| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
९-१०. कथावत्थुसुत्तद्वयवण्णना
9-10. Kathāvatthusuttadvayavaṇṇanā
६९-७०. नवमे तिरच्छानकथन्ति अनिय्यानिकत्ता सग्गमोक्खमग्गानं तिरच्छानभूतं कथं। तत्थ राजानं आरब्भ ‘‘महासम्मतो मन्धाता धम्मासोको एवंमहानुभावो’’तिआदिना नयेन पवत्तकथा राजकथा। एस नयो चोरकथादीसु। तेसु ‘‘असुको राजा अभिरूपो दस्सनीयो’’तिआदिना गेहसितकथाव तिरच्छानकथा होति, ‘‘सोपि नाम एवंमहानुभावो खयं गतो’’ति एवं पवत्ता पन कम्मट्ठानभावे तिट्ठति। चोरेसुपि ‘‘मूलदेवो एवंमहानुभावो, मेघदेवो एवंमहानुभावो’’ति तेसं कम्मं पटिच्च ‘‘अहो सूरा’’ति गेहसितकथाव तिरच्छानकथा। युद्धेसुपि भारतयुद्धादीसु ‘‘असुकेन असुको एवं मारितो एवं विद्धो’’ति कम्मस्सादवसेनेव कथा तिरच्छानकथा, ‘‘तेपि नाम खयं गता’’ति एवं पवत्ता पन सब्बत्थ कम्मट्ठानमेव होति। अपिच अन्नादीसु ‘‘एवं वण्णवन्तं रसवन्तं फस्ससम्पन्नं खादिम्ह भुञ्जिम्ह पिविम्ह परिभुञ्जिम्हा’’ति कामरसस्सादवसेन कथेतुं न वट्टति, सात्थकं पन कत्वा ‘‘पुब्बे एवं वण्णादिसम्पन्नं अन्नं पानं वत्थं यानं मालं गन्धं सीलवन्तानं अदम्ह, चेतियं पूजिम्हा’’ति कथेतुं वट्टति।
69-70. Navame tiracchānakathanti aniyyānikattā saggamokkhamaggānaṃ tiracchānabhūtaṃ kathaṃ. Tattha rājānaṃ ārabbha ‘‘mahāsammato mandhātā dhammāsoko evaṃmahānubhāvo’’tiādinā nayena pavattakathā rājakathā. Esa nayo corakathādīsu. Tesu ‘‘asuko rājā abhirūpo dassanīyo’’tiādinā gehasitakathāva tiracchānakathā hoti, ‘‘sopi nāma evaṃmahānubhāvo khayaṃ gato’’ti evaṃ pavattā pana kammaṭṭhānabhāve tiṭṭhati. Coresupi ‘‘mūladevo evaṃmahānubhāvo, meghadevo evaṃmahānubhāvo’’ti tesaṃ kammaṃ paṭicca ‘‘aho sūrā’’ti gehasitakathāva tiracchānakathā. Yuddhesupi bhāratayuddhādīsu ‘‘asukena asuko evaṃ mārito evaṃ viddho’’ti kammassādavaseneva kathā tiracchānakathā, ‘‘tepi nāma khayaṃ gatā’’ti evaṃ pavattā pana sabbattha kammaṭṭhānameva hoti. Apica annādīsu ‘‘evaṃ vaṇṇavantaṃ rasavantaṃ phassasampannaṃ khādimha bhuñjimha pivimha paribhuñjimhā’’ti kāmarasassādavasena kathetuṃ na vaṭṭati, sātthakaṃ pana katvā ‘‘pubbe evaṃ vaṇṇādisampannaṃ annaṃ pānaṃ vatthaṃ yānaṃ mālaṃ gandhaṃ sīlavantānaṃ adamha, cetiyaṃ pūjimhā’’ti kathetuṃ vaṭṭati.
ञातिकथादीसुपि ‘‘अम्हाकं ञातका सूरा समत्था’’ति वा ‘‘पुब्बे मयं एवं विचित्रेहि यानेहि विचरिम्हा’’ति वा अस्सादवसेन वत्तुं न वट्टति , सात्थकं पन कत्वा ‘‘तेपि नो ञातका खयं गता’’ति वा ‘‘पुब्बे मयं एवरूपा उपाहना सङ्घस्स अदम्हा’’ति वा कथेतब्बं। गामकथापि सुनिविट्ठदुन्निविट्ठसुभिक्खदुब्भिक्खादिवसेन वा ‘‘असुकगामवासिनो सूरा समत्था’’ति वा एवं अस्सादवसेनेव न वट्टति, सात्थकं पन कत्वा ‘‘सद्धा पसन्ना’’ति वा ‘‘खयवयं गता’’ति वा वत्तुं वट्टति। निगमनगरजनपदकथासुपि एसेव नयो।
Ñātikathādīsupi ‘‘amhākaṃ ñātakā sūrā samatthā’’ti vā ‘‘pubbe mayaṃ evaṃ vicitrehi yānehi vicarimhā’’ti vā assādavasena vattuṃ na vaṭṭati , sātthakaṃ pana katvā ‘‘tepi no ñātakā khayaṃ gatā’’ti vā ‘‘pubbe mayaṃ evarūpā upāhanā saṅghassa adamhā’’ti vā kathetabbaṃ. Gāmakathāpi suniviṭṭhadunniviṭṭhasubhikkhadubbhikkhādivasena vā ‘‘asukagāmavāsino sūrā samatthā’’ti vā evaṃ assādavaseneva na vaṭṭati, sātthakaṃ pana katvā ‘‘saddhā pasannā’’ti vā ‘‘khayavayaṃ gatā’’ti vā vattuṃ vaṭṭati. Nigamanagarajanapadakathāsupi eseva nayo.
इत्थिकथापि वण्णसण्ठानादीनि पटिच्च अस्सादवसेन न वट्टति, ‘‘सद्धा पसन्ना खयं गता’’ति एवमेव वट्टति। सूरकथापि ‘‘नन्दिमित्तो नाम योधो सूरो अहोसी’’ति अस्सादवसेनेव न वट्टति, ‘‘सद्धो अहोसि खयं गतो’’ति एवमेव वट्टति। सुराकथन्ति पाळियं पन अनेकविधं मज्जकथं अस्सादवसेन कथेतुं न वट्टति, आदीनववसेनेव वत्तुं वट्टति। विसिखाकथापि ‘‘असुकविसिखा सुनिविट्ठा दुन्निविट्ठा सूरा समत्था’’ति अस्सादवसेनेव न वट्टति, ‘‘सद्धा पसन्ना खयं गता’’ति वट्टति। कुम्भट्ठानकथा नाम कूटट्ठानकथा उदकतित्थकथा वुच्चति (दी॰ नि॰ अट्ठ॰ १.१७; म॰ नि॰ अट्ठ॰ २.२२३; सं॰ नि॰ अट्ठ॰ ३.५.१०८०)। कुम्भदासिकथा वा। सापि ‘‘पासादिका नच्चितुं गायितुं छेका’’ति अस्सादवसेन न वट्टति, ‘‘सद्धा पसन्ना’’तिआदिना नयेनेव वट्टति।
Itthikathāpi vaṇṇasaṇṭhānādīni paṭicca assādavasena na vaṭṭati, ‘‘saddhā pasannā khayaṃ gatā’’ti evameva vaṭṭati. Sūrakathāpi ‘‘nandimitto nāma yodho sūro ahosī’’ti assādavaseneva na vaṭṭati, ‘‘saddho ahosi khayaṃ gato’’ti evameva vaṭṭati. Surākathanti pāḷiyaṃ pana anekavidhaṃ majjakathaṃ assādavasena kathetuṃ na vaṭṭati, ādīnavavaseneva vattuṃ vaṭṭati. Visikhākathāpi ‘‘asukavisikhā suniviṭṭhā dunniviṭṭhā sūrā samatthā’’ti assādavaseneva na vaṭṭati, ‘‘saddhā pasannā khayaṃ gatā’’ti vaṭṭati. Kumbhaṭṭhānakathā nāma kūṭaṭṭhānakathā udakatitthakathā vuccati (dī. ni. aṭṭha. 1.17; ma. ni. aṭṭha. 2.223; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.1080). Kumbhadāsikathā vā. Sāpi ‘‘pāsādikā naccituṃ gāyituṃ chekā’’ti assādavasena na vaṭṭati, ‘‘saddhā pasannā’’tiādinā nayeneva vaṭṭati.
पुब्बपेतकथा नाम अतीतञातिकथा। तत्थ वत्तमानञातिकथासदिसोव विनिच्छयो। नानत्तकथा नाम पुरिमपच्छिमकथाविमुत्ता अवसेसा नानासभावा तिरच्छानकथा। लोकक्खायिका नाम ‘‘अयं लोको केन निम्मितो? असुकेन नाम निम्मितो। काको सेतो अट्ठीनं सेतत्ता, बलाका रत्ता लोहितस्स रत्तत्ता’’तिएवमादिका लोकायतवितण्डसल्लापकथा। समुद्दक्खायिका नाम कस्मा समुद्दो सागरोति। सागरदेवेन खतत्ता सागरो, खतो मेति हत्थमुद्दाय निवेदितत्ता समुद्दोतिएवमादिका निरत्थका समुद्दक्खायनकथा। भवोति वुद्धि, अभवोति हानि। इति भवो इति अभवोति यं वा तं वा निरत्थककारणं वत्वा पवत्तितकथा इतिभवाभवकथा नाम।
Pubbapetakathā nāma atītañātikathā. Tattha vattamānañātikathāsadisova vinicchayo. Nānattakathā nāma purimapacchimakathāvimuttā avasesā nānāsabhāvā tiracchānakathā. Lokakkhāyikā nāma ‘‘ayaṃ loko kena nimmito? Asukena nāma nimmito. Kāko seto aṭṭhīnaṃ setattā, balākā rattā lohitassa rattattā’’tievamādikā lokāyatavitaṇḍasallāpakathā. Samuddakkhāyikā nāma kasmā samuddo sāgaroti. Sāgaradevena khatattā sāgaro, khato meti hatthamuddāya niveditattā samuddotievamādikā niratthakā samuddakkhāyanakathā. Bhavoti vuddhi, abhavoti hāni. Iti bhavo iti abhavoti yaṃ vā taṃ vā niratthakakāraṇaṃ vatvā pavattitakathā itibhavābhavakathā nāma.
तेजसा तेजन्ति अत्तनो तेजसा तेसं तेजं। परियादियेय्याथाति खेपेत्वा गहेत्वा अभिभवेय्याथ। तत्रिदं वत्थु – एको पिण्डपातिको महाथेरं पुच्छि – ‘‘भन्ते, तेजसा तेजं परियादियमाना भिक्खू किं करोन्ती’’ति। थेरो आह – आवुसो, किञ्चिदेव आतपे ठपेत्वा यथा छाया हेट्ठा न ओतरति, उद्धंयेव गच्छति तथा करोन्ति। दसमे पासंसानि ठानानीति पसंसावहानि कारणानि। सेसं सब्बत्थ उत्तानत्थमेवाति।
Tejasā tejanti attano tejasā tesaṃ tejaṃ. Pariyādiyeyyāthāti khepetvā gahetvā abhibhaveyyātha. Tatridaṃ vatthu – eko piṇḍapātiko mahātheraṃ pucchi – ‘‘bhante, tejasā tejaṃ pariyādiyamānā bhikkhū kiṃ karontī’’ti. Thero āha – āvuso, kiñcideva ātape ṭhapetvā yathā chāyā heṭṭhā na otarati, uddhaṃyeva gacchati tathā karonti. Dasame pāsaṃsāni ṭhānānīti pasaṃsāvahāni kāraṇāni. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
यमकवग्गो दुतियो।
Yamakavaggo dutiyo.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya
९. पठमकथावत्थुसुत्तं • 9. Paṭhamakathāvatthusuttaṃ
१०. दुतियकथावत्थुसुत्तं • 10. Dutiyakathāvatthusuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ९-१०. पठमकथावत्थुसुत्तादिवण्णना • 9-10. Paṭhamakathāvatthusuttādivaṇṇanā
