Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

Pācityādiyojanā

Parivāravaggayojanā

Cūḷavaggakhandhakassevaṃ , katvāna yojanānayaṃ;

Adhunā parivārassa, karissaṃ yojanānayaṃ.

Soḷasamahāvāro

Paññattivārayojanā

Evaṃ dvāvīsatikhandhakānaṃ saṃvaṇṇanaṃ katvā idāni ‘‘parivāro’’ti saṅgahamārūḷhassa vinayassa saṃvaṇṇanaṃ karonto ayamācariyo paṭhamaṃ tāva anusandhidassanamukhena paṭiññaṃ kātukāmo āha ‘‘visuddhaparivārassā’’tiādi. Tattha visuddhaparivārassāti visuddhāya catuparisāya parivāritassa, athavā visuddhena catuparisasaṅkhātena parivārena samannāgatassa bhagavatoti sambandho. Parivāre hi visuddhe tena parivārito, taṃparivārito vā bhagavāpi visuddhoyeva nāma hoti. Iminā saṃvaṇṇiyamānassa ‘‘parivāro’’ti saṅgahamārūḷhassa desetabbadhammassa anurūpena desakabhūtassa bhagavato thomanaṃ kataṃ hoti. Dhammakkhandhasarīrassāti sīlādidhammakkhandhasaṅkhātena sarīrena samannāgatassa, iminā saṃvaṇṇitānaṃ khandhakānamanurūpena bhagavato thomanaṃ kataṃ hoti. Pakati hesācariyānaṃ yadidaṃ desetabbadhammānurūpena desakassa thomanā (sārattha. ṭī. 1.ganthārambhakathā; visuddhi. mahāṭī. 1.1). Anantarāti anantare kāle.

Yoti vinayo. Pubbāgatanti pubbe vuttesu vibhaṅgakhandhakesu āgataṃ. Nayanti saddaatthavinicchayanayasaṅkhātaṃ sabbaṃ nayaṃ. Hitvāti cajitvā. Anuttānatthavaṇṇananti anuttānānaṃ padānamatthavaṇṇanaṃ. Ayaṃ panettha yojanā – visuddhaparivārassa dhammakkhandhasarīrassa bhagavato sāsane khandhakānamanantarā ‘‘parivāro’’ti yo vinayo saṅgahaṃ samārūḷho, tassa vinayassa pubbāgataṃ nayaṃ hitvā idāni anuttānatthavaṇṇanaṃ karissāmīti.

1. Tattha tatthāti ‘‘tassa anuttānatthavaṇṇanaṃ karissāmī’’ti yo parivārasaṅkhāto vinayo saṃvaṇṇetabbabhāvena vutto, tattha. Saṅkhepatthoti samāsattho. Yaṃ tenāti ettha tasaddassa aniyamaniddesabhāvaṃ dassento āha ‘‘yo so’’ti. Tattha yoti aniyama niddeso, tassa ‘‘tenā’’ti niyamanaṃ daṭṭhabbaṃ. Soti padālaṅkāro. Dvīsu hi sabbanāmesu yebhuyyena pubbameva padhānaṃ, pacchimaṃ pana vacanālaṅkāraṃ. Yo so bhagavā paññapesīti sambandho. Ciraṭṭhitikatthanti ciraṃ pañcavassasahassakālaṃ ṭhitikatthāya, ‘‘yācito’’ti ca ‘‘paññapesī’’ti ca sambandho. Dhammasenāpatinā yācitoti sambandho. Yācito hutvā paññapesīti yojanā. Tena bhagavatā paññattanti sambandho. ‘‘Jānatā passatā’’ti dvinnaṃ padānaṃ kammameva dassento āha ‘‘tassa tassā’’tiādi. Tattha ‘‘paññattikāla’’nti iminā ‘‘jānatā’’ti padassa kammaṃ dasseti, ‘‘dasa atthavase’’ti iminā ‘‘passatā’’ti padassa kammaṃ.

Evaṃ kammadassanena yojanānayaṃ dassetvā idāni karaṇadassanena aparampi yojanānayaṃ dassento āha ‘‘apicā’’tiādi. ‘‘Pubbenivāsādīhī’’tiādisaddena dibbacakkhussa visuṃ gahetabbattā iddhividhadibbasotaparacittavijānanāni gahetabbāni. Imehi padehi ‘‘jānatā, passatā’’ti dvinnaṃ padānaṃ pañcannaṃ lokiyaabhiññānameva karaṇabhāvaṃ dasseti. Tīhi vijjāhīti pubbenivāsadibbacakkhuāsavakkhayañāṇasaṅkhātāhi tīhi vijjāhi. Chahi vā pana abhiññāhīti saha āsavakkhayañāṇena pañcalokiyābhiññāsaṅkhātāhi chahi abhiññāhi. Sabbatthāti sabbesu tīsu kālesu, pañcasupi ñeyyadhammesu. Samantacakkhunāti anāvaraṇasabbaññutaññāṇasaṅkhātena samantacakkhunā. Paññāyāti sabbaññutapaññāya. Tirokuṭṭādīti ādisaddena tiropabbatādayo saṅgaṇhāti. Maṃsacakkhunāti pasādacakkhunā. Paṭivedhapaññāyāti maggapaññāya. Desanāpaññāyāti sabbaññutapaññāya. Sabbaññutapaññāyeva hi atthato desanāpaññā nāma. Tena vuttaṃ ‘‘tassā paññāya tejasā. Abhidhammakathāmaggaṃ, devānaṃ sampavattayīti (dha. sa. aṭṭha. ganthārambhakathā 5). Imehi padehi avatthāvasena visuṃ visuṃ dvinnaṃ padānaṃ karaṇasambhavaṃ dasseti. Arahatāti arīnaṃ arānañca hatattā, paccayādīnañca arahattā arahatā. Sammāsambuddhenāti sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā sammāsambuddhena, tena bhagavatāti sambandho. Kenābhatanti taṃ paṭhamaṃ pārājikaṃ kena ābhataṃ, iti saṅkhepatthoti yojanā.

2. Pucchāvisajjane pana evamattho veditabboti yojanā. Yaṃ tena…pe… pārājikanti idaṃ padaṃ paccuddharaṇamattamevāti sambandho. Patiuddharaṇamattameva, na atthadassananti attho. Etthāti etesu padesu. Ekā paññattīti ekā paṭhamapaññatti. Anupaññattiyoti pacchā ṭhapitā paññattiyo.

Ettāvatāti ettakena ‘‘ekā paññatti, dve anupaññattiyo’’ti vacanamattena vissajjitā hontīti sambandho. Tatiyaṃ pucchanti sambandho. Kasmā anuppannapaññatti tasmiṃ natthīti āha ‘‘ayaṃ hī’’tiādi. Tattha hi yasmā aññatra natthi, tasmā natthīti yojanā. ‘‘Anuppanne dose paññattā’’ti iminā anuppanne dose paññapetabbāti anuppannapaññattīti vacanatthaṃ dasseti. Sāti anuppannapaññatti. Tasmāti yasmā aññatra natthi, tasmā. Sabbatthapaññattīti ettha sabbasmiṃ padese paññatti sabbatthapaññattīti aluttasamāsaṃ dassento āha ‘‘majjhimadese cevā’’tiādi. ‘‘Majjhimadese ceva paccantimajanapadesu cā’’ti iminā ‘‘sabbatthā’’ti padassa sarūpaṃ dasseti. Padesapaññattiṃ apanetvā sabbatthapaññattiṃ pārisesanayena dassento āha ‘‘vinayadharapañcamenā’’tiādi . Tattha vinayadharapañcamenāti anussāvanācariyapañcamena. Etthevāti majjhimadeseyeva. Etehīti catūhi sikkhāpadehi. Sesānīti catūhi sikkhāpadehi sesāni.

Sādhāraṇapaññattīti ettha sādhāraṇā nāma bhikkhubhikkhunīnamevāti āha ‘‘bhikkhūnañceva bhikkhunīnañcā’’ti. Idaṃ panāti paṭhamapārājikaṃ pana, paññattanti sambandho. Vinītakathāmattamevāti vinītavatthupakāsakaṃ kathāmattameva. Tāsanti bhikkhunīnaṃ. Byañjanamattamevāti ‘‘sādhāraṇā’’ti ca ‘‘ubhato’’ti ca byañjanamattameva. Etthāti sādhāraṇapaññattiubhatopaññattipade.

‘‘Nidāne anupaviṭṭha’’nti iminā ‘‘nidānogadha’’nti padassa sattamīsamāsañca ogadhasaddassa anupaviṭṭhatthañca dasseti. Ogāḷho hutvā dharati tiṭṭhatīti ogadhaṃ. Nanu nidānogadhe sati ‘‘paṭhamena uddesenā’’ti vattabbaṃ, kasmā ‘‘dutiyena uddesenā’’ti vuttanti āha ‘‘nidānogadha’’nti. Nidānapariyāpannampi samānanti nidānapariyāpannaṃ samānampīti yojanā. Pisaddo garahattho, pageva dutiye uddese pariyāpanneti dasseti. ‘‘Sīlavipattiādīna’’nti vacanaṃ vitthārento āha ‘‘paṭhamā hī’’tiādi.

Dvaṅgikenāti kāyacittasaṅkhātena dvaṅgikena. Nanu ‘‘ekena samuṭṭhānenā’’ti vuttattā ‘‘kāyatoyevā’’ti vattabbaṃ, atha kasmā ‘‘kāyato ca cittato ca samuṭṭhātī’’ti vuttanti āha ‘‘ettha hī’’tiādi. Etthāti ‘‘ekena samuṭṭhānenā’’ti vacane. Cittanti sevanacittaṃ. Āpannosīti tvaṃ āpanno asīti yojanā. Āma āpannomhīti āma ahaṃ āpanno amhīti yojanā. Tāvadevāti tasmiṃ paṭijānakkhaṇeyeva. Taṃ puggalanti pārājikamāpannaṃ taṃ puggalaṃ. Tappaccayāti tassa pārājikamāpannassa kāraṇā. ‘‘Na katamena samathena sammatī’’ti yaṃ pana vacanaṃ vuttanti yojanā. Tanti vacanaṃ, vuttanti sambandho.

Vuttamātikā paññattīti vuttamātikāsaṅkhātā paññatti vinayo nāmāti yojanā. Mātikā hi yasmā paññapīyati saṅkhepena ṭhapīyati, pakāraṃ jānāpeti vā, tasmā paññattīti vuccati. ‘‘Padabhājanaṃ vuccatī’’ti iminā vitthārena bhājiyati etāyāti vibhattīti dasseti. Vītikkamoti kāyavācāvītikkamo. So hi na saṃvarati kāyavācaṃ na pidahatīti asaṃvaroti vuccati. Yesaṃ vattatīti ettha vattatikiriyāya kattāraṃ dassento āha ‘‘vinayapiṭakañca aṭṭhakathā cā’’ti. Paguṇāti vācuggatā. Teti te puggalā, dhārentīti sambandho. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Etassāti paṭhamapārājikassa. Kenābhatanti ettha bharadhātuyā dhāraṇaposanatthesu (pāṇinī 108 dhātupāṭhe) dhāraṇatthaṃ dassento āha ‘‘kena ānīta’’nti . ‘‘Paramparāya ānīta’’nti iminā paramparābhatanti padassa tatiyāsamāsaṃ dasseti. Athavā ‘‘kenābhata’’nti pucchāya anurūpaṃ yakāralopavasena vākyanti dasseti.

3.Upāli dāsako cevātiādikā gāthāyo kimatthaṃ kehi ṭhapitāti āha ‘‘idānī’’tiādi. Tanti paraṃ paraṃ. Tatthāti tāsu gāthāsu. Yanti vacanaṃ. Iminā nayenāti paṭhamapārājikassa pucchāvisajjane vuttena iminā nayena.

Iti mahāvibhaṅge paññattivāravaṇṇanāya yojanā samattā.

Katāpattivārādivaṇṇanā

157.Itoti paññattivārato, paraṃ vuttā satta vārā uttānatthā evāti yojanā. Katāpattivāroti ‘‘katāpattī’’ti padena lakkhito vāro. Eseva nayo sesesupi. Tadanantaroti tesaṃ sattannaṃ vārānaṃ anantare vutto. Samuccayavāroti saṃ ekato āpattivipattiādayo uciyanti sampiṇḍiyanti etthāti samuccayo, soyeva vāro samuccayavāro.

188.Tatoti tehi aṭṭhahi vārehi, paraṃ vuttāti sambandho. Paccayavasena vutto eko paññattivāroti yojanā. Paccayavasenāti paccayasaddassa vasena. Tassāti paccayassa. Tepīti aṭṭha vārāpi. Itītiādi nigamanaṃ. Tatoti mahāvibhaṅgato, paraṃ āgatāti sambandho. Evaṃ ime dvattiṃsa vārāti yojanā. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Etthāti dvattiṃsavāresu.