| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
७. कथावत्थुसुत्तवण्णना
7. Kathāvatthusuttavaṇṇanā
६८. सत्तमे कथावत्थूनीति कथाकारणानि, कथाय भूमियो पतिट्ठायोति अत्थो। अतीतं वा, भिक्खवे, अद्धानन्ति अतीतमद्धानं नाम कालोपि वट्टति खन्धापि। अनागतपच्चुप्पन्नेसुपि एसेव नयो। तत्थ अतीते कस्सपो नाम सम्मासम्बुद्धो अहोसि, तस्स किकी नाम कासिकराजा अग्गुपट्ठाको अहोसि, वीसति वस्ससहस्सानि आयु अहोसीति इमिना नयेन कथेन्तो अतीतं आरब्भ कथं कथेति नाम। अनागते मेत्तेय्यो नाम बुद्धो भविस्सति, तस्स सङ्खो नाम राजा अग्गुपट्ठाको भविस्सति, असीति वस्ससहस्सानि आयु भविस्सतीति इमिना नयेन कथेन्तो अनागतं आरब्भ कथं कथेति नाम। एतरहि असुको नाम राजा धम्मिकोति इमिना नयेन कथेन्तो पच्चुप्पन्नं आरब्भ कथं कथेति नाम।
68. Sattame kathāvatthūnīti kathākāraṇāni, kathāya bhūmiyo patiṭṭhāyoti attho. Atītaṃ vā, bhikkhave, addhānanti atītamaddhānaṃ nāma kālopi vaṭṭati khandhāpi. Anāgatapaccuppannesupi eseva nayo. Tattha atīte kassapo nāma sammāsambuddho ahosi, tassa kikī nāma kāsikarājā aggupaṭṭhāko ahosi, vīsati vassasahassāni āyu ahosīti iminā nayena kathento atītaṃ ārabbha kathaṃ katheti nāma. Anāgate metteyyo nāma buddho bhavissati, tassa saṅkho nāma rājā aggupaṭṭhāko bhavissati, asīti vassasahassāni āyu bhavissatīti iminā nayena kathento anāgataṃ ārabbha kathaṃ katheti nāma. Etarahi asuko nāma rājā dhammikoti iminā nayena kathento paccuppannaṃ ārabbha kathaṃ katheti nāma.
कथासम्पयोगेनाति कथासमागमेन। कच्छोति कथेतुं युत्तो। अकच्छोति कथेतुं न युत्तो। एकंसब्याकरणीयं पञ्हन्तिआदीसु, ‘‘चक्खु, अनिच्च’’न्ति पुट्ठेन, ‘‘आम, अनिच्च’’न्ति एकंसेनेव ब्याकातब्बं। एसेव नयो सोतादीसु। अयं एकंसब्याकरणीयो पञ्हो। ‘‘अनिच्चं नाम चक्खू’’ति पुट्ठेन पन ‘‘न चक्खुमेव, सोतम्पि अनिच्चं, घानम्पि अनिच्च’’न्ति एवं विभजित्वा ब्याकातब्बं। अयं विभज्जब्याकरणीयो पञ्हो। ‘‘यथा चक्खु, तथा सोतं। यथा सोतं, तथा चक्खू’’ति पुट्ठेन ‘‘केनट्ठेन पुच्छसी’’ति पटिपुच्छित्वा ‘‘दस्सनट्ठेन पुच्छामी’’ति वुत्ते ‘‘न ही’’ति ब्याकातब्बं। ‘‘अनिच्चट्ठेन पुच्छामी’’ति वुत्ते, ‘‘आमा’’ति ब्याकातब्बं। अयं पटिपुच्छाब्याकरणीयो पञ्हो। ‘‘तं जीवं तं सरीर’’न्तिआदीनि पुट्ठेन पन ‘‘अब्याकतमेतं भगवता’’ति ठपेतब्बो, एस पञ्हो न ब्याकातब्बो। अयं ठपनीयो पञ्हो।
Kathāsampayogenāti kathāsamāgamena. Kacchoti kathetuṃ yutto. Akacchoti kathetuṃ na yutto. Ekaṃsabyākaraṇīyaṃ pañhantiādīsu, ‘‘cakkhu, anicca’’nti puṭṭhena, ‘‘āma, anicca’’nti ekaṃseneva byākātabbaṃ. Eseva nayo sotādīsu. Ayaṃ ekaṃsabyākaraṇīyo pañho. ‘‘Aniccaṃ nāma cakkhū’’ti puṭṭhena pana ‘‘na cakkhumeva, sotampi aniccaṃ, ghānampi anicca’’nti evaṃ vibhajitvā byākātabbaṃ. Ayaṃ vibhajjabyākaraṇīyo pañho. ‘‘Yathā cakkhu, tathā sotaṃ. Yathā sotaṃ, tathā cakkhū’’ti puṭṭhena ‘‘kenaṭṭhena pucchasī’’ti paṭipucchitvā ‘‘dassanaṭṭhena pucchāmī’’ti vutte ‘‘na hī’’ti byākātabbaṃ. ‘‘Aniccaṭṭhena pucchāmī’’ti vutte, ‘‘āmā’’ti byākātabbaṃ. Ayaṃ paṭipucchābyākaraṇīyo pañho. ‘‘Taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’ntiādīni puṭṭhena pana ‘‘abyākatametaṃ bhagavatā’’ti ṭhapetabbo, esa pañho na byākātabbo. Ayaṃ ṭhapanīyo pañho.
ठानाठाने न सण्ठातीति कारणाकारणे न सण्ठाति। तत्रायं नयो – सस्सतवादी युत्तेन कारणेन पहोति उच्छेदवादिं निग्गहेतुं, उच्छेदवादी तेन निग्गय्हमानो ‘‘किं पनाहं उच्छेदं वदामी’’ति सस्सतवादिभावमेव दीपेति, अत्तनो वादे पतिट्ठातुं न सक्कोति। एवं उच्छेदवादिम्हि पहोन्ते सस्सतवादी, पुग्गलवादिम्हि पहोन्ते सुञ्ञतवादी, सुञ्ञतवादिम्हि पहोन्ते पुग्गलवादीति एवं ठानाठाने न सण्ठाति नाम।
Ṭhānāṭhāne na saṇṭhātīti kāraṇākāraṇe na saṇṭhāti. Tatrāyaṃ nayo – sassatavādī yuttena kāraṇena pahoti ucchedavādiṃ niggahetuṃ, ucchedavādī tena niggayhamāno ‘‘kiṃ panāhaṃ ucchedaṃ vadāmī’’ti sassatavādibhāvameva dīpeti, attano vāde patiṭṭhātuṃ na sakkoti. Evaṃ ucchedavādimhi pahonte sassatavādī, puggalavādimhi pahonte suññatavādī, suññatavādimhi pahonte puggalavādīti evaṃ ṭhānāṭhāne na saṇṭhāti nāma.
परिकप्पे न सण्ठातीति इदं पञ्हपुच्छनेपि पञ्हकथनेपि लब्भति। कथं? एकच्चो हि ‘‘पञ्हं पुच्छिस्सामी’’ति कण्ठं सोधेति, सो इतरेन ‘‘इदं नाम त्वं पुच्छिस्ससी’’ति वुत्तो ञातभावं ञत्वा ‘‘न एतं, अञ्ञं पुच्छिस्सामी’’ति वदति। पञ्हं पुट्ठोपि ‘‘पञ्हं कथेस्सामी’’ति हनुं संसोधेति, सो इतरेन ‘‘इदं नाम कथेस्ससी’’ति वुत्तो ञातभावं ञत्वा ‘‘न एतं, अञ्ञं कथेस्सामी’’ति वदति। एवं परिकप्पे न सण्ठाति नाम।
Parikappena saṇṭhātīti idaṃ pañhapucchanepi pañhakathanepi labbhati. Kathaṃ? Ekacco hi ‘‘pañhaṃ pucchissāmī’’ti kaṇṭhaṃ sodheti, so itarena ‘‘idaṃ nāma tvaṃ pucchissasī’’ti vutto ñātabhāvaṃ ñatvā ‘‘na etaṃ, aññaṃ pucchissāmī’’ti vadati. Pañhaṃ puṭṭhopi ‘‘pañhaṃ kathessāmī’’ti hanuṃ saṃsodheti, so itarena ‘‘idaṃ nāma kathessasī’’ti vutto ñātabhāvaṃ ñatvā ‘‘na etaṃ, aññaṃ kathessāmī’’ti vadati. Evaṃ parikappe na saṇṭhāti nāma.
अञ्ञातवादे न सण्ठातीति अञ्ञातवादे जानितवादे न सण्ठाति। कथं? एकच्चो पञ्हं पुच्छति, तं इतरो ‘‘मनापो तया पञ्हो पुच्छितो, कहं ते एस उग्गहितो’’ति वदति। इतरो पुच्छितब्बनियामेनेव पञ्हं पुच्छित्वापि तस्स कथाय ‘‘अपञ्हं नु खो पुच्छित’’न्ति विमतिं करोति। अपरो पञ्हं पुट्ठो कथेति, तमञ्ञो ‘‘सुट्ठु ते पञ्हो कथितो, कत्थ ते उग्गहितो, पञ्हं कथेन्तेन नाम एवं कथेतब्बो’’ति वदति। इतरो कथेतब्बनियामेनेव पञ्हं कथेत्वापि तस्स कथाय ‘‘अपञ्हो नु खो मया कथितो’’ति विमतिं करोति।
Aññātavāde na saṇṭhātīti aññātavāde jānitavāde na saṇṭhāti. Kathaṃ? Ekacco pañhaṃ pucchati, taṃ itaro ‘‘manāpo tayā pañho pucchito, kahaṃ te esa uggahito’’ti vadati. Itaro pucchitabbaniyāmeneva pañhaṃ pucchitvāpi tassa kathāya ‘‘apañhaṃ nu kho pucchita’’nti vimatiṃ karoti. Aparo pañhaṃ puṭṭho katheti, tamañño ‘‘suṭṭhu te pañho kathito, kattha te uggahito, pañhaṃ kathentena nāma evaṃ kathetabbo’’ti vadati. Itaro kathetabbaniyāmeneva pañhaṃ kathetvāpi tassa kathāya ‘‘apañho nu kho mayā kathito’’ti vimatiṃ karoti.
पटिपदाय न सण्ठातीति पटिपत्तियं न तिट्ठति, वत्तं अजानित्वा अपुच्छितब्बट्ठाने पुच्छतीति अत्थो। अयं पञ्हो नाम चेतियङ्गणे पुच्छितेन न कथेतब्बो, तथा भिक्खाचारमग्गे गामं पिण्डाय चरणकाले। आसनसालाय निसिन्नकाले यागुं वा भत्तं वा गहेत्वा निसिन्नकाले परिभुञ्जित्वा निसिन्नकाले दिवाविहारट्ठानगमनकालेपि। दिवाट्ठाने निसिन्नकाले पन ओकासं कारेत्वाव पुच्छन्तस्स कथेतब्बो, अकारेत्वा पुच्छन्तस्स न कथेतब्बो। इदं वत्तं अजानित्वा पुच्छन्तो पटिपदाय न सण्ठाति नाम। एवं सन्तायं, भिक्खवे, पुग्गलो अकच्छो होतीति, भिक्खवे, एतं इमस्मिं च कारणे सति अयं पुग्गलो न कथेतुं युत्तो नाम होति।
Paṭipadāya na saṇṭhātīti paṭipattiyaṃ na tiṭṭhati, vattaṃ ajānitvā apucchitabbaṭṭhāne pucchatīti attho. Ayaṃ pañho nāma cetiyaṅgaṇe pucchitena na kathetabbo, tathā bhikkhācāramagge gāmaṃ piṇḍāya caraṇakāle. Āsanasālāya nisinnakāle yāguṃ vā bhattaṃ vā gahetvā nisinnakāle paribhuñjitvā nisinnakāle divāvihāraṭṭhānagamanakālepi. Divāṭṭhāne nisinnakāle pana okāsaṃ kāretvāva pucchantassa kathetabbo, akāretvā pucchantassa na kathetabbo. Idaṃ vattaṃ ajānitvā pucchanto paṭipadāya na saṇṭhāti nāma. Evaṃ santāyaṃ, bhikkhave, puggalo akaccho hotīti, bhikkhave, etaṃ imasmiṃ ca kāraṇe sati ayaṃ puggalo na kathetuṃ yutto nāma hoti.
ठानाठाने सण्ठातीति सस्सतवादी युत्तेन कारणेन पहोति उच्छेदवादिं निग्गहेतुं, उच्छेदवादी तेन निग्गय्हमानोपि ‘‘अहं तया सतक्खत्तुं निग्गय्हमानोपि उच्छेदवादीयेवा’’ति वदति। इमिना नयेन सस्सतपुग्गलसुञ्ञतवादादीसुपि नयो नेतब्बो। एवं ठानाठाने सण्ठाति नाम। परिकप्पे सण्ठातीति ‘‘पञ्हं पुच्छिस्सामी’’ति कण्ठं सोधेन्तो ‘‘त्वं इमं नाम पुच्छिस्ससी’’ति वुत्ते, ‘‘आम, एतंयेव पुच्छिस्सामी’’ति वदति। पञ्हं कथेस्सामीति हनुं संसोधेन्तोपि ‘‘त्वं इमं नाम कथेस्ससी’’ति वुत्ते, ‘‘आम, एतंयेव कथेस्सामी’’ति वदति। एवं परिकप्पे सण्ठाति नाम।
Ṭhānāṭhāne saṇṭhātīti sassatavādī yuttena kāraṇena pahoti ucchedavādiṃ niggahetuṃ, ucchedavādī tena niggayhamānopi ‘‘ahaṃ tayā satakkhattuṃ niggayhamānopi ucchedavādīyevā’’ti vadati. Iminā nayena sassatapuggalasuññatavādādīsupi nayo netabbo. Evaṃ ṭhānāṭhāne saṇṭhāti nāma. Parikappe saṇṭhātīti ‘‘pañhaṃ pucchissāmī’’ti kaṇṭhaṃ sodhento ‘‘tvaṃ imaṃ nāma pucchissasī’’ti vutte, ‘‘āma, etaṃyeva pucchissāmī’’ti vadati. Pañhaṃ kathessāmīti hanuṃ saṃsodhentopi ‘‘tvaṃ imaṃ nāma kathessasī’’ti vutte, ‘‘āma, etaṃyeva kathessāmī’’ti vadati. Evaṃ parikappe saṇṭhāti nāma.
अञ्ञातवादे सण्ठातीति इमं पञ्हं पुच्छित्वा ‘‘सुट्ठु ते पञ्हो पुच्छितो, पुच्छन्तेन नाम एवं पुच्छितब्ब’’न्ति वुत्ते सम्पटिच्छति, विमतिं न उप्पादेति। पञ्हं कथेत्वापि ‘‘सुट्ठु ते पञ्हो कथितो, कथेन्तेन नाम एवं कथेतब्ब’’न्ति वुत्ते सम्पटिच्छति, विमतिं न उप्पादेति। पटिपदाय सण्ठातीति गेहे निसीदापेत्वा यागुखज्जकादीनि दत्वा याव भत्तं निट्ठाति, तस्मिं अन्तरे निसिन्नो पञ्हं पुच्छति । सप्पिआदीनि भेसज्जानि अट्ठविधानि पानकानि वत्थच्छादनमालागन्धादीनि वा आदाय विहारं गन्त्वा तानि दत्वा दिवाट्ठानं पविसित्वा ओकासं कारेत्वा पञ्हं पुच्छति। एवञ्हि वत्तं ञत्वा पुच्छन्तो पटिपदाय सण्ठाति नाम। तस्स पञ्हं कथेतुं वट्टति।
Aññātavāde saṇṭhātīti imaṃ pañhaṃ pucchitvā ‘‘suṭṭhu te pañho pucchito, pucchantena nāma evaṃ pucchitabba’’nti vutte sampaṭicchati, vimatiṃ na uppādeti. Pañhaṃ kathetvāpi ‘‘suṭṭhu te pañho kathito, kathentena nāma evaṃ kathetabba’’nti vutte sampaṭicchati, vimatiṃ na uppādeti. Paṭipadāya saṇṭhātīti gehe nisīdāpetvā yāgukhajjakādīni datvā yāva bhattaṃ niṭṭhāti, tasmiṃ antare nisinno pañhaṃ pucchati . Sappiādīni bhesajjāni aṭṭhavidhāni pānakāni vatthacchādanamālāgandhādīni vā ādāya vihāraṃ gantvā tāni datvā divāṭṭhānaṃ pavisitvā okāsaṃ kāretvā pañhaṃ pucchati. Evañhi vattaṃ ñatvā pucchanto paṭipadāya saṇṭhāti nāma. Tassa pañhaṃ kathetuṃ vaṭṭati.
अञ्ञेनञ्ञं पटिचरतीति अञ्ञेन वचनेन अञ्ञं पटिच्छादेति, अञ्ञं वा पुच्छितो अञ्ञं कथेति। बहिद्धा कथं अपनामेतीति आगन्तुककथं ओतारेन्तो पुरिमकथं बहिद्धा अपनामेति। तत्रिदं वत्थु – भिक्खू किर सन्निपतित्वा एकं दहरं, ‘‘आवुसो, त्वं इमञ्चिमञ्च आपत्तिं आपन्नो’’ति आहंसु। सो आह – ‘‘भन्ते, नागदीपं गतोम्ही’’ति। आवुसो , न मयं तव नागदीपगमनेन अत्थिका, आपत्तिं पन आपन्नोति पुच्छामाति। भन्ते, नागदीपं गन्त्वा मच्छे खादिन्ति। आवुसो, तव मच्छखादनेन कम्मं नत्थि, आपत्तिं किरसि आपन्नोति। सो ‘‘नातिसुपक्को मच्छो मय्हं अफासुकमकासि, भन्ते’’ति। आवुसो, तुय्हं फासुकेन वा अफासुकेन वा कम्मं नत्थि, आपत्तिं आपन्नोसीति। भन्ते, याव तत्थ वसिं, ताव मे अफासुकमेव जातन्ति। एवं आगन्तुककथावसेन बहिद्धा कथं अपनामेतीति वेदितब्बं।
Aññenaññaṃ paṭicaratīti aññena vacanena aññaṃ paṭicchādeti, aññaṃ vā pucchito aññaṃ katheti. Bahiddhā kathaṃ apanāmetīti āgantukakathaṃ otārento purimakathaṃ bahiddhā apanāmeti. Tatridaṃ vatthu – bhikkhū kira sannipatitvā ekaṃ daharaṃ, ‘‘āvuso, tvaṃ imañcimañca āpattiṃ āpanno’’ti āhaṃsu. So āha – ‘‘bhante, nāgadīpaṃ gatomhī’’ti. Āvuso , na mayaṃ tava nāgadīpagamanena atthikā, āpattiṃ pana āpannoti pucchāmāti. Bhante, nāgadīpaṃ gantvā macche khādinti. Āvuso, tava macchakhādanena kammaṃ natthi, āpattiṃ kirasi āpannoti. So ‘‘nātisupakko maccho mayhaṃ aphāsukamakāsi, bhante’’ti. Āvuso, tuyhaṃ phāsukena vā aphāsukena vā kammaṃ natthi, āpattiṃ āpannosīti. Bhante, yāva tattha vasiṃ, tāva me aphāsukameva jātanti. Evaṃ āgantukakathāvasena bahiddhā kathaṃ apanāmetīti veditabbaṃ.
अभिहरतीति इतो चितो च सुत्तं आहरित्वा अवत्थरति। तेपिटकतिस्सत्थेरो विय। पुब्बे किर भिक्खू महाचेतियङ्गणे सन्निपतित्वा सङ्घकिच्चं कत्वा भिक्खूनं ओवादं दत्वा अञ्ञमञ्ञं पञ्हसाकच्छं करोन्ति। तत्थायं थेरो तीहि पिटकेहि ततो ततो सुत्तं आहरित्वा दिवसभागे एकम्पि पञ्हं निट्ठापेतुं न देति। अभिमद्दतीति कारणं आहरित्वा मद्दति। अनुपजग्घतीति परेन पञ्हे पुच्छितेपि कथितेपि पाणिं पहरित्वा महाहसितं हसति, येन परस्स ‘‘अपुच्छितब्बं नु खो पुच्छिं, अकथेतब्बं नु खो कथेसि’’न्ति विमति उप्पज्जति। खलितं गण्हातीति अप्पमत्तकं मुखदोसमत्तं गण्हाति , अक्खरे वा पदे वा ब्यञ्जने वा दुरुत्ते ‘‘एवं नामेतं वत्तब्ब’’न्ति उज्झायमानो विचरति। सउपनिसोति सउपनिस्सयो सपच्चयो।
Abhiharatīti ito cito ca suttaṃ āharitvā avattharati. Tepiṭakatissatthero viya. Pubbe kira bhikkhū mahācetiyaṅgaṇe sannipatitvā saṅghakiccaṃ katvā bhikkhūnaṃ ovādaṃ datvā aññamaññaṃ pañhasākacchaṃ karonti. Tatthāyaṃ thero tīhi piṭakehi tato tato suttaṃ āharitvā divasabhāge ekampi pañhaṃ niṭṭhāpetuṃ na deti. Abhimaddatīti kāraṇaṃ āharitvā maddati. Anupajagghatīti parena pañhe pucchitepi kathitepi pāṇiṃ paharitvā mahāhasitaṃ hasati, yena parassa ‘‘apucchitabbaṃ nu kho pucchiṃ, akathetabbaṃ nu kho kathesi’’nti vimati uppajjati. Khalitaṃ gaṇhātīti appamattakaṃ mukhadosamattaṃ gaṇhāti , akkhare vā pade vā byañjane vā durutte ‘‘evaṃ nāmetaṃ vattabba’’nti ujjhāyamāno vicarati. Saupanisoti saupanissayo sapaccayo.
ओहितसोतोति ठपितसोतो। अभिजानाति एकं धम्मन्ति एकं कुसलधम्मं अभिजानाति अरियमग्गं। परिजानाति एकं धम्मन्ति एकं दुक्खसच्चधम्मं तीरणपरिञ्ञाय परिजानाति। पजहति एकं धम्मन्ति एकं सब्बाकुसलधम्मं पजहति विनोदेति ब्यन्तीकरोति। सच्छिकरोति एकं धम्मन्ति एकं अरहत्तफलधम्मं निरोधमेव वा पच्चक्खं करोति। सम्माविमुत्तिं फुसतीति सम्मा हेतुना नयेन कारणेन अरहत्तफलविमोक्खं ञाणफस्सेन फुसति।
Ohitasototi ṭhapitasoto. Abhijānāti ekaṃ dhammanti ekaṃ kusaladhammaṃ abhijānāti ariyamaggaṃ. Parijānāti ekaṃ dhammanti ekaṃ dukkhasaccadhammaṃ tīraṇapariññāya parijānāti. Pajahati ekaṃ dhammanti ekaṃ sabbākusaladhammaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti. Sacchikaroti ekaṃ dhammanti ekaṃ arahattaphaladhammaṃ nirodhameva vā paccakkhaṃ karoti. Sammāvimuttiṃ phusatīti sammā hetunā nayena kāraṇena arahattaphalavimokkhaṃ ñāṇaphassena phusati.
एतदत्था, भिक्खवे, कथाति, भिक्खवे, या एसा कथासम्पयोगेनाति कथा दस्सिता, सा एतदत्था, अयं तस्सा कथाय भूमि पतिट्ठा। इदं वत्थु यदिदं अनुपादा चित्तस्स विमोक्खोति एवं सब्बपदेसु योजना वेदितब्बा। एतदत्था मन्तनाति या अयं कच्छाकच्छेसु पुग्गलेसु कच्छेन सद्धिं मन्तना, सापि एतदत्थायेव। एतदत्था उपनिसाति ओहितसोतो सउपनिसोति एवं वुत्ता उपनिसापि एतदत्थायेव। एतदत्थं सोतावधानन्ति तस्सा उपनिसाय सोतावधानं , तम्पि एतदत्थमेव। अनुपादाति चतूहि उपादानेहि अग्गहेत्वा। चित्तस्स विमोक्खोति अरहत्तफलविमोक्खो। अरहत्तफलत्थाय हि सब्बमेतन्ति सुत्तन्तं विनिवत्तेत्वा उपरि गाथाहि कूटं गण्हन्तो ये विरुद्धातिआदिमाह।
Etadatthā, bhikkhave, kathāti, bhikkhave, yā esā kathāsampayogenāti kathā dassitā, sā etadatthā, ayaṃ tassā kathāya bhūmi patiṭṭhā. Idaṃ vatthu yadidaṃ anupādā cittassa vimokkhoti evaṃ sabbapadesu yojanā veditabbā. Etadatthā mantanāti yā ayaṃ kacchākacchesu puggalesu kacchena saddhiṃ mantanā, sāpi etadatthāyeva. Etadatthā upanisāti ohitasoto saupanisoti evaṃ vuttā upanisāpi etadatthāyeva. Etadatthaṃ sotāvadhānanti tassā upanisāya sotāvadhānaṃ , tampi etadatthameva. Anupādāti catūhi upādānehi aggahetvā. Cittassa vimokkhoti arahattaphalavimokkho. Arahattaphalatthāya hi sabbametanti suttantaṃ vinivattetvā upari gāthāhi kūṭaṃ gaṇhanto ye viruddhātiādimāha.
तत्थ विरुद्धाति विरोधसङ्खातेन कोपेन विरुद्धा। सल्लपन्तीति सल्लापं करोन्ति। विनिविट्ठाति अभिनिविट्ठा हुत्वा। समुस्सिताति मानुस्सयेन सुट्ठु उस्सिता। अनरियगुणमासज्जाति अनरियगुणकथं गुणमासज्ज कथेन्ति। गुणं घट्टेत्वा कथा हि अनरियकथा नाम, न अरियकथा, तं कथेन्तीति अत्थो। अञ्ञोञ्ञविवरेसिनोति अञ्ञमञ्ञस्स छिद्दं अपराधं गवेसमाना। दुब्भासितन्ति दुक्कथितं। विक्खलितन्ति अप्पमत्तकं मुखदोसखलितं। सम्पमोहं पराजयन्ति अञ्ञमञ्ञस्स अप्पमत्तेन मुखदोसेन सम्पमोहञ्च पराजयञ्च। अभिनन्दन्तीति तुस्सन्ति। नाचरेति न चरति न कथेति। धम्मट्ठपटिसंयुत्ताति या च धम्मे ठितेन कथितकथा, सा धम्मट्ठा चेव होति तेन च धम्मेन पटिसंयुत्ताति धम्मट्ठपटिसंयुत्ता। अनुन्नतेन मनसाति अनुद्धतेन चेतसा। अपळासोति युगग्गाहपळासवसेन अपळासो हुत्वा। असाहसोति रागदोसमोहसाहसानं वसेन असाहसो हुत्वा।
Tattha viruddhāti virodhasaṅkhātena kopena viruddhā. Sallapantīti sallāpaṃ karonti. Viniviṭṭhāti abhiniviṭṭhā hutvā. Samussitāti mānussayena suṭṭhu ussitā. Anariyaguṇamāsajjāti anariyaguṇakathaṃ guṇamāsajja kathenti. Guṇaṃ ghaṭṭetvā kathā hi anariyakathā nāma, na ariyakathā, taṃ kathentīti attho. Aññoññavivaresinoti aññamaññassa chiddaṃ aparādhaṃ gavesamānā. Dubbhāsitanti dukkathitaṃ. Vikkhalitanti appamattakaṃ mukhadosakhalitaṃ. Sampamohaṃ parājayanti aññamaññassa appamattena mukhadosena sampamohañca parājayañca. Abhinandantīti tussanti. Nācareti na carati na katheti. Dhammaṭṭhapaṭisaṃyuttāti yā ca dhamme ṭhitena kathitakathā, sā dhammaṭṭhā ceva hoti tena ca dhammena paṭisaṃyuttāti dhammaṭṭhapaṭisaṃyuttā. Anunnatena manasāti anuddhatena cetasā. Apaḷāsoti yugaggāhapaḷāsavasena apaḷāso hutvā. Asāhasoti rāgadosamohasāhasānaṃ vasena asāhaso hutvā.
अनुसूयायमानोति न उसूयमानो। दुब्भट्ठे नापसादयेति दुक्कथितस्मिं न अपसादेय्य। उपारम्भं न सिक्खेय्याति कारणुत्तरियलक्खणं उपारम्भं न सिक्खेय्य। खलितञ्च न गाहयेति अप्पमत्तकं मुखखलितं ‘‘अयं ते दोसो’’ति न गाहयेय्य। नाभिहरेति नावत्थरेय्य। नाभिमद्देति एकं कारणं आहरित्वा न मद्देय्य। न वाचं पयुतं भणेति सच्चालिकपटिसंयुत्तं वाचं न भणेय्य। अञ्ञातत्थन्ति जाननत्थं। पसादत्थन्ति पसादजननत्थं। न समुस्सेय्य मन्तयेति न मानुस्सयेन समुस्सितो भवेय्य। न हि मानुस्सिता हुत्वा पण्डिता कथयन्ति, मानेन पन अनुस्सितोव हुत्वा मन्तये कथेय्य भासेय्याति।
Anusūyāyamānoti na usūyamāno. Dubbhaṭṭhe nāpasādayeti dukkathitasmiṃ na apasādeyya. Upārambhaṃ na sikkheyyāti kāraṇuttariyalakkhaṇaṃ upārambhaṃ na sikkheyya. Khalitañca na gāhayeti appamattakaṃ mukhakhalitaṃ ‘‘ayaṃ te doso’’ti na gāhayeyya. Nābhihareti nāvatthareyya. Nābhimaddeti ekaṃ kāraṇaṃ āharitvā na maddeyya. Navācaṃ payutaṃ bhaṇeti saccālikapaṭisaṃyuttaṃ vācaṃ na bhaṇeyya. Aññātatthanti jānanatthaṃ. Pasādatthanti pasādajananatthaṃ. Na samusseyya mantayeti na mānussayena samussito bhaveyya. Na hi mānussitā hutvā paṇḍitā kathayanti, mānena pana anussitova hutvā mantaye katheyya bhāseyyāti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ७. कथावत्थुसुत्तं • 7. Kathāvatthusuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ७. कथावत्थुसुत्तवण्णना • 7. Kathāvatthusuttavaṇṇanā
