទំ អានេត្វា សម្ពន្ធោ។
Pātimokkhasaṃvarasīlaṃ vuttaṃ kāyikavācasikasaṃyamassa kathitattā. Āhāre udare yatoti paribhuñjitabbaāhāre saṃyatabhāvadassanena paribhuñjitabbatāya catūsupi paccayesu saṃyatabhāvo dīpitoti āha ‘‘āhāramukhenā’’tiādi. Saṃyatabhāvo cettha paccayahetu anesanābhāvoti vuttaṃ ‘‘nirupakkilesoti attho’’ti. Bhojanasaddo āhāraparibhoge niruḷhoti katvā vuttaṃ ‘‘bhojane mattaññutāmukhenā’’ti. Paribhuñjanaṭṭhena pana bhojanasaddamukhenāti vutte adhippetattho labbhateva. Tenāti kāyaguttātiādivacanena. Na vilumpantīti ‘‘dīpetī’’ti padaṃ ānetvā sambandho.
ទ្វីហាការេហីតិ អទិដ្ឋាទីនំ អទិដ្ឋាទិវសេន ទិដ្ឋាទីនញ្ច ទិដ្ឋាទិវសេនាតិ ឯវំ ទ្វិប្បការេហិ។ អវិសំវាទនំ អវិតថកថនំ។ ឆេទនំ មូលប្បទេសេ និកន្តនំ។ លុននំ យត្ថ កត្ថចិ ឆេទនំ។ ឧប្បាដនំ ឧម្មូលនំ។ អសិតេនាតិ ទត្តេន, លាយិតេនាតិ អត្ថោ។ វិសំវាទនសង្ខាតានំ តិណានំ, អដ្ឋន្នំ អនរិយវោហារានន្តិ អត្ថោ។ យថាភូតញាណន្តិ នាម រូបបរិច្ឆេទកញាណំ។ សច្ចន្តិ វេទិតព្ពំ អវិបរីតវុត្តិកត្តា ‘‘ឆេទកំ’’ ឆិន្ទនកំ។ និទ្ទានន្តិ និទ្ទាយកំ។ ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ ទិដ្ឋិ ‘‘ទិដ្ឋិសច្ច’’ន្តិ វុច្ចតិ។ ទ្វីសុ វិកប្បេសូតិ ភាវកត្តុសាធនវសេន ទ្វីសុ វិកប្បេសុ។ ‘‘និទ្ទាន’’ន្តិ ឧបយោគវសេនេវ អត្ថោ។
Dvīhākārehīti adiṭṭhādīnaṃ adiṭṭhādivasena diṭṭhādīnañca diṭṭhādivasenāti evaṃ dvippakārehi. Avisaṃvādanaṃ avitathakathanaṃ. Chedanaṃ mūlappadese nikantanaṃ. Lunanaṃ yattha katthaci chedanaṃ. Uppāṭanaṃ ummūlanaṃ. Asitenāti dattena, lāyitenāti attho. Visaṃvādanasaṅkhātānaṃ tiṇānaṃ, aṭṭhannaṃ anariyavohārānanti attho. Yathābhūtañāṇanti nāma rūpaparicchedakañāṇaṃ. Saccanti veditabbaṃ aviparītavuttikattā ‘‘chedakaṃ’’ chindanakaṃ. Niddānanti niddāyakaṃ. Idameva saccaṃ moghamaññanti diṭṭhi ‘‘diṭṭhisacca’’nti vuccati. Dvīsu vikappesūti bhāvakattusādhanavasena dvīsu vikappesu. ‘‘Niddāna’’nti upayogavaseneva attho.
សីលមេវ ‘‘សោរច្ច’’ន្តិ វុត្តំ ‘‘បាណាតិបាតាទីហិ សុដ្ឋុ ឱរតស្ស កម្ម’’ន្តិ កត្វា។ សង្ខារទុក្ខាទីនំ អភាវតោ សុន្ទរភាវតោ សុន្ទរេ និព្ពានេ អារម្មណករណវសេន រតត្តា សុរតោ, អរហា។ តស្ស ភាវោ សោរច្ចំ, អរហត្តំ។ អប្បមោចនមេវ អច្ចន្តាយ បមោចនំ ន ហោតិ។
Sīlameva ‘‘soracca’’nti vuttaṃ ‘‘pāṇātipātādīhi suṭṭhu oratassa kamma’’nti katvā. Saṅkhāradukkhādīnaṃ abhāvato sundarabhāvato sundare nibbāne ārammaṇakaraṇavasena ratattā surato, arahā. Tassa bhāvo soraccaṃ, arahattaṃ. Appamocanameva accantāya pamocanaṃ na hoti.
យទគ្គេន វិបស្សនាយ បញ្ញាយ តំសហគតវីរិយស្ស ច នង្គលធោរយ្ហតា, តថាបវត្តកុសលភាវនាយ ច កសិភាវោ ច, តទគ្គេន តតោ បុរេតរំ បវត្តបញ្ញាវីរិយបារមីនំ នង្គលធោរយ្ហតា, តថាបវត្តកុសលភាវនាយ ច កសិភាវោ វេទិតព្ពោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘យថា ហី’’តិអាទិមាហ។ ធុរំ វហតីតិ ធោរយ្ហំ។ យថាវុត្តំ ឃនន្តិ អស្មិមានាទិភេទំ ឃនំ។ វហិតព្ពា អាទិភូតា ធុរា ឯតេសំ អត្ថីតិ ធុរា, បុរិមធុរវាហកា។ តំមូលកា អបរំ ធុរំ វហន្តា ធោរយ្ហា។ ធុរា ច ធោរយ្ហា ច ធុរធោរយ្ហំ ឯកត្តវសេន។ វហន្តន្តិ កសនេន បវត្តន្តំ។
Yadaggena vipassanāya paññāya taṃsahagatavīriyassa ca naṅgaladhorayhatā, tathāpavattakusalabhāvanāya ca kasibhāvo ca, tadaggena tato puretaraṃ pavattapaññāvīriyapāramīnaṃ naṅgaladhorayhatā, tathāpavattakusalabhāvanāya ca kasibhāvo veditabboti dassento ‘‘yathā hī’’tiādimāha. Dhuraṃ vahatīti dhorayhaṃ. Yathāvuttaṃ ghananti asmimānādibhedaṃ ghanaṃ. Vahitabbā ādibhūtā dhurā etesaṃ atthīti dhurā, purimadhuravāhakā. Taṃmūlakā aparaṃ dhuraṃ vahantā dhorayhā. Dhurā ca dhorayhā ca dhuradhorayhaṃ ekattavasena. Vahantanti kasanena pavattantaṃ.
កាមយោគាទីហិ យោគេហិ ខេមត្តា អនុបទ្ទវត្តា។ តំ និព្ពានំ អធិកិច្ច ឧទ្ទិស្ស។ វាហីយតិ វិបស្សនាយ សហគតំ។ អភិមុខំ វាហីយតិ មគ្គបរិយាបន្នំ។ ខេត្តកោដិន្តិ ខេត្តមរិយាទំ។ ទិដ្ឋេកដ្ឋេតិ ទិដ្ឋិយា សហជាតេកដ្ឋេ បហានេកដ្ឋេ ច។ ឱឡារិកេតិ ឧបរិមគ្គវជ្ឈេ ឧបាទាយ វុត្តំ, អញ្ញថា ទស្សនបហាតព្ពាបិ ទុតិយមគ្គវជ្ឈេហិ ឱឡារិកាតិ។ អណុសហគតេតិ អណុភូតេ។ ឥទំ ហេដ្ឋិមមគ្គវជ្ឈេ ឧបាទាយ វុត្តំ។ សព្ពកិលេសេ អវសិដ្ឋសព្ពកិលេសេ បជហន្តំ អនិវត្តន្តំ គច្ឆតិ បុន បហាតព្ពតាយ អភាវតោ។ អនិវត្តន្តន្តិ ន និវត្តន្តំ, យថា និវត្តនំ ន ហោតិ, ឯវំ គច្ឆតីតិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘និវត្តនរហិត’’ន្តិអាទិ។ ឯតំ បន តវ ធុរធោរយ្ហំ។
Kāmayogādīhi yogehi khemattā anupaddavattā. Taṃ nibbānaṃ adhikicca uddissa. Vāhīyati vipassanāya sahagataṃ. Abhimukhaṃ vāhīyati maggapariyāpannaṃ. Khettakoṭinti khettamariyādaṃ. Diṭṭhekaṭṭheti diṭṭhiyā sahajātekaṭṭhe pahānekaṭṭhe ca. Oḷāriketi uparimaggavajjhe upādāya vuttaṃ, aññathā dassanapahātabbāpi dutiyamaggavajjhehi oḷārikāti. Aṇusahagateti aṇubhūte. Idaṃ heṭṭhimamaggavajjhe upādāya vuttaṃ. Sabbakilese avasiṭṭhasabbakilese pajahantaṃ anivattantaṃ gacchati puna pahātabbatāya abhāvato. Anivattantanti na nivattantaṃ, yathā nivattanaṃ na hoti, evaṃ gacchatīti attho. Tenāha ‘‘nivattanarahita’’ntiādi. Etaṃ pana tava dhuradhorayhaṃ.
ឯវមេសា កសីតិ យថាវុត្តស្ស បច្ចាមសនំ។ តេនាហ ‘‘និគមនំ ករោន្តោ’’តិ។ វុត្តស្សេវ ហិ អត្ថស្ស បុន វចនំ។ បញ្ញានង្គលេន សតិផាលំ អាកោដេត្វាតិ បញ្ញាសង្ខាតេន នង្គលេន សទ្ធិំ សតិផាលស្ស ឯកាពទ្ធភាវករណេន អាកោដេត្វា។ កដ្ឋាតិ ឯត្ថ ‘‘កសី’’តិ បទំ អានេត្វា សម្ពន្ធិតព្ពំ ‘‘កដ្ឋា កសី’’តិ។ កម្មបរិយោសានន្តិ យថាវុត្តកសិកម្មស្ស បរិយោសានភូតំ។ យទិបិ បុព្ពេ ‘‘បញ្ញា មេ យុគនង្គល’’ន្តិអាទិនា អត្តុទ្ទេសិកវសេនាយំ អមតប្ផលា កសិ ទស្សិតា, មហាការុណិកស្ស បន ភគវតោ ទេសនា សព្ពស្សបិ សត្តនិកាយស្ស សាធារណា ឯវាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘សា ខោ បនេសា’’តិអាទិមាហ។
Evamesā kasīti yathāvuttassa paccāmasanaṃ. Tenāha ‘‘nigamanaṃ karonto’’ti. Vuttasseva hi atthassa puna vacanaṃ. Paññānaṅgalena satiphālaṃ ākoṭetvāti paññāsaṅkhātena naṅgalena saddhiṃ satiphālassa ekābaddhabhāvakaraṇena ākoṭetvā. Kaṭṭhāti ettha ‘‘kasī’’ti padaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ ‘‘kaṭṭhā kasī’’ti. Kammapariyosānanti yathāvuttakasikammassa pariyosānabhūtaṃ. Yadipi pubbe ‘‘paññā me yuganaṅgala’’ntiādinā attuddesikavasenāyaṃ amatapphalā kasi dassitā, mahākāruṇikassa pana bhagavato desanā sabbassapi sattanikāyassa sādhāraṇā evāti dassento ‘‘sā kho panesā’’tiādimāha.
ទិវសេយេវាតិ តំទិវសេ ឯវ។ អាទិមាហាតិ ឯត្ថ អាទិ-សទ្ទេន កថាបរិយោសានេ បាឋបទេសោ គហិតោតិ តទញ្ញំ ‘‘ឯវំ វុត្តេ’’តិអាទិបាឋំ សន្ធាយ ‘‘តតោ បរញ្ចា’’តិ អាហ។
Divaseyevāti taṃdivase eva. Ādimāhāti ettha ādi-saddena kathāpariyosāne pāṭhapadeso gahitoti tadaññaṃ ‘‘evaṃ vutte’’tiādipāṭhaṃ sandhāya ‘‘tato parañcā’’ti āha.
កសិភារទ្វាជសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Kasibhāradvājasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ១. កសិភារទ្វាជសុត្តំ • 1. Kasibhāradvājasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ១. កសិភារទ្វាជសុត្តវណ្ណនា • 1. Kasibhāradvājasuttavaṇṇanā
