Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸੁਤ੍ਤਨਿਪਾਤ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
੪. ਕਸਿਭਾਰਦ੍વਾਜਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
4. Kasibhāradvājasuttavaṇṇanā
ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਕਸਿਭਾਰਦ੍વਾਜਸੁਤ੍ਤਂ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਭਗવਾ ਮਗਧੇਸੁ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਦਕ੍ਖਿਣਾਗਿਰਿਸ੍ਮਿਂ ਏਕਨਾਲਾਯਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਾਮੇ ਪੁਰੇਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਂ ਪਚ੍ਛਾਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਇਮੇਸੁ ਦ੍વੀਸੁ ਬੁਦ੍ਧਕਿਚ੍ਚੇਸੁ ਪੁਰੇਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਂ ਨਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਾવਸਾਨੇ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਕਸਿਭਾਰਦ੍વਾਜਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਅਰਹਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਮਯਿ ਗਤੇ ਯਥਾ ਪવਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਤੋ ਕਥਾવਸਾਨੇ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਏਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚ ਞਤ੍વਾ, ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਕਥਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ, ਇਮਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਅਭਾਸਿ।
Evaṃme sutanti kasibhāradvājasuttaṃ. Kā uppatti? Bhagavā magadhesu viharanto dakkhiṇāgirismiṃ ekanālāyaṃ brāhmaṇagāme purebhattakiccaṃ pacchābhattakiccanti imesu dvīsu buddhakiccesu purebhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā pacchābhattakiccāvasāne buddhacakkhunā lokaṃ volokento kasibhāradvājaṃ brāhmaṇaṃ arahattassa upanissayasampannaṃ disvā ‘‘tattha mayi gate yathā pavattissati, tato kathāvasāne dhammadesanaṃ sutvā esa brāhmaṇo pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇissatī’’ti ca ñatvā, tattha gantvā, kathaṃ samuṭṭhāpetvā, imaṃ suttaṃ abhāsi.
ਤਤ੍ਥ ਸਿਯਾ ‘‘ਕਤਮਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਪੁਰੇਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਂ, ਕਤਮਂ ਪਚ੍ਛਾਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ? વੁਚ੍ਚਤੇ – ਬੁਦ੍ਧੋ ਭਗવਾ ਪਾਤੋ ਏવ ਉਟ੍ਠਾਯ ਉਪਟ੍ਠਾਕਾਨੁਗ੍ਗਹਤ੍ਥਂ ਸਰੀਰਫਾਸੁਕਤ੍ਥਞ੍ਚ ਮੁਖਧੋવਨਾਦਿਸਰੀਰਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਯਾવ ਭਿਕ੍ਖਾਚਾਰવੇਲਾ, ਤਾવ વਿવਿਤ੍ਤਾਸਨੇ વੀਤਿਨਾਮੇਤ੍વਾ, ਭਿਕ੍ਖਾਚਾਰવੇਲਾਯ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ, ਕਾਯਬਨ੍ਧਨਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ, ਚੀવਰਂ ਪਾਰੁਪਿਤ੍વਾ, ਪਤ੍ਤਮਾਦਾਯ ਕਦਾਚਿ ਏਕਕੋવ ਕਦਾਚਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਪਰਿવੁਤੋ ਗਾਮਂ વਾ ਨਿਗਮਂ વਾ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪવਿਸਤਿ, ਕਦਾਚਿ ਪਕਤਿਯਾ, ਕਦਾਚਿ ਅਨੇਕੇਹਿ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯੇਹਿ વਤ੍ਤਮਾਨੇਹਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪવਿਸਤੋ ਲੋਕਨਾਥਸ੍ਸ ਪੁਰਤੋ ਪੁਰਤੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮੁਦੁਗਤਿਯੋ વਾਤਾ ਪਥવਿਂ ਸੋਧੇਨ੍ਤਿ; વਲਾਹਕਾ ਉਦਕਫੁਸਿਤਾਨਿ ਮੁਞ੍ਚਨ੍ਤਾ ਮਗ੍ਗੇ ਰੇਣੁਂ વੂਪਸਮੇਤ੍વਾ ਉਪਰਿ વਿਤਾਨਂ ਹੁਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ। ਅਪਰੇ વਾਤਾ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਉਪਸਂਹਰਿਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗੇ ਓਕਿਰਨ੍ਤਿ, ਉਨ੍ਨਤਾ ਭੂਮਿਪ੍ਪਦੇਸਾ ਓਨਮਨ੍ਤਿ, ਓਨਤਾ ਉਨ੍ਨਮਨ੍ਤਿ, ਪਾਦਨਿਕ੍ਖੇਪਸਮਯੇ ਸਮਾવ ਭੂਮਿ ਹੋਤਿ, ਸੁਖਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਨਿ ਰਥਚਕ੍ਕਮਤ੍ਤਾਨਿ ਪਦੁਮਪੁਪ੍ਫਾਨਿ વਾ ਪਾਦੇ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਇਨ੍ਦਖੀਲਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ ਠਪਿਤਮਤ੍ਤੇ ਦਕ੍ਖਿਣਪਾਦੇ ਸਰੀਰਾ ਛਬ੍ਬਣ੍ਣਰਸ੍ਮਿਯੋ ਨਿਚ੍ਛਰਿਤ੍વਾ ਸੁવਣ੍ਣਰਸਪਿਞ੍ਜਰਾਨਿ વਿਯ ਚਿਤ੍ਰਪਟਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਨਿ વਿਯ ਚ ਪਾਸਾਦਕੂਟਾਗਾਰਾਦੀਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਿਯੋ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ વਿਧਾવਨ੍ਤਿ, ਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸવਿਹਙ੍ਗਾਦਯੋ ਸਕਸਕਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਠਿਤਾਯੇવ ਮਧੁਰੇਨਾਕਾਰੇਨ ਸਦ੍ਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਭੇਰਿવੀਣਾਦੀਨਿ ਤੂਰਿਯਾਨਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਕਾਯੂਪਗਾਨਿ ਚ ਆਭਰਣਾਨਿ, ਤੇਨ ਸਞ੍ਞਾਣੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਜਾਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਭਗવਾ ਇਧ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪવਿਟ੍ਠੋ’’ਤਿ। ਤੇ ਸੁਨਿવਤ੍ਥਾ ਸੁਪਾਰੁਤਾ ਗਨ੍ਧਪੁਪ੍ਫਾਦੀਨਿ ਆਦਾਯ ਘਰਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਰવੀਥਿਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਗਨ੍ਧਪੁਪ੍ਫਾਦੀਹਿ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਪੂਜੇਤ੍વਾ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ – ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ , ਭਨ੍ਤੇ, ਦਸ ਭਿਕ੍ਖੂ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ વੀਸਤਿ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਤਂ ਦੇਥਾ’’ਤਿ ਯਾਚਿਤ੍વਾ ਭਗવਤੋਪਿ ਪਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਆਸਨਂ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤ੍વਾ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤੇਨ ਪਟਿਮਾਨੇਨ੍ਤਿ।
Tattha siyā ‘‘katamaṃ buddhānaṃ purebhattakiccaṃ, katamaṃ pacchābhattakicca’’nti? Vuccate – buddho bhagavā pāto eva uṭṭhāya upaṭṭhākānuggahatthaṃ sarīraphāsukatthañca mukhadhovanādisarīraparikammaṃ katvā yāva bhikkhācāravelā, tāva vivittāsane vītināmetvā, bhikkhācāravelāya nivāsetvā, kāyabandhanaṃ bandhitvā, cīvaraṃ pārupitvā, pattamādāya kadāci ekakova kadāci bhikkhusaṅghaparivuto gāmaṃ vā nigamaṃ vā piṇḍāya pavisati, kadāci pakatiyā, kadāci anekehi pāṭihāriyehi vattamānehi. Seyyathidaṃ – piṇḍāya pavisato lokanāthassa purato purato gantvā mudugatiyo vātā pathaviṃ sodhenti; valāhakā udakaphusitāni muñcantā magge reṇuṃ vūpasametvā upari vitānaṃ hutvā tiṭṭhanti. Apare vātā pupphāni upasaṃharitvā magge okiranti, unnatā bhūmippadesā onamanti, onatā unnamanti, pādanikkhepasamaye samāva bhūmi hoti, sukhasamphassāni rathacakkamattāni padumapupphāni vā pāde sampaṭicchanti, indakhīlassa anto ṭhapitamatte dakkhiṇapāde sarīrā chabbaṇṇarasmiyo niccharitvā suvaṇṇarasapiñjarāni viya citrapaṭaparikkhittāni viya ca pāsādakūṭāgārādīni karontiyo ito cito ca vidhāvanti, hatthiassavihaṅgādayo sakasakaṭṭhānesu ṭhitāyeva madhurenākārena saddaṃ karonti, tathā bherivīṇādīni tūriyāni manussānaṃ kāyūpagāni ca ābharaṇāni, tena saññāṇena manussā jānanti ‘‘ajja bhagavā idha piṇḍāya paviṭṭho’’ti. Te sunivatthā supārutā gandhapupphādīni ādāya gharā nikkhamitvā antaravīthiṃ paṭipajjitvā bhagavantaṃ gandhapupphādīhi sakkaccaṃ pūjetvā vanditvā – ‘‘amhākaṃ , bhante, dasa bhikkhū, amhākaṃ vīsati, amhākaṃ bhikkhusataṃ dethā’’ti yācitvā bhagavatopi pattaṃ gahetvā, āsanaṃ paññāpetvā sakkaccaṃ piṇḍapātena paṭimānenti.
ਭਗવਾ ਕਤਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚੋ ਤੇਸਂ ਸਨ੍ਤਾਨਾਨਿ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਤਥਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ, ਯਥਾ ਕੇਚਿ ਸਰਣਗਮਨੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ, ਕੇਚਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਸੀਲੇਸੁ, ਕੇਚਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਸਕਦਾਗਾਮਿਅਨਾਗਾਮਿਫਲਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ, ਕੇਚਿ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਫਲੇ ਅਰਹਤ੍ਤੇਤਿ। ਏવਂ ਤਥਾ ਤਥਾ ਜਨਂ ਅਨੁਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ વਿਹਾਰਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਮਣ੍ਡਲਮਾਲ਼ੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤવਰਬੁਦ੍ਧਾਸਨੇ ਨਿਸੀਦਤਿ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਆਗਮਯਮਾਨੋ। ਤਤੋ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਉਪਟ੍ਠਾਕੋ ਭਗવਤੋ ਨਿવੇਦੇਤਿ। ਅਥ ਭਗવਾ ਗਨ੍ਧਕੁਟਿਂ ਪવਿਸਤਿ। ਇਦਂ ਤਾવ ਪੁਰੇਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਂ। ਯਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਯੁਸੁਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ।
Bhagavā katabhattakicco tesaṃ santānāni oloketvā tathā dhammaṃ deseti, yathā keci saraṇagamane patiṭṭhahanti, keci pañcasu sīlesu, keci sotāpattisakadāgāmianāgāmiphalānaṃ aññatarasmiṃ, keci pabbajitvā aggaphale arahatteti. Evaṃ tathā tathā janaṃ anuggahetvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ gacchati. Tattha maṇḍalamāḷe paññattavarabuddhāsane nisīdati bhikkhūnaṃ bhattakiccapariyosānaṃ āgamayamāno. Tato bhikkhūnaṃ bhattakiccapariyosāne upaṭṭhāko bhagavato nivedeti. Atha bhagavā gandhakuṭiṃ pavisati. Idaṃ tāva purebhattakiccaṃ. Yañcettha na vuttaṃ, taṃ brahmāyusutte vuttanayeneva gahetabbaṃ.
ਅਥ ਭਗવਾ ਏવਂ ਕਤਪੁਰੇਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚੋ ਗਨ੍ਧਕੁਟਿਯਾ ਉਪਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ, ਪਾਦੇ ਪਕ੍ਖਾਲੇਤ੍વਾ, ਪਾਦਪੀਠੇ ਠਤ੍વਾ, ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ ਓવਦਤਿ – ‘‘ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਪ੍ਪਮਾਦੇਨ ਸਮ੍ਪਾਦੇਥ, ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ, ਮਨੁਸ੍ਸਪਟਿਲਾਭੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ, ਸਦ੍ਧਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਦੁਲ੍ਲਭਾ, ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ ਦੁਲ੍ਲਭਾ, ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਂ ਦੁਲ੍ਲਭਂ ਲੋਕਸ੍ਮਿ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਨ੍ਤਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਭਗવਾ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਚਰਿਯવਸੇਨ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਦੇਤਿ। ਤੇ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਉਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ, ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ; ਕੇਚਿ ਅਰਞ੍ਞਂ, ਕੇਚਿ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲਂ, ਕੇਚਿ ਪਬ੍ਬਤਾਦੀਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਂ, ਕੇਚਿ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਭવਨਂ…ਪੇ॰… ਕੇਚਿ વਸવਤ੍ਤਿਭવਨਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਭਗવਾ ਗਨ੍ਧਕੁਟਿਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਸਚੇ ਆਕਙ੍ਖਤਿ, ਦਕ੍ਖਿਣੇਨ ਪਸ੍ਸੇਨ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਮੁਹੁਤ੍ਤਂ ਸੀਹਸੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪੇਤਿ। ਅਥ ਸਮਸ੍ਸਾਸਿਤਕਾਯੋ ਉਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਦੁਤਿਯਭਾਗੇ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਤਿ। ਤਤਿਯਭਾਗੇ ਯਂ ਗਾਮਂ વਾ ਨਿਗਮਂ વਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ વਿਹਰਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਜਨੋ ਪੁਰੇਭਤ੍ਤਂ ਦਾਨਂ ਦਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾਭਤ੍ਤਂ ਸੁਨਿવਤ੍ਥੋ ਸੁਪਾਰੁਤੋ ਗਨ੍ਧਪੁਪ੍ਫਾਦੀਨਿ ਆਦਾਯ વਿਹਾਰੇ ਸਨ੍ਨਿਪਤਤਿ। ਤਤੋ ਭਗવਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਪਰਿਸਾਯ ਅਨੁਰੂਪੇਨ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਸਭਾਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤવਰਬੁਦ੍ਧਾਸਨੇ ਨਿਸਜ੍ਜ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ ਕਾਲਯੁਤ੍ਤਂ ਪਮਾਣਯੁਤ੍ਤਂ। ਅਥ ਕਾਲਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਪਰਿਸਂ ਉਯ੍ਯੋਜੇਤਿ।
Atha bhagavā evaṃ katapurebhattakicco gandhakuṭiyā upaṭṭhāne nisīditvā, pāde pakkhāletvā, pādapīṭhe ṭhatvā, bhikkhusaṅghaṃ ovadati – ‘‘bhikkhave, appamādena sampādetha, buddhuppādo dullabho lokasmiṃ, manussapaṭilābho dullabho, saddhāsampatti dullabhā, pabbajjā dullabhā, saddhammassavanaṃ dullabhaṃ lokasmi’’nti. Tato bhikkhū bhagavantaṃ vanditvā kammaṭṭhānaṃ pucchanti. Atha bhagavā bhikkhūnaṃ cariyavasena kammaṭṭhānaṃ deti. Te kammaṭṭhānaṃ uggahetvā, bhagavantaṃ abhivādetvā, attano attano vasanaṭṭhānaṃ gacchanti; keci araññaṃ, keci rukkhamūlaṃ, keci pabbatādīnaṃ aññataraṃ, keci cātumahārājikabhavanaṃ…pe… keci vasavattibhavananti. Tato bhagavā gandhakuṭiṃ pavisitvā sace ākaṅkhati, dakkhiṇena passena sato sampajāno muhuttaṃ sīhaseyyaṃ kappeti. Atha samassāsitakāyo uṭṭhahitvā dutiyabhāge lokaṃ voloketi. Tatiyabhāge yaṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā upanissāya viharati, tattha jano purebhattaṃ dānaṃ datvā pacchābhattaṃ sunivattho supāruto gandhapupphādīni ādāya vihāre sannipatati. Tato bhagavā sampattaparisāya anurūpena pāṭihāriyena gantvā dhammasabhāyaṃ paññattavarabuddhāsane nisajja dhammaṃ deseti kālayuttaṃ pamāṇayuttaṃ. Atha kālaṃ viditvā parisaṃ uyyojeti.
ਤਤੋ ਸਚੇ ਗਤ੍ਤਾਨਿ ਓਸਿਞ੍ਚਿਤੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ। ਅਥ ਬੁਦ੍ਧਾਸਨਾ ਉਟ੍ਠਾਯ ਉਪਟ੍ਠਾਕੇਨ ਉਦਕਪਟਿਯਾਦਿਤੋਕਾਸਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਉਪਟ੍ਠਾਕਹਤ੍ਥਤੋ ਉਦਕਸਾਟਿਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਨ੍ਹਾਨਕੋਟ੍ਠਕਂ ਪવਿਸਤਿ। ਉਪਟ੍ਠਾਕੋਪਿ ਬੁਦ੍ਧਾਸਨਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਗਨ੍ਧਕੁਟਿਪਰਿવੇਣੇ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਿ। ਭਗવਾ ਗਤ੍ਤਾਨਿ ਓਸਿਞ੍ਚਿਤ੍વਾ, ਸੁਰਤ੍ਤਦੁਪਟ੍ਟਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ , ਕਾਯਬਨ੍ਧਨਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ, ਉਤ੍ਤਰਾਸਙ੍ਗਂ ਕਤ੍વਾ, ਤਤ੍ਥ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਨਿਸੀਦਤਿ ਏਕਕੋવ ਮੁਹੁਤ੍ਤਂ ਪਟਿਸਲ੍ਲੀਨੋ। ਅਥ ਭਿਕ੍ਖੂ ਤਤੋ ਤਤੋ ਆਗਮ੍ਮ ਭਗવਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਏਕਚ੍ਚੇ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਏਕਚ੍ਚੇ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ, ਏਕਚ੍ਚੇ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਂ ਯਾਚਨ੍ਤਿ। ਭਗવਾ ਤੇਸਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਪਠਮਂ ਯਾਮਂ વੀਤਿਨਾਮੇਤਿ।
Tato sace gattāni osiñcitukāmo hoti. Atha buddhāsanā uṭṭhāya upaṭṭhākena udakapaṭiyāditokāsaṃ gantvā, upaṭṭhākahatthato udakasāṭikaṃ gahetvā, nhānakoṭṭhakaṃ pavisati. Upaṭṭhākopi buddhāsanaṃ ānetvā gandhakuṭipariveṇe paññāpeti. Bhagavā gattāni osiñcitvā, surattadupaṭṭaṃ nivāsetvā , kāyabandhanaṃ bandhitvā, uttarāsaṅgaṃ katvā, tattha āgantvā, nisīdati ekakova muhuttaṃ paṭisallīno. Atha bhikkhū tato tato āgamma bhagavato upaṭṭhānaṃ gacchanti. Tattha ekacce pañhaṃ pucchanti, ekacce kammaṭṭhānaṃ, ekacce dhammassavanaṃ yācanti. Bhagavā tesaṃ adhippāyaṃ sampādento paṭhamaṃ yāmaṃ vītināmeti.
ਮਜ੍ਝਿਮਯਾਮੇ ਸਕਲਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਦੇવਤਾਯੋ ਓਕਾਸਂ ਲਭਮਾਨਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭਿਸਙ੍ਖਤਂ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਚਤੁਰਕ੍ਖਰਮ੍ਪਿ। ਭਗવਾ ਤਾਸਂ ਦੇવਤਾਨਂ ਪਞ੍ਹਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਮਜ੍ਝਿਮਯਾਮਂ વੀਤਿਨਾਮੇਤਿ। ਤਤੋ ਪਚ੍ਛਿਮਯਾਮਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਭਾਗੇ ਕਤ੍વਾ ਏਕਂ ਭਾਗਂ ਚਙ੍ਕਮਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਤਿ, ਦੁਤਿਯਭਾਗਂ ਗਨ੍ਧਕੁਟਿਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਦਕ੍ਖਿਣੇਨ ਪਸ੍ਸੇਨ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਸੀਹਸੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪੇਤਿ, ਤਤਿਯਭਾਗਂ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ વੀਤਿਨਾਮੇਤਿ, ਚਤੁਤ੍ਥਭਾਗਂ ਮਹਾਕਰੁਣਾਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਤਿ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਮਹਾਰਜਕ੍ਖਾਦਿਸਤ੍ਤਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਇਦਂ ਪਚ੍ਛਾਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਂ।
Majjhimayāme sakaladasasahassilokadhātudevatāyo okāsaṃ labhamānā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanti yathābhisaṅkhataṃ antamaso caturakkharampi. Bhagavā tāsaṃ devatānaṃ pañhaṃ vissajjento majjhimayāmaṃ vītināmeti. Tato pacchimayāmaṃ cattāro bhāge katvā ekaṃ bhāgaṃ caṅkamaṃ adhiṭṭhāti, dutiyabhāgaṃ gandhakuṭiṃ pavisitvā dakkhiṇena passena sato sampajāno sīhaseyyaṃ kappeti, tatiyabhāgaṃ phalasamāpattiyā vītināmeti, catutthabhāgaṃ mahākaruṇāsamāpattiṃ pavisitvā buddhacakkhunā lokaṃ voloketi apparajakkhamahārajakkhādisattadassanatthaṃ. Idaṃ pacchābhattakiccaṃ.
ਏવਮਿਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਾਭਤ੍ਤਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਲੋਕવੋਲੋਕਨਸਙ੍ਖਾਤੇ ਚਤੁਤ੍ਥਭਾਗਾવਸਾਨੇ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਸਙ੍ਘੇਸੁ ਦਾਨਸੀਲਉਪੋਸਥਕਮ੍ਮਾਦੀਸੁ ਚ ਅਕਤਾਧਿਕਾਰੇ ਕਤਾਧਿਕਾਰੇ ਚ ਅਨੁਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇ ਚ ਸਤ੍ਤੇ ਪਸ੍ਸਿਤੁਂ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਕਸਿਭਾਰਦ੍વਾਜਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਅਰਹਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਮਯਿ ਗਤੇ ਕਥਾ ਪવਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਤੋ ਕਥਾવਸਾਨੇ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਏਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚ ਞਤ੍વਾ, ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਕਥਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਇਮਂ ਸੁਤ੍ਤਮਭਾਸਿ।
Evamimassa pacchābhattakiccassa lokavolokanasaṅkhāte catutthabhāgāvasāne buddhadhammasaṅghesu dānasīlauposathakammādīsu ca akatādhikāre katādhikāre ca anupanissayasampanne upanissayasampanne ca satte passituṃ buddhacakkhunā lokaṃ volokento kasibhāradvājaṃ brāhmaṇaṃ arahattassa upanissayasampannaṃ disvā ‘‘tattha mayi gate kathā pavattissati, tato kathāvasāne dhammadesanaṃ sutvā esa brāhmaṇo pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇissatī’’ti ca ñatvā, tattha gantvā, kathaṃ samuṭṭhāpetvā imaṃ suttamabhāsi.
ਤਤ੍ਥ ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿਆਦਿ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਆਨਨ੍ਦੇਨ ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਲੇ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗੀਤਿਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਮਹਾਕਸ੍ਸਪਤ੍ਥੇਰੇਨ ਪੁਟ੍ਠੇਨ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਅਰਹਨ੍ਤਸਤਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਅਹਂ, ਖੋ, ਸਮਣ ਕਸਾਮਿ ਚ વਪਾਮਿ ਚਾ’’ਤਿ ਕਸਿਭਾਰਦ੍વਾਜੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਅਹਮ੍ਪਿ ਖੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ ਕਸਾਮਿ ਚ વਪਾਮਿ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਦੇਤਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਸਮੋਧਾਨੇਤ੍વਾ ‘‘ਕਸਿਭਾਰਦ੍વਾਜਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Tattha evaṃ me sutantiādi āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle dhammasaṅgītiṃ karontena āyasmatā mahākassapattherena puṭṭhena pañcannaṃ arahantasatānaṃ vuttaṃ, ‘‘ahaṃ, kho, samaṇa kasāmi ca vapāmi cā’’ti kasibhāradvājena vuttaṃ, ‘‘ahampi kho brāhmaṇa kasāmi ca vapāmi cā’’tiādi bhagavatā vuttaṃ. Tadetaṃ sabbampi samodhānetvā ‘‘kasibhāradvājasutta’’nti vuccati.
ਤਤ੍ਥ ਏવਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਆਕਾਰਨਿਦਸ੍ਸਨਾવਧਾਰਣਤ੍ਥੋ ਏવਂ-ਸਦ੍ਦੋ। ਆਕਾਰਤ੍ਥੇਨ ਹਿ ਏਤੇਨ ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਦੀਪੇਤਿ – ਨਾਨਾਨਯਨਿਪੁਣਮਨੇਕਜ੍ਝਾਸਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ વਿવਿਧਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਧਮ੍ਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾਪਟਿવੇਧਗਮ੍ਭੀਰਂ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਹਿ ਸਕਸਕਭਾਸਾਨੁਰੂਪਮੁਪਲਕ੍ਖਣਿਯਸਭਾવਂ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ વਚਨਂ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਕੋ ਸਮਤ੍ਥੋ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ; ਅਥ, ਖੋ, ‘‘ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ, ਮਯਾਪਿ ਏਕੇਨਾਕਾਰੇਨ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੇਨ ‘‘ਨਾਹਂ ਸਯਮ੍ਭੂ, ਨ ਮਯਾ ਇਦਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਮੋਚੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ, ਮਯਾ ਏવਂ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਾਨਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਕਲਸੁਤ੍ਤਂ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅવਧਾਰਣਤ੍ਥੇਨ ‘‘ਏਤਦਗ੍ਗਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਮ ਸਾવਕਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾਨਂ ਯਦਿਦਂ ਆਨਨ੍ਦੋ, ਗਤਿਮਨ੍ਤਾਨਂ, ਸਤਿਮਨ੍ਤਾਨਂ, ਧਿਤਿਮਨ੍ਤਾਨਂ, ਉਪਟ੍ਠਾਕਾਨਂ ਯਦਿਦਂ ਆਨਨ੍ਦੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੧੯-੨੨੩) ਏવਂ ਭਗવਤਾ ਪਸਤ੍ਥਭਾવਾਨੁਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਾਰਣਬਲਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸੋਤੁਕਮ੍ਯਤਂ ਜਨੇਤਿ ‘‘ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ ਤਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ વਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ વਾ ਅਨੂਨਮਨਧਿਕਂ, ਏવਮੇવ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਮਯਾਸਦ੍ਦਤ੍ਥੋ ਮੇ-ਸਦ੍ਦੋ, ਸੋਤਦ੍વਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਤ੍ਥੋ ਸੁਤਸਦ੍ਦੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਮਯਾ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿਯਾ ਉਪਧਾਰਿਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
Tattha evanti ayaṃ ākāranidassanāvadhāraṇattho evaṃ-saddo. Ākāratthena hi etena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇamanekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ sabbasattehi sakasakabhāsānurūpamupalakkhaṇiyasabhāvaṃ tassa bhagavato vacanaṃ, taṃ sabbākārena ko samattho viññātuṃ; atha, kho, ‘‘evaṃ me sutaṃ, mayāpi ekenākārena suta’’nti. Nidassanatthena ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento ‘‘evaṃ me sutaṃ, mayā evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalasuttaṃ nidasseti. Avadhāraṇatthena ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, gatimantānaṃ, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219-223) evaṃ bhagavatā pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukamyataṃ janeti ‘‘evaṃ me sutaṃ tañca atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva, na aññathā daṭṭhabba’’nti. Me sutanti ettha mayāsaddattho me-saddo, sotadvāraviññāṇattho sutasaddo. Tasmā evaṃ me sutanti evaṃ mayā sotaviññāṇapubbaṅgamāya viññāṇavīthiyā upadhāritanti vuttaṃ hoti.
ਏਕਂ ਸਮਯਨ੍ਤਿ ਏਕਂ ਕਾਲਂ। ਭਗવਾਤਿ ਭਾਗ੍ਯવਾ, ਭਗ੍ਗવਾ, ਭਤ੍ਤવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਮਗਧੇਸੁ વਿਹਰਤੀਤਿ ਮਗਧਾ ਨਾਮ ਜਨਪਦਿਨੋ ਰਾਜਕੁਮਾਰਾ, ਤੇਸਂ ਨਿવਾਸੋ ਏਕੋਪਿ ਜਨਪਦੋ ਰੁਲ਼੍ਹੀਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਮਗਧਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਮਗਧੇਸੁ ਜਨਪਦੇ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਚੇਤਿਯਰਾਜਾ ਮੁਸਾવਾਦਂ ਭਣਿਤ੍વਾ ਭੂਮਿਂ ਪવਿਸਨ੍ਤੋ ‘ਮਾ ਗਧਂ ਪવਿਸਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਯਸ੍ਮਾ વਾ ਤਂ ਰਾਜਾਨਂ ਮਗ੍ਗਨ੍ਤਾ ਭੂਮਿਂ ਖਨਨ੍ਤਾ ਪੁਰਿਸਾ ‘ਮਾ ਗਧਂ ਕਰੋਥਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਗਧਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਹਿ ਨਯੇਹਿ ਬਹੁਧਾ ਪਪਞ੍ਚੇਨ੍ਤਿ। ਯਂ ਰੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ। વਿਹਰਤੀਤਿ ਏਕਂ ਇਰਿਯਾਪਥਬਾਧਨਂ ਅਪਰੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥੇਨ વਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਪਰਿਪਤਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਹਰਤਿ, ਪવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਦਿਬ੍ਬਬ੍ਰਹ੍ਮਅਰਿਯવਿਹਾਰੇਹਿ વਾ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿવਿਧਂ ਹਿਤਂ ਹਰਤੀਤਿ વਿਹਰਤਿ। ਹਰਤੀਤਿ ਉਪਸਂਹਰਤਿ, ਉਪਨੇਤਿ, ਜਨੇਤਿ, ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਯਦਾ ਸਤ੍ਤਾ ਕਾਮੇਸੁ વਿਪ੍ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਦਾ ਕਿਰ ਭਗવਾ ਦਿਬ੍ਬੇਨ વਿਹਾਰੇਨ વਿਹਰਤਿ ਤੇਸਂ ਅਲੋਭਕੁਸਲਮੂਲੁਪ੍ਪਾਦਨਤ੍ਥਂ – ‘‘ਅਪ੍ਪੇવ ਨਾਮ ਇਮਂ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ਏਤ੍ਥ ਰੁਚਿਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਕਾਮੇਸੁ વਿਰਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਦਾ ਪਨ ਇਸ੍ਸਰਿਯਤ੍ਥਂ ਸਤ੍ਤੇਸੁ વਿਪ੍ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਦਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰੇਨ વਿਹਰਤਿ ਤੇਸਂ ਅਦੋਸਕੁਸਲਮੂਲੁਪ੍ਪਾਦਨਤ੍ਥਂ – ‘‘ਅਪ੍ਪੇવ ਨਾਮ ਇਮਂ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ਏਤ੍ਥ ਰੁਚਿਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਅਦੋਸੇਨ ਦੋਸਂ વੂਪਸਮੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਦਾ ਪਨ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਧਮ੍ਮਾਧਿਕਰਣਂ વਿવਦਨ੍ਤਿ, ਤਦਾ ਅਰਿਯવਿਹਾਰੇਨ વਿਹਰਤਿ ਤੇਸਂ ਅਮੋਹਕੁਸਲਮੂਲੁਪ੍ਪਾਦਨਤ੍ਥਂ – ‘‘ਅਪ੍ਪੇવ ਨਾਮ ਇਮਂ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ਏਤ੍ਥ ਰੁਚਿਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਅਮੋਹੇਨ ਮੋਹਂ વੂਪਸਮੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਇਰਿਯਾਪਥવਿਹਾਰੇਨ ਪਨ ਨ ਕਦਾਚਿ ਨ વਿਹਰਤਿ ਤਂ વਿਨਾ ਅਤ੍ਤਭਾવਪਰਿਹਰਣਾਭਾવਤੋਤਿ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰਂ ਪਨ ਮਙ੍ਗਲਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯਂ વਕ੍ਖਾਮ।
Ekaṃsamayanti ekaṃ kālaṃ. Bhagavāti bhāgyavā, bhaggavā, bhattavāti vuttaṃ hoti. Magadhesu viharatīti magadhā nāma janapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīsaddena ‘‘magadhā’’ti vuccati. Tasmiṃ magadhesu janapade. Keci pana ‘‘yasmā cetiyarājā musāvādaṃ bhaṇitvā bhūmiṃ pavisanto ‘mā gadhaṃ pavisā’ti vutto, yasmā vā taṃ rājānaṃ maggantā bhūmiṃ khanantā purisā ‘mā gadhaṃ karothā’ti vuttā, tasmā magadhā’’ti evamādīhi nayehi bahudhā papañcenti. Yaṃ ruccati, taṃ gahetabbanti. Viharatīti ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aparena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati, pavattetīti vuttaṃ hoti. Dibbabrahmaariyavihārehi vā sattānaṃ vividhaṃ hitaṃ haratīti viharati. Haratīti upasaṃharati, upaneti, janeti, uppādetīti vuttaṃ hoti. Tathā hi yadā sattā kāmesu vippaṭipajjanti, tadā kira bhagavā dibbena vihārena viharati tesaṃ alobhakusalamūluppādanatthaṃ – ‘‘appeva nāma imaṃ paṭipattiṃ disvā ettha ruciṃ uppādetvā kāmesu virajjeyyu’’nti. Yadā pana issariyatthaṃ sattesu vippaṭipajjanti, tadā brahmavihārena viharati tesaṃ adosakusalamūluppādanatthaṃ – ‘‘appeva nāma imaṃ paṭipattiṃ disvā ettha ruciṃ uppādetvā adosena dosaṃ vūpasameyyu’’nti. Yadā pana pabbajitā dhammādhikaraṇaṃ vivadanti, tadā ariyavihārena viharati tesaṃ amohakusalamūluppādanatthaṃ – ‘‘appeva nāma imaṃ paṭipattiṃ disvā ettha ruciṃ uppādetvā amohena mohaṃ vūpasameyyu’’nti. Iriyāpathavihārena pana na kadāci na viharati taṃ vinā attabhāvapariharaṇābhāvatoti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāraṃ pana maṅgalasuttavaṇṇanāyaṃ vakkhāma.
ਦਕ੍ਖਿਣਾਗਿਰਿਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਯੋ ਸੋ ਰਾਜਗਹਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਗਿਰਿ, ਤਸ੍ਸ ਦਕ੍ਖਿਣਪਸ੍ਸੇ ਜਨਪਦੋ ‘‘ਦਕ੍ਖਿਣਾਗਿਰੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਜਨਪਦੇਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ વਿਹਾਰਸ੍ਸਾਪਿ ਤਦੇવ ਨਾਮਂ। ਏਕਨਾਲ਼ਾਯਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਾਮੇਤਿ ਏਕਨਾਲ਼ਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਨਾਮਂ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਚੇਤ੍ਥ ਸਮ੍ਬਹੁਲਾ ਪਟਿવਸਨ੍ਤਿ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਭੋਗੋ વਾ ਸੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਾਮੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Dakkhiṇāgirisminti yo so rājagahaṃ parivāretvā ṭhito giri, tassa dakkhiṇapasse janapado ‘‘dakkhiṇāgirī’’ti vuccati, tasmiṃ janapadeti vuttaṃ hoti. Tattha vihārassāpi tadeva nāmaṃ. Ekanāḷāyaṃ brāhmaṇagāmeti ekanāḷāti tassa gāmassa nāmaṃ. Brāhmaṇā cettha sambahulā paṭivasanti, brāhmaṇabhogo vā so, tasmā ‘‘brāhmaṇagāmo’’ti vuccati.
ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨਾਤਿ ਯਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਅਪਰਾਜਿਤਪਲ੍ਲਙ੍ਕਂ ਆਭੁਜਿਤ੍વਾ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਿਤવਰਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕੋ ਮਗਧਰਟ੍ਠੇ ਏਕਨਾਲ਼ਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਾਮਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ ਦਕ੍ਖਿਣਾਗਿਰਿਮਹਾવਿਹਾਰੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰਿਪਾਕਂ ਆਗਮਯਮਾਨੋ વਿਹਰਤਿ, ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਕਰਣਭੂਤੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਖੋ ਪਨਾਤਿ ਇਦਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਨਿਪਾਤਦ੍વਯਂ ਪਦਪੂਰਣਮਤ੍ਤਂ, ਅਧਿਕਾਰਨ੍ਤਰਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਕਸਿਭਾਰਦ੍વਾਜਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸਾਤਿ ਸੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਕਸਿਯਾ ਜੀવਤਿ, ਭਾਰਦ੍વਾਜੋਤਿ ਚਸ੍ਸ ਗੋਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਏવਂ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਯਥਾ – ‘‘ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੂ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਮਤ੍ਤਸਦ੍ਦੋ ਪਮਾਣੇ વਤ੍ਤਤਿ, ਏવਮਿਧਾਪਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਞ੍ਚਪਮਾਣਾਨਿ ਅਨੂਨਾਨਿ ਅਨਧਿਕਾਨਿ, ਪਞ੍ਚਨਙ੍ਗਲਸਤਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਪਯੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਪਯੋਜਿਤਾਨਿ, ਬਲਿਬਦ੍ਦਾਨਂ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਠਪੇਤ੍વਾ ਯੁਗੇ ਯੋਤ੍ਤੇਹਿ ਯੋਜਿਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tenakho pana samayenāti yaṃ samayaṃ bhagavā aparājitapallaṅkaṃ ābhujitvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhitvā pavattitavaradhammacakko magadharaṭṭhe ekanāḷaṃ brāhmaṇagāmaṃ upanissāya dakkhiṇāgirimahāvihāre brāhmaṇassa indriyaparipākaṃ āgamayamāno viharati, tena samayena karaṇabhūtenāti vuttaṃ hoti. Kho panāti idaṃ panettha nipātadvayaṃ padapūraṇamattaṃ, adhikārantaradassanatthaṃ vāti daṭṭhabbaṃ. Kasibhāradvājassa brāhmaṇassāti so brāhmaṇo kasiyā jīvati, bhāradvājoti cassa gottaṃ, tasmā evaṃ vuccati. Pañcamattānīti yathā – ‘‘bhojane mattaññū’’ti ettha mattasaddo pamāṇe vattati, evamidhāpi, tasmā pañcapamāṇāni anūnāni anadhikāni, pañcanaṅgalasatānīti vuttaṃ hoti. Payuttānīti payojitāni, balibaddānaṃ khandhesu ṭhapetvā yuge yottehi yojitāni hontīti attho.
વਪ੍ਪਕਾਲੇਤਿ વਪਨਕਾਲੇ, ਬੀਜਨਿਕ੍ਖਿਪਕਾਲੇਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਦ੍વੇ વਪ੍ਪਾਨਿ ਕਲਲવਪ੍ਪਞ੍ਚ, ਪਂਸੁવਪ੍ਪਞ੍ਚ। ਪਂਸੁવਪ੍ਪਂ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਪਠਮਦਿવਸੇ ਮਙ੍ਗਲવਪ੍ਪਂ। ਤਤ੍ਥਾਯਂ ਉਪਕਰਣਸਮ੍ਪਦਾ – ਤੀਣਿ ਬਲਿਬਦ੍ਦਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਉਪਟ੍ਠਾਪਿਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਸੁવਣ੍ਣਮਯਾਨਿ ਸਿਙ੍ਗਾਨਿ ਪਟਿਮੁਕ੍ਕਾਨਿ, ਰਜਤਮਯਾ ਖੁਰਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਸੇਤਮਾਲਾਹਿ ਸਬ੍ਬਗਨ੍ਧਸੁਗਨ੍ਧੇਹਿ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗੁਲਿਕੇਹਿ ਚ ਅਲਙ੍ਕਤਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਾ ਸਬ੍ਬਲਕ੍ਖਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਏਕਚ੍ਚੇ ਕਾਲ਼ਾ ਅਞ੍ਜਨવਣ੍ਣਾਯੇવ, ਏਕਚ੍ਚੇ ਸੇਤਾ ਫਲਿਕવਣ੍ਣਾ, ਏਕਚ੍ਚੇ ਰਤ੍ਤਾ ਪવਾਲ਼વਣ੍ਣਾ, ਏਕਚ੍ਚੇ ਕਮ੍ਮਾਸਾ ਮਸਾਰਗਲ੍ਲવਣ੍ਣਾ। ਪਞ੍ਚਸਤਾ ਕਸ੍ਸਕਪੁਰਿਸਾ ਸਬ੍ਬੇ ਅਹਤਸੇਤવਤ੍ਥਨਿવਤ੍ਥਾ ਮਾਲਾਲਙ੍ਕਤਾ ਦਕ੍ਖਿਣਅਂਸਕੂਟੇਸੁ ਠਪਿਤਪੁਪ੍ਫਚੁਮ੍ਬਟਕਾ ਹਰਿਤਾਲਮਨੋਸਿਲਾਲਞ੍ਛਨੁਜ੍ਜਲਿਤਗਤ੍ਤਭਾਗਾ ਦਸ ਦਸ ਨਙ੍ਗਲਾ ਏਕੇਕਗੁਮ੍ਬਾ ਹੁਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਨਙ੍ਗਲਾਨਂ ਸੀਸਞ੍ਚ ਯੁਗਞ੍ਚ ਪਤੋਦਾ ਚ ਸੁવਣ੍ਣવਿਨਦ੍ਧਾ। ਪਠਮਨਙ੍ਗਲੇ ਅਟ੍ਠ ਬਲਿਬਦ੍ਦਾ ਯੁਤ੍ਤਾ, ਸੇਸੇਸੁ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ, ਅવਸੇਸਾ ਕਿਲਨ੍ਤਪਰਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ਆਨੀਤਾ। ਏਕੇਕਗੁਮ੍ਬੇ ਏਕਮੇਕਂ ਬੀਜਸਕਟਂ ਏਕੇਕੋ ਕਸਤਿ, ਏਕੇਕੋ વਪਤਿ।
Vappakāleti vapanakāle, bījanikkhipakāleti vuttaṃ hoti. Tattha dve vappāni kalalavappañca, paṃsuvappañca. Paṃsuvappaṃ idha adhippetaṃ. Tañca kho paṭhamadivase maṅgalavappaṃ. Tatthāyaṃ upakaraṇasampadā – tīṇi balibaddasahassāni upaṭṭhāpitāni honti, sabbesaṃ suvaṇṇamayāni siṅgāni paṭimukkāni, rajatamayā khurā, sabbe setamālāhi sabbagandhasugandhehi pañcaṅgulikehi ca alaṅkatā paripuṇṇaṅgapaccaṅgā sabbalakkhaṇasampannā, ekacce kāḷā añjanavaṇṇāyeva, ekacce setā phalikavaṇṇā, ekacce rattā pavāḷavaṇṇā, ekacce kammāsā masāragallavaṇṇā. Pañcasatā kassakapurisā sabbe ahatasetavatthanivatthā mālālaṅkatā dakkhiṇaaṃsakūṭesu ṭhapitapupphacumbaṭakā haritālamanosilālañchanujjalitagattabhāgā dasa dasa naṅgalā ekekagumbā hutvā gacchanti. Naṅgalānaṃ sīsañca yugañca patodā ca suvaṇṇavinaddhā. Paṭhamanaṅgale aṭṭha balibaddā yuttā, sesesu cattāro cattāro, avasesā kilantaparivattanatthaṃ ānītā. Ekekagumbe ekamekaṃ bījasakaṭaṃ ekeko kasati, ekeko vapati.
ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਪਨ ਪਗੇવ ਮਸ੍ਸੁਕਮ੍ਮਂ ਕਾਰਾਪੇਤ੍વਾ ਨ੍ਹਤ੍વਾ ਸੁਗਨ੍ਧਗਨ੍ਧੇਹਿ વਿਲਿਤ੍ਤੋ ਪਞ੍ਚਸਤਗ੍ਘਨਕਂ વਤ੍ਥਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਸਹਸ੍ਸਗ੍ਘਨਕਂ ਏਕਂਸਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ਏਕਮੇਕਿਸ੍ਸਾ ਅਙ੍ਗੁਲਿਯਾ ਦ੍વੇ ਦ੍વੇ ਕਤ੍વਾ વੀਸਤਿ ਅਙ੍ਗੁਲਿਮੁਦ੍ਦਿਕਾਯੋ, ਕਣ੍ਣੇਸੁ ਸੀਹਕੁਣ੍ਡਲਾਨਿ, ਸੀਸੇ ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮવੇਠਨਂ ਪਟਿਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਸੁવਣ੍ਣਮਾਲਂ ਕਣ੍ਠੇ ਕਤ੍વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਣਪਰਿવੁਤੋ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਂ વੋਸਾਸਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੀ ਅਨੇਕਸਤਭਾਜਨੇਸੁ ਪਾਯਾਸਂ ਪਚਾਪੇਤ੍વਾ ਮਹਾਸਕਟੇਸੁ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਗਨ੍ਧੋਦਕੇਨ ਨ੍ਹਾਯਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਾਲਙ੍ਕਾਰવਿਭੂਸਿਤਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੀਗਣਪਰਿવੁਤਾ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਗੇਹਮ੍ਪਿਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਗਨ੍ਧੇਹਿ ਸੁવਿਲਿਤ੍ਤਂ ਪੁਪ੍ਫੇਹਿ ਸੁਕਤਬਲਿਕਮ੍ਮਂ, ਖੇਤ੍ਤਞ੍ਚ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਸਮੁਸ੍ਸਿਤਪਟਾਕਂ ਅਹੋਸਿ। ਪਰਿਜਨਕਮ੍ਮਕਾਰੇਹਿ ਸਹ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਂ ਓਸਟਪਰਿਸਾ ਅਡ੍ਢਤੇਯ੍ਯਸਹਸ੍ਸਾ ਅਹੋਸਿ। ਸਬ੍ਬੇ ਅਹਤવਤ੍ਥਨਿવਤ੍ਥਾ, ਸਬ੍ਬੇਸਞ੍ਚ ਪਾਯਾਸਭੋਜਨਂ ਪਟਿਯਤ੍ਤਂ ਅਹੋਸਿ।
Brāhmaṇo pana pageva massukammaṃ kārāpetvā nhatvā sugandhagandhehi vilitto pañcasatagghanakaṃ vatthaṃ nivāsetvā sahassagghanakaṃ ekaṃsaṃ karitvā ekamekissā aṅguliyā dve dve katvā vīsati aṅgulimuddikāyo, kaṇṇesu sīhakuṇḍalāni, sīse ca brahmaveṭhanaṃ paṭimuñcitvā suvaṇṇamālaṃ kaṇṭhe katvā brāhmaṇagaṇaparivuto kammantaṃ vosāsati. Athassa brāhmaṇī anekasatabhājanesu pāyāsaṃ pacāpetvā mahāsakaṭesu āropetvā gandhodakena nhāyitvā sabbālaṅkāravibhūsitā brāhmaṇīgaṇaparivutā kammantaṃ agamāsi. Gehampissa sabbattha gandhehi suvilittaṃ pupphehi sukatabalikammaṃ, khettañca tesu tesu ṭhānesu samussitapaṭākaṃ ahosi. Parijanakammakārehi saha kammantaṃ osaṭaparisā aḍḍhateyyasahassā ahosi. Sabbe ahatavatthanivatthā, sabbesañca pāyāsabhojanaṃ paṭiyattaṃ ahosi.
ਅਥ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਯਤ੍ਥ ਸਾਮਂ ਭੁਞ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਸੁવਣ੍ਣਪਾਤਿਂ ਧੋવਾਪੇਤ੍વਾ ਪਾਯਾਸਸ੍ਸ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਸਪ੍ਪਿਮਧੁਫਾਣਿਤਾਦੀਨਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਿਤ੍વਾ ਨਙ੍ਗਲਬਲਿਕਮ੍ਮਂ ਕਾਰਾਪੇਸਿ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੀ ਪਞ੍ਚ ਕਸ੍ਸਕਸਤਾਨਿ ਸੁવਣ੍ਣਰਜਤਕਂਸਤਮ੍ਬਮਯਾਨਿ ਭਾਜਨਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾਨਿ ਸੁવਣ੍ਣਕਟਚ੍ਛੁਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਾਯਾਸੇਨ ਪਰਿવਿਸਨ੍ਤੀ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਪਨ ਬਲਿਕਮ੍ਮਂ ਕਾਰਾਪੇਤ੍વਾ ਰਤ੍ਤਸੁવਣ੍ਣਬਨ੍ਧੂਪਾਹਨਾਯੋ ਆਰੋਹਿਤ੍વਾ ਰਤ੍ਤਸੁવਣ੍ਣਦਣ੍ਡਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਧ ਪਾਯਾਸਂ ਦੇਥ, ਇਧ ਸਪ੍ਪਿਂ, ਇਧ ਸਕ੍ਖਰਂ ਦੇਥਾ’’ਤਿ વੋਸਾਸਮਾਨੋ વਿਚਰਤਿ। ਅਥ ਭਗવਾ ਗਨ੍ਧਕੁਟਿਯਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋવ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪਰਿવੇਸਨਂ વਤ੍ਤਮਾਨਂ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਕਾਲੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਦਮੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ, ਕਾਯਬਨ੍ਧਨਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ, ਸਙ੍ਘਾਟਿਂ ਪਾਰੁਪਿਤ੍વਾ, ਪਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਗਨ੍ਧਕੁਟਿਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿ ਯਥਾ ਤਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰੋ ਪੁਰਿਸਦਮ੍ਮਸਾਰਥਿ। ਤੇਨਾਹ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ‘‘ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਸਮਯਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ’’ਤਿ।
Atha brāhmaṇo yattha sāmaṃ bhuñjati, taṃ suvaṇṇapātiṃ dhovāpetvā pāyāsassa pūretvā sappimadhuphāṇitādīni abhisaṅkharitvā naṅgalabalikammaṃ kārāpesi. Brāhmaṇī pañca kassakasatāni suvaṇṇarajatakaṃsatambamayāni bhājanāni gahetvā nisinnāni suvaṇṇakaṭacchuṃ gahetvā pāyāsena parivisantī gacchati. Brāhmaṇo pana balikammaṃ kārāpetvā rattasuvaṇṇabandhūpāhanāyo ārohitvā rattasuvaṇṇadaṇḍaṃ gahetvā ‘‘idha pāyāsaṃ detha, idha sappiṃ, idha sakkharaṃ dethā’’ti vosāsamāno vicarati. Atha bhagavā gandhakuṭiyaṃ nisinnova brāhmaṇassa parivesanaṃ vattamānaṃ ñatvā ‘‘ayaṃ kālo brāhmaṇaṃ dametu’’nti nivāsetvā, kāyabandhanaṃ bandhitvā, saṅghāṭiṃ pārupitvā, pattaṃ gahetvā, gandhakuṭito nikkhami yathā taṃ anuttaro purisadammasārathi. Tenāha āyasmā ānando ‘‘atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਅਥ ਇਤਿ ਨਿਪਾਤੋ ਅਞ੍ਞਾਧਿਕਾਰવਚਨਾਰਮ੍ਭੇ ਖੋਤਿ ਪਦਪੂਰਣੇ। ਭਗવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ। ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਸਮਯਨ੍ਤਿ ਦਿવਸਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਸਮਯਂ, ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਸਮਯੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹੇ વਾ ਸਮਯਂ ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਸਮਯਂ, ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹੇ ਏਕਂ ਖਣਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾਤਿ ਪਰਿਦਹਿਤ੍વਾ, વਿਹਾਰਨਿવਾਸਨਪਰਿવਤ੍ਤਨવਸੇਨੇਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਨ ਹਿ ਭਗવਾ ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨਿવਤ੍ਥੋ ਆਸਿ। ਪਤ੍ਤਚੀવਰਮਾਦਾਯਾਤਿ ਪਤ੍ਤਂ ਹਤ੍ਥੇਹਿ, ਚੀવਰਂ ਕਾਯੇਨ ਆਦਿਯਿਤ੍વਾ, ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਧਾਰੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭਗવਤੋ ਕਿਰ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪવਿਸਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸ ਭਮਰੋ વਿਯ વਿਕਸਿਤਪਦੁਮਦ੍વਯਮਜ੍ਝਂ, ਇਨ੍ਦਨੀਲਮਣਿવਣ੍ਣਂ ਸੇਲਮਯਂ ਪਤ੍ਤਂ ਹਤ੍ਥਦ੍વਯਮਜ੍ਝਂ ਆਗਚ੍ਛਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਏવਮਾਗਤਂ ਪਤ੍ਤਂ ਹਤ੍ਥੇਹਿ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਚੀવਰਞ੍ਚ ਪਰਿਮਣ੍ਡਲਂ ਪਾਰੁਤਂ ਕਾਯੇਨ ਧਾਰੇਤ੍વਾਤਿ ਏવਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯੇਨ વਾ ਤੇਨ વਾ ਹਿ ਪਕਾਰੇਨ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਆਦਾਯ ਇਚ੍ਚੇવ વੁਚ੍ਚਤਿ ਯਥਾ ‘‘ਸਮਾਦਾਯੇવ ਪਕ੍ਕਮਤੀ’’ਤਿ।
Tattha atha iti nipāto aññādhikāravacanārambhe khoti padapūraṇe. Bhagavāti vuttanayameva. Pubbaṇhasamayanti divasassa pubbabhāgasamayaṃ, pubbaṇhasamayeti attho, pubbaṇhe vā samayaṃ pubbaṇhasamayaṃ, pubbaṇhe ekaṃ khaṇanti vuttaṃ hoti. Evaṃ accantasaṃyoge upayogavacanaṃ labbhati. Nivāsetvāti paridahitvā, vihāranivāsanaparivattanavasenetaṃ veditabbaṃ. Na hi bhagavā tato pubbe anivattho āsi. Pattacīvaramādāyāti pattaṃ hatthehi, cīvaraṃ kāyena ādiyitvā, sampaṭicchitvā dhāretvāti attho. Bhagavato kira piṇḍāya pavisitukāmassa bhamaro viya vikasitapadumadvayamajjhaṃ, indanīlamaṇivaṇṇaṃ selamayaṃ pattaṃ hatthadvayamajjhaṃ āgacchati. Tasmā evamāgataṃ pattaṃ hatthehi sampaṭicchitvā cīvarañca parimaṇḍalaṃ pārutaṃ kāyena dhāretvāti evamassa attho veditabbo. Yena vā tena vā hi pakārena gaṇhanto ādāya icceva vuccati yathā ‘‘samādāyeva pakkamatī’’ti.
ਯੇਨਾਤਿ ਯੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ। ਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋਤਿ ਕਮ੍ਮਕਰਣੋਕਾਸੋ। ਤੇਨਾਤਿ ਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ। ਉਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ ਗਤੋ, ਯੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਕਸਿਭਾਰਦ੍વਾਜਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ ਗਮ੍ਮਤਿ, ਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਗਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ, ਭਿਕ੍ਖੂ, ਭਗવਨ੍ਤਂ ਨਾਨੁਬਨ੍ਧਿਂਸੂਤਿ? વੁਚ੍ਚਤੇ – ਯਦਾ ਭਗવਾ ਏਕਕੋવ ਕਤ੍ਥਚਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ, ਭਿਕ੍ਖਾਚਾਰવੇਲਾਯਂ ਦ੍વਾਰਂ ਪਿਦਹਿਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੋਗਨ੍ਧਕੁਟਿਂ ਪવਿਸਤਿ। ਤਤੋ ਭਿਕ੍ਖੂ ਤਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ ਜਾਨਨ੍ਤਿ – ‘‘ਅਜ੍ਜ ਭਗવਾ ਏਕਕੋવ ਗਾਮਂ ਪવਿਸਿਤੁਕਾਮੋ, ਅਦ੍ਧਾ ਕਞ੍ਚਿ ਏવ વਿਨੇਤਬ੍ਬਪੁਗ੍ਗਲਂ ਅਦ੍ਦਸਾ’’ਤਿ। ਤੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਗਨ੍ਧਕੁਟਿਂ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਤ੍વਾ, ਭਿਕ੍ਖਾਚਾਰਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤਦਾ ਚ ਭਗવਾ ਏવਮਕਾਸਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਨਾਨੁਬਨ੍ਧਿਂਸੂਤਿ।
Yenāti yena maggena. Kammantoti kammakaraṇokāso. Tenāti tena maggena. Upasaṅkamīti gato, yena maggena kasibhāradvājassa brāhmaṇassa kammanto gammati, tena maggena gatoti vuttaṃ hoti. Atha kasmā, bhikkhū, bhagavantaṃ nānubandhiṃsūti? Vuccate – yadā bhagavā ekakova katthaci upasaṅkamitukāmo hoti, bhikkhācāravelāyaṃ dvāraṃ pidahitvā antogandhakuṭiṃ pavisati. Tato bhikkhū tāya saññāya jānanti – ‘‘ajja bhagavā ekakova gāmaṃ pavisitukāmo, addhā kañci eva vinetabbapuggalaṃ addasā’’ti. Te attano pattacīvaraṃ gahetvā, gandhakuṭiṃ padakkhiṇaṃ katvā, bhikkhācāraṃ gacchanti. Tadā ca bhagavā evamakāsi. Tasmā bhikkhū bhagavantaṃ nānubandhiṃsūti.
ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨਾਤਿ ਯੇਨ ਸਮਯੇਨ ਭਗવਾ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿ, ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪਰਿવੇਸਨਾ વਤ੍ਤਤਿ, ਭਤ੍ਤવਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅવੋਚੁਮ੍ਹ – ‘‘ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੀ ਪਞ੍ਚ ਕਸ੍ਸਕਸਤਾਨਿ ਸੁવਣ੍ਣਰਜਤਕਂਸਤਮ੍ਬਮਯਾਨਿ ਭਾਜਨਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾਨਿ ਸੁવਣ੍ਣਕਟਚ੍ਛੁਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਾਯਾਸੇਨ ਪਰਿવਿਸਨ੍ਤੀ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਯੇਨ ਪਰਿવੇਸਨਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਾਤਿ? ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਅਨੁਗ੍ਗਹਕਰਣਤ੍ਥਂ। ਨ ਹਿ ਭਗવਾ ਕਪਣਪੁਰਿਸੋ વਿਯ ਭੋਤ੍ਤੁਕਾਮਤਾਯ ਪਰਿવੇਸਨਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਤਿ। ਭਗવਤੋ ਹਿ ਦ੍વੇ ਅਸੀਤਿਸਹਸ੍ਸਸਙ੍ਖ੍ਯਾ ਸਕ੍ਯਕੋਲਿਯਰਾਜਾਨੋ ਞਾਤਯੋ, ਤੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਨਿਬਦ੍ਧਭਤ੍ਤਂ ਦਾਤੁਂ ਉਸ੍ਸਹਨ੍ਤਿ। ਨ ਪਨ ਭਗવਾ ਭਤ੍ਤਤ੍ਥਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਪਨ ‘‘ਅਨੇਕਾਨਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ਮਹਾਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇ ਪਰਿਚ੍ਚਜਨ੍ਤੋ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਮੁਤ੍ਤੋ ਮੋਚੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਦਨ੍ਤੋ ਦਮੇਸ੍ਸਾਮਿ; ਸਨ੍ਤੋ ਸਮੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਤ੍ਤਾ ਚ ਪਰਂ ਮੋਚੇਨ੍ਤੋ…ਪੇ॰… ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਪੇਨ੍ਤੋ ਚ ਲੋਕੇ વਿਚਰਨ੍ਤੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਅਨੁਗ੍ਗਹਕਰਣਤ੍ਥਂ ਯੇਨ ਪਰਿવੇਸਨਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Tenakho pana samayenāti yena samayena bhagavā kammantaṃ upasaṅkami, tena samayena tassa brāhmaṇassa parivesanā vattati, bhattavissaggo vattatīti attho. Yaṃ pubbe avocumha – ‘‘brāhmaṇī pañca kassakasatāni suvaṇṇarajatakaṃsatambamayāni bhājanāni gahetvā nisinnāni suvaṇṇakaṭacchuṃ gahetvā pāyāsena parivisantī gacchatī’’ti. Atha kho bhagavā yena parivesanā tenupasaṅkami. Kiṃ kāraṇāti? Brāhmaṇassa anuggahakaraṇatthaṃ. Na hi bhagavā kapaṇapuriso viya bhottukāmatāya parivesanaṃ upasaṅkamati. Bhagavato hi dve asītisahassasaṅkhyā sakyakoliyarājāno ñātayo, te attano sampattiyā nibaddhabhattaṃ dātuṃ ussahanti. Na pana bhagavā bhattatthāya pabbajito, apica kho pana ‘‘anekāni asaṅkhyeyyāni pañca mahāpariccāge pariccajanto pāramiyo pūretvā mutto mocessāmi, danto damessāmi; santo samessāmi, parinibbuto parinibbāpessāmī’’ti pabbajito. Tasmā attano muttattā…pe… parinibbutattā ca paraṃ mocento…pe… parinibbāpento ca loke vicaranto brāhmaṇassa anuggahakaraṇatthaṃ yena parivesanā tenupasaṅkamīti veditabbaṃ.
ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਾਸੀਤਿ ਏવਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਚ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਭਾવਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ, ਏਕੋਕਾਸਂ ਏਕਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ વਾ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨੂਪਚਾਰੇ ਕਥਾਸવਨਟ੍ਠਾਨੇ, ਯਤ੍ਥ ਠਿਤਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਉਚ੍ਚਟ੍ਠਾਨੇ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਠਤ੍વਾ ਚ ਸੁવਣ੍ਣਰਸਪਿਞ੍ਜਰਂ ਸਹਸ੍ਸਚਨ੍ਦਸੂਰਿਯੋਭਾਸਾਤਿਭਾਸਯਮਾਨਂ ਸਰੀਰਾਭਂ ਮੁਞ੍ਚਿ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਅਸੀਤਿਹਤ੍ਥਪਰਿਮਾਣਂ, ਯਾਯ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਿਤਤ੍ਤਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਸਾਲਾਭਿਤ੍ਤਿਰੁਕ੍ਖਕਸਿਤਮਤ੍ਤਿਕਾਪਿਣ੍ਡਾਦਯੋ ਸੁવਣ੍ਣਮਯਾ વਿਯ ਅਹੇਸੁਂ। ਅਥ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਪਾਯਾਸਂ ਭੁਤ੍ਤਾ ਅਸੀਤਿਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰਿવਾਰਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸવਰਲਕ੍ਖਣਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਸਰੀਰਂ ਬ੍ਯਾਮਪ੍ਪਭਾਪਰਿਕ੍ਖੇਪવਿਭੂਸਿਤਬਾਹੁਯੁਗਲ਼ਂ ਕੇਤੁਮਾਲਾਸਮੁਜ੍ਜਲਿਤਸਸ੍ਸਿਰਿਕਦਸ੍ਸਨਂ ਜਙ੍ਗਮਮਿવ ਪਦੁਮਸ੍ਸਰਂ, ਰਂਸਿਜਾਲੁਜ੍ਜਲਿਤਤਾਰਾਗਣਮਿવ ਗਗਨਤਲਂ, ਆਦਿਤ੍ਤਮਿવ ਚ ਕਨਕਗਿਰਿਸਿਖਰਂ ਸਿਰਿਯਾ ਜਲਮਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਠਿਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਹਤ੍ਥਪਾਦੇ ਧੋવਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਜਲਿਂ ਪਗ੍ਗਯ੍ਹ ਸਮ੍ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਂਸੁ। ਏવਂ ਤੇਹਿ ਸਮ੍ਪਰਿવਾਰਿਤਂ ਅਦ੍ਦਸ ਖੋ ਕਸਿਭਾਰਦ੍વਾਜੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਠਿਤਂ। ਦਿਸ੍વਾਨ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ ‘‘ਅਹਂ ਖੋ, ਸਮਣ, ਕਸਾਮਿ ਚ વਪਾਮਿ ਚਾ’’ਤਿ।
Upasaṅkamitvāekamantaṃ aṭṭhāsīti evaṃ upasaṅkamitvā ca ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso, ekokāsaṃ ekapassanti vuttaṃ hoti. Bhummatthe vā upayogavacanaṃ, tassa dassanūpacāre kathāsavanaṭṭhāne, yattha ṭhitaṃ brāhmaṇo passati, tattha uccaṭṭhāne aṭṭhāsi. Ṭhatvā ca suvaṇṇarasapiñjaraṃ sahassacandasūriyobhāsātibhāsayamānaṃ sarīrābhaṃ muñci samantato asītihatthaparimāṇaṃ, yāya ajjhottharitattā brāhmaṇassa kammantasālābhittirukkhakasitamattikāpiṇḍādayo suvaṇṇamayā viya ahesuṃ. Atha manussā pāyāsaṃ bhuttā asītianubyañjanaparivāradvattiṃsavaralakkhaṇapaṭimaṇḍitasarīraṃ byāmappabhāparikkhepavibhūsitabāhuyugaḷaṃ ketumālāsamujjalitasassirikadassanaṃ jaṅgamamiva padumassaraṃ, raṃsijālujjalitatārāgaṇamiva gaganatalaṃ, ādittamiva ca kanakagirisikharaṃ siriyā jalamānaṃ sammāsambuddhaṃ ekamantaṃ ṭhitaṃ disvā hatthapāde dhovitvā añjaliṃ paggayha samparivāretvā aṭṭhaṃsu. Evaṃ tehi samparivāritaṃ addasa kho kasibhāradvājo brāhmaṇo bhagavantaṃ piṇḍāya ṭhitaṃ. Disvāna bhagavantaṃ etadavoca ‘‘ahaṃ kho, samaṇa, kasāmi ca vapāmi cā’’ti.
ਕਸ੍ਮਾ ਪਨਾਯਂ ਏવਮਾਹ? ਕਿਂ ਸਮਨ੍ਤਪਾਸਾਦਿਕੇ ਪਸਾਦਨੀਯੇ ਉਤ੍ਤਮਦਮਥਸਮਥਮਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੇਪਿ ਭਗવਤਿ ਅਪ੍ਪਸਾਦੇਨ, ਉਦਾਹੁ ਅਡ੍ਢਤੇਯ੍ਯਾਨਂ ਜਨਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਪਾਯਾਸਂ ਪਟਿਯਾਦੇਤ੍વਾਪਿ ਕਟਚ੍ਛੁਭਿਕ੍ਖਾਯ ਮਚ੍ਛੇਰੇਨਾਤਿ? ਉਭਯਥਾਪਿ ਨੋ, ਅਪਿਚ ਖ੍વਾਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਤਿਤ੍ਤਂ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਮ੍ਮਨ੍ਤਂ ਜਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕਮ੍ਮਭਙ੍ਗਂ ਮੇ ਕਾਤੁਂ ਆਗਤੋ’’ਤਿ ਅਨਤ੍ਤਮਨਤਾ ਅਹੋਸਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਏવਮਾਹ। ਭਗવਤੋ ਚ ਲਕ੍ਖਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਸਚਾਯਂ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤੇ ਪਯੋਜਯਿਸ੍ਸ, ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਸੀਸੇ ਚੂਲ਼ਾਮਣਿ વਿਯ ਅਭવਿਸ੍ਸ, ਕੋ ਨਾਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ ਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸ, ਏવਮੇવਂ ਅਲਸਤਾਯ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤੇ ਅਪ੍ਪਯੋਜੇਤ੍વਾ વਪ੍ਪਮਙ੍ਗਲਾਦੀਸੁ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਿਤ੍વਾ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ਕਾਯਦਲ਼੍ਹੀਬਹੁਲੋ વਿਚਰਤੀ’’ਤਿਪਿਸ੍ਸ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਅਹਂ ਖੋ, ਸਮਣ, ਕਸਾਮਿ ਚ વਪਾਮਿ ਚ, ਕਸਿਤ੍વਾ ਚ વਪਿਤ੍વਾ ਚ ਭੁਞ੍ਜਾਮੀ’’ਤਿ। ਨ ਮੇ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾ ਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਨ ਚਮ੍ਹਿ ਯਥਾ ਤ੍વਂ ਏવਂ ਲਕ੍ਖਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਸਮਣ…ਪੇ॰… ਭੁਞ੍ਜਸ੍ਸੁ, ਕੋ ਤੇ ਅਤ੍ਥੋ ਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ ਏવਂ ਲਕ੍ਖਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
Kasmā panāyaṃ evamāha? Kiṃ samantapāsādike pasādanīye uttamadamathasamathamanuppattepi bhagavati appasādena, udāhu aḍḍhateyyānaṃ janasahassānaṃ pāyāsaṃ paṭiyādetvāpi kaṭacchubhikkhāya maccherenāti? Ubhayathāpi no, apica khvāssa bhagavato dassanena atittaṃ nikkhittakammantaṃ janaṃ disvā ‘‘kammabhaṅgaṃ me kātuṃ āgato’’ti anattamanatā ahosi. Tasmā evamāha. Bhagavato ca lakkhaṇasampattiṃ disvā ‘‘sacāyaṃ kammante payojayissa, sakalajambudīpe manussānaṃ sīse cūḷāmaṇi viya abhavissa, ko nāmassa attho na sampajjissa, evamevaṃ alasatāya kammante appayojetvā vappamaṅgalādīsu piṇḍāya caritvā bhuñjanto kāyadaḷhībahulo vicaratī’’tipissa ahosi. Tenāha – ‘‘ahaṃ kho, samaṇa, kasāmi ca vapāmi ca, kasitvā ca vapitvā ca bhuñjāmī’’ti. Na me kammantā byāpajjanti, na camhi yathā tvaṃ evaṃ lakkhaṇasampannoti adhippāyo. Tvampi samaṇa…pe… bhuñjassu, ko te attho na sampajjeyya evaṃ lakkhaṇasampannassāti adhippāyo.
ਅਪਿਚਾਯਂ ਅਸ੍ਸੋਸਿ – ‘‘ਸਕ੍ਯਰਾਜਕੁਲੇ ਕਿਰ ਕੁਮਾਰੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਸੋ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਅਯਂ ਸੋ’’ਤਿ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਜ੍ਜਂ ਕਿਰ ਪਹਾਯ ਕਿਲਨ੍ਤੋਸੀ’’ਤਿ ਉਪਾਰਮ੍ਭਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਅਹਂ ਖੋ ਸਮਣਾ’’ਤਿ। ਅਪਿਚਾਯਂ ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ, ਨ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅવਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ ਭਣਤਿ, ਭਗવਤੋ ਪਨ ਰੂਪਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਸਮ੍ਭਾવਯਮਾਨੋ ਕਥਾਪવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਏવਮਾਹ – ‘‘ਅਹਂ ਖੋ ਸਮਣਾ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਭਗવਾ વੇਨੇਯ੍ਯવਸੇਨ ਸਦੇવਕੇ ਲੋਕੇ ਅਗ੍ਗਕਸ੍ਸਕવਪ੍ਪਕਭਾવਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਅਹਮ੍ਪਿ ਖੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ’’ਤਿ।
Apicāyaṃ assosi – ‘‘sakyarājakule kira kumāro uppanno, so cakkavattirajjaṃ pahāya pabbajito’’ti. Tasmā ‘‘idāni ayaṃ so’’ti ñatvā ‘‘cakkavattirajjaṃ kira pahāya kilantosī’’ti upārambhaṃ karonto āha ‘‘ahaṃ kho samaṇā’’ti. Apicāyaṃ tikkhapañño brāhmaṇo, na bhagavantaṃ avakkhipanto bhaṇati, bhagavato pana rūpasampattiṃ disvā paññāsampattiṃ sambhāvayamāno kathāpavattanatthampi evamāha – ‘‘ahaṃ kho samaṇā’’ti. Tato bhagavā veneyyavasena sadevake loke aggakassakavappakabhāvaṃ attano dassento āha ‘‘ahampi kho brāhmaṇā’’ti.
ਅਥ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਚਿਨ੍ਤਾ ਉਦਪਾਦਿ – ‘‘ਅਯਂ ਸਮਣੋ ‘ਕਸਾਮਿ ਚ વਪਾਮਿ ਚਾ’ਤਿ ਆਹ। ਨ ਚਸ੍ਸ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾਨਿ ਯੁਗਨਙ੍ਗਲਾਦੀਨਿ ਕਸਿਭਣ੍ਡਾਨਿ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਸੋ ਮੁਸਾ ਨੁ ਖੋ ਭਣਤਿ, ਨੋ’’ਤਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪਾਦਤਲਾ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਉਪਰਿ ਕੇਸਨ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮਾਲੋਕਯਮਾਨੋ ਅਙ੍ਗવਿਜ੍ਜਾਯ ਕਤਾਧਿਕਾਰਤ੍ਤਾ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸવਰਲਕ੍ਖਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਮਸ੍ਸ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਅਟ੍ਠਾਨਮੇਤਂ ਅਨવਕਾਸੋ, ਯਂ ਏવਰੂਪੋ ਮੁਸਾ ਭਣੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਤਾવਦੇવ ਸਞ੍ਜਾਤਬਹੁਮਾਨੋ ਭਗવਤਿ ਸਮਣવਾਦਂ ਪਹਾਯ ਗੋਤ੍ਤੇਨ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਸਮੁਦਾਚਰਮਾਨੋ ਆਹ ‘‘ਨ ਖੋ ਪਨ ਮਯਂ ਪਸ੍ਸਾਮ ਭੋਤੋ ਗੋਤਮਸ੍ਸਾ’’ਤਿ।
Atha brāhmaṇassa cintā udapādi – ‘‘ayaṃ samaṇo ‘kasāmi ca vapāmi cā’ti āha. Na cassa oḷārikāni yuganaṅgalādīni kasibhaṇḍāni passāmi, so musā nu kho bhaṇati, no’’ti bhagavantaṃ pādatalā paṭṭhāya yāva upari kesantā sammālokayamāno aṅgavijjāya katādhikārattā dvattiṃsavaralakkhaṇasampattimassa ñatvā ‘‘aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ evarūpo musā bhaṇeyyā’’ti tāvadeva sañjātabahumāno bhagavati samaṇavādaṃ pahāya gottena bhagavantaṃ samudācaramāno āha ‘‘na kho pana mayaṃ passāma bhoto gotamassā’’ti.
ਏવਞ੍ਚ ਪਨ વਤ੍વਾ ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ‘‘ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਇਮਿਨਾ ਏਤਂ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਞਾਤੁਕਾਮੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਗਾਥਾਯ ਅਜ੍ਝਭਾਸਿ। ਤੇਨਾਹ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ‘‘ਅਥ ਖੋ ਕਸਿਭਾਰਦ੍વਾਜੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਗਾਥਾਯ ਅਜ੍ਝਭਾਸੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਗਾਥਾਯਾਤਿ ਅਕ੍ਖਰਪਦਨਿਯਮਿਤੇਨ વਚਨੇਨ। ਅਜ੍ਝਭਾਸੀਤਿ ਅਭਾਸਿ।
Evañca pana vatvā tikkhapañño brāhmaṇo ‘‘gambhīratthaṃ sandhāya iminā etaṃ vutta’’nti ñatvā pucchitvā tamatthaṃ ñātukāmo bhagavantaṃ gāthāya ajjhabhāsi. Tenāha āyasmā ānando ‘‘atha kho kasibhāradvājo brāhmaṇo bhagavantaṃ gāthāya ajjhabhāsī’’ti. Tattha gāthāyāti akkharapadaniyamitena vacanena. Ajjhabhāsīti abhāsi.
੭੬-੭੭. ਤਤ੍ਥ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ‘‘ਕਸਿ’’ਨ੍ਤਿ ਯੁਗਨਙ੍ਗਲਾਦਿਕਸਿਸਮ੍ਭਾਰਸਮਾਯੋਗਂ વਦਤਿ। ਭਗવਾ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਪੁਬ੍ਬਧਮ੍ਮਸਭਾਗੇਨ ਰੋਪੇਤ੍વਾ ਕਥਨਂ ਨਾਮ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਆਨੁਭਾવੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਭਾવਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਪੁਬ੍ਬਧਮ੍ਮਸਭਾਗੇਨ ਰੋਪੇਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਸਦ੍ਧਾ ਬੀਜ’’ਨ੍ਤਿ। ਕੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪੁਬ੍ਬਧਮ੍ਮਸਭਾਗੋ, ਨਨੁ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ ਭਗવਾ ਯੁਗਨਙ੍ਗਲਾਦਿਕਸਿਸਮ੍ਭਾਰਸਮਾਯੋਗਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋ ਅਥ ਚ ਪਨ ਅਪੁਚ੍ਛਿਤਸ੍ਸ ਬੀਜਸ੍ਸ ਸਭਾਗੇਨ ਰੋਪੇਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਸਦ੍ਧਾ ਬੀਜ’’ਨ੍ਤਿ, ਏવਞ੍ਚ ਸਤਿ ਅਨਨੁਸਨ੍ਧਿਕਾવ ਅਯਂ ਕਥਾ ਹੋਤੀਤਿ? વੁਚ੍ਚਤੇ – ਨ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਅਨਨੁਸਨ੍ਧਿਕਾ ਨਾਮ ਕਥਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਨਾਪਿ ਬੁਦ੍ਧਾ ਪੁਬ੍ਬਧਮ੍ਮਸਭਾਗਂ ਅਨਾਰੋਪੇਤ੍વਾ ਕਥੇਨ੍ਤਿ। ਏવਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ – ਅਨੇਨ ਹਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ ਭਗવਾ ਯੁਗਨਙ੍ਗਲਾਦਿਕਸਿਸਮ੍ਭਾਰવਸੇਨ ਕਸਿਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤੋ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਕਮ੍ਪਾਯ ‘‘ਇਦਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਪਰਿਹਾਪੇਤ੍વਾ ਸਮੂਲਂ ਸਉਪਕਾਰਂ ਸਸਮ੍ਭਾਰਂ ਸਫਲਂ ਕਸਿਂ ਞਾਪੇਤੁਂ ਮੂਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਕਸਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਸਦ੍ਧਾ ਬੀਜ’’ਨ੍ਤਿ। ਬੀਜਞ੍ਹਿ ਕਸਿਯਾ ਮੂਲਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਤਿ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ, ਅਸਤਿ ਅਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ, ਤਪ੍ਪਮਾਣੇਨ ਚ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ। ਬੀਜੇ ਹਿ ਸਤਿ ਕਸਿਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਅਸਤਿ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਬੀਜਪ੍ਪਮਾਣੇਨ ਚ ਕੁਸਲਾ ਕਸ੍ਸਕਾ ਖੇਤ੍ਤਂ ਕਸਨ੍ਤਿ, ਨ ਊਨਂ ‘‘ਮਾ ਨੋ ਸਸ੍ਸਂ ਪਰਿਹਾਯੀ’’ਤਿ, ਨ ਅਧਿਕਂ ‘‘ਮਾ ਨੋ ਮੋਘੋ વਾਯਾਮੋ ਅਹੋਸੀ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਬੀਜਮੇવ ਮੂਲਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਮੂਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਕਸਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਕਸਿਯਾ ਪੁਬ੍ਬਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਬੀਜਸ੍ਸ ਸਭਾਗੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਸਿਯਾ ਪੁਬ੍ਬਧਮ੍ਮਂ ਰੋਪੇਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਸਦ੍ਧਾ ਬੀਜ’’ਨ੍ਤਿ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ਪੁਬ੍ਬਧਮ੍ਮਸਭਾਗੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
76-77. Tattha brāhmaṇo ‘‘kasi’’nti yuganaṅgalādikasisambhārasamāyogaṃ vadati. Bhagavā pana yasmā pubbadhammasabhāgena ropetvā kathanaṃ nāma buddhānaṃ ānubhāvo, tasmā buddhānubhāvaṃ dīpento pubbadhammasabhāgena ropento āha – ‘‘saddhā bīja’’nti. Ko panettha pubbadhammasabhāgo, nanu brāhmaṇena bhagavā yuganaṅgalādikasisambhārasamāyogaṃ pucchito atha ca pana apucchitassa bījassa sabhāgena ropento āha – ‘‘saddhā bīja’’nti, evañca sati ananusandhikāva ayaṃ kathā hotīti? Vuccate – na buddhānaṃ ananusandhikā nāma kathā atthi, nāpi buddhā pubbadhammasabhāgaṃ anāropetvā kathenti. Evañcettha anusandhi veditabbā – anena hi brāhmaṇena bhagavā yuganaṅgalādikasisambhāravasena kasiṃ pucchito. So tassa anukampāya ‘‘idaṃ apucchita’’nti aparihāpetvā samūlaṃ saupakāraṃ sasambhāraṃ saphalaṃ kasiṃ ñāpetuṃ mūlato paṭṭhāya kasiṃ dassento āha – ‘‘saddhā bīja’’nti. Bījañhi kasiyā mūlaṃ tasmiṃ sati kattabbato, asati akattabbato, tappamāṇena ca kattabbato. Bīje hi sati kasiṃ karonti, asati na karonti. Bījappamāṇena ca kusalā kassakā khettaṃ kasanti, na ūnaṃ ‘‘mā no sassaṃ parihāyī’’ti, na adhikaṃ ‘‘mā no mogho vāyāmo ahosī’’ti. Yasmā ca bījameva mūlaṃ, tasmā bhagavā mūlato paṭṭhāya kasiṃ dassento tassa brāhmaṇassa kasiyā pubbadhammassa bījassa sabhāgena attano kasiyā pubbadhammaṃ ropento āha – ‘‘saddhā bīja’’nti. Evamettha pubbadhammasabhāgo veditabbo.
ਪੁਚ੍ਛਿਤਂਯੇવ વਤ੍વਾ ਅਪੁਚ੍ਛਿਤਂ ਪਚ੍ਛਾ ਕਿਂ ਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਤਸ੍ਸ ਉਪਕਾਰਭਾવਤੋ ਧਮ੍ਮਸਮ੍ਬਨ੍ਧਸਮਤ੍ਥਭਾવਤੋ ਚ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਪਞ੍ਞવਾ, ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕੁਲੇ ਪਨ ਜਾਤਤ੍ਤਾ ਸਦ੍ਧਾવਿਰਹਿਤੋ। ਸਦ੍ਧਾવਿਰਹਿਤੋ ਚ ਪਞ੍ਞવਾ ਪਰੇਸਂ ਸਦ੍ਧਾਯ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਸਯੇ ਅਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨੋ વਿਸੇਸਂ ਨਾਧਿਗਚ੍ਛਤਿ, ਕਿਲੇਸਕਾਲੁਸ੍ਸਿਯਭਾવਾਪਗਮਪ੍ਪਸਾਦਮਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਾਪਿ ਚਸ੍ਸ ਦੁਬ੍ਬਲਾ ਸਦ੍ਧਾ ਬਲવਤਿਯਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਹ વਤ੍ਤਮਾਨਾ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਂ ਨ ਕਰੋਤਿ, ਹਤ੍ਥਿਨਾ ਸਹ ਏਕਧੁਰੇ ਯੁਤ੍ਤਗੋਣੋ વਿਯ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਾ ਉਪਕਾਰਿਕਾ। ਏવਂ ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਸਉਪਕਾਰਭਾવਤੋ ਤਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਸਦ੍ਧਾਯ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤੇਨ ਪਚ੍ਛਾਪਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤੋ ਦੇਸਨਾਕੁਸਲਤਾਯ ਯਥਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰਾਪਿ ‘‘ਸਦ੍ਧਾ ਬਨ੍ਧਤਿ ਪਾਥੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੭੯) ਚ, ‘‘ਸਦ੍ਧਾ ਦੁਤਿਯਾ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੯) ਚ, ‘‘ਸਦ੍ਧੀਧ વਿਤ੍ਤਂ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਸੇਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੭੩, ੨੪੬; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੮੪) ਚ, ‘‘ਸਦ੍ਧਾਯ ਤਰਤਿ ਓਘ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੬) ਚ, ‘‘ਸਦ੍ਧਾਹਤ੍ਥੋ ਮਹਾਨਾਗੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੪੩; ਥੇਰਗਾ॰ ੬੯੪) ਚ, ‘‘ਸਦ੍ਧੇਸਿਕੋ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋਤਿ ਚਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੬੭)। ਬੀਜਸ੍ਸ ਚ ਉਪਕਾਰਿਕਾ વੁਟ੍ਠਿ, ਸਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਞ੍ਞੇવ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾ ਸਮਤ੍ਥਾ ਹੋਤਿ । ਏવਂ ਧਮ੍ਮਸਮ੍ਬਨ੍ਧਸਮਤ੍ਥਭਾવਤੋ ਪਚ੍ਛਾਪਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤੋ, ਅਞ੍ਞੋ ਚ ਏવਂવਿਧੋ ਈਸਾਯੋਤ੍ਤਾਦਿ।
Pucchitaṃyeva vatvā apucchitaṃ pacchā kiṃ na vuttanti ce? Tassa upakārabhāvato dhammasambandhasamatthabhāvato ca. Ayañhi brāhmaṇo paññavā, micchādiṭṭhikule pana jātattā saddhāvirahito. Saddhāvirahito ca paññavā paresaṃ saddhāya attano visaye apaṭipajjamāno visesaṃ nādhigacchati, kilesakālussiyabhāvāpagamappasādamattalakkhaṇāpi cassa dubbalā saddhā balavatiyā paññāya saha vattamānā atthasiddhiṃ na karoti, hatthinā saha ekadhure yuttagoṇo viya. Tasmā tassa saddhā upakārikā. Evaṃ tassa brāhmaṇassa saupakārabhāvato taṃ brāhmaṇaṃ saddhāya patiṭṭhāpentena pacchāpi vattabbo ayamattho pubbe vutto desanākusalatāya yathā aññatrāpi ‘‘saddhā bandhati pātheyya’’nti (saṃ. ni. 1.79) ca, ‘‘saddhā dutiyā purisassa hotī’’ti (saṃ. ni. 1.59) ca, ‘‘saddhīdha vittaṃ purisassa seṭṭha’’nti (saṃ. ni. 1.73, 246; su. ni. 184) ca, ‘‘saddhāya tarati ogha’’nti (saṃ. ni. 1.246) ca, ‘‘saddhāhattho mahānāgo’’ti (a. ni. 6.43; theragā. 694) ca, ‘‘saddhesiko kho, bhikkhave, ariyasāvakoti cā’’ti (a. ni. 7.67). Bījassa ca upakārikā vuṭṭhi, sā tadanantaraññeva vuccamānā samatthā hoti . Evaṃ dhammasambandhasamatthabhāvato pacchāpi vattabbo ayamattho pubbe vutto, añño ca evaṃvidho īsāyottādi.
ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਪਸਾਦਨਲਕ੍ਖਣਾ ਸਦ੍ਧਾ, ਓਕਪ੍ਪਨਲਕ੍ਖਣਾ વਾ, ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਰਸਾ, ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਅਕਾਲੁਸ੍ਸਿਯਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ વਾ, ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਯਙ੍ਗਪਦਟ੍ਠਾਨਾ, ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮਪਦਟ੍ਠਾਨਾ વਾ, ਆਦਾਸਜਲਤਲਾਦੀਨਂ ਪਸਾਦੋ વਿਯ ਚੇਤਸੋ ਪਸਾਦਭੂਤਾ, ਉਦਕਪ੍ਪਸਾਦਕਮਣਿ વਿਯ ਉਦਕਸ੍ਸ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਸਾਦਿਕਾ। ਬੀਜਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧਂ – ਮੂਲਬੀਜਂ, ਖਨ੍ਧਬੀਜਂ, ਫਲੁਬੀਜਂ, ਅਗ੍ਗਬੀਜਂ, ਬੀਜਬੀਜਮੇવ ਪਞ੍ਚਮਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ વਿਰੁਹਨਟ੍ਠੇਨ ਬੀਜਂਤ੍વੇવ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਬੀਜਞ੍ਚੇਤਂ વਿਰੁਹਨਟ੍ਠੇਨਾ’’ਤਿ।
Tattha sampasādanalakkhaṇā saddhā, okappanalakkhaṇā vā, pakkhandanarasā, adhimuttipaccupaṭṭhānā, akālussiyapaccupaṭṭhānā vā, sotāpattiyaṅgapadaṭṭhānā, saddahitabbadhammapadaṭṭhānā vā, ādāsajalatalādīnaṃ pasādo viya cetaso pasādabhūtā, udakappasādakamaṇi viya udakassa, sampayuttadhammānaṃ pasādikā. Bījanti pañcavidhaṃ – mūlabījaṃ, khandhabījaṃ, phalubījaṃ, aggabījaṃ, bījabījameva pañcamanti. Taṃ sabbampi viruhanaṭṭhena bījaṃtveva saṅkhaṃ gacchati. Yathāha – ‘‘bījañcetaṃ viruhanaṭṭhenā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਕਸਿਯਾ ਮੂਲਭੂਤਂ ਬੀਜਂ ਦ੍વੇ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਰੋਤਿ, ਹੇਟ੍ਠਾ ਮੂਲੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ, ਉਪਰਿ ਅਙ੍ਕੁਰਂ ਉਟ੍ਠਾਪੇਤਿ; ਏવਂ ਭਗવਤੋ ਕਸਿਯਾ ਮੂਲਭੂਤਾ ਸਦ੍ਧਾ ਹੇਟ੍ਠਾ ਸੀਲਮੂਲੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ, ਉਪਰਿ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਙ੍ਕੁਰਂ ਉਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਤਂ ਮੂਲੇਨ ਪਥવਿਰਸਂ ਆਪੋਰਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਾਲ਼ੇਨ ਧਞ੍ਞਪਰਿਪਾਕਗਹਣਤ੍ਥਂ વਡ੍ਢਤਿ; ਏવਮਯਂ ਸੀਲਮੂਲੇਨ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਰਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਨਾਲ਼ੇਨ ਅਰਿਯਫਲਧਞ੍ਞਪਰਿਪਾਕਗਹਣਤ੍ਥਂ વਡ੍ਢਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਤਂ ਸੁਭੂਮਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਮੂਲਙ੍ਕੁਰਪਣ੍ਣਨਾਲ਼ਕਣ੍ਡਪ੍ਪਸવੇਹਿ વੁਡ੍ਢਿਂ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਂ વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਪਤ੍વਾ, ਖੀਰਂ ਜਨੇਤ੍વਾ, ਅਨੇਕਸਾਲਿਫਲਭਰਿਤਂ ਸਾਲਿਸੀਸਂ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਿ; ਏવਮਯਂ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਸੀਲਚਿਤ੍ਤਦਿਟ੍ਠਿਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣਮਗ੍ਗਾਮਗ੍ਗਞਾਣਦਸ੍ਸਨਪਟਿਪਦਾਞਾਣਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧੀਹਿ વੁਡ੍ਢਿਂ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਂ વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਪਤ੍વਾ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧਿਖੀਰਂ ਜਨੇਤ੍વਾ ਅਨੇਕਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਭਿਞ੍ਞਾਭਰਿਤਂ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਂ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ – ‘‘ਸਦ੍ਧਾ ਬੀਜ’’ਨ੍ਤਿ।
Tattha yathā brāhmaṇassa kasiyā mūlabhūtaṃ bījaṃ dve kiccāni karoti, heṭṭhā mūlena patiṭṭhāti, upari aṅkuraṃ uṭṭhāpeti; evaṃ bhagavato kasiyā mūlabhūtā saddhā heṭṭhā sīlamūlena patiṭṭhāti, upari samathavipassanaṅkuraṃ uṭṭhāpeti. Yathā ca taṃ mūlena pathavirasaṃ āporasaṃ gahetvā nāḷena dhaññaparipākagahaṇatthaṃ vaḍḍhati; evamayaṃ sīlamūlena samathavipassanārasaṃ gahetvā ariyamagganāḷena ariyaphaladhaññaparipākagahaṇatthaṃ vaḍḍhati. Yathā ca taṃ subhūmiyaṃ patiṭṭhahitvā mūlaṅkurapaṇṇanāḷakaṇḍappasavehi vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ patvā, khīraṃ janetvā, anekasāliphalabharitaṃ sālisīsaṃ nipphādeti; evamayaṃ cittasantāne patiṭṭhahitvā sīlacittadiṭṭhikaṅkhāvitaraṇamaggāmaggañāṇadassanapaṭipadāñāṇadassanavisuddhīhi vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ patvā ñāṇadassanavisuddhikhīraṃ janetvā anekapaṭisambhidābhiññābharitaṃ arahattaphalaṃ nipphādeti. Tenāha bhagavā – ‘‘saddhā bīja’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਸਿਯਾ ‘‘ਪਰੋਪਞ੍ਞਾਸਕੁਸਲਧਮ੍ਮੇਸੁ ਏਕਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ ਕਸ੍ਮਾ ਸਦ੍ਧਾવ ਬੀਜਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ? વੁਚ੍ਚਤੇ – ਬੀਜਕਿਚ੍ਚਕਰਣਤੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਤੇਸੁ વਿਞ੍ਞਾਣਂਯੇવ વਿਜਾਨਨਕਿਚ੍ਚਂ ਕਰੋਤਿ, ਏવਂ ਸਦ੍ਧਾ ਬੀਜਕਿਚ੍ਚਂ, ਸਾ ਚ ਸਬ੍ਬਕੁਸਲਾਨਂ ਮੂਲਭੂਤਾ। ਯਥਾਹ –
Tattha siyā ‘‘paropaññāsakusaladhammesu ekato uppajjamānesu kasmā saddhāva bījanti vuttā’’ti? Vuccate – bījakiccakaraṇato. Yathā hi tesu viññāṇaṃyeva vijānanakiccaṃ karoti, evaṃ saddhā bījakiccaṃ, sā ca sabbakusalānaṃ mūlabhūtā. Yathāha –
‘‘ਸਦ੍ਧਾਜਾਤੋ ਉਪਸਙ੍ਕਮਤਿ, ਉਪਸਙ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਪਯਿਰੁਪਾਸਤਿ, ਪਯਿਰੁਪਾਸਨ੍ਤੋ ਸੋਤਂ ਓਦਹਤਿ , ਓਹਿਤਸੋਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਣਾਤਿ, ਸੁਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਧਾਰੇਤਿ, ਧਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਤ੍ਥਂ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤਿ , ਅਤ੍ਥਂ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤੋ ਧਮ੍ਮਾ ਨਿਜ੍ਝਾਨਂ ਖਮਨ੍ਤਿ, ਧਮ੍ਮਨਿਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਨ੍ਤਿਯਾ ਸਤਿ ਛਨ੍ਦੋ ਜਾਯਤਿ, ਛਨ੍ਦਜਾਤੋ ਉਸ੍ਸਹਤਿ, ਉਸ੍ਸਾਹੇਤ੍વਾ ਤੁਲਯਤਿ, ਤੁਲਯਿਤ੍વਾ ਪਦਹਤਿ, ਪਹਿਤਤ੍ਤੋ ਸਮਾਨੋ ਕਾਯੇਨ ਚੇવ ਪਰਮਸਚ੍ਚਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਚ ਨਂ ਅਤਿવਿਜ੍ਝਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੮੩, ੪੩੨)।
‘‘Saddhājāto upasaṅkamati, upasaṅkamanto payirupāsati, payirupāsanto sotaṃ odahati , ohitasoto dhammaṃ suṇāti, sutvā dhammaṃ dhāreti, dhatānaṃ dhammānaṃ atthaṃ upaparikkhati , atthaṃ upaparikkhato dhammā nijjhānaṃ khamanti, dhammanijjhānakkhantiyā sati chando jāyati, chandajāto ussahati, ussāhetvā tulayati, tulayitvā padahati, pahitatto samāno kāyena ceva paramasaccaṃ sacchikaroti, paññāya ca naṃ ativijjhapassatī’’ti (ma. ni. 2.183, 432).
ਤਪਤਿ ਅਕੁਸਲੇ ਧਮ੍ਮੇ ਕਾਯਞ੍ਚਾਤਿ ਤਪੋ; ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰવੀਰਿਯਧੁਤਙ੍ਗਦੁਕ੍ਕਰਕਾਰਿਕਾਨਂ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਇਧ ਪਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। વੁਟ੍ਠੀਤਿ વਸ੍ਸવੁਟ੍ਠਿવਾਤવੁਟ੍ਠੀਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨੇਕવਿਧਾ। ਇਧ વਸ੍ਸવੁਟ੍ਠਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਯਥਾ ਹਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ વਸ੍ਸવੁਟ੍ਠਿਸਮਨੁਗ੍ਗਹਿਤਂ ਬੀਜਂ ਬੀਜਮੂਲਕਞ੍ਚ ਸਸ੍ਸਂ વਿਰੁਹਤਿ ਨ ਮਿਲਾਯਤਿ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਏવਂ ਭਗવਤੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਸਮਨੁਗ੍ਗਹਿਤਾ ਸਦ੍ਧਾ ਸਦ੍ਧਾਮੂਲਾ ਚ ਸੀਲਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਾ વਿਰੁਹਨ੍ਤਿ ਨ ਮਿਲਾਯਨ੍ਤਿ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਤਪੋ વੁਟ੍ਠੀ’’ਤਿ। ‘‘ਪਞ੍ਞਾ ਮੇ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚ વੁਤ੍ਤੋ ਮੇ-ਸਦ੍ਦੋ ਇਮੇਸੁਪਿ ਪਦੇਸੁ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ ‘‘ਸਦ੍ਧਾ ਮੇ ਬੀਜਂ, ਤਪੋ ਮੇ વੁਟ੍ਠੀ’’ਤਿ। ਤੇਨ ਕਿਂ ਦੀਪੇਤਿ? ਯਥਾ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਤਯਾ વਪਿਤੇ ਬੀਜੇ ਸਚੇ વੁਟ੍ਠਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਸਾਧੁ, ਨੋ ਚੇ ਅਤ੍ਥਿ, ਉਦਕਮ੍ਪਿ ਦਾਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਮਯਾ ਹਿਰਿ-ਈਸੇ ਪਞ੍ਞਾਯੁਗਨਙ੍ਗਲੇ ਮਨੋਯੋਤ੍ਤੇਨ ਏਕਾਬਦ੍ਧੇ ਕਤੇ વੀਰਿਯਬਲਿਬਦ੍ਦੇ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਸਤਿਪਾਚਨੇਨ વਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਖੇਤ੍ਤੇ ਸਦ੍ਧਾਬੀਜੇ વਪਿਤੇ વੁਟ੍ਠਿ-ਅਭਾવੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਅਯਂ ਪਨ ਮੇ ਸਤਤਂ ਸਮਿਤਂ ਤਪੋ વੁਟ੍ਠੀਤਿ।
Tapati akusale dhamme kāyañcāti tapo; indriyasaṃvaravīriyadhutaṅgadukkarakārikānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Idha pana indriyasaṃvaro adhippeto. Vuṭṭhīti vassavuṭṭhivātavuṭṭhītiādinā anekavidhā. Idha vassavuṭṭhi adhippetā. Yathā hi brāhmaṇassa vassavuṭṭhisamanuggahitaṃ bījaṃ bījamūlakañca sassaṃ viruhati na milāyati nipphattiṃ gacchati, evaṃ bhagavato indriyasaṃvarasamanuggahitā saddhā saddhāmūlā ca sīlādayo dhammā viruhanti na milāyanti nipphattiṃ gacchanti. Tenāha – ‘‘tapo vuṭṭhī’’ti. ‘‘Paññā me’’ti ettha ca vutto me-saddo imesupi padesu yojetabbo ‘‘saddhā me bījaṃ, tapo me vuṭṭhī’’ti. Tena kiṃ dīpeti? Yathā, brāhmaṇa, tayā vapite bīje sace vuṭṭhi atthi, sādhu, no ce atthi, udakampi dātabbaṃ hoti, tathā mayā hiri-īse paññāyuganaṅgale manoyottena ekābaddhe kate vīriyabalibadde yojetvā satipācanena vijjhitvā attano cittasantānakhette saddhābīje vapite vuṭṭhi-abhāvo nāma natthi. Ayaṃ pana me satataṃ samitaṃ tapo vuṭṭhīti.
ਪਜਾਨਾਤਿ ਏਤਾਯ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਸਯਂ વਾ ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ ਪਞ੍ਞਾ, ਸਾ ਕਾਮਾવਚਰਾਦਿਭੇਦਤੋ ਅਨੇਕવਿਧਾ। ਇਧ ਪਨ ਸਹ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਯੁਗਨਙ੍ਗਲਨ੍ਤਿ ਯੁਗਞ੍ਚ ਨਙ੍ਗਲਞ੍ਚ। ਯਥਾ ਹਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਯੁਗਨਙ੍ਗਲਂ, ਏવਂ ਭਗવਤੋ ਦੁવਿਧਾਪਿ ਪਞ੍ਞਾ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਯੁਗਂ ਈਸਾਯ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਹੋਤਿ, ਪੁਰਤੋ ਹੋਤਿ, ਈਸਾਬਦ੍ਧਂ ਹੋਤਿ, ਯੋਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਸ੍ਸਯਂ ਹੋਤਿ, ਬਲਿਬਦ੍ਦਾਨਂ ਏਕਤੋ ਗਮਨਂ ਧਾਰੇਤਿ, ਏવਂ ਪਞ੍ਞਾ ਹਿਰਿਪਮੁਖਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਾ ਹੋਤਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਪਞ੍ਞੁਤ੍ਤਰਾ ਸਬ੍ਬੇ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੮੩) ਚ, ‘‘ਪਞ੍ਞਾ ਹਿ ਸੇਟ੍ਠਾ ਕੁਸਲਾ વਦਨ੍ਤਿ, ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਰਾਜਾਰਿવ ਤਾਰਕਾਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਜਾ॰ ੨.੧੭.੮੧) ਚ। ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਟ੍ਠੇਨ ਪੁਰਤੋ ਚ ਹੋਤਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਸੀਲਂ ਹਿਰੀ ਚਾਪਿ ਸਤਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮੋ, ਅਨ੍વਾਯਿਕਾ ਪਞ੍ਞવਤੋ ਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਹਿਰਿવਿਪ੍ਪਯੋਗੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਈਸਾਬਦ੍ਧਾ ਹੋਤਿ, ਮਨੋਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਯੋਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਤੋ ਯੋਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਸ੍ਸਯੋ ਹੋਤਿ, ਅਚ੍ਚਾਰਦ੍ਧਾਤਿਲੀਨਭਾવਪਟਿਸੇਧਨਤੋ વੀਰਿਯਬਲਿਬਦ੍ਦਾਨਂ ਏਕਤੋ ਗਮਨਂ ਧਾਰੇਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਨਙ੍ਗਲਂ ਫਾਲਯੁਤ੍ਤਂ ਕਸਨਕਾਲੇ ਪਥવਿਘਨਂ ਭਿਨ੍ਦਤਿ, ਮੂਲਸਨ੍ਤਾਨਕਾਨਿ ਪਦਾਲੇਤਿ, ਏવਂ ਸਤਿਯੁਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕਾਲੇ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਨ੍ਤਤਿਸਮੂਹਕਿਚ੍ਚਾਰਮ੍ਮਣਘਨਂ ਭਿਨ੍ਦਤਿ, ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਮੂਲਸਨ੍ਤਾਨਕਾਨਿ ਪਦਾਲੇਤਿ। ਸਾ ਚ ਖੋ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾવ ਇਤਰਾ ਪਨ ਲੋਕਿਯਾਪਿ ਸਿਯਾ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਪਞ੍ਞਾ ਮੇ ਯੁਗਨਙ੍ਗਲ’’ਨ੍ਤਿ।
Pajānāti etāya puggalo, sayaṃ vā pajānātīti paññā, sā kāmāvacarādibhedato anekavidhā. Idha pana saha vipassanāya maggapaññā adhippetā. Yuganaṅgalanti yugañca naṅgalañca. Yathā hi brāhmaṇassa yuganaṅgalaṃ, evaṃ bhagavato duvidhāpi paññā. Tattha yathā yugaṃ īsāya upanissayaṃ hoti, purato hoti, īsābaddhaṃ hoti, yottānaṃ nissayaṃ hoti, balibaddānaṃ ekato gamanaṃ dhāreti, evaṃ paññā hiripamukhānaṃ dhammānaṃ upanissayā hoti. Yathāha – ‘‘paññuttarā sabbe kusalā dhammā’’ti (a. ni. 8.83) ca, ‘‘paññā hi seṭṭhā kusalā vadanti, nakkhattarājāriva tārakāna’’nti (jā. 2.17.81) ca. Kusalānaṃ dhammānaṃ pubbaṅgamaṭṭhena purato ca hoti. Yathāha – ‘‘sīlaṃ hirī cāpi satañca dhammo, anvāyikā paññavato bhavantī’’ti. Hirivippayogena anuppattito īsābaddhā hoti, manosaṅkhātassa samādhiyottassa nissayapaccayato yottānaṃ nissayo hoti, accāraddhātilīnabhāvapaṭisedhanato vīriyabalibaddānaṃ ekato gamanaṃ dhāreti. Yathā ca naṅgalaṃ phālayuttaṃ kasanakāle pathavighanaṃ bhindati, mūlasantānakāni padāleti, evaṃ satiyuttā paññā vipassanākāle dhammānaṃ santatisamūhakiccārammaṇaghanaṃ bhindati, sabbakilesamūlasantānakāni padāleti. Sā ca kho lokuttarāva itarā pana lokiyāpi siyā. Tenāha – ‘‘paññā me yuganaṅgala’’nti.
ਹਿਰੀਯਤਿ ਏਤਾਯ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਸਯਂ વਾ ਹਿਰੀਯਤਿ ਅਕੁਸਲਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਜਿਗੁਚ੍ਛਤੀਤਿ ਹਿਰੀ। ਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਸਹਚਰਣਭਾવਤੋ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਂ ਗਹਿਤਂਯੇવ ਹੋਤਿ। ਈਸਾਤਿ ਯੁਗਨਙ੍ਗਲਸਨ੍ਧਾਰਿਕਾ ਦਾਰੁਯਟ੍ਠਿ। ਯਥਾ ਹਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਈਸਾ ਯੁਗਨਙ੍ਗਲਂ ਸਨ੍ਧਾਰੇਤਿ, ਏવਂ ਭਗવਤੋਪਿ ਹਿਰੀ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਪਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਯੁਗਨਙ੍ਗਲਂ ਸਨ੍ਧਾਰੇਤਿ ਹਿਰਿਯਾ ਅਸਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਭਾવਤੋ। ਯਥਾ ਚ ਈਸਾਪਟਿਬਦ੍ਧਂ ਯੁਗਨਙ੍ਗਲਂ ਕਿਚ੍ਚਕਰਂ ਹੋਤਿ ਅਚਲਂ ਅਸਿਥਿਲਂ, ਏવਂ ਹਿਰਿਪਟਿਬਦ੍ਧਾ ਚ ਪਞ੍ਞਾ ਕਿਚ੍ਚਕਾਰੀ ਹੋਤਿ ਅਚਲਾ ਅਸਿਥਿਲਾ ਅਬ੍ਬੋਕਿਣ੍ਣਾ ਅਹਿਰਿਕੇਨ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਹਿਰੀ ਈਸਾ’’ਤਿ।
Hirīyati etāya puggalo, sayaṃ vā hirīyati akusalappavattiṃ jigucchatīti hirī. Taggahaṇena sahacaraṇabhāvato ottappaṃ gahitaṃyeva hoti. Īsāti yuganaṅgalasandhārikā dāruyaṭṭhi. Yathā hi brāhmaṇassa īsā yuganaṅgalaṃ sandhāreti, evaṃ bhagavatopi hirī lokiyalokuttarapaññāsaṅkhātaṃ yuganaṅgalaṃ sandhāreti hiriyā asati paññāya abhāvato. Yathā ca īsāpaṭibaddhaṃ yuganaṅgalaṃ kiccakaraṃ hoti acalaṃ asithilaṃ, evaṃ hiripaṭibaddhā ca paññā kiccakārī hoti acalā asithilā abbokiṇṇā ahirikena. Tenāha ‘‘hirī īsā’’ti.
ਮੁਨਾਤੀਤਿ ਮਨੋ, ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਇਧ ਪਨ ਮਨੋਸੀਸੇਨ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਮਾਧਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਯੋਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਰਜ੍ਜੁਬਨ੍ਧਨਂ। ਤਂ ਤਿવਿਧਂ ਈਸਾਯ ਸਹ ਯੁਗਸ੍ਸ ਬਨ੍ਧਨਂ, ਯੁਗੇਨ ਸਹ ਬਲਿਬਦ੍ਦਾਨਂ ਬਨ੍ਧਨਂ, ਸਾਰਥਿਨਾ ਸਹ ਬਲਿਬਦ੍ਦਾਨਂ ਬਨ੍ਧਨਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਯੋਤ੍ਤਂ ਈਸਾਯੁਗਬਲਿਬਦ੍ਦੇ ਏਕਾਬਦ੍ਧੇ ਕਤ੍વਾ ਸਕਕਿਚ੍ਚੇ ਪਟਿਪਾਦੇਤਿ, ਏવਂ ਭਗવਤੋ ਸਮਾਧਿ ਸਬ੍ਬੇવ ਤੇ ਹਿਰਿਪਞ੍ਞਾવੀਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣੇ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਭਾવੇਨ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਸਕਕਿਚ੍ਚੇ ਪਟਿਪਾਦੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਮਨੋ ਯੋਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ।
Munātīti mano, cittassetaṃ adhivacanaṃ. Idha pana manosīsena taṃsampayutto samādhi adhippeto. Yottanti rajjubandhanaṃ. Taṃ tividhaṃ īsāya saha yugassa bandhanaṃ, yugena saha balibaddānaṃ bandhanaṃ, sārathinā saha balibaddānaṃ bandhananti. Tattha yathā brāhmaṇassa yottaṃ īsāyugabalibadde ekābaddhe katvā sakakicce paṭipādeti, evaṃ bhagavato samādhi sabbeva te hiripaññāvīriyadhamme ekārammaṇe avikkhepabhāvena bandhitvā sakakicce paṭipādeti. Tenāha – ‘‘mano yotta’’nti.
ਸਰਤਿ ਏਤਾਯ ਚਿਰਕਤਾਦਿਮਤ੍ਥਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਸਯਂ વਾ ਸਰਤੀਤਿ ਸਤਿ, ਸਾ ਅਸਮ੍ਮੁਸ੍ਸਨਲਕ੍ਖਣਾ। ਫਾਲੇਤੀਤਿ ਫਾਲੋ। ਪਾਜੇਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਾਜਨਂ। ਤਂ ਇਧ ‘‘ਪਾਚਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਪਤੋਦਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਫਾਲੋ ਚ ਪਾਚਨਞ੍ਚ ਫਾਲਪਾਚਨਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਫਾਲਪਾਚਨਂ, ਏવਂ ਭਗવਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯੁਤ੍ਤਾ ਮਗ੍ਗਯੁਤ੍ਤਾ ਚ ਸਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਫਾਲੋ ਨਙ੍ਗਲਮਨੁਰਕ੍ਖਤਿ, ਪੁਰਤੋ ਚਸ੍ਸ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਏવਂ ਸਤਿ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਗਤਿਯੋ ਸਮਨ੍વੇਸਮਾਨਾ ਆਰਮ੍ਮਣੇ વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਪਯਮਾਨਾ ਪਞ੍ਞਾਨਙ੍ਗਲਂ ਰਕ੍ਖਤਿ, ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਸਤਾਰਕ੍ਖੇਨ ਚੇਤਸਾ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੨੦) ‘‘ਆਰਕ੍ਖਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਸਮ੍ਮੁਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਚਸ੍ਸ ਪੁਰਤੋ ਹੋਤਿ। ਸਤਿਪਰਿਚਿਤੇ ਹਿ ਧਮ੍ਮੇ ਪਞ੍ਞਾ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਨੋ ਸਮ੍ਮੁਟ੍ਠੇ। ਯਥਾ ਚ ਪਾਚਨਂ ਬਲਿਬਦ੍ਦਾਨਂ વਿਜ੍ਝਨਭਯਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਂ ਸਂਸੀਦਨਂ ਨ ਦੇਤਿ, ਉਪ੍ਪਥਗਮਨਞ੍ਚ વਾਰੇਤਿ, ਏવਂ ਸਤਿ વੀਰਿਯਬਲਿਬਦ੍ਦਾਨਂ ਅਪਾਯਭਯਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੀ ਕੋਸਜ੍ਜਸਂਸੀਦਨਂ ਨ ਦੇਤਿ, ਕਾਮਗੁਣਸਙ੍ਖਾਤੇ ਅਗੋਚਰੇ ਚਾਰਂ ਨਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਯੋਜੇਨ੍ਤੀ ਉਪ੍ਪਥਗਮਨਞ੍ਚ વਾਰੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਸਤਿ ਮੇ ਫਾਲਪਾਚਨ’’ਨ੍ਤਿ।
Sarati etāya cirakatādimatthaṃ puggalo, sayaṃ vā saratīti sati, sā asammussanalakkhaṇā. Phāletīti phālo. Pājeti etenāti pājanaṃ. Taṃ idha ‘‘pācana’’nti vuccati, patodassetaṃ adhivacanaṃ. Phālo ca pācanañca phālapācanaṃ. Yathā hi brāhmaṇassa phālapācanaṃ, evaṃ bhagavato vipassanāyuttā maggayuttā ca sati. Tattha yathā phālo naṅgalamanurakkhati, purato cassa gacchati, evaṃ sati kusalānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanvesamānā ārammaṇe vā upaṭṭhāpayamānā paññānaṅgalaṃ rakkhati, tathā hi ‘‘satārakkhena cetasā viharatī’’tiādīsu (a. ni. 10.20) ‘‘ārakkhā’’ti vuttā. Asammussanavasena cassa purato hoti. Satiparicite hi dhamme paññā pajānāti, no sammuṭṭhe. Yathā ca pācanaṃ balibaddānaṃ vijjhanabhayaṃ dassentaṃ saṃsīdanaṃ na deti, uppathagamanañca vāreti, evaṃ sati vīriyabalibaddānaṃ apāyabhayaṃ dassentī kosajjasaṃsīdanaṃ na deti, kāmaguṇasaṅkhāte agocare cāraṃ nivāretvā kammaṭṭhāne niyojentī uppathagamanañca vāreti. Tenāha – ‘‘sati me phālapācana’’nti.
੭੮. ਕਾਯਗੁਤ੍ਤੋਤਿ ਤਿવਿਧੇਨ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤੇਨ ਗੁਤ੍ਤੋ। વਚੀਗੁਤ੍ਤੋਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੇਨ વਚੀਸੁਚਰਿਤੇਨ ਗੁਤ੍ਤੋ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸੀਲਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਆਹਾਰੇ ਉਦਰੇ ਯਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਹਾਰਮੁਖੇਨ ਸਬ੍ਬਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੇਪਿ ਪਚ੍ਚਯੇ ਯਤੋ ਸਂਯਤੋ ਨਿਰੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਮਿਨਾ ਆਜੀવਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਦਰੇ ਯਤੋਤਿ ਉਦਰੇ ਯਤੋ ਸਂਯਤੋ ਮਿਤਭੋਜੀ, ਆਹਾਰੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੂਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਤਾਮੁਖੇਨ ਪਚ੍ਚਯਪਟਿਸੇવਨਸੀਲਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਕਿਂ ਦੀਪੇਤਿ? ਯਥਾ ਤ੍વਂ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਬੀਜਂ વਪਿਤ੍વਾ ਸਸ੍ਸਪਰਿਪਾਲਨਤ੍ਥਂ ਕਣ੍ਟਕવਤਿਂ વਾ ਰੁਕ੍ਖવਤਿਂ વਾ ਪਾਕਾਰਪਰਿਕ੍ਖੇਪਂ વਾ ਕਰੋਸਿ, ਤੇਨ ਤੇ ਗੋਮਹਿਂਸਮਿਗਗਣਾ ਪવੇਸਂ ਅਲਭਨ੍ਤਾ ਸਸ੍ਸਂ ਨ વਿਲੁਮ੍ਪਨ੍ਤਿ, ਏવਮਹਮ੍ਪਿ ਸਦ੍ਧਾਬੀਜਂ વਪਿਤ੍વਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਕੁਸਲਸਸ੍ਸਪਰਿਪਾਲਨਤ੍ਥਂ ਕਾਯવਚੀਆਹਾਰਗੁਤ੍ਤਿਮਯਂ ਤਿવਿਧਪਰਿਕ੍ਖੇਪਂ ਕਰੋਮਿ। ਤੇਨ ਮੇ ਰਾਗਾਦਿਅਕੁਸਲਧਮ੍ਮਗੋਮਹਿਂਸਮਿਗਗਣਾ ਪવੇਸਂ ਅਲਭਨ੍ਤਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਕੁਸਲਸਸ੍ਸਂ ਨ વਿਲੁਮ੍ਪਨ੍ਤੀਤਿ।
78.Kāyaguttoti tividhena kāyasucaritena gutto. Vacīguttoti catubbidhena vacīsucaritena gutto. Ettāvatā pātimokkhasaṃvarasīlaṃ vuttaṃ. Āhāre udare yatoti ettha āhāramukhena sabbapaccayānaṃ saṅgahitattā catubbidhepi paccaye yato saṃyato nirupakkilesoti attho. Iminā ājīvapārisuddhisīlaṃ vuttaṃ. Udare yatoti udare yato saṃyato mitabhojī, āhāre mattaññūti vuttaṃ hoti. Iminā bhojane mattaññutāmukhena paccayapaṭisevanasīlaṃ vuttaṃ. Tena kiṃ dīpeti? Yathā tvaṃ, brāhmaṇa, bījaṃ vapitvā sassaparipālanatthaṃ kaṇṭakavatiṃ vā rukkhavatiṃ vā pākāraparikkhepaṃ vā karosi, tena te gomahiṃsamigagaṇā pavesaṃ alabhantā sassaṃ na vilumpanti, evamahampi saddhābījaṃ vapitvā nānappakārakusalasassaparipālanatthaṃ kāyavacīāhāraguttimayaṃ tividhaparikkhepaṃ karomi. Tena me rāgādiakusaladhammagomahiṃsamigagaṇā pavesaṃ alabhantā nānappakārakusalasassaṃ na vilumpantīti.
ਸਚ੍ਚਂ ਕਰੋਮਿ ਨਿਦ੍ਦਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦ੍વੀਹਿ ਦ੍વਾਰੇਹਿ ਅવਿਸਂવਾਦਨਂ ਸਚ੍ਚਂ। ਨਿਦ੍ਦਾਨਨ੍ਤਿ ਛੇਦਨਂ ਲੁਨਨਂ ਉਪ੍ਪਾਟਨਂ, ਕਰਣਤ੍ਥੇ ਚੇਤਂ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ‘‘ਸਚ੍ਚੇਨ ਕਰੋਮਿ ਨਿਦ੍ਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯਥਾ ਤ੍વਂ ਬਾਹਿਰਂ ਕਸਿਂ ਕਸਿਤ੍વਾ ਸਸ੍ਸਦੂਸਕਾਨਂ ਤਿਣਾਨਂ ਹਤ੍ਥੇਨ વਾ ਅਸਿਤੇਨ વਾ ਨਿਦ੍ਦਾਨਂ ਕਰੋਸਿ; ਏવਮਹਮ੍ਪਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਂ ਕਸਿਂ ਕਸਿਤ੍વਾ ਕੁਸਲਸਸ੍ਸਦੂਸਕਾਨਂ વਿਸਂવਾਦਨਤਿਣਾਨਂ ਸਚ੍ਚੇਨ ਨਿਦ੍ਦਾਨਂ ਕਰੋਮਿ। ਞਾਣਸਚ੍ਚਂ વਾ ਏਤ੍ਥ ਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਯਂ ਤਂ ਯਥਾਭੂਤਞਾਣਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤੇਨ ਅਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਦੀਨਂ ਤਿਣਾਨਂ ਨਿਦ੍ਦਾਨਂ ਕਰੋਮੀਤਿ ਏવਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਥ વਾ ਨਿਦ੍ਦਾਨਨ੍ਤਿ ਛੇਦਕਂ ਲਾવਕਂ, ਉਪ੍ਪਾਟਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਯਥਾ ਤ੍વਂ ਦਾਸਂ વਾ ਕਮ੍ਮਕਰਂ વਾ ਨਿਦ੍ਦਾਨਂ ਕਰੋਸਿ, ‘‘ਨਿਦ੍ਦੇਹਿ ਤਿਣਾਨੀ’’ਤਿ ਤਿਣਾਨਂ ਛੇਦਕਂ ਲਾવਕਂ ਉਪ੍ਪਾਟਕਂ ਕਰੋਸਿ; ਏવਮਹਂ ਸਚ੍ਚਂ ਕਰੋਮੀਤਿ ਉਪਯੋਗવਚਨੇਨੇવ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਅਥ વਾ ਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸਚ੍ਚਂ। ਤਮਹਂ ਨਿਦ੍ਦਾਨਂ ਕਰੋਮਿ, ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਂ ਲੁਨਿਤਬ੍ਬਂ ਉਪ੍ਪਾਟੇਤਬ੍ਬਂ ਕਰੋਮੀਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਉਪਯੋਗવਚਨੇਨੇવ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ।
Saccaṃ karomi niddānanti ettha dvīhi dvārehi avisaṃvādanaṃ saccaṃ. Niddānanti chedanaṃ lunanaṃ uppāṭanaṃ, karaṇatthe cetaṃ upayogavacanaṃ veditabbaṃ. Ayañhi ettha attho ‘‘saccena karomi niddāna’’nti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yathā tvaṃ bāhiraṃ kasiṃ kasitvā sassadūsakānaṃ tiṇānaṃ hatthena vā asitena vā niddānaṃ karosi; evamahampi ajjhattikaṃ kasiṃ kasitvā kusalasassadūsakānaṃ visaṃvādanatiṇānaṃ saccena niddānaṃ karomi. Ñāṇasaccaṃ vā ettha saccanti veditabbaṃ, yaṃ taṃ yathābhūtañāṇanti vuccati. Tena attasaññādīnaṃ tiṇānaṃ niddānaṃ karomīti evaṃ yojetabbaṃ. Atha vā niddānanti chedakaṃ lāvakaṃ, uppāṭakanti attho. Evaṃ sante yathā tvaṃ dāsaṃ vā kammakaraṃ vā niddānaṃ karosi, ‘‘niddehi tiṇānī’’ti tiṇānaṃ chedakaṃ lāvakaṃ uppāṭakaṃ karosi; evamahaṃ saccaṃ karomīti upayogavacaneneva vattuṃ yujjati. Atha vā saccanti diṭṭhisaccaṃ. Tamahaṃ niddānaṃ karomi, chinditabbaṃ lunitabbaṃ uppāṭetabbaṃ karomīti evampi upayogavacaneneva vattuṃ yujjati.
ਸੋਰਚ੍ਚਂ ਮੇ ਪਮੋਚਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਂ ਤਂ ‘‘ਕਾਯਿਕੋ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮੋ, વਾਚਸਿਕੋ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮੋ’’ਤਿ, ਏવਂ ਸੀਲਮੇવ ‘‘ਸੋਰਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਤਂ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, વੁਤ੍ਤਮੇવ ਏਤਂ ‘‘ਕਾਯਗੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ, ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਂ ਪਨ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਤਮ੍ਪਿ ਹਿ ਸੁਨ੍ਦਰੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਰਤਭਾવਤੋ ‘‘ਸੋਰਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਮੋਚਨਨ੍ਤਿ ਯੋਗ੍ਗવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯਥਾ ਤવ ਪਮੋਚਨਂ ਪੁਨਪਿ ਸਾਯਨ੍ਹੇ વਾ ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇ વਾ ਅਨਾਗਤਸਂવਚ੍ਛਰੇ વਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਤੋ ਅਪ੍ਪਮੋਚਨਮੇવ ਹੋਤਿ, ਨ ਮਮ ਏવਂ। ਨ ਹਿ ਮਮ ਅਨ੍ਤਰਾ ਮੋਚਨਂ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ। ਅਹਞ੍ਹਿ ਦੀਪਙ੍ਕਰਦਸਬਲਕਾਲਤੋ ਪਭੁਤਿ ਪਞ੍ਞਾਨਙ੍ਗਲੇ વੀਰਿਯਬਲਿਬਦ੍ਦੇ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਞ੍ਚ ਮਹਾਕਸਿਂ ਕਸਨ੍ਤੋ ਤਾવ ਨ ਮੁਞ੍ਚਿਂ, ਯਾવ ਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿ। ਯਦਾ ਚ ਮੇ ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਕਾਲਂ ਖੇਪੇਤ੍વਾ ਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਅਪਰਾਜਿਤਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਗੁਣਪਰਿવਾਰਂ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਤਦਾ ਮਯਾ ਤਂ ਸਬ੍ਬੁਸ੍ਸੁਕ੍ਕਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਮੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਦਾਨਿ ਪੁਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ। ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ਭਗવਾ – ‘‘ਸੋਰਚ੍ਚਂ ਮੇ ਪਮੋਚਨ’’ਨ੍ਤਿ।
Soraccaṃ me pamocananti ettha yaṃ taṃ ‘‘kāyiko avītikkamo, vācasiko avītikkamo’’ti, evaṃ sīlameva ‘‘soracca’’nti vuttaṃ, na taṃ idha adhippetaṃ, vuttameva etaṃ ‘‘kāyagutto’’tiādinā nayena, arahattaphalaṃ pana adhippetaṃ. Tampi hi sundare nibbāne ratabhāvato ‘‘soracca’’nti vuccati. Pamocananti yoggavissajjanaṃ. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yathā tava pamocanaṃ punapi sāyanhe vā dutiyadivase vā anāgatasaṃvacchare vā yojetabbato appamocanameva hoti, na mama evaṃ. Na hi mama antarā mocanaṃ nāma atthi. Ahañhi dīpaṅkaradasabalakālato pabhuti paññānaṅgale vīriyabalibadde yojetvā cattāri asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca mahākasiṃ kasanto tāva na muñciṃ, yāva na sammāsambodhiṃ abhisambujjhi. Yadā ca me sabbaṃ taṃ kālaṃ khepetvā bodhirukkhamūle aparājitapallaṅke nisinnassa sabbaguṇaparivāraṃ arahattaphalaṃ udapādi, tadā mayā taṃ sabbussukkapaṭippassaddhippattiyā pamuttaṃ, na dāni puna yojetabbaṃ bhavissatīti. Etamatthaṃ sandhāyāha bhagavā – ‘‘soraccaṃ me pamocana’’nti.
੭੯. વੀਰਿਯਂ ਮੇ ਧੁਰਧੋਰਯ੍ਹਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੀਰਿਯਨ੍ਤਿ ‘‘ਕਾਯਿਕੋ વਾ, ਚੇਤਸਿਕੋ વਾ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤਪਧਾਨਂ। ਧੁਰਾਯਂ ਧੋਰਯ੍ਹਂ ਧੁਰਧੋਰਯ੍ਹਂ, ਧੁਰਂ વਹਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਧੁਰਾਯਂ ਧੋਰਯ੍ਹਾਕਡ੍ਢਿਤਂ ਨਙ੍ਗਲਂ ਭੂਮਿਘਨਂ ਭਿਨ੍ਦਤਿ, ਮੂਲਸਨ੍ਤਾਨਕਾਨਿ ਚ ਪਦਾਲੇਤਿ, ਏવਂ ਭਗવਤੋ વੀਰਿਯਾਕਡ੍ਢਿਤਂ ਪਞ੍ਞਾਨਙ੍ਗਲਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਘਨਂ ਭਿਨ੍ਦਤਿ, ਕਿਲੇਸਸਨ੍ਤਾਨਕਾਨਿ ਚ ਪਦਾਲੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘વੀਰਿਯਂ ਮੇ ਧੁਰਧੋਰਯ੍ਹ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਥ વਾ ਪੁਰਿਮਧੁਰਂ વਹਨ੍ਤਾ ਧੁਰਾ, ਮੂਲਧੁਰਂ વਹਨ੍ਤਾ ਧੋਰਯ੍ਹਾ; ਧੁਰਾ ਚ ਧੋਰਯ੍ਹਾ ਚ ਧੁਰਧੋਰਯ੍ਹਾ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਏਕਮੇਕਸ੍ਮਿਂ ਨਙ੍ਗਲੇ ਚਤੁਬਲਿਬਦ੍ਦਪ੍ਪਭੇਦਂ ਧੁਰਧੋਰਯ੍ਹਂ વਹਨ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤਿਣਮੂਲਘਾਤਂ ਸਸ੍ਸਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਸਾਧੇਤਿ, ਏવਂ ਭਗવਤੋ ਚਤੁਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨવੀਰਿਯਪ੍ਪਭੇਦਂ ਧੁਰਧੋਰਯ੍ਹਂ વਹਨ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਕੁਸਲਮੂਲਘਾਤਂ ਕੁਸਲਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਸਾਧੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘વੀਰਿਯਂ ਮੇ ਧੁਰਧੋਰਯ੍ਹ’’ਨ੍ਤਿ।
79.Vīriyaṃ me dhuradhorayhanti ettha vīriyanti ‘‘kāyiko vā, cetasiko vā vīriyārambho’’tiādinā nayena vuttapadhānaṃ. Dhurāyaṃ dhorayhaṃ dhuradhorayhaṃ, dhuraṃ vahatīti attho. Yathā hi brāhmaṇassa dhurāyaṃ dhorayhākaḍḍhitaṃ naṅgalaṃ bhūmighanaṃ bhindati, mūlasantānakāni ca padāleti, evaṃ bhagavato vīriyākaḍḍhitaṃ paññānaṅgalaṃ yathāvuttaṃ ghanaṃ bhindati, kilesasantānakāni ca padāleti. Tenāha – ‘‘vīriyaṃ me dhuradhorayha’’nti. Atha vā purimadhuraṃ vahantā dhurā, mūladhuraṃ vahantā dhorayhā; dhurā ca dhorayhā ca dhuradhorayhā. Tattha yathā brāhmaṇassa ekamekasmiṃ naṅgale catubalibaddappabhedaṃ dhuradhorayhaṃ vahantaṃ uppannānuppannatiṇamūlaghātaṃ sassasampattiñca sādheti, evaṃ bhagavato catusammappadhānavīriyappabhedaṃ dhuradhorayhaṃ vahantaṃ uppannānuppannākusalamūlaghātaṃ kusalasampattiñca sādheti. Tenāha – ‘‘vīriyaṃ me dhuradhorayha’’nti.
ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਾਧਿવਾਹਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯੋਗੇਹਿ ਖੇਮਤ੍ਤਾ ‘‘ਯੋਗਕ੍ਖੇਮ’’ਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਅਧਿਕਤ੍વਾ વਾਹੀਯਤਿ, ਅਭਿਮੁਖਂ વਾ વਾਹੀਯਤੀਤਿ ਅਧਿવਾਹਨਂ। ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਸ੍ਸ ਅਧਿવਾਹਨਂ ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਾਧਿવਾਹਨਂ। ਤੇਨ ਕਿਂ ਦੀਪੇਤਿ? ਯਥਾ ਤવ ਧੁਰਧੋਰਯ੍ਹਂ ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਂ ਦਿਸਂ ਪਚ੍ਛਿਮਾਦੀਸੁ વਾ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਅਭਿਮੁਖਂ વਾਹੀਯਤਿ, ਤਥਾ ਮਮ ਧੁਰਧੋਰਯ੍ਹਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਭਿਮੁਖਂ વਾਹੀਯਤਿ।
Yogakkhemādhivāhananti ettha yogehi khemattā ‘‘yogakkhema’’nti nibbānaṃ vuccati, taṃ adhikatvā vāhīyati, abhimukhaṃ vā vāhīyatīti adhivāhanaṃ. Yogakkhemassa adhivāhanaṃ yogakkhemādhivāhanaṃ. Tena kiṃ dīpeti? Yathā tava dhuradhorayhaṃ puratthimaṃ disaṃ pacchimādīsu vā aññataraṃ abhimukhaṃ vāhīyati, tathā mama dhuradhorayhaṃ nibbānābhimukhaṃ vāhīyati.
ਏવਂ વਾਹਿਯਮਾਨਞ੍ਚ ਗਚ੍ਛਤਿ ਅਨਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਤવ ਨਙ੍ਗਲਂ વਹਨ੍ਤਂ ਧੁਰਧੋਰਯ੍ਹਂ ਖੇਤ੍ਤਕੋਟਿਂ ਪਤ੍વਾ ਪੁਨ ਨਿવਤ੍ਤਤਿ, ਏવਂ ਅਨਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਂ ਦੀਪਙ੍ਕਰਕਾਲਤੋ ਪਭੁਤਿ ਗਚ੍ਛਤੇવ। ਯਸ੍ਮਾ વਾ ਤੇਨ ਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਪਹੀਨਾ ਕਿਲੇਸਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਯਥਾ ਤવ ਨਙ੍ਗਲੇਨ ਛਿਨ੍ਨਾਨਿ ਤਿਣਾਨਿ ਪੁਨਪਿ ਅਪਰਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਛਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਏਤਂ ਪਠਮਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਦਿਟ੍ਠੇਕਟ੍ਠੇ ਕਿਲੇਸੇ, ਦੁਤਿਯવਸੇਨ ਓਲ਼ਾਰਿਕੇ, ਤਤਿਯવਸੇਨ ਅਨੁਸਹਗਤੇ ਕਿਲੇਸੇ, ਚਤੁਤ੍ਥવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸੇ ਪਜਹਨ੍ਤਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਅਨਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ ਗਚ੍ਛਤਿ ਅਨਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨਿવਤ੍ਤਨਰਹਿਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ੍ਤਿ ਤਂ ਧੁਰਧੋਰਯ੍ਹਂ। ਏવਮ੍ਪੇਤ੍ਥ ਪਦਚ੍ਛੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏવਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਞ੍ਚ ਯਥਾ ਤવ ਧੁਰਧੋਰਯ੍ਹਂ ਨ ਤਂ ਠਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਯਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਕਸ੍ਸਕੋ ਅਸੋਕੋ ਨਿਸ੍ਸੋਕੋ વਿਰਜੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨ ਸੋਚਤਿ, ਏਤਂ ਪਨ ਤਂ ਠਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਯਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨ ਸੋਚਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਸਤਿਪਾਚਨੇਨ ਏਤਂ વੀਰਿਯਧੁਰਧੋਰਯ੍ਹਂ ਚੋਦੇਨ੍ਤੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਾਦਿਸੋ ਕਸ੍ਸਕੋ ਅਸੋਕੋ ਨਿਸ੍ਸੋਕੋ વਿਰਜੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨ ਸੋਚਤਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਸੋਕਸਲ੍ਲਸਮੁਗ੍ਘਾਤਭੂਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਮਤਸਙ੍ਖਾਤਂ ਠਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ।
Evaṃ vāhiyamānañca gacchati anivattantaṃ. Yathā tava naṅgalaṃ vahantaṃ dhuradhorayhaṃ khettakoṭiṃ patvā puna nivattati, evaṃ anivattantaṃ dīpaṅkarakālato pabhuti gacchateva. Yasmā vā tena tena maggena pahīnā kilesā punappunaṃ pahātabbā na honti, yathā tava naṅgalena chinnāni tiṇāni punapi aparasmiṃ samaye chinditabbāni honti, tasmāpi etaṃ paṭhamamaggavasena diṭṭhekaṭṭhe kilese, dutiyavasena oḷārike, tatiyavasena anusahagate kilese, catutthavasena sabbakilese pajahantaṃ gacchati anivattantaṃ. Atha vā gacchati anivattanti nivattanarahitaṃ hutvā gacchatīti attho. Nti taṃ dhuradhorayhaṃ. Evampettha padacchedo veditabbo. Evaṃ gacchantañca yathā tava dhuradhorayhaṃ na taṃ ṭhānaṃ gacchati, yattha gantvā kassako asoko nissoko virajo hutvā na socati, etaṃ pana taṃ ṭhānaṃ gacchati, yattha gantvā na socati. Yattha satipācanena etaṃ vīriyadhuradhorayhaṃ codento gantvā mādiso kassako asoko nissoko virajo hutvā na socati, taṃ sabbasokasallasamugghātabhūtaṃ nibbānāmatasaṅkhātaṃ ṭhānaṃ gacchatīti.
੮੦. ਇਦਾਨਿ ਨਿਗਮਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
80. Idāni nigamanaṃ karonto bhagavā imaṃ gāthamāha –
‘‘ਏવਮੇਸਾ ਕਸੀ ਕਟ੍ਠਾ, ਸਾ ਹੋਤਿ ਅਮਤਪ੍ਫਲਾ।
‘‘Evamesā kasī kaṭṭhā, sā hoti amatapphalā;
ਏਤਂ ਕਸਿਂ ਕਸਿਤ੍વਾਨ, ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਾ ਪਮੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥
Etaṃ kasiṃ kasitvāna, sabbadukkhā pamuccatī’’ti.
ਤਸ੍ਸਾਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਮਯਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ ਏਸਾ ਸਦ੍ਧਾਬੀਜਾ ਤਪੋવੁਟ੍ਠਿਯਾ ਅਨੁਗ੍ਗਹਿਤਾ ਕਸਿ, ਪਞ੍ਞਾਮਯਂ ਯੁਗਨਙ੍ਗਲਂ, ਹਿਰਿਮਯਞ੍ਚ ਈਸਂ, ਮਨੋਮਯੇਨ ਯੋਤ੍ਤੇਨ, ਏਕਾਬਦ੍ਧਂ ਕਤ੍વਾ, ਪਞ੍ਞਾਨਙ੍ਗਲੇ ਸਤਿਫਾਲਂ ਆਕੋਟੇਤ੍વਾ, ਸਤਿਪਾਚਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਕਾਯવਚੀਆਹਾਰਗੁਤ੍ਤਿਯਾ ਗੋਪੇਤ੍વਾ, ਸਚ੍ਚਂ ਨਿਦ੍ਦਾਨਂ ਕਤ੍વਾ, ਸੋਰਚ੍ਚਂ ਪਮੋਚਨਂ વੀਰਿਯਂ ਧੁਰਧੋਰਯ੍ਹਂ ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਾਭਿਮੁਖਂ ਅਨਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਂ વਾਹੇਨ੍ਤੇਨ ਕਟ੍ਠਾ, ਕਸਿਕਮ੍ਮਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਂ ਪਾਪਿਤਾ, ਸਾ ਹੋਤਿ ਅਮਤਪ੍ਫਲਾ, ਸਾ ਏਸਾ ਕਸਿ ਅਮਤਪ੍ਫਲਾ ਹੋਤਿ। ਅਮਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਿਸਂਸਾ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਾ ਖੋ ਪਨੇਸਾ ਕਸਿ ਨ ਮਮੇવੇਕਸ੍ਸ ਅਮਤਪ੍ਫਲਾ ਹੋਤਿ, ਅਪਿਚ, ਖੋ, ਪਨ ਯੋ ਕੋਚਿ ਖਤ੍ਤਿਯੋ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾ વੇਸ੍ਸੋ વਾ ਸੁਦ੍ਦੋ વਾ ਗਹਟ੍ਠੋ વਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ વਾ ਏਤਂ ਕਸਿਂ ਕਸਤਿ, ਸੋ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਏਤਂ ਕਸਿਂ ਕਸਿਤ੍વਾਨ, ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਾ ਪਮੁਚ੍ਚਤਿ, ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਾ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖવਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਾ ਪਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ। ਏવਂ ਭਗવਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਅਰਹਤ੍ਤਨਿਕੂਟੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਕਤ੍વਾ ਦੇਸਨਂ ਨਿਟ੍ਠਾਪੇਸਿ।
Tassāyaṃ saṅkhepattho – mayā brāhmaṇa esā saddhābījā tapovuṭṭhiyā anuggahitā kasi, paññāmayaṃ yuganaṅgalaṃ, hirimayañca īsaṃ, manomayena yottena, ekābaddhaṃ katvā, paññānaṅgale satiphālaṃ ākoṭetvā, satipācanaṃ gahetvā, kāyavacīāhāraguttiyā gopetvā, saccaṃ niddānaṃ katvā, soraccaṃ pamocanaṃ vīriyaṃ dhuradhorayhaṃ yogakkhemābhimukhaṃ anivattantaṃ vāhentena kaṭṭhā, kasikammapariyosānaṃ catubbidhaṃ sāmaññaphalaṃ pāpitā, sāhoti amatapphalā, sā esā kasi amatapphalā hoti. Amataṃ vuccati nibbānaṃ, nibbānānisaṃsā hotīti attho. Sā kho panesā kasi na mamevekassa amatapphalā hoti, apica, kho, pana yo koci khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddo vā gahaṭṭho vā pabbajito vā etaṃ kasiṃ kasati, so sabbopi etaṃ kasiṃ kasitvāna, sabbadukkhā pamuccati, sabbasmā vaṭṭadukkhadukkhadukkhasaṅkhāradukkhavipariṇāmadukkhā pamuccatīti. Evaṃ bhagavā brāhmaṇassa arahattanikūṭena nibbānapariyosānaṃ katvā desanaṃ niṭṭhāpesi.
ਤਤੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਥਂ ਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਮਮ ਕਸਿਫਲਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਅਪਰਜ੍ਜੁ ਏવ ਛਾਤੋ ਹੋਤਿ, ਇਮਸ੍ਸ ਪਨ ਕਸਿ ਅਮਤਪ੍ਫਲਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਫਲਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਾ ਪਮੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ ਚ વਿਦਿਤ੍વਾ ਪਸਨ੍ਨੋ ਪਸਨ੍ਨਾਕਾਰਂ ਕਾਤੁਂ ਪਾਯਾਸਂ ਦਾਤੁਮਾਰਦ੍ਧੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਅਥ ਖੋ ਕਸਿਭਾਰਦ੍વਾਜੋ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਮਹਤਿਯਾਤਿ ਮਹਤਿਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਂਸਪਾਤਿਯਾਤਿ ਸੁવਣ੍ਣਪਾਤਿਯਂ, ਸਤਸਹਸ੍ਸਗ੍ਘਨਕੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੁવਣ੍ਣਥਾਲੇ। વਡ੍ਢੇਤ੍વਾਤਿ ਛੁਪਿਤ੍વਾ, ਆਕਿਰਿਤ੍વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਭਗવਤੋ ਉਪਨਾਮੇਸੀਤਿ ਸਪ੍ਪਿਮਧੁਫਾਣਿਤਾਦੀਹਿ વਿਚਿਤ੍ਰਂ ਕਤ੍વਾ, ਦੁਕੂਲવਿਤਾਨੇਨ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਤ੍વਾ, ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ, ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਅਭਿਹਰਿ। ਕਿਨ੍ਤਿ? ‘‘ਭੁਞ੍ਜਤੁ ਭવਂ ਗੋਤਮੋ ਪਾਯਾਸਂ, ਕਸ੍ਸਕੋ ਭવ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਕਸ੍ਸਕਭਾવਸਾਧਕਂ ਕਾਰਣਮਾਹ ‘‘ਯਞ੍ਹਿ…ਪੇ॰… ਕਸਤੀ’’ਤਿ, ਯਸ੍ਮਾ ਭવਂ…ਪੇ॰… ਕਸਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਥ ਭਗવਾ ‘‘ਗਾਥਾਭਿਗੀਤਂ ਮੇ’’ਤਿ ਆਹ।
Tato brāhmaṇo gambhīratthaṃ desanaṃ sutvā ‘‘mama kasiphalaṃ bhuñjitvā aparajju eva chāto hoti, imassa pana kasi amatapphalā, tassā phalaṃ bhuñjitvā sabbadukkhā pamuccatī’’ti ca viditvā pasanno pasannākāraṃ kātuṃ pāyāsaṃ dātumāraddho. Tenāha ‘‘atha kho kasibhāradvājo’’ti. Tattha mahatiyāti mahatiyanti attho. Kaṃsapātiyāti suvaṇṇapātiyaṃ, satasahassagghanake attano suvaṇṇathāle. Vaḍḍhetvāti chupitvā, ākiritvāti vuttaṃ hoti. Bhagavato upanāmesīti sappimadhuphāṇitādīhi vicitraṃ katvā, dukūlavitānena paṭicchādetvā, ukkhipitvā, sakkaccaṃ tathāgatassa abhihari. Kinti? ‘‘Bhuñjatu bhavaṃ gotamo pāyāsaṃ, kassako bhava’’nti. Tato kassakabhāvasādhakaṃ kāraṇamāha ‘‘yañhi…pe… kasatī’’ti, yasmā bhavaṃ…pe… kasatīti vuttaṃ hoti. Atha bhagavā ‘‘gāthābhigītaṃ me’’ti āha.
੮੧. ਤਤ੍ਥ ਗਾਥਾਭਿਗੀਤਨ੍ਤਿ ਗਾਥਾਹਿ ਅਭਿਗੀਤਂ, ਗਾਥਾਯੋ ਭਾਸਿਤ੍વਾ ਲਦ੍ਧਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਮੇਤਿ ਮਯਾ। ਅਭੋਜਨੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਭੁਞ੍ਜਨਾਰਹਂ ਨ ਹੋਤਿ। ਸਮ੍ਪਸ੍ਸਤਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਆਜੀવਸੁਦ੍ਧਿਂ ਪਸ੍ਸਤਂ , ਸਮਨ੍ਤਾ વਾ ਪਸ੍ਸਤਂ ਸਮ੍ਪਸ੍ਸਤਂ, ਬੁਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਨੇਸ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ‘‘ਗਾਥਾਭਿਗੀਤਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਏਸ ਧਮ੍ਮੋ ਏਤਂ ਚਾਰਿਤ੍ਤਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਗਾਥਾਭਿਗੀਤਂ ਪਨੁਦਨ੍ਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤਿ ਨ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ। ਕਿਂ ਪਨ ਭਗવਤਾ ਪਾਯਾਸਤ੍ਥਂ ਗਾਥਾ ਅਭਿਗੀਤਾ, ਯੇਨ ਏવਮਾਹਾਤਿ? ਨ ਏਤਦਤ੍ਥਂ ਅਭਿਗੀਤਾ, ਅਪਿਚ, ਖੋ, ਪਨ ਪਾਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਖੇਤ੍ਤਸਮੀਪੇ ਠਤ੍વਾ ਕਟਚ੍ਛੁਭਿਕ੍ਖਮ੍ਪਿ ਅਲਭਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਸਕਲਬੁਦ੍ਧਗੁਣੇ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ਲਦ੍ਧਂ ਤਦੇਤਂ ਨਟਨਚ੍ਚਕਾਦੀਹਿ ਨਚ੍ਚਿਤ੍વਾ ਗਾਯਿਤ੍વਾ ਚ ਲਦ੍ਧਸਦਿਸਂ ਹੋਤਿ, ਤੇਨ ‘‘ਗਾਥਾਭਿਗੀਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਾਦਿਸਞ੍ਚ ਯਸ੍ਮਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਨ ਕਪ੍ਪਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਭੋਜਨੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਨੁਰੂਪਞ੍ਚੇਤਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਪਚ੍ਛਿਮਂ ਜਨਤਂ ਅਨੁਕਮ੍ਪਮਾਨੇਨ ਚ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਤ੍ਰ ਚ ਨਾਮ ਪਰਪ੍ਪਕਾਸਿਤੇਨਾਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੁਣੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਲਾਭਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤਿ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ ਘਟਿਕਾਰੋ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰੋ, ਤਤ੍ਰ ਕਥਂ ਕੋਟਿਪ੍ਪਤ੍ਤਾਯ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਭਗવਾ ਅਤ੍ਤਨਾવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੁਣਪ੍ਪਕਾਸਨੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਲਾਭਂ ਸਾਦਿਯਿਸ੍ਸਤਿ, ਯਤੋ ਯੁਤ੍ਤਮੇવ ਏਤਂ ਭਗવਤੋ વਤ੍ਤੁਨ੍ਤਿ।
81. Tattha gāthābhigītanti gāthāhi abhigītaṃ, gāthāyo bhāsitvā laddhanti vuttaṃ hoti. Meti mayā. Abhojaneyyanti bhuñjanārahaṃ na hoti. Sampassatanti sammā ājīvasuddhiṃ passataṃ , samantā vā passataṃ sampassataṃ, buddhānanti vuttaṃ hoti. Nesa dhammoti ‘‘gāthābhigītaṃ bhuñjitabba’’nti esa dhammo etaṃ cārittaṃ na hoti, tasmā gāthābhigītaṃ panudanti buddhā paṭikkhipanti na bhuñjantīti. Kiṃ pana bhagavatā pāyāsatthaṃ gāthā abhigītā, yena evamāhāti? Na etadatthaṃ abhigītā, apica, kho, pana pāto paṭṭhāya khettasamīpe ṭhatvā kaṭacchubhikkhampi alabhitvā puna sakalabuddhaguṇe pakāsetvā laddhaṃ tadetaṃ naṭanaccakādīhi naccitvā gāyitvā ca laddhasadisaṃ hoti, tena ‘‘gāthābhigīta’’nti vuttaṃ. Tādisañca yasmā buddhānaṃ na kappati, tasmā ‘‘abhojaneyya’’nti vuttaṃ. Appicchatānurūpañcetaṃ na hoti, tasmāpi pacchimaṃ janataṃ anukampamānena ca evaṃ vuttaṃ. Yatra ca nāma parappakāsitenāpi attano guṇena uppannaṃ lābhaṃ paṭikkhipanti seyyathāpi appiccho ghaṭikāro kumbhakāro, tatra kathaṃ koṭippattāya appicchatāya samannāgato bhagavā attanāva attano guṇappakāsanena uppannaṃ lābhaṃ sādiyissati, yato yuttameva etaṃ bhagavato vattunti.
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ‘‘ਅਪ੍ਪਸਨ੍ਨਂ ਅਦਾਤੁਕਾਮਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਗਾਥਾਗਾਯਨੇਨ ਦਾਤੁਕਾਮਂ ਕਤ੍વਾ, ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ ਭੋਜਨਂ ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਸਿ, ਆਮਿਸਕਾਰਣਾ ਇਮਸ੍ਸ ਦੇਸਨਾ’’ਤਿ ਇਮਮ੍ਹਾ ਲੋਕਾਪવਾਦਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਮੋਚੇਨ੍ਤੋ ਦੇਸਨਾਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਦੀਪੇਤ੍વਾ, ਇਦਾਨਿ ਆਜੀવਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਧਮ੍ਮੇ ਸਤੀ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ વੁਤ੍ਤਿਰੇਸਾ’’ਤਿ ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਆਜੀવਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਧਮ੍ਮੇ વਾ ਦਸવਿਧਸੁਚਰਿਤਧਮ੍ਮੇ વਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਚਾਰਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ વਾ ਸਤਿ ਸਂવਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਅਨੁਪਹਤੇ વਤ੍ਤਮਾਨੇ વੁਤ੍ਤਿਰੇਸਾ ਏਕਨ੍ਤવੋਦਾਤਾ ਆਕਾਸੇ ਪਾਣਿਪ੍ਪਸਾਰਣਕਪ੍ਪਾ ਏਸਨਾ ਪਰਿਯੇਸਨਾ ਜੀવਿਤવੁਤ੍ਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਤਿ।
Ettāvatā ‘‘appasannaṃ adātukāmaṃ brāhmaṇaṃ gāthāgāyanena dātukāmaṃ katvā, samaṇo gotamo bhojanaṃ paṭiggahesi, āmisakāraṇā imassa desanā’’ti imamhā lokāpavādā attānaṃ mocento desanāpārisuddhiṃ dīpetvā, idāni ājīvapārisuddhiṃ dīpento āha ‘‘dhamme satī brāhmaṇa vuttiresā’’ti tassattho – ājīvapārisuddhidhamme vā dasavidhasucaritadhamme vā buddhānaṃ cārittadhamme vā sati saṃvijjamāne anupahate vattamāne vuttiresā ekantavodātā ākāse pāṇippasāraṇakappā esanā pariyesanā jīvitavutti buddhānaṃ brāhmaṇāti.
੮੨. ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ‘‘ਪਾਯਾਸਂ ਮੇ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ, ਅਕਪ੍ਪਿਯਂ ਕਿਰੇਤਂ ਭੋਜਨਂ, ਅਧਞ੍ਞੋ વਤਸ੍ਮਿਂ, ਦਾਨਂ ਦਾਤੁਂ ਨ ਲਭਾਮੀ’’ਤਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਪ੍ਪੇવ ਨਾਮ ਅਞ੍ਞਂ ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਚ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ। ਤਂ ਞਤ੍વਾ ਭਗવਾ ‘‘ਅਹਂ ਭਿਕ੍ਖਾਚਾਰવੇਲਂ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਆਗਤੋ – ‘ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਕਾਲੇਨ ਇਮਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਪਸਾਦੇਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਚ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਅਕਾਸਿ। ਇਦਾਨਿ ਤੇਨ ਦੋਮਨਸ੍ਸੇਨ ਮਯਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਕੋਪੇਤ੍વਾ ਅਮਤવਰਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪਸਾਦਜਨਨਤ੍ਥਂ ਤੇਨ ਪਤ੍ਥਿਤਮਨੋਰਥਂ ਪੂਰੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਅਞ੍ਞੇਨ ਚ ਕੇવਲਿਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕੇવਲਿਨਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਗੁਣਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ, ਸਬ੍ਬਯੋਗવਿਸਂਯੁਤ੍ਤਂ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਹਨ੍ਤਾਨਂ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਂ ਗੁਣਾਨਂ ਏਸਨਤੋ ਮਹੇਸਿਂ। ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਸਬ੍ਬਾਸવਤ੍ਤਾ ਖੀਣਾਸવਂ। ਹਤ੍ਥਪਾਦਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਮਾਦਿਂ ਕਤ੍વਾ વੂਪਸਨ੍ਤਸਬ੍ਬਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਤ੍ਤਾ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚવੂਪਸਨ੍ਤਂ। ਉਪਟ੍ਠਹਸ੍ਸੂਤਿ ਪਰਿવਿਸਸ੍ਸੁ ਪਟਿਮਾਨਯਸ੍ਸੁ। ਏવਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤੇਪਿ ਪਰਿਯਾਯਮੇવ ਭਣਤਿ, ਨ ਤੁ ਭਣਤਿ ‘‘ਦੇਹਿ, ਆਹਰਾਹੀ’’ਤਿ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਉਤ੍ਤਾਨਮੇવ।
82. Evaṃ vutte brāhmaṇo ‘‘pāyāsaṃ me paṭikkhipati, akappiyaṃ kiretaṃ bhojanaṃ, adhañño vatasmiṃ, dānaṃ dātuṃ na labhāmī’’ti domanassaṃ uppādetvā ‘‘appeva nāma aññaṃ paṭiggaṇheyyā’’ti ca cintesi. Taṃ ñatvā bhagavā ‘‘ahaṃ bhikkhācāravelaṃ paricchinditvā āgato – ‘ettakena kālena imaṃ brāhmaṇaṃ pasādessāmī’ti, brāhmaṇo ca domanassaṃ akāsi. Idāni tena domanassena mayi cittaṃ pakopetvā amatavaradhammaṃ paṭivijjhituṃ na sakkhissatī’’ti brāhmaṇassa pasādajananatthaṃ tena patthitamanorathaṃ pūrento āha ‘‘aññena ca kevalina’’nti. Tattha kevalinanti sabbaguṇaparipuṇṇaṃ, sabbayogavisaṃyuttaṃ vāti attho. Mahantānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ guṇānaṃ esanato mahesiṃ. Parikkhīṇasabbāsavattā khīṇāsavaṃ. Hatthapādakukkuccamādiṃ katvā vūpasantasabbakukkuccattā kukkuccavūpasantaṃ. Upaṭṭhahassūti parivisassu paṭimānayassu. Evaṃ brāhmaṇena citte uppāditepi pariyāyameva bhaṇati, na tu bhaṇati ‘‘dehi, āharāhī’’ti. Sesamettha uttānameva.
ਅਥ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ‘‘ਅਯਂ ਪਾਯਾਸੋ ਭਗવਤੋ ਆਨੀਤੋ ਨਾਹਂ ਅਰਹਾਮਿ ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਛਨ੍ਦੇਨ ਕਸ੍ਸਚਿ ਦਾਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਅਥ ਕਸ੍ਸ ਚਾਹ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਭਗવਾ ‘‘ਤਂ ਪਾਯਾਸਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਤਥਾਗਤਂ ਤਥਾਗਤਸਾવਕਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਜੀਰਣਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਆਹ – ‘‘ਨ ਖ੍વਾਹਂ ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਦੇવਕવਚਨੇਨ ਪਞ੍ਚਕਾਮਾવਚਰਦੇવਗ੍ਗਹਣਂ, ਸਮਾਰਕવਚਨੇਨ ਛਟ੍ਠਕਾਮਾવਚਰਦੇવਗ੍ਗਹਣਂ, ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕવਚਨੇਨ ਰੂਪਾવਚਰਬ੍ਰਹ੍ਮਗ੍ਗਹਣਂ ਅਰੂਪਾવਚਰਾ ਪਨ ਭੁਞ੍ਜੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ ਅਸਮ੍ਭਾવਨੇਯ੍ਯਾ। ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਿવਚਨੇਨ ਸਾਸਨਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗ੍ਗਹਣਂ ਸਮਿਤਪਾਪਬਾਹਿਤਪਾਪਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗ੍ਗਹਣਞ੍ਚ। ਪਜਾવਚਨੇਨ ਸਤ੍ਤਲੋਕਗ੍ਗਹਣਂ, ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸવਚਨੇਨ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇવਅવਸੇਸਮਨੁਸ੍ਸਗ੍ਗਹਣਂ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ਤੀਹਿ વਚਨੇਹਿ ਓਕਾਸਲੋਕੋ, ਦ੍વੀਹਿ ਪਜਾવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਗਹਿਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏਸ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰਂ ਪਨ ਆਲ਼વਕਸੁਤ੍ਤੇ વਣ੍ਣਯਿਸ੍ਸਾਮ।
Atha brāhmaṇo ‘‘ayaṃ pāyāso bhagavato ānīto nāhaṃ arahāmi taṃ attano chandena kassaci dātu’’nti cintetvā āha ‘‘atha kassa cāha’’nti. Tato bhagavā ‘‘taṃ pāyāsaṃ ṭhapetvā tathāgataṃ tathāgatasāvakañca aññassa ajīraṇadhammo’’ti ñatvā āha – ‘‘na khvāhaṃ ta’’nti. Tattha sadevakavacanena pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, samārakavacanena chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, sabrahmakavacanena rūpāvacarabrahmaggahaṇaṃ arūpāvacarā pana bhuñjeyyunti asambhāvaneyyā. Sassamaṇabrāhmaṇivacanena sāsanapaccatthikapaccāmittasamaṇabrāhmaṇaggahaṇaṃ samitapāpabāhitapāpasamaṇabrāhmaṇaggahaṇañca. Pajāvacanena sattalokaggahaṇaṃ, sadevamanussavacanena sammutidevaavasesamanussaggahaṇaṃ. Evamettha tīhi vacanehi okāsaloko, dvīhi pajāvasena sattaloko gahitoti veditabbo. Esa saṅkhepo, vitthāraṃ pana āḷavakasutte vaṇṇayissāma.
ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਸਦੇવਕਾਦੀਸੁ ਕਸ੍ਸਚਿ ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਣਾਮਂ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਤਿ? ਓਲ਼ਾਰਿਕੇ ਸੁਖੁਮੋਜਾਪਕ੍ਖਿਪਨਤੋ। ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਪਾਯਾਸੇ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਗਹਿਤਮਤ੍ਤੇਯੇવ ਦੇવਤਾਹਿ ਓਜਾ ਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ ਯਥਾ ਸੁਜਾਤਾਯ ਪਾਯਾਸੇ, ਚੁਨ੍ਦਸ੍ਸ ਚ ਸੂਕਰਮਦ੍ਦવੇ ਪਚ੍ਚਮਾਨੇ, વੇਰਞ੍ਜਾਯਞ੍ਚ ਭਗવਤਾ ਗਹਿਤਗਹਿਤਾਲੋਪੇ, ਭੇਸਜ੍ਜਕ੍ਖਨ੍ਧਕੇ ਚ ਕਚ੍ਚਾਨਸ੍ਸ ਗੁਲ਼੍ਹਕੁਮ੍ਭਸ੍ਮਿਂ ਅવਸਿਟ੍ਠਗੁਲ਼੍ਹੇ। ਸੋ ਓਲ਼ਾਰਿਕੇ ਸੁਖੁਮੋਜਾਪਕ੍ਖਿਪਨਤੋ ਦੇવਾਨਂ ਨ ਪਰਿਣਮਤਿ। ਦੇવਾ ਹਿ ਸੁਖੁਮਸਰੀਰਾ, ਤੇਸਂ ਓਲ਼ਾਰਿਕੋ ਮਨੁਸ੍ਸਾਹਾਰੋ ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਣਮਤਿ। ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਮ੍ਪਿ ਨ ਪਰਿਣਮਤਿ। ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਹਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸਰੀਰਾ, ਤੇਸਂ ਸੁਖੁਮਾ ਦਿਬ੍ਬੋਜਾ ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਣਮਤਿ। ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਨ ਪਕਤਿਅਗ੍ਗਿਨਾવ ਪਰਿਣਮਤਿ, ਸਮ੍ਮਾ ਜੀਰਤਿ। ਕਾਯਬਲਞਾਣਬਲਪ੍ਪਭਾવੇਨਾਤਿ ਏਕੇ ਤਥਾਗਤਸਾવਕਸ੍ਸ ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸੇਤਂ ਸਮਾਧਿਬਲੇਨ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਤਾਯ ਚ ਪਰਿਣਮਤਿ, ਇਤਰੇਸਂ ਇਦ੍ਧਿਮਨ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਨ ਪਰਿਣਮਤਿ। ਅਚਿਨ੍ਤਨੀਯਂ વਾ ਏਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ, ਬੁਦ੍ਧવਿਸਯੋ ਏਸੋਤਿ।
Kasmā pana sadevakādīsu kassaci na sammā pariṇāmaṃ gaccheyyāti? Oḷārike sukhumojāpakkhipanato. Imasmiñhi pāyāse bhagavantaṃ uddissa gahitamatteyeva devatāhi ojā pakkhittā yathā sujātāya pāyāse, cundassa ca sūkaramaddave paccamāne, verañjāyañca bhagavatā gahitagahitālope, bhesajjakkhandhake ca kaccānassa guḷhakumbhasmiṃ avasiṭṭhaguḷhe. So oḷārike sukhumojāpakkhipanato devānaṃ na pariṇamati. Devā hi sukhumasarīrā, tesaṃ oḷāriko manussāhāro na sammā pariṇamati. Manussānampi na pariṇamati. Manussā hi oḷārikasarīrā, tesaṃ sukhumā dibbojā na sammā pariṇamati. Tathāgatassa pana pakatiaggināva pariṇamati, sammā jīrati. Kāyabalañāṇabalappabhāvenāti eke tathāgatasāvakassa khīṇāsavassetaṃ samādhibalena mattaññutāya ca pariṇamati, itaresaṃ iddhimantānampi na pariṇamati. Acintanīyaṃ vā ettha kāraṇaṃ, buddhavisayo esoti.
ਤੇਨ ਹਿ ਤ੍વਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞਂ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਮਮ ਨ ਕਪ੍ਪਤਿ, ਮਮ ਅਕਪ੍ਪਨ੍ਤਂ ਸਾવਕਸ੍ਸਾਪਿ ਮੇ ਨ ਕਪ੍ਪਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤ੍વਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਪ੍ਪਹਰਿਤੇਤਿ ਪਰਿਤ੍ਤਹਰਿਤਤਿਣੇ, ਅਪ੍ਪਰੁਲ਼੍ਹਰਿਤਤਿਣੇ વਾ ਪਾਸਾਣਪਿਟ੍ਠਿਸਦਿਸੇ। ਅਪ੍ਪਾਣਕੇਤਿ ਨਿਪ੍ਪਾਣਕੇ, ਪਾਯਾਸਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਣਕਾਰਣੇਨ ਮਰਿਤਬ੍ਬਪਾਣਰਹਿਤੇ વਾ ਮਹਾਉਦਕਕ੍ਖਨ੍ਧੇ। ਸਹ ਤਿਣਨਿਸ੍ਸਿਤੇਹਿ ਪਾਣੇਹਿ ਤਿਣਾਨਂ ਪਾਣਕਾਨਞ੍ਚ ਅਨੁਰਕ੍ਖਣਤ੍ਥਾਯ ਏਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਿਚ੍ਚਿਟਾਯਤਿ ਚਿਟਿਚਿਟਾਯਤੀਤਿ ਏવਂ ਸਦ੍ਦਂ ਕਰੋਤਿ। ਸਂਧੂਪਾਯਤੀਤਿ ਸਮਨ੍ਤਾ ਧੂਪਾਯਤਿ। ਸਮ੍ਪਧੂਪਾਯਤੀਤਿ ਤਥੇવ ਅਧਿਮਤ੍ਤਂ ਧੂਪਾਯਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ ਏવਂ ਅਹੋਸੀਤਿ? ਭਗવਤੋ ਆਨੁਭਾવੇਨ, ਨ ਉਦਕਸ੍ਸ, ਨ ਪਾਯਾਸਸ੍ਸ, ਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ, ਨ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਦੇવਯਕ੍ਖਾਦੀਨਂ। ਭਗવਾ ਹਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸਂવੇਗਤ੍ਥਂ ਤਥਾ ਅਧਿਟ੍ਠਾਸਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਾਮਾਤਿ ਓਪਮ੍ਮਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਮੇਤਂ, ਯਥਾ ਫਾਲੋਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਂવਿਗ੍ਗੋ ਚਿਤ੍ਤੇਨ, ਲੋਮਹਟ੍ਠਜਾਤੋ ਸਰੀਰੇਨ। ਸਰੀਰੇ ਕਿਰਸ੍ਸ ਨવਨવੁਤਿਲੋਮਕੂਪਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਸੁવਣ੍ਣਭਿਤ੍ਤਿਯਾ ਆਹਤਮਣਿਨਾਗਦਨ੍ਤਾ વਿਯ ਉਦ੍ਧਗ੍ਗਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਸੇਸਂ ਪਾਕਟਮੇવ।
Tena hi tvanti yasmā aññaṃ na passāmi, mama na kappati, mama akappantaṃ sāvakassāpi me na kappati, tasmā tvaṃ brāhmaṇāti vuttaṃ hoti. Appahariteti parittaharitatiṇe, apparuḷharitatiṇe vā pāsāṇapiṭṭhisadise. Appāṇaketi nippāṇake, pāyāsajjhottharaṇakāraṇena maritabbapāṇarahite vā mahāudakakkhandhe. Saha tiṇanissitehi pāṇehi tiṇānaṃ pāṇakānañca anurakkhaṇatthāya etaṃ vuttaṃ. Cicciṭāyati ciṭiciṭāyatīti evaṃ saddaṃ karoti. Saṃdhūpāyatīti samantā dhūpāyati. Sampadhūpāyatīti tatheva adhimattaṃ dhūpāyati. Kasmā evaṃ ahosīti? Bhagavato ānubhāvena, na udakassa, na pāyāsassa, na brāhmaṇassa, na aññesaṃ devayakkhādīnaṃ. Bhagavā hi brāhmaṇassa dhammasaṃvegatthaṃ tathā adhiṭṭhāsi. Seyyathāpi nāmāti opammanidassanamattametaṃ, yathā phāloti ettakameva vuttaṃ hoti. Saṃviggo cittena, lomahaṭṭhajāto sarīrena. Sarīre kirassa navanavutilomakūpasahassāni suvaṇṇabhittiyā āhatamaṇināgadantā viya uddhaggā ahesuṃ. Sesaṃ pākaṭameva.
ਪਾਦੇਸੁ ਪਨ ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਅਬ੍ਭਨੁਮੋਦਮਾਨੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ ‘‘ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ, ਭੋ ਗੋਤਮ, ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ, ਭੋ ਗੋਤਮਾ’’ਤਿ। ਅਬ੍ਭਨੁਮੋਦਨੇ ਹਿ ਅਯਮਿਧ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤ ਸਦ੍ਦੋ। વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਪਨਸ੍ਸ ਮਙ੍ਗਲਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯਂ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਅਬ੍ਭਨੁਮੋਦਨਤ੍ਥੇ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ ਭੋ ਗੋਤਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Pādesu pana nipatitvā bhagavato dhammadesanaṃ abbhanumodamāno bhagavantaṃ etadavoca ‘‘abhikkantaṃ, bho gotama, abhikkantaṃ, bho gotamā’’ti. Abbhanumodane hi ayamidha abhikkanta saddo. Vitthārato panassa maṅgalasuttavaṇṇanāyaṃ atthavaṇṇanā āvi bhavissati. Yasmā ca abbhanumodanatthe, tasmā sādhu sādhu bho gotamāti vuttaṃ hotīti veditabbaṃ.
‘‘ਭਯੇ ਕੋਧੇ ਪਸਂਸਾਯਂ, ਤੁਰਿਤੇ ਕੋਤੂਹਲਚ੍ਛਰੇ।
‘‘Bhaye kodhe pasaṃsāyaṃ, turite kotūhalacchare;
ਹਾਸੇ ਸੋਕੇ ਪਸਾਦੇ ਚ, ਕਰੇ ਆਮੇਡਿਤਂ ਬੁਧੋ’’ਤਿ॥ –
Hāse soke pasāde ca, kare āmeḍitaṃ budho’’ti. –
ਇਮਿਨਾ ਚ ਲਕ੍ਖਣੇਨ ਇਧ ਪਸਾਦવਸੇਨ ਪਸਂਸਾવਸੇਨ ਚਾਯਂ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਥ વਾ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਭਿਕਨ੍ਤਂ ਅਤਿਇਟ੍ਠਂ, ਅਤਿਮਨਾਪਂ, ਅਤਿਸੁਨ੍ਦਰਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
Iminā ca lakkhaṇena idha pasādavasena pasaṃsāvasena cāyaṃ dvikkhattuṃ vuttoti veditabbo. Atha vā abhikkantanti abhikantaṃ atiiṭṭhaṃ, atimanāpaṃ, atisundaranti vuttaṃ hoti.
ਤਤ੍ਥ ਏਕੇਨ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਸਦ੍ਦੇਨ ਦੇਸਨਂ ਥੋਮੇਤਿ, ਏਕੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਸਾਦਂ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਏਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ, ਭੋ ਗੋਤਮ, ਯਦਿਦਂ ਭੋਤੋ ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ, ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਯਦਿਦਂ ਭੋਤੋ ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਆਗਮ੍ਮ ਮਮ ਪਸਾਦੋਤਿ। ਭਗવਤੋ ਏવ વਾ વਚਨਂ ਦ੍વੇ ਦ੍વੇ ਅਤ੍ਥੇ ਸਨ੍ਧਾਯ ਥੋਮੇਤਿ – ਭੋਤੋ ਗੋਤਮਸ੍ਸ વਚਨਂ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਦੋਸਨਾਸਨਤੋ, ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਗੁਣਾਧਿਗਮਨਤੋ, ਤਥਾ ਸਦ੍ਧਾਜਨਨਤੋ, ਪਞ੍ਞਾਜਨਨਤੋ, ਸਾਤ੍ਥਤੋ, ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ, ਉਤ੍ਤਾਨਪਦਤੋ, ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਥਤੋ, ਕਣ੍ਣਸੁਖਤੋ, ਹਦਯਙ੍ਗਮਤੋ, ਅਨਤ੍ਤੁਕ੍ਕਂਸਨਤੋ, ਅਪਰવਮ੍ਭਨਤੋ, ਕਰੁਣਾਸੀਤਲਤੋ, ਪਞ੍ਞਾવਦਾਤਤੋ, ਆਪਾਥਰਮਣੀਯਤੋ, વਿਮਦ੍ਦਕ੍ਖਮਤੋ, ਸੁਯ੍ਯਮਾਨਸੁਖਤੋ, વੀਮਂਸਿਯਮਾਨਹਿਤਤੋਤਿ ਏવਮਾਦੀਹਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Tattha ekena abhikkantasaddena desanaṃ thometi, ekena attano pasādaṃ. Ayañhi ettha adhippāyo – abhikkantaṃ, bho gotama, yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanā, abhikkantaṃ yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanaṃ āgamma mama pasādoti. Bhagavato eva vā vacanaṃ dve dve atthe sandhāya thometi – bhoto gotamassa vacanaṃ abhikkantaṃ dosanāsanato, abhikkantaṃ guṇādhigamanato, tathā saddhājananato, paññājananato, sātthato, sabyañjanato, uttānapadato, gambhīratthato, kaṇṇasukhato, hadayaṅgamato, anattukkaṃsanato, aparavambhanato, karuṇāsītalato, paññāvadātato, āpātharamaṇīyato, vimaddakkhamato, suyyamānasukhato, vīmaṃsiyamānahitatoti evamādīhi yojetabbaṃ.
ਤਤੋ ਪਰਮ੍ਪਿ ਚਤੂਹਿ ਉਪਮਾਹਿ ਦੇਸਨਂਯੇવ ਥੋਮੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਕ੍ਕੁਜ੍ਜਿਤਨ੍ਤਿ ਅਧੋਮੁਖਟ੍ਠਪਿਤਂ, ਹੇਟ੍ਠਾ ਮੁਖਜਾਤਂ વਾ। ਉਕ੍ਕੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ਉਪਰਿਮੁਖਂ ਕਰੇਯ੍ਯ। ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਤਿਣਪਣ੍ਣਾਦਿਚ੍ਛਾਦਿਤਂ। વਿવਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ਉਗ੍ਘਾਟੇਯ੍ਯ। ਮੂਲ਼੍ਹਸ੍ਸਾਤਿ ਦਿਸਾਮੂਲ਼੍ਹਸ੍ਸ। ਮਗ੍ਗਂ ਆਚਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯਾਤਿ ਹਤ੍ਥੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਏਸ ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯ। ਅਨ੍ਧਕਾਰੇਤਿ ਕਾਲ਼ਪਕ੍ਖਚਾਤੁਦ੍ਦਸੀਅਡ੍ਢਰਤ੍ਤਘਨવਨਸਣ੍ਡਮੇਘਪਟਲੇਹਿ ਚਤੁਰਙ੍ਗੇ ਤਮਸਿ। ਅਯਂ ਤਾવ ਪਦਤ੍ਥੋ।
Tato parampi catūhi upamāhi desanaṃyeva thometi. Tattha nikkujjitanti adhomukhaṭṭhapitaṃ, heṭṭhā mukhajātaṃ vā. Ukkujjeyyāti uparimukhaṃ kareyya. Paṭicchannanti tiṇapaṇṇādicchāditaṃ. Vivareyyāti ugghāṭeyya. Mūḷhassāti disāmūḷhassa. Maggaṃ ācikkheyyāti hatthe gahetvā ‘‘esa maggo’’ti vadeyya. Andhakāreti kāḷapakkhacātuddasīaḍḍharattaghanavanasaṇḍameghapaṭalehi caturaṅge tamasi. Ayaṃ tāva padattho.
ਅਯਂ ਪਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਯੋਜਨਾ – ਯਥਾ ਕੋਚਿ ਨਿਕ੍ਕੁਜ੍ਜਿਤਂ ਉਕ੍ਕੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਏવਂ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮવਿਮੁਖਂ ਅਸਦ੍ਧਮ੍ਮਪਤਿਤਂ ਮਂ ਅਸਦ੍ਧਮ੍ਮਾ વੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤੇਨ, ਯਥਾ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ વਿવਰੇਯ੍ਯ; ਏવਂ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨਨ੍ਤਰਧਾਨਾ ਪਭੁਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਗਹਨਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ ਸਾਸਨਂ વਿવਰਨ੍ਤੇਨ, ਯਥਾ ਮੂਲ਼੍ਹਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਂ ਆਚਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ, ਏવਂ ਕੁਮ੍ਮਗ੍ਗਮਿਚ੍ਛਾਮਗ੍ਗਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਮੇ ਸਗ੍ਗਮੋਕ੍ਖਮਗ੍ਗਂ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੇਨ, ਯਥਾ ਅਨ੍ਧਕਾਰੇ ਤੇਲਪਜ੍ਜੋਤਂ ਧਾਰੇਯ੍ਯ, ਏવਂ ਮੋਹਨ੍ਧਕਾਰਨਿਮੁਗ੍ਗਸ੍ਸ ਮੇ ਬੁਦ੍ਧਾਦਿਰਤਨਰੂਪਾਨਿ ਅਪਸ੍ਸਤੋ ਤਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਕਮੋਹਨ੍ਧਕਾਰવਿਦ੍ਧਂਸਕਦੇਸਨਾਪਜ੍ਜੋਤਧਾਰਣੇਨ ਮਯ੍ਹਂ ਭੋਤਾ ਗੋਤਮੇਨ ਏਤੇਹਿ ਪਰਿਯਾਯੇਹਿ ਦੇਸਿਤਤ੍ਤਾ ਅਨੇਕਪਰਿਯਾਯੇਨ ਧਮ੍ਮੋ ਪਕਾਸਿਤੋ।
Ayaṃ pana adhippāyayojanā – yathā koci nikkujjitaṃ ukkujjeyya, evaṃ saddhammavimukhaṃ asaddhammapatitaṃ maṃ asaddhammā vuṭṭhāpentena, yathā paṭicchannaṃ vivareyya; evaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānā pabhuti micchādiṭṭhigahanapaṭicchannaṃ sāsanaṃ vivarantena, yathā mūḷhassa maggaṃ ācikkheyya, evaṃ kummaggamicchāmaggapaṭipannassa me saggamokkhamaggaṃ ācikkhantena, yathā andhakāre telapajjotaṃ dhāreyya, evaṃ mohandhakāranimuggassa me buddhādiratanarūpāni apassato tappaṭicchādakamohandhakāraviddhaṃsakadesanāpajjotadhāraṇena mayhaṃ bhotā gotamena etehi pariyāyehi desitattā anekapariyāyena dhammo pakāsito.
ਅਥ વਾ ਏਕਚ੍ਚਿਯੇਨ ਮਤ੍ਤੇਨ ਯਸ੍ਮਾ ਅਯਂ ਧਮ੍ਮੋ ਦੁਕ੍ਖਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਸੁਭੇ ‘‘ਸੁਭ’’ਨ੍ਤਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਚ ਨਿਕ੍ਕੁਜ੍ਜਿਤੁਕ੍ਕੁਜ੍ਜਿਤਸਦਿਸੋ, ਸਮੁਦਯਦਸ੍ਸਨੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇ ‘‘ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਚ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨવਿવਰਣਸਦਿਸੋ, ਨਿਰੋਧਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਨਿਚ੍ਚੇ ‘‘ਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਚ ਮੂਲ਼੍ਹਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਾਚਿਕ੍ਖਣਸਦਿਸੋ, ਮਗ੍ਗਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਨਤ੍ਤਨਿ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਚ ਅਨ੍ਧਕਾਰੇ ਪਜ੍ਜੋਤਸਦਿਸੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਾਮ ਨਿਕ੍ਕੁਜ੍ਜਿਤਂ વਾ ਉਕ੍ਕੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ…ਪੇ॰… ਪਜ੍ਜੋਤਂ ਧਾਰੇਯ੍ਯ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਮਨ੍ਤੋ ਰੂਪਾਨਿ ਦਕ੍ਖਨ੍ਤੀ’’ਤਿ, ਏવਂ ਪਕਾਸਿਤੋ ਹੋਤਿ।
Atha vā ekacciyena mattena yasmā ayaṃ dhammo dukkhadassanena asubhe ‘‘subha’’nti vipallāsappahānena ca nikkujjitukkujjitasadiso, samudayadassanena dukkhe ‘‘sukha’’nti vipallāsappahānena ca paṭicchannavivaraṇasadiso, nirodhadassanena anicce ‘‘nicca’’nti vipallāsappahānena ca mūḷhassa maggācikkhaṇasadiso, maggadassanena anattani ‘‘attā’’ti vipallāsappahānena ca andhakāre pajjotasadiso, tasmā seyyathāpi nāma nikkujjitaṃ vā ukkujjeyya…pe… pajjotaṃ dhāreyya ‘‘cakkhumanto rūpāni dakkhantī’’ti, evaṃ pakāsito hoti.
ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਦ੍ਧਾਤਪਕਾਯਗੁਤ੍ਤਤਾਦੀਹਿ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਪਕਾਸਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਹਿਰਿਮਨਾਦੀਹਿ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਯੋਗਕ੍ਖੇਮੇਨ ਨਿਰੋਧੋਤਿ ਏવਂ ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਨਿਰੋਧੋ ਚਾਤਿ ਸਰੂਪੇਨੇવ ਦ੍વੇ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਕਾਸਿਤਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖੋ ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ, ਨਿਰੋਧੋ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਾਤਿ ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਨ ਦ੍વੇ। ਇਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਕਾਸਿਤਾਨਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਨੇਕਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਕਾਸਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ ।
Yasmā panettha saddhātapakāyaguttatādīhi sīlakkhandho pakāsito hoti, paññāya paññākkhandho, hirimanādīhi samādhikkhandho, yogakkhemena nirodhoti evaṃ tikkhandho ariyamaggo nirodho cāti sarūpeneva dve ariyasaccāni pakāsitāni. Tattha maggo paṭipakkho samudayassa, nirodho dukkhassāti paṭipakkhena dve. Iti iminā pariyāyena cattāri saccāni pakāsitāni. Tasmā anekapariyāyena pakāsito hotīti veditabbo .
ਏਸਾਹਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਏਸੋ ਅਹਨ੍ਤਿ ਏਸਾਹਂ। ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਾਮੀਤਿ ਪਾਦੇਸੁ ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ ਪਣਿਪਾਤੇਨ ਸਰਣਗਮਨੇਨ ਗਤੋਪਿ ਇਦਾਨਿ વਾਚਾਯ ਸਮਾਦਿਯਨ੍ਤੋ ਆਹ। ਅਥ વਾ ਪਣਿਪਾਤੇਨ ਬੁਦ੍ਧਂਯੇવ ਸਰਣਂ ਗਤੋਤਿ ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਸੇਸੇ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਘੇਪਿ ਗਨ੍ਤੁਂ ਆਹ। ਅਜ੍ਜਤਗ੍ਗੇਤਿ ਅਜ੍ਜਤਂ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ, ਅਜ੍ਜਦਗ੍ਗੇਤਿ વਾ ਪਾਠੋ, ਦ-ਕਾਰੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿਕਰੋ, ਅਜ੍ਜ ਅਗ੍ਗਂ ਕਤ੍વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਪਾਣੇਹਿ ਉਪੇਤਂ ਪਾਣੁਪੇਤਂ, ਯਾવ ਮੇ ਜੀવਿਤਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤਾવ ਉਪੇਤਂ, ਅਨਞ੍ਞਸਤ੍ਥੁਕਂ ਤੀਹਿ ਸਰਣਗਮਨੇਹਿ ਸਰਣਂ ਗਤਂ ਮਂ ਭવਂ ਗੋਤਮੋ ਧਾਰੇਤੁ ਜਾਨਾਤੂਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਅਨੇਨ ਸੁਤਾਨੁਰੂਪਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਨਿਕ੍ਕੁਜ੍ਜਿਤਾਦੀਹਿ વਾ ਸਤ੍ਥੁਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਏਸਾਹ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਿਸ੍ਸਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਤੇਨ વਾ ਪਞ੍ਞਾਪਟਿਲਾਭਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਮਿਨਾ ਸਦ੍ਧਾਪਟਿਲਾਭੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਇਦਾਨਿ ਏવਂ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਦ੍ਧੇਨ ਪਞ੍ਞવਤਾ ਯਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਕਤ੍ਤੁਕਾਮੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਯਾਚਤਿ ‘‘ਲਭੇਯ੍ਯਾਹ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਭਗવਤੋ ਇਦ੍ਧਿਯਾਦੀਹਿ ਅਭਿਪ੍ਪਸਾਦਿਤਚਿਤ੍ਤੋ ‘‘ਭਗવਾਪਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ, ਕਿਮਙ੍ਗਂ ਪਨਾਹ’’ਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਾਯ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਯਾਚਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਪੂਰਕਾਰਿਤਂ ਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ਉਪਸਮ੍ਪਦਂ। ਸੇਸਂ ਪਾਕਟਮੇવ।
Esāhantiādīsu eso ahanti esāhaṃ. Saraṇaṃ gacchāmīti pādesu nipatitvā paṇipātena saraṇagamanena gatopi idāni vācāya samādiyanto āha. Atha vā paṇipātena buddhaṃyeva saraṇaṃ gatoti idāni taṃ ādiṃ katvā sese dhammasaṅghepi gantuṃ āha. Ajjataggeti ajjataṃ ādiṃ katvā, ajjadaggeti vā pāṭho, da-kāro padasandhikaro, ajja aggaṃ katvāti vuttaṃ hoti. Pāṇehi upetaṃ pāṇupetaṃ, yāva me jīvitaṃ pavattati, tāva upetaṃ, anaññasatthukaṃ tīhi saraṇagamanehi saraṇaṃ gataṃ maṃ bhavaṃ gotamo dhāretu jānātūti vuttaṃ hoti. Ettāvatā anena sutānurūpā paṭipatti dassitā hoti. Nikkujjitādīhi vā satthusampattiṃ dassetvā iminā ‘‘esāha’’ntiādinā sissasampatti dassitā. Tena vā paññāpaṭilābhaṃ dassetvā iminā saddhāpaṭilābho dassito. Idāni evaṃ paṭiladdhasaddhena paññavatā yaṃ kattabbaṃ, taṃ kattukāmo bhagavantaṃ yācati ‘‘labheyyāha’’nti. Tattha bhagavato iddhiyādīhi abhippasāditacitto ‘‘bhagavāpi cakkavattirajjaṃ pahāya pabbajito, kimaṅgaṃ panāha’’nti saddhāya pabbajjaṃ yācati, tattha paripūrakāritaṃ patthento paññāya upasampadaṃ. Sesaṃ pākaṭameva.
ਏਕੋ વੂਪਕਟ੍ਠੋਤਿਆਦੀਸੁ ਪਨ ਏਕੋ ਕਾਯવਿવੇਕੇਨ, વੂਪਕਟ੍ਠੋ ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੇਨ, ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇ ਸਤਿਅવਿਜਹਨੇਨ, ਆਤਾਪੀ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕવੀਰਿਯਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਆਤਾਪੇਨ, ਪਹਿਤਤ੍ਤੋ ਕਾਯੇ ਚ ਜੀવਿਤੇ ਚ ਅਨਪੇਕ੍ਖਤਾਯ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਅਞ੍ਞਤਰਇਰਿਯਾਪਥવਿਹਾਰੇਨ। ਨ ਚਿਰਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਉਪਾਦਾਯ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾਤਿ ਦੁવਿਧਾ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾ, ਜਾਤਿਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾ, ਆਚਾਰਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾ ਚ। ਅਯਂ ਪਨ ਉਭਯਥਾਪਿ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤੋ। ਅਗਾਰਸ੍ਮਾਤਿ ਘਰਾ। ਅਗਾਰਾਨਂ ਹਿਤਂ ਅਗਾਰਿਯਂ ਕਸਿਗੋਰਕ੍ਖਾਦਿਕੁਟੁਮ੍ਬਪੋਸਨਕਮ੍ਮਂ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤ੍ਥ ਅਗਾਰਿਯਨ੍ਤਿ ਅਨਗਾਰਿਯਂ, ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਯੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ ਪਬ੍ਬਜਨ੍ਤੀਤਿ ਉਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨ੍ਤਿ। ਤਦਨੁਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਤਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਪਰਿਯੋਸਾਨਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਸ੍ਸ ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ, ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਅਤ੍ਥਾਯ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾ ਪਬ੍ਬਜਨ੍ਤਿ। ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ। ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾਯੇવ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਕਤ੍વਾ, ਅਪਰਪ੍ਪਚ੍ਚਯਂ ਞਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਾਸੀਤਿ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ વਾ વਿਹਾਸਿ। ਏવਂ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਚ ਖੀਣਾ ਜਾਤਿ…ਪੇ॰… ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿ। ਏਤੇਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਭੂਮਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Eko vūpakaṭṭhotiādīsu pana eko kāyavivekena, vūpakaṭṭho cittavivekena, appamatto kammaṭṭhāne satiavijahanena, ātāpī kāyikacetasikavīriyasaṅkhātena ātāpena, pahitatto kāye ca jīvite ca anapekkhatāya viharanto aññatarairiyāpathavihārena. Na cirassevāti pabbajjaṃ upādāya vuccati. Kulaputtāti duvidhā kulaputtā, jātikulaputtā, ācārakulaputtā ca. Ayaṃ pana ubhayathāpi kulaputto. Agārasmāti gharā. Agārānaṃ hitaṃ agāriyaṃ kasigorakkhādikuṭumbaposanakammaṃ vuccati. Natthi ettha agāriyanti anagāriyaṃ, pabbajjāyetaṃ adhivacanaṃ pabbajantīti upagacchanti upasaṅkamanti. Tadanuttaranti taṃ anuttaraṃ. Brahmacariyapariyosānanti maggabrahmacariyassa pariyosānaṃ, arahattaphalanti vuttaṃ hoti. Tassa hi atthāya kulaputtā pabbajanti. Diṭṭheva dhammeti tasmiṃyeva attabhāve. Sayaṃ abhiññā sacchikatvāti attanāyeva paññāya paccakkhaṃ katvā, aparappaccayaṃ ñatvāti attho. Upasampajja vihāsīti pāpuṇitvā sampādetvā vā vihāsi. Evaṃ viharanto ca khīṇā jāti…pe… abbhaññāsi. Etenassa paccavekkhaṇabhūmiṃ dasseti.
ਕਤਮਾ ਪਨਸ੍ਸ ਜਾਤਿ ਖੀਣਾ, ਕਥਞ੍ਚ ਨਂ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸੀਤਿ? વੁਚ੍ਚਤੇ – ਨ ਤਾવਸ੍ਸ ਅਤੀਤਾ ਜਾਤਿ ਖੀਣਾ ਪੁਬ੍ਬੇવ ਖੀਣਤ੍ਤਾ, ਨ ਅਨਾਗਤਾ ਅਨਾਗਤੇ વਾਯਾਮਾਭਾવਤੋ, ਨ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਾ। ਯਾ ਪਨ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ ਏਕਚਤੁਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇਸੁ ਏਕਚਤੁਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਪ੍ਪਭੇਦਾ ਜਾਤਿ, ਸਾ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਤਂ ਆਪਜ੍ਜਨੇਨ ਖੀਣਾ। ਤਂ ਸੋ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਯ ਪਹੀਨਕਿਲੇਸੇ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਕਿਲੇਸਾਭਾવੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨਮ੍ਪਿ ਕਮ੍ਮਂ ਆਯਤਿਂ ਅਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਂ ਹੋਤੀਤਿ ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਜਾਨਾਤਿ।
Katamā panassa jāti khīṇā, kathañca naṃ abbhaññāsīti? Vuccate – na tāvassa atītā jāti khīṇā pubbeva khīṇattā, na anāgatā anāgate vāyāmābhāvato, na paccuppannā vijjamānattā. Yā pana maggassa abhāvitattā uppajjeyya ekacatupañcavokārabhavesu ekacatupañcakkhandhappabhedā jāti, sā maggassa bhāvitattā anuppādadhammataṃ āpajjanena khīṇā. Taṃ so maggabhāvanāya pahīnakilese paccavekkhitvā kilesābhāve vijjamānampi kammaṃ āyatiṃ apaṭisandhikaṃ hotīti jānanto jānāti.
વੁਸਿਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਥਂ ਪਰਿવੁਤ੍ਥਂ, ਕਤਂ ਚਰਿਤਂ ਨਿਟ੍ਠਾਪਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ। ਕਤਂ ਕਰਣੀਯਨ੍ਤਿ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਚਤੂਹਿ ਮਗ੍ਗੇਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਹਾਨਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਭਾવਨਾવਸੇਨ ਸੋਲ਼ਸવਿਧਮ੍ਪਿ ਕਿਚ੍ਚਂ ਨਿਟ੍ਠਾਪਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਇਦਾਨਿ ਪੁਨ ਇਤ੍ਥਭਾવਾਯ ਏવਂ ਸੋਲ਼ਸਕਿਚ੍ਚਭਾવਾਯ ਕਿਲੇਸਕ੍ਖਯਾਯ વਾ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ। ਅਥ વਾ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਇਤ੍ਥਭਾવਤੋ, ਇਮਸ੍ਮਾ ਏવਂਪਕਾਰਾ ਇਦਾਨਿ વਤ੍ਤਮਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਾਨਾ ਅਪਰਂ ਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਾਨਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਇਮੇ ਪਨ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਕੋ ਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯਾਤਿ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿ। ਅਞ੍ਞਤਰੋਤਿ ਏਕੋ। ਅਰਹਤਨ੍ਤਿ ਅਰਹਨ੍ਤਾਨਂ। ਮਹਾਸਾવਕਾਨਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਭਾਰਦ੍વਾਜੋ ਅਹੋਸੀਤਿ ਅਯਂ ਕਿਰੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋਤਿ।
Vusitanti vutthaṃ parivutthaṃ, kataṃ caritaṃ niṭṭhāpitanti attho. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ. Kataṃ karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyabhāvanāvasena soḷasavidhampi kiccaṃ niṭṭhāpitanti attho. Nāparaṃ itthattāyāti idāni puna itthabhāvāya evaṃ soḷasakiccabhāvāya kilesakkhayāya vā maggabhāvanā natthīti. Atha vā itthattāyāti itthabhāvato, imasmā evaṃpakārā idāni vattamānakkhandhasantānā aparaṃ khandhasantānaṃ natthi. Ime pana pañcakkhandhā pariññātā tiṭṭhanti chinnamūlako rukkho viyāti abbhaññāsi. Aññataroti eko. Arahatanti arahantānaṃ. Mahāsāvakānaṃ abbhantaro āyasmā bhāradvājo ahosīti ayaṃ kirettha adhippāyoti.
ਪਰਮਤ੍ਥਜੋਤਿਕਾਯ ਖੁਦ੍ਦਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
ਸੁਤ੍ਤਨਿਪਾਤ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਕਸਿਭਾਰਦ੍વਾਜਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Suttanipāta-aṭṭhakathāya kasibhāradvājasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਸੁਤ੍ਤਨਿਪਾਤਪਾਲ਼ਿ • Suttanipātapāḷi / ੪. ਕਸਿਭਾਰਦ੍વਾਜਸੁਤ੍ਤਂ • 4. Kasibhāradvājasuttaṃ