| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३१२] २. कस्सपमन्दियजातकवण्णना
[312] 2. Kassapamandiyajātakavaṇṇanā
अपि कस्सप मन्दियाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं महल्लकभिक्खुं आरब्भ कथेसि। सावत्थियं किरेको कुलपुत्तो कामेसु आदीनवं दिस्वा सत्थु सन्तिके पब्बजित्वा कम्मट्ठाने अनुयुत्तो न चिरस्सेव अरहत्तं पापुणि। तस्स अपरभागे माता कालमकासि। सो मातु अच्चयेन पितरञ्च कनिट्ठभातरञ्च पब्बाजेत्वा जेतवने वसित्वा वस्सूपनायिकसमये चीवरपच्चयस्स सुलभतं सुत्वा एकं गामकावासं गन्त्वा तयोपि तत्थेव वस्सं उपगन्त्वा वुत्थवस्सा जेतवनमेव आगमंसु। दहरभिक्खु जेतवनस्स आसन्नट्ठाने ‘‘सामणेर त्वं थेरं विस्सामेत्वा आनेय्यासि, अहं पुरेतरं गन्त्वा परिवेणं पटिजग्गिस्सामी’’ति जेतवनं पाविसि। महल्लकत्थेरो सणिकं आगच्छति। सामणेरो पुनप्पुनं सीसेन उप्पीळेन्तो विय ‘‘गच्छ, भन्ते, गच्छ, भन्ते’’ति तं बलक्कारेन नेति। थेरो ‘‘त्वं मं अत्तनो वसं आनेसी’’ति पुन निवत्तित्वा कोटितो पट्ठाय आगच्छति। तेसं एवं अञ्ञमञ्ञं कलहं करोन्तानञ्ञेव सूरियो अत्थङ्गतो, अन्धकारो जातो।
Apikassapa mandiyāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ mahallakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kireko kulaputto kāmesu ādīnavaṃ disvā satthu santike pabbajitvā kammaṭṭhāne anuyutto na cirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tassa aparabhāge mātā kālamakāsi. So mātu accayena pitarañca kaniṭṭhabhātarañca pabbājetvā jetavane vasitvā vassūpanāyikasamaye cīvarapaccayassa sulabhataṃ sutvā ekaṃ gāmakāvāsaṃ gantvā tayopi tattheva vassaṃ upagantvā vutthavassā jetavanameva āgamaṃsu. Daharabhikkhu jetavanassa āsannaṭṭhāne ‘‘sāmaṇera tvaṃ theraṃ vissāmetvā āneyyāsi, ahaṃ puretaraṃ gantvā pariveṇaṃ paṭijaggissāmī’’ti jetavanaṃ pāvisi. Mahallakatthero saṇikaṃ āgacchati. Sāmaṇero punappunaṃ sīsena uppīḷento viya ‘‘gaccha, bhante, gaccha, bhante’’ti taṃ balakkārena neti. Thero ‘‘tvaṃ maṃ attano vasaṃ ānesī’’ti puna nivattitvā koṭito paṭṭhāya āgacchati. Tesaṃ evaṃ aññamaññaṃ kalahaṃ karontānaññeva sūriyo atthaṅgato, andhakāro jāto.
इतरोपि परिवेणं सम्मज्जित्वा उदकं उपट्ठपेत्वा तेसं आगमनं अपस्सन्तो उक्कं गहेत्वा पच्चुग्गमनं कत्वा ते आगच्छन्ते दिस्वा ‘‘किं चिरायित्था’’ति पुच्छि। महल्लको तं कारणं कथेसि। सो ते द्वेपि विस्सामेत्वा सणिकं आनेसि। तं दिवसं बुद्धुपट्ठानस्स ओकासं न लभि। अथ नं दुतियदिवसे बुद्धुपट्ठानं आगन्त्वा वन्दित्वा निसिन्नं सत्था ‘‘कदा आगतोसी’’ति पुच्छि। ‘‘हिय्यो, भन्ते’’ति। ‘‘हिय्यो आगन्त्वा अज्ज बुद्धुपट्ठानं करोसी’’ति? सो ‘‘आम, भन्ते’’ति वत्वा तं कारणं आचिक्खि। सत्था महल्लकं गरहित्वा ‘‘न एस इदानेव एवरूपं कम्मं करोति, पुब्बेपि अकासि। इदानि पन तेन त्वं किलमितो, पुब्बेपि पण्डिते किलमेसी’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Itaropi pariveṇaṃ sammajjitvā udakaṃ upaṭṭhapetvā tesaṃ āgamanaṃ apassanto ukkaṃ gahetvā paccuggamanaṃ katvā te āgacchante disvā ‘‘kiṃ cirāyitthā’’ti pucchi. Mahallako taṃ kāraṇaṃ kathesi. So te dvepi vissāmetvā saṇikaṃ ānesi. Taṃ divasaṃ buddhupaṭṭhānassa okāsaṃ na labhi. Atha naṃ dutiyadivase buddhupaṭṭhānaṃ āgantvā vanditvā nisinnaṃ satthā ‘‘kadā āgatosī’’ti pucchi. ‘‘Hiyyo, bhante’’ti. ‘‘Hiyyo āgantvā ajja buddhupaṭṭhānaṃ karosī’’ti? So ‘‘āma, bhante’’ti vatvā taṃ kāraṇaṃ ācikkhi. Satthā mahallakaṃ garahitvā ‘‘na esa idāneva evarūpaṃ kammaṃ karoti, pubbepi akāsi. Idāni pana tena tvaṃ kilamito, pubbepi paṇḍite kilamesī’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो कासिनिगमे ब्राह्मणकुले निब्बत्ति। तस्स वयप्पत्तकाले माता कालमकासि। सो मातु सरीरकिच्चं कत्वा मासद्धमासच्चयेन घरे विज्जमानं धनं दानं दत्वा पितरञ्च कनिट्ठभातरञ्च गहेत्वा हिमवन्तपदेसे देवदत्तियं वक्कलं गहेत्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा उञ्छाचरियाय वनमूलफलाफलेहि यापेन्तो रमणीये वनसण्डे वसि। हिमवन्ते पन वस्सकाले अच्छिन्नधारे देवे वस्सन्ते न सक्का होति कन्दमूलं खणितुं, फलानि च पण्णानि च पतन्ति। तापसा येभुय्येन हिमवन्ततो निक्खमित्वा मनुस्सपथे वसन्ति। तदा बोधिसत्तो पितरञ्च कनिट्ठभातरञ्च गहेत्वा मनुस्सपथे वसित्वा पुन हिमवन्ते पुप्फितफलिते ते उभोपि गहेत्वा हिमवन्ते अत्तनो अस्समपदं आगच्छन्तो अस्समस्साविदूरे सूरिये अत्थङ्गते ‘‘तुम्हे सणिकं आगच्छेय्याथ, अहं पुरतो गन्त्वा अस्समं पटिजग्गिस्सामी’’ति वत्वा ते ओहाय गतो। खुद्दकतापसो पितरा सद्धिं सणिकं गच्छन्तो तं कटिप्पदेसे सीसेन उप्पीळेन्तो विय गच्छ गच्छाति तं बलक्कारेन नेति। महल्लको ‘‘त्वं मं अत्तनो रुचिया आनेसी’’ति पटिनिवत्तित्वा कोटितो पट्ठाय आगच्छति। एवं तेसं कलहं करोन्तानञ्ञेव अन्धकारो अहोसि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsinigame brāhmaṇakule nibbatti. Tassa vayappattakāle mātā kālamakāsi. So mātu sarīrakiccaṃ katvā māsaddhamāsaccayena ghare vijjamānaṃ dhanaṃ dānaṃ datvā pitarañca kaniṭṭhabhātarañca gahetvā himavantapadese devadattiyaṃ vakkalaṃ gahetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā uñchācariyāya vanamūlaphalāphalehi yāpento ramaṇīye vanasaṇḍe vasi. Himavante pana vassakāle acchinnadhāre deve vassante na sakkā hoti kandamūlaṃ khaṇituṃ, phalāni ca paṇṇāni ca patanti. Tāpasā yebhuyyena himavantato nikkhamitvā manussapathe vasanti. Tadā bodhisatto pitarañca kaniṭṭhabhātarañca gahetvā manussapathe vasitvā puna himavante pupphitaphalite te ubhopi gahetvā himavante attano assamapadaṃ āgacchanto assamassāvidūre sūriye atthaṅgate ‘‘tumhe saṇikaṃ āgaccheyyātha, ahaṃ purato gantvā assamaṃ paṭijaggissāmī’’ti vatvā te ohāya gato. Khuddakatāpaso pitarā saddhiṃ saṇikaṃ gacchanto taṃ kaṭippadese sīsena uppīḷento viya gaccha gacchāti taṃ balakkārena neti. Mahallako ‘‘tvaṃ maṃ attano ruciyā ānesī’’ti paṭinivattitvā koṭito paṭṭhāya āgacchati. Evaṃ tesaṃ kalahaṃ karontānaññeva andhakāro ahosi.
बोधिसत्तोपि पण्णसालं सम्मज्जित्वा उदकं उपट्ठपेत्वा उक्कमादाय पटिपथं आगच्छन्तो ते दिस्वा ‘‘एत्तकं कालं किं करित्था’’ति आह। खुद्दकतापसो पितरा कतकारणं कथेसि। बोधिसत्तो उभोपि ते सणिकं नेत्वा परिक्खारं पटिसामेत्वा पितरं न्हापेत्वा पादधोवनपिट्ठिसम्बाहनादीनि कत्वा अङ्गारकपल्लं उपट्ठपेत्वा पटिप्पस्सद्धकिलमथं पितरं उपनिसीदित्वा ‘‘तात, तरुणदारका नाम मत्तिकाभाजनसदिसा मुहुत्तनेव भिज्जन्ति , सकिं भिन्नकालतो पट्ठाय पुन न सक्का होन्ति घटेतुं, ते अक्कोसन्तापि परिभासन्तापि महल्लकेहि अधिवासेतब्बा’’ति वत्वा पितरं ओवदन्तो इमा गाथा अभासि –
Bodhisattopi paṇṇasālaṃ sammajjitvā udakaṃ upaṭṭhapetvā ukkamādāya paṭipathaṃ āgacchanto te disvā ‘‘ettakaṃ kālaṃ kiṃ karitthā’’ti āha. Khuddakatāpaso pitarā katakāraṇaṃ kathesi. Bodhisatto ubhopi te saṇikaṃ netvā parikkhāraṃ paṭisāmetvā pitaraṃ nhāpetvā pādadhovanapiṭṭhisambāhanādīni katvā aṅgārakapallaṃ upaṭṭhapetvā paṭippassaddhakilamathaṃ pitaraṃ upanisīditvā ‘‘tāta, taruṇadārakā nāma mattikābhājanasadisā muhuttaneva bhijjanti , sakiṃ bhinnakālato paṭṭhāya puna na sakkā honti ghaṭetuṃ, te akkosantāpi paribhāsantāpi mahallakehi adhivāsetabbā’’ti vatvā pitaraṃ ovadanto imā gāthā abhāsi –
४५.
45.
‘‘अपि कस्सप मन्दिया, युवा सपति हन्ति वा।
‘‘Api kassapa mandiyā, yuvā sapati hanti vā;
सब्बं तं खमते धीरो, पण्डितो तं तितिक्खति॥
Sabbaṃ taṃ khamate dhīro, paṇḍito taṃ titikkhati.
४६.
46.
‘‘सचेपि सन्तो विवदन्ति, खिप्पं सन्तीयरे पुन।
‘‘Sacepi santo vivadanti, khippaṃ santīyare puna;
बाला पत्ताव भिज्जन्ति, न ते समथमज्झगू॥
Bālā pattāva bhijjanti, na te samathamajjhagū.
४७.
47.
‘‘एते भिय्यो समायन्ति, सन्धि तेसं न जीरति।
‘‘Ete bhiyyo samāyanti, sandhi tesaṃ na jīrati;
यो चाधिपन्नं जानाति, यो च जानाति देसनं॥
Yo cādhipannaṃ jānāti, yo ca jānāti desanaṃ.
४८.
48.
‘‘एसो हि उत्तरितरो, भारवहो धुरद्धरो।
‘‘Eso hi uttaritaro, bhāravaho dhuraddharo;
यो परेसाधिपन्नानं, सयं सन्धातुमरहती’’ति॥
Yo paresādhipannānaṃ, sayaṃ sandhātumarahatī’’ti.
तत्थ कस्सपाति पितरं नामेनालपति। मन्दियाति मन्दीभावेन तरुणताय। युवा सपति हन्ति वाति तरुणदारको अक्कोसतिपि पहरतिपि। धीरोति धिक्कतपापो, धी वा वुच्चति पञ्ञा, ताय समन्नागतोतिपि अत्थो। इतरं पन इमस्सेव वेवचनं। उभयेनापि सब्बं तं बालदारकेहि कतं अपराधं महल्लको धीरो पण्डितो सहति तितिक्खतीति दस्सेति।
Tattha kassapāti pitaraṃ nāmenālapati. Mandiyāti mandībhāvena taruṇatāya. Yuvā sapati hanti vāti taruṇadārako akkosatipi paharatipi. Dhīroti dhikkatapāpo, dhī vā vuccati paññā, tāya samannāgatotipi attho. Itaraṃ pana imasseva vevacanaṃ. Ubhayenāpi sabbaṃ taṃ bāladārakehi kataṃ aparādhaṃ mahallako dhīro paṇḍito sahati titikkhatīti dasseti.
सन्धीयरेति पुन मित्तभावेन सन्धीयन्ति घटीयन्ति। बाला पत्तावाति बालका पन मत्तिकापत्ताव भिज्जन्ति। न ते समथमज्झगूति ते बालका अप्पमत्तकम्पि विवादं कत्वा वेरूपसमनं न विन्दन्ति नाधिगच्छन्ति। एते भिय्योति एते द्वे जना भिन्नापि पुन समागच्छन्ति। सन्धीति मित्तसन्धि। तेसन्ति तेसञ्ञेव द्विन्नं सन्धि न जीरति। यो चाधिपन्नन्ति यो च अत्तना अधिपन्नं अतिक्कन्तं अञ्ञस्मिं कतदोसं जानाति। देसनन्ति यो च तेन अत्तनो दोसं जानन्तेन देसितं अच्चयदेसनं पटिग्गण्हितुं जानाति।
Sandhīyareti puna mittabhāvena sandhīyanti ghaṭīyanti. Bālā pattāvāti bālakā pana mattikāpattāva bhijjanti. Na te samathamajjhagūti te bālakā appamattakampi vivādaṃ katvā verūpasamanaṃ na vindanti nādhigacchanti. Ete bhiyyoti ete dve janā bhinnāpi puna samāgacchanti. Sandhīti mittasandhi. Tesanti tesaññeva dvinnaṃ sandhi na jīrati. Yo cādhipannanti yo ca attanā adhipannaṃ atikkantaṃ aññasmiṃ katadosaṃ jānāti. Desananti yo ca tena attano dosaṃ jānantena desitaṃ accayadesanaṃ paṭiggaṇhituṃ jānāti.
यो परेसाधिपन्नानन्ति यो परेसं अधिपन्नानं दोसेन अभिभूतानं अपराधकारकानं। सयं सन्धातुमरहतीति तेसु अखमापेन्तेसुपि ‘‘एहि, भद्रमुख, उद्देसं गण्ह, अट्ठकथं सुण, भावनमनुयुञ्ज, कस्मा परिबाहिरो होसी’’ति एवं सयं सन्धातुं अरहति मित्तभावं घटेति, एसो एवरूपो मेत्ताविहारी उत्तरितरो मित्तभारस्स मित्तधुरस्स च वहनतो ‘‘भारवहो’’ति ‘‘धुरद्धरो’’ति च सङ्खं गच्छतीति।
Yo paresādhipannānanti yo paresaṃ adhipannānaṃ dosena abhibhūtānaṃ aparādhakārakānaṃ. Sayaṃ sandhātumarahatīti tesu akhamāpentesupi ‘‘ehi, bhadramukha, uddesaṃ gaṇha, aṭṭhakathaṃ suṇa, bhāvanamanuyuñja, kasmā paribāhiro hosī’’ti evaṃ sayaṃ sandhātuṃ arahati mittabhāvaṃ ghaṭeti, eso evarūpo mettāvihārī uttaritaro mittabhārassa mittadhurassa ca vahanato ‘‘bhāravaho’’ti ‘‘dhuraddharo’’ti ca saṅkhaṃ gacchatīti.
एवं बोधिसत्तो पितु ओवादं अदासि, सोपि ततो पभुति दन्तो अहोसि सुदन्तो।
Evaṃ bodhisatto pitu ovādaṃ adāsi, sopi tato pabhuti danto ahosi sudanto.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा पिता तापसो महल्लको अहोसि, खुद्दकतापसो सामणेरो, पितु ओवाददायको पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā pitā tāpaso mahallako ahosi, khuddakatāpaso sāmaṇero, pitu ovādadāyako pana ahameva ahosi’’nti.
कस्सपमन्दियजातकवण्णना दुतिया।
Kassapamandiyajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३१२. कस्सपमन्दियजातकं • 312. Kassapamandiyajātakaṃ
